NAJWYśSZA IZBA KONTROLI DELEGATURA W WARSZAWIE ul. Filtrowa 57, 00-950 Warszawa Tel. 444-57 72, 444-56-64 Fax 444-57 - 62 P/08/043 LWA- 41020-2-2008 Warszawa, dnia 16 lipca 2008 r. Pan Edward Siurnicki Prezes Zarządu Dyrektor Generalny Zespołu Elektrowni Ostrołęka S.A. WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli (Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701), zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie przeprowadziła kontrolę Zespołu Elektrowni Ostrołęka S.A. (zwanym dalej ZEO) w zakresie podejmowanych w latach 2005 2007 działań, związanych z restrukturyzacją sektora elektroenergetycznego. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 1 lipca 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, stosownie do art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Prezesowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie z nieprawidłowościami ocenia przeprowadzony proces konsolidacji Elektrowni w ramach Restrukturyzacji sektora elektroenergetycznego w latach 2005-2007. Stwierdzone nieprawidłowości polegały na niecelowym wydatkowaniu kwoty 586,7 tys. zł na zakup zbędnych uprawnień do emisji CO 2. NIK wskazuje równieŝ na rosnące koszty działalności Spółki, w tym kosztów pracy związanych z umową społeczną zawartą przez Zarząd z organizacjami związkowymi działającymi w ZEO. 1. Proces konsolidacji ZEO przeprowadzony został na podstawie Programu dla elektroenergetyki przyjętego przez Radę Ministrów 28 marca 2006 r., zwanego dalej,,programem dla elektroenergetyki. W ramach konsolidacji Skarb Państwa, Koncern Energetyczny ENERGA S.A. oraz ZEO zawiązały spółkę, działającą pod firmą ENERGA S.A. z siedzibą w Gdańsku. Proces konsolidacji zakończył się 20 czerwca 2007 rejestracją
2 podwyŝszonego kapitału spółki ENERGA S.A. Skonsolidowanie ZEO i Koncernu Energetycznego ENERGA S.A. miało charakter procesu konsolidacji kapitałowej, w wyniku którego spółka ENERGA S.A. z siedzibą w Gdańsku posiada 85 % akcji ZEO (pozostałe 15 % naleŝy do Skarbu Państwa). W procesie konsolidacji, w trakcie którego nie nastąpiły zmiany w składnikach majątkowych ZEO, jego wartość na dzień 30 czerwca 2006 r. wyceniona została na kwotę [...] 1. Wyceny wartości dokonano, przyjętą przez Zarząd ZEO, metodą zdyskontowanych przepływów pienięŝnych. NIK nie wnosi uwag co do zasadności kosztów poniesionych przez ZEO w związku z procesem konsolidacji, które wyniosły ogółem [...] 2. Koszty te, związane z pracami doradczymi polegającymi na przygotowaniu procesu konsolidacji, opiniami w sprawie oszacowania wartości ZEO oraz świadczeniem usługi prawnej na rzecz związków zawodowych przy przygotowywaniu umowy społecznej, zostały rozliczone zgodnie z zawartymi umowami. Ponadto poniesiono koszty, wynikające z zapisów umowy społecznej zawartej w dniu 1 sierpnia 2007 r. pomiędzy Zarządem a przedstawicielami organizacji związkowych działających w ZEO. W związku z realizacją postanowień umowy społecznej ZEO wydatkował w 2007 r. kwotę [...] 3, w tym pracownikom wypłacono [...] 4 w ramach tzw. okolicznościowej,,premii konsolidacyjnej. Przyszłe zobowiązania finansowe ZEO wobec pracowników, wynikające z obowiązującej do 31 lipca 2017 r. umowy społecznej, wynoszą ok. [...] 5 rocznie. NIK zwraca uwagę na fakt, Ŝe w latach 2003 2007 Spółka realizowała Programy Dobrowolnych Odejść, których koszt w tym okresie wyniósł 8.806,8 tys. zł. NIK ocenia negatywnie wzrost kosztów pracy związanych z realizacją umowy społecznej zawierającej kolejne zobowiązania ZEO na rzecz pracowników. Zapewnienie 1 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę przedsiębiorcy, na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 6 września 2001 o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. Nr 112, poz. 1198 ze zm.) w związku z art.11 ust. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz.1503 ze zm.) 2 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę 3 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę 4 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę 5 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę
3 pracownikom gwarancji zatrudnienia oraz zachowania warunków pracy i płacy na okres 10 lat od dnia podpisania umowy społecznej, moŝe utrudnić działania restrukturyzacyjne ZEO oraz uniemoŝliwić obniŝenie kosztów pracy. RównieŜ w zamierzeniach rozwojowych Elektrowni na lata 2006-2025 wskazano na potrzebę optymalizacji poziomu zatrudnienia prowadzącego do zmniejszenia kosztów funkcjonowania ZEO. Stan zatrudnienia uległ zmniejszeniu z 1.282 w 2003 r. do 1.026 osób w 2007 r. (głównie w wyniku realizacji Programów Dobrowolnych Odejść), nie osiągnięto jednak standardu w zakresie wielkości zatrudnienia przypadającego na moc zainstalowaną urządzeń energetycznych (1 zatrudniony/1 MW). Wskaźnik ten w ZEO wg stanu zatrudnienia na dzień 31 grudnia 2007 wynosił 1,38 osoby/1 MW. 2. NIK pozytywnie ocenie działania ZEO na rzecz realizacji jednego z głównych celów Programy dla elektroenergetyki, tj. ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko oraz rozwój odnawialnych źródeł energii. W okresie objętym kontrolą ZEO zrealizował 2 inwestycje w Elektrowni,,Ostrołęka B :,,Budowa Instalacji Odsiarczania Spalin (IOS) oraz,,budowa Instalacji współspalania biomasy z węglem. Instalacja współspalania biomasy z węglem w Elektrowni,,Ostrołęka B została przyjęta do eksploatacji w dniu 5 kwietnia 2007 r., natomiast Instalacja Odsiarczania Spalin w dniu 11 grudnia 2007 r. Koszt tych inwestycji, wynoszący ogółem [...] 6, został sfinansowany środkami własnymi w wysokości [...] 7 oraz dotacją i poŝyczką NFOŚiGW w łącznej wysokości [...] 8 W wyniku realizacji tych inwestycji osiągnięto zmniejszenie emisji SO 2 i pyłu w I kwartale 2008 r. w porównaniu do I kwartału 2007 r. (odpowiednio: z 4,453 kg/mwh do 1,338 kg/mwh i z 0,234 kg/mwh do 0,135 kg/mwh) oraz zwiększenie udziału energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych (biomasa) z 0,89 % w 2006 r. do 3,50 % w 2007 r. 3. Konsolidacja nie wpłynęła na zmiany w mocach wytwórczych ZEO (Elektrownia,,Ostrołęka B + Elektrociepłownia,,Ostrołęka A ): łączna moc elektryczna zainstalowana 740,5 MW, i moc elektryczna osiągana 722,0 MW. 6 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę 7 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę 8 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę
4 W badanym okresie ZEO nie planował i nie realizował inwestycji w rozwój mocy wytwórczych, a działania w tym zakresie obejmujące przygotowanie dokumentacji technicznej dotyczącej budowy Elektrowni,,Ostrołęka C, ujęto w planie inwestycyjnym na 2008 r. ZałoŜenia techniczne tej inwestycji mają spełniać wymóg nowych technologii, wymienionych w pkt. 3.7.1. Programu dla elektroenergetyki w zakresie wysokosprawności wytwarzania energii elektrycznej oraz ograniczenia oddziaływania na środowisko. Zdaniem NIK, na potrzebę zwiększenia mocy wytwórczych wskazuje wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną oraz wzrost awaryjności bloków energetycznych Elektrowni,,Ostrołęka B z 3,9 % w 2004 r. do 11,2 % w roku 2007, spowodowany koniecznością ciągłej pracy wszystkich trzech bloków energetycznych. 4. ZEO spełnił obowiązek określony 5 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz. U. Nr 267, poz. 2657), dotyczący udziału ilościowego wytworzonej we własnych skojarzonych źródłach energii i sprzedanej odbiorcom dokonującym zakupu energii elektrycznej na własne potrzeby. Ponadto ZEO zrealizował obowiązek, określony w art. 9a ust. 8 pkt 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r., Nr 89, poz. 625 ze zm.), tj. złoŝył do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki wniosek o umorzenie części świadectwa pochodzenia z kogeneracji za II półrocze 2007 r. NIK wskazuje jednak na systematyczny spadek w latach 2004 2007 produkcji energii elektrycznej w skojarzeniu. W 2007 r. wyprodukowano [...] 9 mniej energii elektrycznej w skojarzeniu niŝ w roku 2004. Zmniejszenie tej produkcji spowodowane było stanem technicznym jednego z 4 turbozespołów w Elektrociepłowni,,Ostrołęka A. W okresie objętym kontrolą ZEO zapewnił wymagany w 10 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii (Dz. U. Nr 267, poz. 2656) oraz w 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 19 grudnia 2005 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej oraz zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii (Dz. U. Nr 261, 9 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę
5 poz. 2187 ze zm.), udział ilościowy wytworzonej we własnych odnawialnych źródłach energii, w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaŝy energii elektrycznej odbiorcom końcowym. 