Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2018 r.

Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2018 r.

Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za III kwartał 2018 r. Warszawa 2019

Wydał: Narodowy Bank Polski ul. Świętokrzyska 11/21 00-919 Warszawa www.nbp.pl Copyright Narodowy Bank Polski 2019

Spis treści Synteza 5 1. Rachunek bieżący i kapitałowy 6 2. Rachunek finansowy i zadłużenie zagraniczne 7 Rozdział 1. Rachunek bieżący i kapitałowy 9 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami 11 1.1.1. Eksport towarów 12 1.1.2. Import towarów 21 1.1.3. Saldo towarów 22 1.1.4. Międzynarodowy handel usługami 23 1.2. Dochody pierwotne 26 1.2.1. Wynagrodzenia pracowników 26 1.2.2. Dochody z inwestycji 26 1.3. Dochody wtórne 27 1.4. Transfery z Unią Europejską 31 Rozdział 2. Rachunek finansowy 33 2.1. Rachunek finansowy pasywa 34 2.1.1. Inwestycje bezpośrednie pasywa 34 2.1.2. Zagraniczne inwestycje portfelowe pasywa 35 2.1.3. Pozostałe inwestycje pasywa 37 2.2. Rachunek finansowy aktywa 39 2.2.1. Inwestycje bezpośrednie aktywa 39 2.2.2. Inwestycje portfelowe aktywa 40 2.2.3. Pozostałe inwestycje aktywa 41 2.2.4. Oficjalne aktywa rezerwowe 42 2.3. Pochodne instrumenty finansowe 42 Rozdział 3. Zadłużenie zagraniczne 45 3.1. Zadłużenie zagraniczne sektora rządowego i samorządowego 46 3.2. Zadłużenie zagraniczne pozostałych sektorów (wobec podmiotów 48 niepowiązanych kapitałowo) 3.3. Zadłużenie zagraniczne pozostałych sektorów z tytułu instrumentów 48 zaliczanych do inwestycji bezpośrednich 3.4. Zadłużenie zagraniczne sektora bankowego 49 3.5. Zadłużenie zagraniczne NBP 50 3.6. Struktura walutowa zadłużenia zagranicznego 51 3.7. Wybrane wskaźniki zadłużenia zagranicznego 51 Aneks statystyczny 53

Synteza

Synteza 1. Rachunek bieżący i kapitałowy Saldo rachunku bieżącego bilansu płatniczego w III kwartale 2018 r. było ujemne i wyniosło 10,7 mld PLN. Pogorszenie się salda obrotów towarowych i pogłębienie deficytu w dochodach pierwotnych najsilniej przyczyniło się do powstania deficytu na rachunku obrotów bieżących. Podobnie, jak w dwóch pierwszych kwartałach 2018 r., także w III kwartale saldo obrotów towarowych było ujemne, w przeciwieństwie do pierwszych trzech kwartałów 2017 r. kiedy to wartość eksportu kształtowała się na wyższym poziomie w porównaniu z wartością importu. Nominalna dynamika eksportu towarów (6,2%) była niższa niż dynamika importu (10,0%). Realny wzrost importu w Polsce należał do najwyższych w Unii Europejskiej, co było odzwierciedleniem wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego. Największe znaczenie dla wzrostu importu miał wzrost wartości dostaw surowców i paliw oraz samochodów osobowych. Wartość importu paliw zwiększyła się o 48%, na co złożył się zarówno wzrost wielkości dostaw, jak i wzrost cen, przy czym najsilniej przyrosły dostawy węgla. Obserwowane obniżenie dynamiki eksportu można wiązać z wyraźnym spowolnieniem eksportu w Niemczech. Wpłynęły na to opóźnienia największych producentów samochodów w dostosowaniu się do nowych norm emisję spalin (Worldwide Harmonized Light-Duty Vehicles Test Procedure WLTP), co przełożyło się zmniejszenie polskiego eksportu części samochodowych. Jednocześnie w III kwartale 2018 r. wartość eksportu do krajów spoza UE zwiększyła się o 8,2%, co ograniczyło spadek dynamiki eksportu ogółem. Analiza danych w podziale na krajową i zagraniczną wartość dodaną pokazuje, jaka cześć obrotów handlu zagranicznego przyczynia się do powstawania PKB w Polsce, a jaka część jest wkładem importowanym z innych krajów. Według najnowszych dostępnych danych udział zagranicznej wartości dodanej w polskim eksporcie wyniósł 27%. Jest to więcej niż przeciętnie w Unii Europejskiej oraz więcej w porównaniu z krajami gospodarek wschodzących. Jednocześnie, gdyby tę wartość odnieść do Słowacji (gdzie zagraniczna wartość dodana wyniosła 44,5% eksportu), Węgier (44,1%) czy Czech (37,7%) można zauważyć, że polska gospodarka jest w mniejszym stopniu włączona w globalne łańcuchy dostaw. Na kształtowanie się rachunku bieżącego znacząco wpływała nadwyżka w handlu usługami. Wartość wyeksportowanych usług była najwyższa w historii i wyniosła 64,7 mld PLN. Największe znaczenie dla dynamiki ich eksportu, jak i zwiększenia nadwyżki miały usługi transportowe oraz pozostałe usługi. Szczególnie dynamicznie rósł eksport pozostałych usług biznesowych, czyli usług prawnych, doradczych, księgowych, informatycznych i telekomunikacyjnych. Saldo dochodów pierwotnych tradycyjnie było ujemne i wyniosło 26,2 mld PLN. W porównaniu z III kwartałem 2017 r. pogorszyło się ono o 5,2 mld PLN. Główną przyczyną ujemnego salda dochodów pierwotnych były znaczne kwoty dochodów uzyskiwanych przez nierezydentów z tytułu ich zaangażowania kapitałowego w polską gospodarkę (głównie z inwestycji bezpośrednich). W przekazach związanych z pracą obserwowane było nieznaczne 6 Narodowy Bank Polski

Synteza zmniejszenie wartości środków przekazywanych do Polski z zagranicy przy stałym wzroście wartości przekazów cudzoziemców pracujących w Polsce. Czynniki te spowodowały, ze saldo tego rodzaju operacji w III kwartale 2018 r. wyniosło 0,2 mld PLN, podczas gdy rok wcześniej kształtowało się ono na poziomie 1 mld PLN. Rachunek kapitałowy, którego wielkość determinowana jest przez wysokość napływu środków z UE, wykazał nadwyżkę w wysokości 10,1 mld PLN. Oznacza to wyraźną poprawę w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego. Znaczący napływ środków zaobserwowano w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, głównie w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, z których finansowany jest rozwój województw oraz regionów. W wyniku opisanych zmian łączne saldo rachunku bieżącego i kapitałowego, w przeciwieństwie do kilku poprzednich kwartałów było ujemne i wyniosło minus 0,8 mld PLN, co stanowiło minus 0,2% PKB (wskaźnik ten w porównaniu z III kwartałem 2017 r. pogorszył się o 1,1 pkt proc). Relacja salda rachunku bieżącego do PKB wyniosła w omawianym kwartale minus 2,1%. 2. Rachunek finansowy i zadłużenie zagraniczne W rachunku finansowym bilansu płatniczego obserwowano znaczące zwiększenie zagranicznych inwestycji w Polsce. Nierezydenci inwestowali przede wszystkim w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich, gdzie najważniejszym składnikiem napływu kapitału były reinwestycje zysków. W III kwartale 2018 r. napłynęło do Polski 20,7 mld PLN inwestycji bezpośrednich. Napływał także kapitał z tytułu pozostałych inwestycji, związany przede wszystkim z zaciąganiem zobowiązań zagranicznych przez NBP, co było skutkiem prowadzonych przez NBP operacji repo, służących do zarządzania aktywami rezerwowymi. W przypadku inwestycji portfelowych odnotowano wycofywanie się nierezydentów, głównie z rynku skarbowych papierów wartościowych. W przypadku polskich inwestycji za granicą znaczące zwiększenie aktywów spowodował wzrost oficjalnych aktywów rezerwowych, których saldo transakcji wyniosło w III kwartale 2018 r. 17,7 mld PLN. Ponadto polskie inwestycje portfelowe za granicą wzrosły o 2,2 mld PLN. Rezydenci, głownie banki, nabywali przede wszystkim dłużne papiery wartościowe emitowane przez organizacje międzynarodowe. Należy także zauważyć, że w III kwartale 2018 r. saldo rozliczeń transakcji związanych z pochodnymi instrumentami finansowymi zawartych pomiędzy rezydentami, a nierezydentami było ujemne i wyniosło aż 4,2 mld PLN. Oznacza to przepływ środków do rezydentów. Ujemne saldo o dużej wartości było przede wszystkim wynikiem realizacji zyskownych pozycji w instrumentach towarowych, które posiadały polskie przedsiębiorstwa niefinansowe. Zadłużenie zagraniczne Polski na koniec III kwartału 2018 r. wyniosło 1.349,8 mld PLN i w stosunku do czerwca 2018 r. zmniejszyło się o 10,9 mld PLN. Zmiana ta wynikała przede wszystkim z ujemnych różnic kursowych i innych zmian w wysokości 18,2 mld PLN oraz z napływu kapitału w kwocie 7,2 mld PLN. W III kwartale 2018 r. odnotowano wzrost zadłużenia NBP (związany ze wspominanymi powyżej operacjami repo) i sektora bankowego odpowiednio o 9,2 mld PLN i 1,5 mld PLN, natomiast sektor rządowy oraz sektor przedsiębiorstw zarejestrowały spadek zadłużenia zagranicznego odpowiednio o 18,6 mld PLN i 3,1 mld PLN. Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2018 7

Rozdział 1 Rachunek bieżący i kapitałowy

Rozdział 1 Rachunek bieżący i kapitałowy Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w III kwartale 2018 r. było ujemne i wyniosło minus 0,8 mld PLN. Na tę kwotę oddziaływało ujemne saldo rachunku bieżącego minus 10,9 mld PLN oraz dodatnie saldo rachunku kapitałowego wynoszące 10,1 mld PLN. W III kwartale 2018 r. saldo rachunku bieżącego i kapitałowego uległo pogorszeniu się o 5,3 mld PLN w porównaniu z analogicznym okresem 2017 r. W rachunku bieżącym zaobserwowano pogorszenie salda wynikające ze znacznego pogorszenia salda obrotów towarowych (spadek o 6,6 mld PLN w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego) oraz pogorszenia salda dochodów pierwotnych (spadek o 5,2 mld PLN). Pogorszenie to było tylko częściowo rekompensowane poprawą salda usług (przyrost o 2,5 mld PLN). Nadwyżka w rachunku kapitałowym uległa poprawie o 5,7 mld PLN w wyniku wyższego napływu środków z Unii Europejskiej. Wykres 1. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w % PKB w ujęciu kwartalnym 1 mln PLN 40 000 30 000 20 000 10 000 0-10 000-20 000-30 000-40 000 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Saldo obrotów towarowych Saldo usług Saldo dochodów pierwotnych Saldo dochodów wtórnych Rachunek kapitałowy Rachunek bieżący Rachunek bieżący i kapitałowy Relacja salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB w analizowanym okresie była ujemna i wyniosła minus 0,2% (wskaźnik ten w porównaniu z III kwartałem 2017 r. pogorszył się o 1,1 pkt proc). Relacja salda rachunku bieżącego do PKB wyniosła w omawianym kwartale minus 2,1% (pogorszenie o 2,1% pkt. proc.). 1 Szeregi czasowe prezentujące składniki bilansu płatniczego oraz zadłużenia zagranicznego zostały zaprezentowane w Aneksie Tablice statystyczne, s. 48 i kolejne. 10 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 2. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w % PKB w ujęciu kwartalnym 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 -4 % PKB I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Rachunek kapitałowy Rachunek bieżący Rachunek bieżący i kapitałowy 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami W III kwartale 2018 r. kontynuowana była wzrostowa tendencja obrotów handlowych. W tym okresie wartość eksportu towarów i usług wyrażona w złotych zwiększyła się o 7,5%, a importu o 9,9% w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku. Większy niż w poprzednich kwartałach wpływ na kształtowanie się wartości eksportu i importu w III kwartale 2018 r. miał wzrost cen transakcyjnych. Ceny transakcyjne w eksporcie wzrosły o 2,3%, a w imporcie o 2,9% r/r (wobec wzrostu odpowiednio o 1,1% i 1,5% w II kwartale 2018 r.). Wynikało to zarówno ze wzrostu cen produktów na rynkach międzynarodowych (zarówno surowców, jak i dóbr przetworzonych na co wskazuje m.in. wyższy wzrost wskaźników cen producentów) oraz z deprecjacji kursu złotego w ujęciu rocznym 2. W porównaniu z II kwartałem 2018 r. obniżyła się realna dynamika eksportu. Wolumen eksportu zwiększył się w III kwartale 2018 r. o 4,9% r/r (wobec wzrostu o 7,6% w II kwartale 2018 r.). Natomiast import wzrósł realnie o 6,9%, tj. najwięcej od początku 2018 r. W III kwartale 2018 r. wzrost eksportu przyczynił się do przyspieszenia tempa wzrostu produktu krajowego brutto o 2,5 pkt. proc., natomiast import wpłynął na obniżenie się dynamiki PKB o 3,4 pkt. proc. W efekcie silniejszego wzrostu importu niż eksportu wpływ handlu zagranicznego na dynamikę PKB w III kwartale 2018 r. był ujemny i ukształtował się na poziomie -0,9 pkt proc. Większy wzrost wartości importu niż eksportu spowodował obniżenie łącznego salda towarów i usług. W III kwartale 2018 r. ukształtowało się ono na poziomie 17,1 mld PLN i w porównaniu z analogicznym kwartałem 2017 r. obniżyło się o 4,8 mld PLN. W rezultacie tych zmian zmniejszyła się relacja salda handlu zagranicznego do PKB z 4,5% w III kwartale 2017 r. do 3,3% w III kwartale 2018 r. Do pogorszenia się salda wymiany międzynarodowej przyczyniła się zmiana znaku bilansu handlu towarami w porównaniu z 2017 r. Podobnie, jak w dwóch pierwszych kwartałach 2018 r., także w III kwartale saldo obrotów towarowych było ujemne, podczas gdy w pierw- 2 Ceny transakcyjne eksportu wyrażone w EUR wzrosły o 1,2% r/r, a w imporcie o 1,8% r/r. Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2018 11

Rozdział 1 Wykres 3. Towary i usługi 300 000 250 000 200 000 150 000 100 000 50 000 0 mln PLN mln PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2013 2014 2015 2016 2017 2018 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0-5 000-10 000-15 000 Eksport Import Saldo obrotów towarowych i usługowych (prawa oś) szych trzech kwartałach 2017 r. wartość eksportu kształtowała się na wyższym poziomie w porównaniu z wartością importu. W okresie od lipca do września 2018 r. deficyt ukształtował się na poziomie 5,0 mld PLN (było to najgłębsze ujemne saldo w handlu towarami od IV kwartału 2014 r.), wobec nadwyżki 2,2 mld PLN w III kwartale 2017 r. Pogorszenia się salda handlu towarami nie zrekompensował wzrost nadwyżki handlu usługami. Saldo usług wyniosło w III kwartale 2018 r. 21,5 mld PLN. Wzrost dodatniego salda w handlu usługami okazał się mniejszy niż w poprzednich kwartałach. W III kwartale 2018 r. dodatnie saldo w handlu usługami powiększyło się o 3,5 mld PLN r/r, wobec wzrostu odpowiednio o 4,3 mld PLN i 5,4 mld PLN r/r w I i II kwartale 2018 r. Podobnie jak w poprzednich kwartałach, wartość eksportu usług rosła szybciej niż eksportu towarów. W III kwartale 2018 r., w ujęciu płynnego roku, udział usług w eksporcie ogółem (tj. łącznie towarów i usług) zwiększył się do 21,1%. Natomiast w imporcie obserwowane było zjawisko odwrotne szybszy wzrost popytu na zagraniczne towary niż na usługi. W efekcie tego, udział usług w imporcie obniżył się do 14,3%. Ważnym czynnikiem różnicującym dynamikę importu towarów i usług był prawdopodobnie silniejszy wzrost cen importowanych towarów w porównaniu z cenami usług. 1.1.1. Eksport towarów W III kwartale 2018 r. wartość eksportu towarów wyniosła 223,5 mld PLN i była wyższa niż w analogicznym okresie 2017 r. o 13,1 mld PLN, tj. o 6,2%. Wzrost wartości eksportu był niższy w porównaniu z II kwartałem. 2018 r. Przyczynił się do tego niższy wzrost wolumenu według Eurostatu wolumen eksportu towarów wzrósł zaledwie o 3,0% r/r, po wyeliminowaniu czynników sezonowych, tj. przeszło dwukrotnie wolniej niż w II kwartale 2018 r. Natomiast w ujęciu kwartalnym nastąpił jego spadek o 0,6%. Osłabienie dynamiki eksportu miało miejsce w większości krajów Unii Europejskiej. Średnio w UE wzrost eksportu obniżył się z 3,9% w II kwartale 2018 r. do 2,5% w III kwartale 2018 r. Wynikało to głównie z obniżenia się dynamiki handlu między krajami Unii, podczas gdy tempo wzrostu eksportu do krajów trzecich utrzymało się na podobnym poziomie, jak w poprzednim kwartale. Największy wpływ na obniżenie się dynamiki eksportu UE miało 12 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 4. Dynamika eksportu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości głównych krajów i grup krajów 16 14 12 10 8 6 4 2 0-2 -4 % I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Strefa Euro Pozostałe kraje UE Pozostałe kraje europejskie Kraje pozaeuropejskie Razem wyraźne spowolnienie eksportu w Niemczech. Wpłynęły na to opóźnienia największych producentów samochodów w dostosowaniu się do nowych norm emisji spalin (Worldwide Harmonized Light-Duty Vehicles Test Procedure WLTP). Według danych Niemieckiego Stowarzyszenia Przemysłu Motoryzacyjnego (Verband der Automobilindustrie VDA) w III kwartale 2018 r. liczba produkowanych w Niemczech samochodów osobowych kraju zmniejszyła się o blisko 20% r/r, a liczba samochodów sprzedanych zagranicę zmniejszyła się o 19% r/r. Był to więc najgłębszy spadek produkcji i eksportu samochodów w tym kraju od 2009 r. Wyraźne zmniejszenie się produkcji i eksportu samochodów nastąpiło także w Belgii, Hiszpanii, Holandii i na Węgrzech. Spadek eksportu samochodów w części krajów europejskich wpłynął na zmniejszenie się importu części motoryzacyjnych. Spadek popytu na części samochodowe w niemieckich fabrykach miał negatywny wpływ przede wszystkim na eksport krajów EŚW, które są ich najważniejszymi dostawcami 3. Skala spadku importu części z Polski była nieco mniejsza w porównaniu z importem z pozostałych głównych dostawców, na co prawdopodobnie wpłynęły zmiany w strukturze produktowej stopniowy wzrost eksportu silników benzynowych, w miejsce dominujących dotąd silników Diesla oraz wzrost znaczenia części do produkcji pojazdów elektrycznych. Mimo dużych zakłóceń w handlu motoryzacyjnym dynamika eksportu do Niemiec ponownie kształtowała się powyżej dynamiki eksportu ogółem, co znalazło odzwierciedlenie w dalszym wzroście udziału rynku niemieckiego w strukturze polskiego eksportu. W III kwartale 2018 r. wartość polskiego eksportu do Niemiec zwiększyła się o 8,8%. Spadek eksportu części samochodowych został zrekompensowany przez wzrost wartości eksportu w pozostałych kategoriach. W okresie od lipca do września 2018 r. znaczącą dynamikę odnotowano w przypadku sprzedaży na rynek niemiecki żywności przetworzonej, odzieży i komputerów. Pomimo przerwy wakacyjnej w produkcji, na wysokim poziomie utrzymał się także eksport samochodów dostawczych. 3 Najważniejszymi dostawcami części motoryzacyjnych do Niemiec w III kwartale 2018 r. były Czechy (na które przypadało 12% niemieckiego importu części), Polska (11%) oraz Rumunia (10%). Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2018 13

