PROGRAM KURSU Rodzaj formy: kurs dla edukatorów projektu DiAMEnT Tytuł formy: JAK WSPIERAĆ NAUCZYCIELI W PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM? Adresaci Nauczyciele języka angielskiego, matematyki, technologii informacyjno - komunikacyjnych, przedsiębiorczości w klasach IV-VI szkoły podstawowej, gimnazjum, szkół ponadgimnazjalnych (licea, technika), posiadający przygotowanie do pracy z dorosłymi. Liczba godzin: 80 Autorzy programu: Krystyna Dynowska- Chmielewska, Otylia Pulit-Parszewska 2
Cele zajęć: Celem zajęć jest przygotowanie kadry edukatorskiej do projektowania i prowadzenia zajęć dla nauczycieli, którzy będą realizować zajęcia z uczniami zdolnymi w Powiatowych Ośrodkach Wspierania Uczniów Zdolnych w obszarze czterech kompetencji kluczowych objętych projektem: matematyka, język angielski, przedsiębiorczość, technologie informacyjno-komunikacyjne. Zakładamy, że po zakończeniu zajęć uczestnicy : znają psychologiczno-pedagogiczne uwarunkowania pracy z uczniem zdolnym z uwzględnieniem najnowszych koncepcji; znają pełny zakres regulacji prawnych w obszarze pracy z uczniem zdolnym; potrafią dobrać metody i formy pracy służące skutecznemu wspieraniu rozwoju potencjału poznawczego, twórczego myślenia, umiejętności samokształcenia i budowaniu wysokiego poziomu motywacji; rozumieją założenia metodyczne realizacji zajęć pozaszkolnych opartych na metodzie projektu z uwzględnieniem strategii problem based learning (PBL); projektują i prowadzą zajęcia dla nauczycieli POWUZ z wykorzystaniem wiedzy i umiejętności nabytych na szkoleniu 3
RAMOWY PLAN TREŚCI KURSU Liczba Lp. Moduł / zagadnienie ogólne godzin łącznie W tym wykłady ćwiczenia 1 Komunikacja 2 0 2 2 Psychologiczno pedagogiczne uwarunkowania pracy z uczniami zdolnymi 20 5 15 3 Formalne uwarunkowania pracy z uczniami zdolnymi 6 2 4 4 Metody i formy służące wspieraniu rozwoju uczniów 15 1 14 5 Metodyka realizacji zajęć z uczniami zdolnymi w Powiatowych Ośrodkach 22 8 14 wspierania Uczniów Zdolnych 6 Planowanie i realizacja zajęć z grupami dorosłych z uwzględnieniem specyfiki grup 13 3 10 nauczycielskich 7 Ewaluacja 2 0 2 Razem 80 19 61 4
TREŚCI SZCZEGÓŁOWE MODUŁÓW MODUŁ I: KOMUNIKACJA Cele modułu: Uczestnicy: potrafią dokonać autoprezentacji na forum grupy; formułują własne oczekiwania związane z udziałem w formie doskonalenia zawodowego; znają cele kursu i jego program. Zakres tematyczny modułu Liczba godzin Łączna L.p. Tematyka zajęć liczba wykłady ćwiczenia godzin 1 Kontrakt grupowy 0 2 2 Razem 0 2 2 Metody i formy pracy: Rundka Mówiąca ściana Burza mózgów Dyskusja Bibliografia: 1. M. Argyle: Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa 1994 2. P.J. Cooper: Sprawne porozumiewanie się, CODN Warszawa 1999 3. M. Chomczyńska Miliszkiewicz, D. Pankowska: Polubić szkołę, WSiP Warszawa 1995 4. Jak żyć z ludźmi, Program MEN, Warszawa 1988 5. M. Jachimska: Grupa bawi się i pracuje, UNUS, 1994 5
MODUŁ II: PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNE UWARUNKOWANIA PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM Cele modułu Uczestnicy: znają najnowsze teorie zdolności; potrafią przedstawić psychologiczną charakterystykę ucznia zdolnego; wiedzą, jaka jest specyfika potrzeb edukacyjnych ucznia zdolnego; rozumieją zakres potrzeb wychowawczych ucznia zdolnego; znają metody diagnozowania uczniów zdolnych. Zakres tematyczny modułu Liczba godzin Łączna L.p. Tematyka zajęć liczba wykłady ćwiczenia godzin 1 Najnowsze teorie zdolności 2 2 4 2 Charakterystyka psychologiczna uczniów zdolnych. 1 3 4 3 Specjalne potrzeby edukacyjne uczniów zdolnych. 0 2 2 4 Syndrom nieadekwatnych osiągnięć 0 2 2 5 Specjalne potrzeby wychowawcze uczniów zdolnych (z uwzględnieniem rodziny jako środowiska 1 3 4 wychowawczego) 6 Diagnozowanie uzdolnień uczniów 1 3 4 Razem 5 15 20 Metody i formy pracy: Wykład interaktywny Puzzle Studium przypadku Dyskusja 6
Praca w grupie Praca indywidualna Bibliografia Eby J., J.F. Smutny, Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1998 Dyrda B., Syndrom nieadekwatnych osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych - diagnoza i terapia, Impuls, Kraków 2000 Góralski M., Zasadnicze przesłanki skuteczności wychowania zdolnych: szkice do pedagogiki zdolności, Warszawa, Wydaw. IPBP 1991 Lewis G., Jak wychowywać utalentowane dziecko, Rebis, Poznań, 1998 Ministerstwo Edukacji Narodowej o uczniu zdolnym. Biblioteczka Reformy MEN, Warszawa 1999. Modele opieki nad dzieckiem zdolnym : materiały z I i II Forum Wymiany Doświadczeń osób pracujących z dziećmi zdolnymi, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, Warszawa 2000 Nakoneczna D., W poszukiwaniu koncepcji kształcenia zdolnych, TSzT, Warszawa 1998 Painter F., Kim są wybitni? : charakterystyka, identyfikacja, kształcenie, WSiP Warszawa 1993. Popek S. (red.), Zdolności i uzdolnienia jako osobowościowe właściwości człowieka Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 1996. Puślecki W., Wspieranie elementarnych zdolności twórczych uczniów, Impuls, Kraków 1999 7
MODUŁ III: FORMALNE UWARUNKOWANIA PRACY Z UCZNIAMI ZDOLNYMI Cele modułu Uczestnicy: wiedzą, jaki jest zakres wsparcia uczniów zdolnych przewidziany prawem oświatowym; potrafią określić mocne i słabe strony pracy uczniem zdolnym w polskim systemie edukacji na podstawie analizy różnych badań; potrafią sformułować podstawowe postulaty dotyczące kierunków pracy z uczniami zdolnymi. Treści programowe L.p. 1 2 3 Liczba godzin Łączna Tematyka zajęć liczba wykłady ćwiczenia godzin Regulacje prawne w polskim systemie oświaty 1 1 2 Analiza stopnia wykorzystania możliwości formalnych w świetle 1 1 2 kontroli NIK i Raportu MKO Wyniki badania osiągnięć uczniów (PISA, egzaminy zewnętrzne) jako informacja o skuteczności wsparcia 0 2 2 uczniów zdolnych Razem 2 4 6 Metody i formy pracy Wykład Praca z tekstem Dyskusja Punkty widzenia 8
Bibliografia Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, ze zmianami); Rozporządzenie MENiS z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki (Dz. U. z 2002 r. Nr 3, poz. 28); Rozporządzenie MENiS z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki (Dz. U. Nr 56, poz. 506); Rozporządzenie MENiS z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji oraz sposobu przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad (Dz. U. nr 13, poz. 125); Rozporządzenie MEN z dnia 27 lipca 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie organizacji oraz sposobu przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad (Dz. U. nr 126 poz. 1041); Rozporządzenie MENiS z dnia 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (Dz. U. Nr 26, poz. 232); Rozporządzenie MEN z dnia 20 lutego 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (Dz. U. Nr 31, poz. 208); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 2005 r. w sprawie stypendiów Prezesa Rady Ministrów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (Dz. U. Nr 106, poz. 890); Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 11, poz. 114); Rozporządzenie MENiS z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. Nr 223, poz. 1869); 9
Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562); Rozporządzenie MEN z dnia 29 maja 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 694); Rozporządzenie MEN z dnia 26 sierpnia 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 694); Informacja NIK o wynikach kontroli i opieki nad uczniami szczególnie uzdolnionymi z roku 2007; Raport o wynikach badań PISA w Polsce z roku 2006; Informacja CKE i OKE w Krakowie o wynikach sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych za rok szkolny 2007/2008. Wyniki okresowej analizy realizowania przez szkołę zadań związanych z kształceniem i promowaniem uczniów szczególnie uzdolnionych w roku szkolnym 2007/2008 - Raport Kuratorium Oświaty w Krakowie 10
MODUŁ IV: METODY I FORMY PRACY Z UCZNIAMI ZDOLNYMI Cele modułu Uczestnicy: potrafią określić zasady pracy z uczniami zdolnymi wynikające z ich specjalnych potrzeb edukacyjnych; znają możliwości, jakie w pracy z uczniami zdolnymi dają metody twórczego rozwiązywania problemów; rozumieją znaczenie samokształcenia w rozwoju uzdolnień poznawczych; znają sposoby skutecznego motywowania uczniów zdolnych. Treści programowe Liczba godzin Łączna L.p. Tematyka zajęć liczba wykłady ćwiczenia godzin Podstawowe zasady pracy 1 0 2 2 z uczniami zdolnymi Metody twórczego rozwiązywania 2 1 6 7 problemów Rozwijanie umiejętności 3 0 4 4 samokształcenia 4 Sztuka motywacji 0 2 2 Razem 1 14 15 Metody i formy pracy Dyskusja Wykład Burza mózgów Asocjogram Mapa mentalna Łańcuch skojarzeń Myślowe kapelusze Metoda analogii i metafor 11
Metoda kruszenia obiektu/idei Techniki kombinatoryczne Nierzeczywistość Bibliografia: Guilford J. P., Natura inteligencji człowieka, Warszawa 1978 Ledzińska M., Przetwarzanie informacji przez uczniów o zróżnicowanym poziomie zdolności a ich postępy szkolne, Wydz. Psychologii UW, Warszawa 1996 Lewis G., Jak wychowywać utalentowane dziecko, Rebis, Poznań 1998 Nakoneczna D., W poszukiwaniu koncepcji kształcenia zdolnych, Warszawa, TST 1998 Nakoneczna D., Uczniowie zdolni i ich nauczyciele, Warszawa, TST 1998 Nęcka E., TROP- twórcze rozwiązywanie problemów, Impuls, Kraków 1994 Nęcka E., Inteligencja i procesy poznawcze, Impuls, Kraków 1994 Nęcka E., Trening twórczości: Podręcznik metodyczny, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Olsztyn 1992 Nęcka Edward, Orzechowski Jarosław, Słabosz Aleksandra, Szymura Błażej: Trening twórczości, GWP, Gdańsk 2008 Nęcka Edward: Psychologia twórczości, GEWP, Gdańsk 2006 Partyka M., Zdolni, utalentowani, twórczy: poradnik dla psychologów, pedagogów, nauczycieli i rodziców, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 1999 Piotrowski E., Pedagogika dzieci zdolnych i uzdolnionych (w:) Pedagogika specjalna : praca zbiorowa pod red. DykcikaW., Poznań, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza 1998 Rimm S., Dlaczego zdolne dzieci nie radzą sobie w szkole, Moderski i S-ka, Poznań 2000 Sękowski A., Osiągnięcia uczniów zdolnych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2000 Tokarz Aleksandra: Rola motywacji poznawczej w aktywności twórczej, Wyd. Ossolineum, Wrocław 1985 Tyszkowa M., Zdolności, osobowość i działalność uczniów, PWN, Warszawa 1990 12
MODUŁ V: METODYKA REALIZACJI ZAJĘĆ Z UCZNIAMI ZDOLNYMI W POWIATOWYCH OŚRODKACH WSPIERANIA UCZNIÓW ZDOLNYCH Cele modułu Uczestnicy: znają założenia merytoryczne i organizacyjne systemu pracy z uczniami zdolnymi tworzonego w projekcie DiAMEnT, ze szczególnym uwzględnieniem roli Powiatowych Ośrodków Wspierania Uczniów Zdolnych; znają amerykańskie doświadczenia w zakresie pracy z uczniem zdolnym w szkołach i w ramach różnych zajęć pozaszkolnych.; znają amerykańskie doświadczenia w zakresie metod pracy wspierających rozwój zdolności uczniów ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania metody projektu opartej na zasadach PBL; rozumieją istotę strategii problem based learning; znają szczegółowe zasady pracy metodą projektu z nastawieniem na rozwijanie kompetencji kluczowych w zakresie technologii informacyjnokomunikacyjnych, języka angielskiego, matematyki, przedsiębiorczości; znają założenia merytoryczne i metodyczne programów przewidzianych do realizacji w projekcie. Treści programowe L.p. 1 2 Tematyka zajęć Założenia merytoryczne i organizacyjne systemu pracy z uczniami zdolnymi w projekcie DiAMEnT. Organizacja i zadania POWUZ Formy pracy z uczniami zdolnymi w szkołach w USA. Funkcjonowanie rozwiązań pozaszkolnych na rzecz uczniów zdolnych w USA. Liczba godzin Łączna wykłady ćwiczenia liczba godzin 2 0 2 1 1 2 13
3 4 5 Strategia PBL jako droga do rozbudzania aktywności poznawczej 2 4 6 Rozwijanie uzdolnień uczniów metodą projektu. 2 6 8 Analiza programów zajęć pozaszkolnych przewidzianych 1 3 4 do realizacji w POWUZ Razem 8 14 22 Metody i formy pracy Wykład Studium przypadku Dyskusja Burza mózgów Film dydaktyczny Praca w grupach Za i przeciw Bibliografia: Bernacka D, Od słowa do działania, Warszawa, Wydaw. Akademickie Żak, 2001 Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B., Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie: przewodnik po metodach aktywizujących, Kielce, Zakł. Wydaw. SFS, 2000 Dynowska-Chmielewska K., Głuc K.,Pulit-Parszewska O., Koncepcja wspierania uczniów zdolnych w województwie małopolskim Grondas M., Projekt jako narzędzie integracji międzyprzedmiotowej (w:) Integracja międzyprzedmiotowa, Warszawa, CODN, 1999 Kędracka Feldman E. Aktywizować? ależ to całkiem proste : wybrane metody i techniki aktywizacji uczniów, Warszawa, CODN, 1999. Lewis G., Jak wychowywać utalentowane dziecko, Rebis, Poznań 1998 Nakoneczna D., W poszukiwaniu koncepcji kształcenia zdolnych, Warszawa, TST 1998 14
Nakoneczna D., Uczniowie zdolni i ich nauczyciele, Warszawa, TST 1998 Nęcka E., TROP- twórcze rozwiązywanie problemów, Impuls, Kraków 1994 Nęcka E., Inteligencja i procesy poznawcze, Impuls, Kraków 1994 Nęcka E., Trening twórczości: Podręcznik metodyczny, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Olsztyn 1992 Nęcka Edward, Orzechowski Jarosław, Słabosz Aleksandra, Szymura Błażej: Trening twórczości, GWP, Gdańsk 2008 Nęcka Edward, Psychologia twórczości, GEWP, Gdańsk 2006 Nowacki T.W., O metodzie projektów, Warszawa, CODN, 1999 Partyka M., Zdolni, utalentowani, twórczy: poradnik dla psychologów, pedagogów, nauczycieli i rodziców, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 1999 Piotrowski E., Pedagogika dzieci zdolnych i uzdolnionych (w:) Pedagogika specjalna : praca zbiorowa pod red. DykcikaW., Poznań, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza 1998 Rimm S., Dlaczego zdolne dzieci nie radzą sobie w szkole, Moderski i S-ka, Poznań 2000 Sękowski A., Osiągnięcia uczniów zdolnych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2000 Tokarz Aleksandra: Rola motywacji poznawczej w aktywności twórczej, Wyd. Ossolineum, Wrocław 1985 Tyszkowa M., Zdolności, osobowość i działalność uczniów, PWN, Warszawa 1990 15
MODUŁ VI: PLANOWANIE I REALIZACJA ZAJĘĆ Z GRUPAMI DOROSŁYCH Z UWZGLĘDNIENIEM SPECYFIKI GRUP NAUCZYCIELSKICH Cele modułu Uczestnicy: potrafią stosować podstawowe zasady pracy z grupami dorosłych w pracy z grupą nauczycieli; znają zasady, etapy i sposoby projektowania dydaktycznego zajęć dla nauczycieli; potrafią zaprojektować zajęcia dla nauczycieli POWUZ służące skutecznej realizacji poznanych zasad pracy z uczniami zdolnymi oraz założeń programów przewidzianych do realizacji w POWUZ. Treści programowe L.p. 1 2 3 4 Liczba godzin Łączna Tematyka zajęć liczba Wykłady ćwiczenia godzin Podstawowe zasady pracy z grupami dorosłych- przypomnienie 0 2 2 i uporządkowanie pojęć Uczący się nauczyciele- szanse i wyzwania dla edukatora 0 2 2 Zasady projektowania i realizacji zajęć dla nauczycieli 1 1 2 Analiza scenariuszy zajęć dla nauczycieli pracujących w POWUZ 2 5 7 Razem 3 10 13 Metody i formy pracy Wykład Puzzle Studium przypadku 16
Praca w grupach Dyskusja Bibliografia: Dybek H., Doradztwo metodyczne i doskonalenie zawodowe nauczycieli, Kraków, "Impuls", 2000 Edukacja dorosłych w erze globalizmu : materiały IV Zjazdu PTP, red. E. A. Wesołowskiej, Płock : Novum, 2002 Gaś Z. B., Doskonalący się nauczyciel : psychologiczne aspekty rozwoju profesjonalnego nauczycieli, Lublin, Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, 2001 Jankowski Dz., Podstawy edukacji dorosłych : zarys problematyki, Poznań, Wydaw. Nauk. UAM, 1999 Karaś S., Dydaktyka oświaty pozaszkolnej, Warszawa - Radom : Instytut Technologii Eksploatacji, 1995 Półturzycki J., Dydaktyka dorosłych, Warszawa, WSiP, 1991 Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych : praca zbiorowa, red. Tadeusz Wujek, Warszawa, PWN, 1992 Wybrane zagadnienia z oświaty dorosłych : skrypt dla studentów pedagogiki, red. Józefa Skrzypczaka, Poznań, Wydaw. Nauk. UAM, 1995 17
MODUŁ VII: EWALUACJA Cele modułu Uczestnicy: potrafią dokonać oceny ukończonych zajęć; potrafią sformułować uwagi na temat wstępnej wersji produktów projektu - programów przewidzianych do realizacji w POWUZ. Treści programowe Liczba godzin Łączna L.p. Tematyka zajęć liczba wykłady ćwiczenia godzin 1 Zebranie opinii na temat zajęć i 0 2 2 programów pracy z uczniami zdolnymi Razem 0 2 2 Metody i formy pracy Dyskusja grupowa Plakaty grupowe Ankieta ewaluacyjna Bibliografia: Korporowicz L., Ewaluacja w edukacji, Warszawa 1997 Randor. H., Ewaluacja, Warszawa 1995 Szabo A., Metody pracy edukatora, Program TERM-MEN 18
RAMOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ DO KURSU DLA EDUKATORÓW PROJEKTU DIAMENT JAK WSPIERAĆ NAUCZYCIELI W PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM? KRYSTYNA DYNOWSKA-CHMIELEWSKA OTYLIA PULIT-PARSZEWSKA 19
MODUŁ I: KOMUNIKACJA Temat: Kontrakt grupowy. Czas trwania zajęć: 2 godziny Obok stałych elementów z zakresu komunikacji interpersonalnej ważnym aspektem zajęć jest zaprezentowanie uczestnikom celów i programu kursu oraz wyjaśnienie roli, jaką będą pełnić w projekcie. Należy szczegółowo omówić wymagania wobec kadry edukatorów i ich zadania szkoleniowe. Należy stworzyć możliwość zadawania pytań i wyjaśnienia wszelkich wątpliwości związanych ze szkoleniem oraz z zadaniami uczestników w dalszej części projektu. 20
MODUŁ II: PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNE UWARUNKOWANIA PRACY Z UCZNIEM ZDOLNYM Temat: Najnowsze teorie zdolności. Czas trwania zajęć: 4 godziny Autorzy Koncepcji wspierania uzdolnień uczniów w województwie małopolskim sugerują, aby wśród omawianych teorii znalazły się te, które stanowią teoretyczna podstawę Koncepcji: trójpierścieniowy model zdolności J. Renzulliego, wieloczynnikowy model zdolności F. Monksa, triadyczna teoria inteligencji R. Strenberga, teoria twórczości E. Nęcki. Ważne jest także wyjaśnienie i uporządkowanie podstawowych pojęć: zdolności, uzdolnienia, talent, uczeń zdolny, uczeń uzdolniony, uczeń utalentowany. W części ćwiczeniowej uczestnicy zajęć powinni mieć możliwość odniesienia poznanych teorii do praktyki szkolnej, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów przedmiotowych objętych projektem oraz rozwoju uzdolnień kierunkowych na poszczególnych etapach kształcenia. 21
Temat: Charakterystyka psychologiczna uczniów zdolnych. Czas trwania zajęć: 4 godziny Uczestnicy zajęć powinni poznać charakterystyczne cechy uczniów zdolnych pod względem intelektualnym, pod względem umiejętności / sprawności, pod względem osobowościowym z uwzględnieniem mocnych i słabych stron we wszystkich wymienionych obszarach. Efektem zajęć warsztatowych powinno być wypracowanie charakterystyk uczniów uzdolnionych w obszarach: matematyka, przedsiębiorczość, język angielski, technologie informacyjno-komunikacyjne. Ważne jest też pokazanie rozwoju cech uczniów uzdolnionych na poszczególnych etapach kształcenia. 22
Temat: Specjalne potrzeby edukacyjne uczniów zdolnych. Czas trwania zajęć: 2 godziny Ważne jest, aby uczestnicy rozumieli pojęcie specjalnych potrzeb edukacyjnych oraz potrafili wskazać ich zakres w odniesieniu do ucznia zdolnego; istotne jest wskazanie potrzeb w aspekcie organizacyjnym, programowym i metodycznym Uczestnicy powinni określić nie tylko uniwersalne, niezależne od obszaru uzdolnień potrzeby uczniów, ale także wskazać, w obszarze programowym i metodycznym, czego potrzebują uczniowie uzdolnieni matematycznie, językowo, informatycznie, w zakresie przedsiębiorczości. 23
Temat: Syndrom nieadekwatnych osiągnięć. Czas trwania zajęć: 2 godziny W zakresie treści istotne jest wyjaśnienie pojęcia nieadekwatnych osiągnięć, wskazanie przejawów i przyczyn zjawiska W analizie przyczyn SNO należy zwrócić uwagę na błędy i zaniedbania ze strony środowiska szkolnego. Uczestnicy powinni wiedzieć, jak zapobiegać SNO. 24
Temat: Specjalne potrzeby wychowawcze uczniów zdolnych. Czas trwania zajęć: 4 godziny Proponujemy punktem wyjścia analizy potrzeb wychowawczych uczniów zdolnych uczynić piramidę potrzeb Maslowa, z zaznaczeniem potrzeb braku i potrzeb wzrostu. Warto zwrócić uwagę na funkcjonowanie ucznia zdolnego w takich obszarach jak: samoregulacja, motywacja, empatia, umiejętności społeczne. W części ćwiczeniowej na bazie określonych wcześniej potrzeb uczestnicy powinni określić zasady pracy wychowawczej z uczniem zdolnym, ze szczególnym uwzględnieniem wzmacniania odporności na stres, wspierania adekwatnej samooceny, przygotowania do radzenia sobie z krytyka i porażką, funkcjonowania w zespole klasowym. 25
Temat: Diagnozowanie uzdolnień uczniów. Czas trwania zajęć: 4 godziny Uczestnicy powinni rozumieć zasady diagnozy funkcjonalnej i diagnozy interakcyjnej oraz poznać szerokie spektrum metod i narzędzi diagnostycznych, stosowanych w obu typach diagnozy. W zakresie metod wskazane jest przywołanie nominacji nauczycielskich, nominacji rodziców, nominacji ekspertów, diagnozy psychologicznej. W zakresie narzędzi diagnozy psychologicznej proponujemy uwzględnienie: w odniesieniu do sfery intelektualnej: skal Wechslera, Testu Matryc Ravena, diagnozy możliwości Intelektualnych A. Matczak, APiS-Z A. Ciechanowicz; w odniesieniu do sfery pozaintelektualnej Testu Zainteresowań Z, Próby Zdań Niedokończonych, Kwestionariusza EPQ-R-Eysencka, Testu Rysunkowego Twórczego Myślenia: Jellena-Urbana. Istotne jest zaakcentowanie tych metod, które są wykorzystywane w projekcie: nominacja nauczycielska, badanie psychologiczne za pomocą testu. W ramach tematu powinny zostać także omówione narzędzia diagnostyczne stosowane w projekcie: arkusz nominacji nauczycielskich, testy diagnozy uzdolnień kierunkowych. Poprzez realizację ćwiczeń uczestnicy powinni rozumieć trudności w identyfikacji uczniów zdolnych i najczęściej popełniane błędy. Ważne jest, aby mieli możliwość przedyskutowania plusów i minusów nominacji nauczycielskiej jako metody wyłaniania uczniów zdolnych. Część ćwiczeń powinna zostać poświęcona na omówienie arkusza nominacji i testów diagnostycznych stosowanych w projekcie. 26
MODUŁ III: FORMALNE UWARUNKOWANIA PRACY Z UCZNIAMI ZDOLNYMI Temat: Regulacje prawne dotyczące uczniów zdolnych w polskim systemie oświaty. Czas trwania zajęć: 2 godziny Ważne jest, aby uczestnicy zajęć poznali wszystkie aktualne akty prawne, które w jakimkolwiek zakresie dotyczą opieki nad uczniem zdolnym lub pracy z uczniem zdolnym. Warto także zwrócić uwagę, że funkcjonują w Polsce formy pracy z uczniem zdolnym, które nie mają umocowania prawnego w ustawach i rozporządzeniach, np: matura międzynarodowa; eksperyment toruński realizowany na mocy decyzji MEN z dnia 17.XII. 1997 r.; Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci (od 1981 r.); Program Zdolny Ślązak (województwo dolnośląskie). W województwie małopolskim: sieć szkół jagiellońskich; gimnazja i licea akademickie; programy stypendialne województwa małopolskiego; interdyscyplinarne konkursy dla gimnazjalistów i uczniów szkół ponadgimnazjalnych ( Wiem więcej ; Moja Małopolska ). Sugeruje się, aby w wyniku zajęć warsztatowych uczestnicy kursu przeanalizowali akty prawne i odpowiedzieli sobie na pytania: Jakie problemy opieki nad uczniem zdolnym i pracy z uczniem zdolnym są uregulowane prawnie w polskim systemie oświaty? Jakie zadania w zakresie pracy z uczniem zdolnym nakłada prawo oświatowe na szkoły i nauczycieli? 27
Temat: Analiza stopnia wykorzystania możliwości formalnych w świetle kontroli NIK i Raportu MKO. Czas trwania zajęć: 2 godziny Uczestnicy zajęć powinni zostać zapoznani z następującymi dokumentami: Informacja NIK o wynikach kontroli i opieki nad uczniami szczególnie uzdolnionymi z roku 2007; Wyniki okresowej analizy realizowania przez szkołę zadań związanych z kształceniem i promowaniem uczniów szczególnie uzdolnionych w roku szkolnym 2007/2008 - Raport Kuratorium Oświaty w Krakowie Warto wykorzystać fragmenty Koncepcji wspierania uzdolnień uczniów w województwie małopolskim, w którym Autorzy analizują powyższe dokumenty. Sugeruje się, aby uczestnicy w ramach ćwiczeń przeanalizowali fragmenty dokumentów i odpowiedzieli na pytanie: W jakim stopniu szkoły w całym kraju i województwie małopolskim wykorzystują możliwości formalne, które stwarza prawo oświatowe? 28
Temat: Wyniki badania osiągnięć uczniów (PISA, egzaminy zewnętrzne) jako informacja o skuteczności wsparcia uczniów zdolnych. Czas trwania zajęć: 2 godziny Uczestnicy zajęć powinni się zapoznać z następującymi dokumentami: Raport o wynikach badań PISA w Polsce z roku 2006; Informacja CKE i OKE w Krakowie o wynikach sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych za rok szkolny 2007/2008. Warto wykorzystać fragmenty Koncepcji wspierania uzdolnień uczniów w województwie małopolskim, w którym Autorzy analizują badania PISA. Sugeruje się, aby w czasie ćwiczeń uczestnicy przeanalizowali wybrane fragmenty wspomnianych dokumentów i odpowiedzieli na pytania: Jaka jest skuteczność wsparcia uczniów zdolnych w świetle Raportu o wynikach badań PISA i Raportu o wynikach sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych w roku szkolnym 2007/2008? Jakie działania powinny podejmować szkoły, aby poprawić skuteczność wsparcia uczniów zdolnych? 29
MODUŁ IV: METODY I FORMY PRACY Z UCZNIAMI ZDOLNYMI Temat: Podstawowe zasady pracy z uczniami zdolnymi. Czas trwania zajęć: 2 godziny Sugeruje się, aby punktem wyjścia do określania zasad pracy z uczniami zdolnymi stała się poznana wcześniej charakterystyka uczniów zdolnych pod względem: intelektualnym, osobowościowym, umiejętności. Zasady powinny więc dotyczyć tak pracy dydaktycznej jak i wychowawczej, obejmować wszystkie sfery rozwoju ucznia. Ważne jest także, aby zwrócić uwagę na to, jakie kompetencje i cechy osobowościowe nauczyciela wspierają rozwój uzdolnień ucznia. Efektem ćwiczeń powinno być: ustalenie zasad pracy dydaktycznej i wychowawczej w pracy z uczniami zdolnymi; określenie kompetencji i cech osobowościowych nauczyciela wspierających rozwój uzdolnień uczniów. 30
Temat: Metody twórczego rozwiązywania problemów. Czas trwania zajęć: 7 godziny Ponieważ teorie związane z twórczym myśleniem stały się między innymi teoretyczną podstawą tworzenia Koncepcji wspierania uczniów zdolnych w województwie małopolskim, sugeruje się, aby tematyka zajęć objęła następujące problemy: wyjaśnienie i uporządkowanie pojęć typu: myślenie konwergencyjne i dywergencyjne, myślenie twórcze, twórczość, kreatywność, osobowość twórcza, postawa twórcza; fazy twórczości w rozwoju dzieci i młodzieży; czynniki twórczości; znaczenie rozwoju twórczego myślenia w pracy z uczniami zdolnymi; cechy ucznia twórczego; stymulatory i inhibitory twórczości w edukacji; podział metod twórczego myślenia: algorytmy i heurystyki; metody i techniki rozwoju twórczego myślenia: np. rozumowanie dedukcyjne (co by było, gdyby), rozumowanie przez analogię, metaforyzowanie, abstrahowanie, łańcuch skojarzeń, mapa mentalna, metoda sześciu kapeluszy E. De Bono, inne punkty widzenia, metoda tekstu sterującego, drzewko decyzyjne. Sugeruje się, aby zajęcia warsztatowe miały charakter praktyczny i były poświęcone ćwiczeniom w zakresie stosowania metod i technik rozwijania twórczego myślenia oraz określania ich znaczenia w pracy z uczniami zdolnymi w poszczególnych obszarach przedmiotowych. 31
Temat: Rozwijanie umiejętności samokształcenia. Czas trwania zajęć: 4 godziny Sugeruje się, aby tematyka zajęć obejmowała: wyjaśnienie i uporządkowanie pojęć typu: samokształcenie (różne znaczenia pojęcia samokształcenie), samoedukacja, kwalifikacje, kompetencje, kształcenie ustawiczne; znaczenie samokształcenia we współczesnym świecie umiejętność samokształcenia jako niezbędna kompetencja w społeczeństwie wiedzy; samokształcenie jako element struktury kształcenia koncepcja wdrażania do samokształcenia (J. Półturzycki); czynniki wewnętrzne (osobowe) i zewnętrzne (sytuacyjne) samokształcenia; efektywność procesu samokształcenia model WSWS (wysokiej samooceny i wiary w siebie) nauczyciel jako organizator samokształcenia; fazowy model samokształcenia; rola samokształcenia w rozwijaniu uzdolnień uczniów. sposoby rozwijania umiejętności samokształcenia. Sugeruje się, aby zajęcia warsztatowe miały charakter praktyczny. W ramach ćwiczeń o charakterze samokształceniowym uczestnicy mogą sobie uporządkować i uzupełnić wiedzę na temat koncepcji wdrażania do samokształcenia, a następnie realizować ćwiczenia nastawione na podejmowane przez nauczyciela działania, wdrażające uczniów do samokształcenia, np. jakie działania powinien podejmować nauczyciel, aby nauczyć uczniów redagowania prawidłowych notatek?; jakie działania powinien podejmować nauczyciel, aby nauczyć uczniów korzystania z podręcznika?; jak wdrażać ucznia do pracy z tekstem?; jak wdrażać uczniów do pracy grupowej? jaką rolę we wdrażaniu do samokształcenia odgrywa lektura przedmiotowa? 32