5. NIK pozytywnie ocenia fakt nieprzekroczenia przez ZEO w latach 2005 2007 dopuszczalnego poziomu emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych (SO 2, NO x, pył) określonego w decyzjach Wojewody Mazowieckiego. Ustalono natomiast, Ŝe w badanym okresie zwiększył się poziom emisji CO 2 z 0,677 Mg w 2005 r. do 0,685 Mg w 2007 r. w przeliczeniu na 1 MWh wyprodukowanej energii. Ponadto ZEO przekroczył w tym okresie przydział uprawnień do emisji CO 2 o 181.516 w stosunku do liczby uprawnień (8.691.900) określonych w tabeli nr 2 załącznika nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 2005 r. w sprawie przyjęcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień do emisji dwutlenku węgla na lata 2005 2007 oraz wykazu instalacji czasowo wykluczonych ze wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji w okresie od dnia 1 stycznia 2005 r. do dnia 31 grudnia 2007 r. (Dz. U. Nr 264, poz. 2206 ze zm.). Przekroczenie limitu uprawnień do emisji CO 2 związane było, częściowo, z realizacją umowy nr 4/WGS/2006 zawartej w dniu 30.11.2006 r. pomiędzy ZEO a PSE-Operator S.A. na świadczenie przez ZEO na rzecz Operatora Systemu Przesyłowego, w okresie od 1 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2006 r., usługi dyspozycyjności jednostek wytwórczych Elektrowni,,Ostrołęka B. W związku z realizacją tej umowy, której następstwem mogło być przekroczenie przyznanego ZEO limitu uprawnień do emisji CO 2, zakupiono od Elektrowni Dolna Odra S.A. 355.000 sztuk uprawnień do emisji CO 2 w cenie 25,01 zł za sztukę o wartości netto 8.878,5 tys. zł (brutto: 10.832 tys. zł). Za świadczoną przez Elektrownię,,Ostrołęka B usługę dyspozycyjności otrzymano od PSE-Operator S.A., zgodnie z warunkami umowy, kwotę netto 8.592 tys. zł (brutto: 10.482 tys. zł), przy czym podstawą wyliczenia tej kwoty było faktyczne przekroczenie rocznego limitu uprawnień przez Elektrownię Ostrołęka B, które wyniosło 331.540 (w tym w grudniu 2006 r. 225.021). Z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 2005 r. wynika, Ŝe średnioroczna liczba uprawnień do emisji CO 2, przyznana obu instalacjom prowadzonym przez ZEO w okresie rozliczeniowym 2005-2007, wynosiła: Elektrociepłownia Ostrołęka A 614.200 oraz Elektrownia Ostrołęka B 2.283.100).W całym okresie rozliczeniowym ZEO dysponował 9.046.900 uprawnieniami do emisji CO 2 (łącznie z zakupionymi), a rzeczywista
6 emisja wyniosła 8.873.416. Niewykorzystane w tym okresie 173.484 uprawnień do emisji CO 2, ZEO sprzedał [...] 10 w tym 171.984 uprawnienia sprzedano [...] 11 w marcu 2008 r. firmie Vertis Zrt. z siedzibą w Budapeszcie. Kupując od Elektrowni Dolna Odra S.A. uprawnienia do emisji CO 2 zawyŝono przekroczenie limitu uprawnień co najmniej o 23.460 sztuk. W ocenie NIK spowodowało to nieuzasadnione zwiększenie kosztów funkcjonowania ZEO [...] 12 Przeszacowanie było znacznie wyŝsze, co wykazano powyŝej. Dokonując bowiem zakupu brano pod uwagę tylko uprawnienia (przydział i rzeczywistą emisję) dla instalacji Elektrownia Ostrołęka B, podczas gdy art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. Nr 281, poz. 2784) stanowi, Ŝe prowadzący instalację moŝe przenosić uprawnienia do emisji między instalacjami, do których posiada tytuł prawny. Podkreślić przy tym naleŝy, Ŝe w 2005 r. rzeczywista emisja obu instalacji ZEO była o 197.406 uprawnień niŝsza od przyznanego limitu rocznego (2.897.300). NIK przyjmuje do wiadomości, Ŝe Zarząd ZEO nie podjął działań w celu przeniesienia na następny okres rozliczeniowy niewykorzystanych w latach 2005 2007 uprawnień do emisji CO 2 w związku z niewydaniem rozporządzenia, na podstawie art. 29 ust. 1 przywołanej wyŝej ustawy o handlu uprawnieniami do emisji. 6. ZEO w okresie objętym kontrolą, corocznie osiągała dodatni wynik finansowy na produkcji energii elektrycznej oraz na działalności gospodarczej ogółem. Zysk netto w 2007 r. [...] 13 był 19 razy wyŝszy niŝ w 2005 r. [...] 14 NIK wskazuje jednak na relatywnie niski wskaźnik ogólnej rentowności wynoszący od 0,01 w 2005 r. do 0,05 w 2007 r. oraz na fakt, Ŝe w związku z umową społeczną udział kosztów pracy w kosztach ogółem zwiększył się z 11,29% w 2006 r. do 11,96% w 2007 r. Przedstawiając powyŝsze oceny, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o: 10 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę 11 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę 12 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę 13 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę 14 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Warszawie dokonała wyłączenia danych stanowiących tajemnicę
7 1. Przeprowadzenie analizy kosztów działalności, w tym kosztów pracy i opracowanie planu redukcji kosztów. 2. RozwaŜenie opracowania strategii działań w celu minimalizacji kluczowych ryzyk, w tym związanych ze wzrostem awaryjności urządzeń technologicznych oraz kosztami emisji CO 2. NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje od Pana Prezesa w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków, bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczynach nie podjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego przysługuje Panu Prezesowi prawo zgłoszenia na piśmie do dyrektora Delegatury NIK w Warszawie umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji o której wyŝej mowa, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK.