Integracja walutowa Wykład 6: Polityka pieniężna podstawowe pojęcia
Konspekt Co to jest polityka pieniężna? Funkcje pieniądza; Popyt na pieniądz; Podaż pieniądza; Agregaty pieniężne; Mnożnik pieniężny; Cele polityki pieniężnej: pośrednie i ostateczny; 2
Co to jest polityka pieniężna? Polityka pieniężna polega na regulowaniu ilości pieniądza w obiegu w taki sposób, aby ilość ta była ani zbyt mała, ani zbyt duża, czyli wystarczająca dla potrzeb obrotu gospodarczego i funkcjonowania gospodarki; Podaż pieniądza winna być równa popytowi na pieniądz; podaż wyższa od popytu powoduje wzrost wydatków na dobra i usługi, i może prowadzić do inflacji, natomiast podaż niższa od popytu powoduje spadek wydatków na dobra i usługi i może prowadzić do recesji. 3
Funkcje pieniądza Środek wymiany/płatniczy rozwiązuje tzw. problem podwójnej zbieżności (double coincidence); Środek przechowywania wartości; Jednostka rozrachunkowa numéraire (pozwala agregować różne wielkości i porównywać wartości niejednorodnych dóbr); Potrzeba istnienia pieniądza wynika z niedoskonałej informacji i wysokiego kosztu jej zbierania; 4
Popyt na pieniądz Czynniki określające popyt na pieniądz: poziom cen P (motyw transakcyjny); dochód realny y (motyw transakcyjny); nominalna stopa procentowa i (motyw spekulacyjny); koszt zamiany pieniądza na inne aktywa finansowe c i odwrotnie (motyw spekulacyjny) czynniki psychologiczne (motyw ostrożnościowy); Funkcje popytu na pieniądz (popyt na tzw. rezerwy kasowe - cash balance) Równanie ilościowe, wersja klasyczna (Hume ujęcie zasobowe): M = (1/V)Py Równanie ilościowe, wersja Cambridge (ujęcie strumieniowe: M = kpy Równanie współczesne (Keynes funkcja preferencji płynności): M/P = L (y, i, c) 5
Podaż pieniądza rodzaje pieniądza pieniądz banku centralnego, czyli tzw. pieniądz rezerwowy lub baza monetarna (reserve money, monetary base, high powered money): bank centralny kreuje gotówkę C oraz ustala minimalne rezerwy banków R(o); pieniądz rezerwowy (baza monetarna) M0 jest sumą gotówki C, rezerw obowiązkowych R(o) i rezerw dobrowolnych R(d) utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym; pieniądz banków komercyjnych: depozyty bankowe; podaż pieniądza ogółem = suma pieniądza rezerwowego i pieniądza depozytowego 6
Definicje agregatów pieniężnych M0 = gotówka w obiegu plus rezerwy banków komercyjnych (R(o) + R(d)) w banku centralnym; jest to tzw. pieniądz rezerwowy lub baza monetarna; M1 = M0 plus wkłady (depozyty) na żądanie (àvista) M2 = M1 plus wszystkie wkłady (depozyty) terminowe; M3 = M2 minus wkłady (depozyty) o terminie zapadalności > 2 lata, plus lokaty pozabankowe (np. certyfikaty, bony pieniężne, lokaty w kasach oszczędnościowych, funduszach ubezpieczeniowych i inwestycyjnych); Różne składniki szerokiego pieniądza różnią się płynnością i dochodowością między tymi cechami występuje wymienność (trade off). 7
Wymienność (trade-off) pomiędzy płynnością a dochodowością różnych agregatów pieniężnych Płynność M0 M1 M2 M3 0 Dochodowość 8
800 000 700 000 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 0 Zmiany ilości pieniądza w Polsce, I/1996 IX/2009, mln zł M3 M1 M0 M2 sie 09 9 kwi 98 gru 98 sie 99 kwi 00 gru 00 sie 01 kwi 02 gru 02 sie 03 kwi 04 gru 04 sie 05 kwi 06 gru 06 sie 07 kwi 08 gru 08 gru 96 sie 97