Temat: Sztuka motywacji. Czas trwania zajęć: 2 godziny Sugeruje się, aby problematyka zajęć obejmowała: wyjaśnienie pojęć: motyw, motywacja; motywacja wewnętrzna i zewnętrzna; motywy uczenia się (w tym także uczniów zdolnych); błędy wychowawcze w motywowaniu uczniów; osobowość nauczyciela a motywacja uczniów; wpływ oceniania szkolnego na motywację uczenia się; sposoby motywowania uczniów do nauki ( w tym uczniów zdolnych). Ważne jest, aby uczestnicy zajęć poznali najnowsze opracowania naukowe związane z tematyką motywacji z uwzględnieniem aspektów psychologicznych i pedagogicznych, np. model motywacji oparty na teorii Maslowa, model ARCS (uwaga, trafność, przekonanie, satysfakcja). Omówienie poszczególnych problemów powinno w sposób szczególny uwzględniać uczniów zdolnych. Efektem ćwiczeń mogą być odpowiedzi na pytania: jakie są motywy uczenia się, w tym także uczniów zdolnych?; jaki jest związek potrzeb i motywacji? jakie są czynniki hamujące motywację uczenia się?; jakie błędy nauczyciela obniżają lub hamują motywację uczenia się?; kiedy ocena szkolna ma charakter motywujący? jakie działania praktyczne powinien podjąć nauczyciel, stosując model motywacji oparty na teorii Maslowa? jakie działania praktyczne powinien podjąć nauczyciel stosując model ARCS? jakie zasady powinien stosować nauczyciel, aby uczeń odniósł sukces? 33
MODUŁ V: METODYKA REALIZACJI ZAJĘĆ Z UCZNIAMI ZDOLNYMI W POWIATOWYCH OŚRODKACH WSPIERANIA UCZNIÓW ZDOLNYCH Temat: Założenia merytoryczne i organizacyjne systemu pracy z uczniami zdolnymi w projekcie DiAMEnT. Organizacja i zadania POWUZ. Czas trwania zajęć: 2 godziny W ramach wykładu powinny zostać zaakcentowane zagadnienia związane z funkcjonowaniem POWUZ podstawy teoretyczne, organizacja zajęć, zadania POWUZ i nauczycieli prowadzących zajęcia. Wykład powinien zostać zrealizowany w sposób interaktywny, z możliwością wyjaśnienia wszystkich wątpliwości. 34
Temat: Formy pracy z uczniami zdolnymi w szkołach w USA. Funkcjonowanie rozwiązań pozaszkolnych na rzecz uczniów zdolnych w USA. Czas trwania zajęć: 2 godziny W prezentowanych treściach szczególnie istotne jest omówienie strategii pull out, stanowiącej podstawę działań kierowanych do uczniów w amerykańskim systemie oświaty. Ważne, aby uczestnicy poznali szkolne i pozaszkolne formy wspierania uczniów zdolnych - zakres oferowanego wsparcia, podmioty zaangażowane w działania na rzecz uczniów zdolnych, przykładowe rozwiązania w Stanie Illinois. W części ćwiczeniowej warto przedyskutować, jaka jest efektywność stosowanych rozwiązań, jakie są ich plusy i minusy; które z doświadczeń amerykańskich warto zaadaptować do polskich warunków. 35
Temat: Strategia PBL jako droga do rozbudzania aktywności poznawczej. Czas trwania zajęć: 6 godzin Podstawowe znaczenie dla tematu, jak i dla dalszego przebiegu zajęć ma wyjaśnienie strategii PBL i ukazanie jej znaczenia dla wspierania rozwoju uczniów zdolnych. Warto wykorzystać fragmenty Koncepcji wspierania uzdolnień uczniów, w których autorzy dokonują analizy strategii i jej konsekwencji metodycznych. Ważne jest, aby uczestnicy dzięki wykonanym ćwiczeniom potrafili odnieść zasady strategii PBL do konkretnych rozwiązań przedmiotowych z obszaru swoich specjalności, w tym szczególnie: tworzyć sytuacje służące rozwiązywaniu problemów, formułować pytania główne (driving questions) i pytania pomocnicze w odniesieniu do konkretnego zakresu materiału. Proponujemy, aby materiał do ćwiczeń stanowiły fragmenty programów przewidzianych do realizacji w POWUZ (na tym etapie bez informowania uczestników o źródle)-problemy do rozwiązania/pytania powinny być formułowane na bazie wybranych modułów programowych. 36
Temat: Rozwijanie uzdolnień uczniów metodą projektu. Czas trwania zajęć: 8 godzin Uczestnicy powinni zostać zapoznani z zasadami realizacji projektu jako metody pracy z uczniami zdolnymi, ze zwróceniem uwagi na realizację projektu z wykorzystaniem strategii PBL. Ważne jest wskazanie roli nauczyciela i uczniów w realizacji tak pojętego projektu. Wypracowywane w części ćwiczeniowej rozwiązania powinny być osadzone w materiale z zakresu przewidzianych do realizacji programów. Efekt pracy grup przedmiotowych powinny stanowić przykładowe rozwiązania do konkretnych projektów. W dyskusji warto podkreślić, czym różni się prezentowane podejście do metody projektu od dotychczasowej praktyki edukacyjnej stosowania tej metody, wykorzystywanej głównie jako narzędzie gromadzenia informacji dotyczących wybranego zakresu materiału. Warto wykorzystać do takiej analizy fragmenty Koncepcji wspierania uzdolnień uczniów, w której zostało przeprowadzone taki porównanie. 37
Temat: Analiza programów zajęć pozaszkolnych realizowanych w POWUZ. Czas trwania zajęć: 4 godziny Uczestnicy zajęć powinni zapoznać się z koncepcją i strukturą programów zajęć pozaszkolnych. Należy omówić wszystkie programy z zakresu danej kompetencji, ukazując jako całość i prezentując koncepcję tej całości; jednocześnie należy podkreślić specyfikę programu dla każdego etapu. Należy też przypomnieć pojęcia: zajęcia pozaszkolne, zajęcia pozalekcyjne, zajęcia przedmiotowe na lekcji. Efektem zajęć warsztatowych powinno być: rozumienie różnicy pomiędzy programem zajęć pozaszkolnych a programem nauczania; rozumienie koncepcji programu i wynikających z niej założeń merytorycznych i metodycznych; rozumienie specyfiki przedmiotowych zajęć pozaszkolnych w zakresie treści nauczania i metod ich realizacji; dostrzeganie możliwości wsparcia uzdolnień uczniów jakie stwarza realizacja programu zajęć pozaszkolnych 38
MODUŁ VI: PLANOWANIE I REALIZACJA ZAJĘĆ Z GRUPAMI DOROSŁYCH Z UWZGLĘDNIENIEM SPECYFIKI GRUP NAUCZYCIELSKICH Temat: Podstawowe zasady pracy z grupami dorosłych przypomnienie i uporządkowanie pojęć. Czas trwania zajęć: 2 godziny Sugeruje się, aby zajęcia były poświęcone przypomnieniu i uporządkowaniu podstawowych pojęć z andragogiki, np. doskonalenie, samokształcenie, organizacja ucząca się, zasady pracy grupy/ kontrakt grupowy, dorosłość, motywacja, komunikacja społeczna w grupie. Punktem wyjścia do określania zasad pracy z dorosłymi powinny stać się doświadczenia uczestników zajęć. Warto także nawiązać do założeń Koncepcji pracy z uczniem zdolnym w województwie małopolskim w zakresie problemów: gospodarka oparta na wiedzy, rewolucja w edukacji koncepcje przemian w edukacji. W ramach ćwiczeń uczestnicy mogą wymienić się własnymi doświadczeniami w zakresie doskonalenia, które mogą stać się punktem wyjścia do dyskusji na temat organizacji uczenia się w grupie dorosłych. Efektem ćwiczeń może stać się wypracowanie zasad pracy z grupami dorosłych z uwzględnieniem założeń andragogiki z punktu widzenia szkoleniowca i uczestnika zajęć. 39
Temat: Uczący się nauczyciele szanse i wyzwania dla edukatora. Czas trwania zajęć: 2 godziny Sugeruje się omówienie problematyki: doskonalenie nauczycieli w polskim systemie edukacji; edukacja XXI wyzwania dla szkoły i nauczyciela specyfika grupy szkoleniowej nauczycieli; rola edukatora w doskonaleniu nauczycieli. W ramach warsztatów uczestnicy zajęć mogą: scharakteryzować doskonalenie nauczycieli w Polsce; określić wyzwania dla systemu edukacji/ szkoły/ nauczyciela przez gospodarkę opartą na wiedzy; scharakteryzować grupę szkoleniową nauczycieli; określić zadania edukatora w szkoleniu nauczycieli; scharakteryzować edukatora jako szkoleniowca. 40
Temat: Zasady projektowania i realizacji zajęć dla nauczycieli. Czas trwania zajęć: 2 godziny Sugeruje się, aby realizacja tematu objęła problematykę: planowanie zajęć z nauczycielami; realizacja zajęć z nauczycielami; ewaluacja zajęć z nauczycielami Efektem ćwiczeń może być wypracowanie przez uczestników: zasad planowania zajęć z nauczycielami; zasad realizacji zajęć z nauczycielami; zasad ewaluacji zajęć z nauczycielami. 41
Temat: Analiza scenariuszy zajęć dla nauczycieli pracujących w POWUZ. Czas trwania zajęć: 7 godzin Materiał dydaktyczny do realizacji tych zajęć będą stanowić przede wszystkim ramowe scenariusze do warsztatów przygotowujących nauczycieli do realizacji zajęć pozaszkolnych w Powiatowych Ośrodkach Wspierania Uczniów Zdolnych. Ponadto wykorzystane zostaną materiały, które uczestnicy zajęć otrzymają po realizacji poszczególnych modułów kursu. Zajęcia będą poświęcone omówieniu: celów warsztatów; treści programowych zajęć; sposobu realizacji zajęć; ewaluacji zajęć. Efektem ćwiczeń będzie: wypracowanie ostatecznego kształtu scenariuszy zajęć do warsztatów przygotowujących nauczycieli do pracy w POWUZ; opracowanie materiałów dydaktycznych (prezentacje multimedialne, karty ćwiczeń) do realizacji zajęć w poszczególnych obszarach przedmiotowych. 42
MODUŁ VII: EWALUACJA Temat: Zebranie opinii na temat zajęć i programów pracy z uczniami zdolnymi. Czas trwania zajęć: 2 godziny W ramach ewaluacji powinny zostać zebrane opinie uczestników o kursie w kontekście jego przydatności dla dalszej pracy z nauczycielami oraz opinie o założeniach systemu pracy z uczniami zdolnymi wdrażanym w ramach projektu i o programach zajęć pozaszkolnych przewidzianych do realizacji w projekcie Ewaluacja pisemna powinna zostać poprzedzona ewaluacją ustną, w ramach której ważne jest stworzenie warunków do wyrażenia opinii przez wszystkich uczestników ( np. rundka, plakaty grup) 43