Monetyzacja gospodarki Monetyzacja, czyli stosunek ilości pieniądza do PKB, jest dobrym wskaźnikiem poziomu rozwoju gospodarczego; 2006r: M1/PKB = 241932/1060031 = 22,8% 2007r: M1/PKB = 305557/1176737 = 26,0% 2008r: M1/PKB = 342613/1271734 = 26,9% M1/PKB w krajach OECD: 20%-40%. 2006r: M2/PKB = 441825/1060031 = 41,7% 2007r: M2/PKB = 515365/1176737 = 43,8% 2008r: M2/PKB = 604830/1271734 = 47,6% M2/PKB w krajach OECD: 40%-120%. Uwaga: Wielkości M1 i M2 obliczone jako średnie arytmetyczne z wielkości z początku i końca roku 10
Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji Wyszczególnienie w mln zł 31.03.2006 31.12.2007 31.12.2008 A. PODAŻ PIENIĄDZA (M3) 417291,6 561660,0 666304,6 1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) 58411,8 77194,9 90741,2 2. Depozyty i inne zobowiązania 349314,5 472226,1 569571,9 2.1. Gospodarstwa domowe 207275,4 263059,9 332737,2 2.2. Niemonetarne instytucje finansowe 14818,8 23719,4 34903,2 2.3. Przedsiębiorstwa 96682,4 143702,0 149447,3 2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych 9909,3 11938,7 13979,9 2.5. Instytucje samorządowe 17284,1 17966,3 21520,5 2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 3344,5 11839,7 16983,7 3. Pozostałe składniki M3 9565,3 12239,0 5991,5 B. Aktywa zagraniczne netto w mln zł 179299,4 122437,5 47877,5 w mln EUR 45557,2 34181,3 11477,3 C. Aktywa krajowe netto 237 992,2 439 222,5 618 416,8 1. Należności 309299,1 477462,2 649037,1 1.1. Gospodarstwa domowe 147792,3 259956,5 376002,6 1.2. Niemonetarne instytucje finansowe 12283,8 19501,6 22200,4 1.3. Przedsiębiorstwa 128871,8 177670,6 228061,2 1.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych 841,4 1635,3 2243,9 1.5. Instytucje samorządowe 13703,0 18698,2 20529,0 1.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 5806,8 0,0 0,0 2. Zadłużenie netto instytucji rządowych szczebla centralnego 56602,8 61939,1 110918,9 3. Saldo pozostałych pozycji (netto) -127909,6-100178,8 141539,1 Kurs średni NBP PLN/1 EUR 3,9357 3,5820 4,1724 Kurs średni NBP PLN/1 USD 3,2491 2,4350 2,9618 Depozyty walutowe wchodzące do M3 (z poz. A.2.) w mln EUR 13627,4 15827,7 13127,1 *) Dane oparte są na informacji przyspieszonej 11
Mnożnik pieniężny Występuje zależność między rezerwami R a depozytami D: R q (D), czyli D (1/q) R oraz D = [1/(q+q )](R), gdzie q = stopa rezerw obowiązkowych, a q = stopa rezerw dobrowolnych); Definicja mnożnika pieniężnego: ile z jednostki bazy monetarnej M0 (gotówka + rezerwy) powstaje jednostek szerszych agregatów M1, M2, M3; różne formuły mnożnika bazy monetarnej: M1/M0, M2/M0, M3/M0; Wielkość mnożnika bazy monetarnej Dokładnie znana tylko ex-post, ale nie ex ante: bank centralny może kontrolować całe M0, ale nie poszczególne składniki, bo udział gotówki C w obiegu zależy od preferencji ludzi, a udział rezerw R zależy od skłonności banków do utrzymywania rezerw ponad poziom rezerwy obowiązkowej; 12
Arytmetyka mnożnika pieniężnego Gotówka C = cm1, Rezerwy = (q+q )D M0 = C + R = cm1 + (q+q )D (1) M1 = C + D = cm1 + D (2) Z (2) mamy: D = M1 (1 c). Podstawiając do (1) mamy: M0 = M1 [ c + (q+q )(1-c) ] Stąd mnożnik pieniężny jest równy: 1 M1/M0 = -------------------- c + (q+q )(1-c) M1/M0 = max = 1/(q+q ), dla c = 0; M1/M0 = min =1, dla c = 1. 13
Arytmetyka mnożnika: wnioski Wniosek 1: Wielkość mnożnika jest tym mniejsza, im większy jest współczynnik c udziału gotówki w M1, M2, M3, czyli współczynnik wyciekania pieniądza poza system bankowy; Wniosek 2: Bank centralny nie może ustalać c, ma zatem tylko pośredni wpływ na M1, M2, M3; Wniosek 3: Bank centralny ustala stopę rezerw obowiązkowych q, ale nie ma wpływu na stopę rezerw dobrowolnych q ; im większe rezerwy dobrowolne, tym większe (q+q ) i tym mniejszy mnożnik. 14
Przykład działania mechanizmu mnożnika: początkowy depozyt 100, stopa rezerw q=10% Aktywa Bank A Pasywa Aktywa Bank B Pasywa 10 - rezerwa 90 udzielony kredyt 100 - depozyt 9 - rezerwa 81 udzielony kredyt 90 - depozyt Aktywa Bank C Pasywa Aktywa Bank D Pasywa 8,1 - rezerwa 72,9 udzielony kredyt 81 - depozyt 7,29 - rezerwa 65,61 udzielony kredyt 72,9 - depozyt 15
Przykład działania mechanizmu mnożnika (dokończenie) Suma depozytów: Σ (D) = 100+90+81+72,9+65,61+... = 1000 Suma depozytów (w postaci ogólnej): D(1-q) + D(1-q)(1-q) + D(1-q)(1-q)(1-q) +... = D(1/q) Suma ciągu: Σ (D) = D(1/q) 16
Czynniki ograniczające wielkość i działanie mnożnika Rola gotówki: im większą część depozytów ludzie wypłacają w gotówce, tym więcej pieniędzy wycieka z systemu bankowego, tym mniejsze depozyty, i tym mniejszy mnożnik; Rola instytucji pozabankowych: część pieniędzy trafia do instytucji finansowych pozabankowych pozbawionych możliwości kreowania pieniądza (100% rezerwy obowiązkowej kasy oszczędnościowe, fundusze ubezpieczeniowe); Rola rezerw dobrowolnych: banki nie zawsze zwiększają kredyty i depozyty, gdy nastąpi wzrost rezerw (np. oczekując na lepsze lokaty, w sytuacji dużej niepewności, w sytuacji kryzysowej) 17
8 7 6 5 4 3 2 1 0 Wartości mnożników pieniężnych w Polsce, (grudzień 1996- sierpień 2009) M3/M0 M2/M0 gru 96 kw 97 sie 97 gru 97 kwi 98 sie 98 gru 98 kwi 99 sie 99 gru 99 kwi 00 sie 00 gru 00 kwi 01 sie 01 gru 01 kwi 02 sie 02 gru 02 kwi 03 sie 03 gru 03 kwi 04 sie 04 gru 04 kwi 05 sie 05 gru 05 kwi 06 sie 06 gru 06 kwi 07 sie 07 gru 07 kwi 08 sie 08 gru 08 kwi 09 sie 09 M1/M0 18
Cele polityki pieniężnej Cele różnie formułowane w różnych krajach (ale istota podobna) Stabilność cen; Wartość pieniądza (kurs); Inne cele (np. Fedw USA ma dbać zarówno o inflację jak i zatrudnienie). Cele polityki pieniężnej w Polsce Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP (Ustawa o Narodowym Banku Polskim z dn. 29.08.1997r, Art.3, ust.1); 19
Cele polityki pieniężnej w EMU i w USA EMU: Głównym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen. Bez uszczerbku dla celu stabilności cen, ESBC wspiera polityki gospodarcze we Wspólnocie, mając na względzie przyczynianie się do osiągnięcia celów Wspólnoty ustanowionych w Art. 2 (Art. 105 TWE); USA: Urząd Rezerwy Federalnej kształtuje politykę pieniężną, aby skutecznie osiągać cele maksymalnego zatrudnienia, stabilnych cen i umiarkowanych długookresowych stóp procentowych (Federal Reserve Act); Czy różnica w obu mandatach jest istotna? I dlaczego? (zasada Tinbergena) 20
Dlaczego wysoka inflacja jest szkodliwa? Hamuje wzrost gospodarczy: wyższa inflacja oznacza większą zmienność cen (rośnie wariancja), powoduje większą niepewność, niższe oszczędności, niższe inwestycje; Bardzo wysoka inflacja dezorganizuje rynek; Powoduje dziką redystrybucję dochodów na niekorzyść najuboższych; Umiarkowana inflacja zmniejsza deficyt budżetowy (bieżące dochody rosną szybciej niż ustalone wydatki), ale bardzo wysoka inflacja powiększa deficyt budżetowy (wydatki rosną szybciej niż dochody); Bardzo wysoka inflacja powoduje ucieczkę od krajowego pieniądza, zastępowanie go innymi walutami i spadek dochodu z emisji; Może prowadzić do konfliktów społecznych i destabilizacji politycznej; 21
Cel ostateczny i cele pośrednie Cel ostateczny: stabilność cen ; Mierniki inflacji: HICP, CPI, PPI, wskaźniki inflacji bazowej; Definicja stabilności cen: dopuszczalny poziom inflacji, który określa bank centralny (2,5% +/-1% w Polsce, poniżej 2% ale blisko 2% w eurolandzie), lub rząd (np. w Wielkiej Brytanii 2,5%); Dlaczego stabilność cen na poziomie 0% inflacji nie jest dobrym celem? Bank centralny nie kontroluje bezpośrednio inflacji, a jedynie wpływa na nią pośrednio poprzez kształtowanie ilości pieniądza, przy pomocy stóp procentowych i operacji otwartego rynku; Cele pośrednie: ilość pieniądza (M0, M1, M2, M3), kurs walutowy, stopa procentowa; Ustalanie i realizacja celów pośrednich zakłada znajomość związku pomiędzy celami pośrednimi a celem ostatecznym: mnożnik, funkcja popytu na pieniądz Alternatywa: Bezpośredni cel inflacyjny (BCI). 22
Cele pośrednie polityki pieniężnej Baza monetarna (M0):Bank centralny (BC) ustala wielkość bazy monetarnej M0, stopa procentowa dostosowuje się przy danym popycie banków i ludzi; Agregaty pieniężne M1, M2, M3: BC wpływa na wielkość M1, M2 lub M3 poprzez zmiany wielkości bazy monetarnej i/lub stopy procentowej, Krótkookresowa stopa procentowa: BC ustala stopę procentową, podaż M0 dostosowuje się do popytu przy danej stopie; Kurs walutowy: BC ustala i broni pożądanego poziomu kursu walutowego, ilość pieniądza krajowego staje się zmienną endogeniczną; BC rezygnuje z celu pośredniego i w zamian realizuje bezpośredni cel inflacyjny - strategia BCI (Direct Inflation Target DTI). 23
Kurs walutowy jako cel pośredni polityki pieniężnej Reguła kursowa (strategia celu kursowego -exchange rate targeting, exchange rate anchoring) polega na hamowaniu inflacji poprzez utrzymywanie sztywnego kursu waluty; BC określa stały (sztywny) kurs walutowy i broni go skupując i sprzedając waluty obce po tymże stałym kursie; Polityka ta prowadzi do ciągłych zmian poziomu oficjalnych rezerw walutowych, co z kolei powoduje ciągłe zmiany ilości pieniądza krajowego w obiegu; podaż pieniądza krajowego staje się w ten sposób zmienną endogeniczną; BC może do pewnego stopnia kontrolować podaż pieniądza krajowego przy pomocy sterylizowania pieniężnych skutków zmian rezerw walutowych (czyli dokonywanie równoległych operacji otwartego rynku); Mechanizm interwencji sterylizowanej: warunki skuteczności, koszty, współczynnik offsetu (offset coefficient na ile sterylizacja powoduje dodatkowy napływ kapitału); Autonomia banku centralnego w ustalaniu stóp procentowych i regulowania podaży pieniądza jest w tym modelu ograniczona im bardziej otwarty rachunek kapitałowy, tym mniejsza autonomia. 24
Dlaczego bank centralny ma tylko pośredni wpływ na inflację? Bank centralny ma bezpośrednią kontrolę tylko nad ilością pieniądza rezerwowego, który sam tworzy (tzw. pieniądz banku centralnego, baza monetarna) przy pomocy stopy procentowej, kwot operacji otwartego rynku i innych operacji na rynku pieniężnym; Bank ma tylko pośrednią i niepełną kontrolę nad ilością pieniądza depozytowego (pieniądz banków komercyjnych) przy pomocy stopy rezerwy obowiązkowej q; ilość pieniądza depozytowego, przy danej ilości pieniądza rezerwowego, zależy od (nieznanego) mnożnika, który jest funkcją q i c; Inflacja, przy danej podaży, zależy od popytu na dobra i usługi, a ten zależy od (nieznanej) ilości pieniądza i (nieznanej) funkcji popytu na pieniądz. 25
Oddziaływanie banku centralnego na inflację Bank centralny Stopa rezerwy obowiązkowej Operacje otwartego rynku Pieniądz rezerwowy(?) Stopa procentowa referencyjna Mnożnik bazy Monetarnej (?) M1 M2 M3 Funkcja popytu na Pieniądz (?) Inflacja 26