Rozdział 1 W większym stopniuj niż do Niemiec obniżyła się dynamika eksportu do pozostałych krajów strefy euro. W III kwartale 2018 r. wartość sprzedaży do tej grupy gospodarek zwiększyła się o 5,0% r/r, a więc prawie dwukrotnie mniej niż w II kwartale 2018 r. Do obniżenia się dynamiki eksportu w największym stopniu przyczynił się ponowny głęboki spadek sprzedaży samochodów osobowych do Włoch. W III kwartale 2018 r. wartość eksportu samochodów do tego kraju zmniejszyła się o ponad 30%, r/r, a więc podobnie jak w I i II kwartale 2018 r. Wpłynęło to na spadek eksportu ogółem do Włoch (trzeciego najważniejszego rynku dla polskiego eksportu w strefie euro o 1,0 % r/r). Spośród głównych partnerów handlowych Spadek nastąpił także w eksporcie do Hiszpanii, która jest jednym z głównych partnerów handlowych Polski. Spowodowane to głównie było zmniejszeniem sprzedaży dóbr konsumpcyjnych do tego kraju. Krajem, do którego nastąpił względnie wysoki wzrost eksportu w III kwartale 2018 r. (o blisko 15% r/r), była Słowacja. Było to związane głównie ze zwiększeniem dostaw części motoryzacyjnych, co wynikało z największego wzrostu eksportu samochodów osobowych ze Słowacji spośród krajów UE. Słowacja jest obecnie największym eksporterem samochodów spośród krajów EŚW i piątym w Unii Europejskiej (w III kwartale 2018 r. wartość eksportu samochodów ze Słowacji była większa niż eksport Francji i Czech). Części motoryzacyjne są obecnie jedną z najważniejszych kategorii w polskim eksporcie na Słowację (w okresie od stycznia do września 2018 r. stanowiły one blisko 18% wartości eksportu do tego kraju) i zyskują na znaczeniu wraz ze zwiększaniem się produkcji aut w tym kraju. W 2018 r. niską dynamiką odznacza się eksport do Wielkiej Brytanii. W III kwartale jego wartość zwiększyła się o 2,9% r/r, co przyczyniło się do dalszego obniżenia się udziału brytyjskiego rynku w polskim eksporcie. W okresie ostatnich dwóch lat obniżył się on z 6,9% do 6,3%. Negatywny wpływ na tempo wzrostu eksportu do Wielkiej Brytanii w III kwartale 2018 r. miał wyraźny spadek eksportu części samochodowych. Natomiast relatywnie wysoki wzrost nastąpił w eksporcie żywności. Wielka Brytania pozostaje drugim najważniejszym kierunkiem eksportu polskiej żywności. W III kwartale 2018 r. trafiło tam prawie 10% eksportowanej przez Polskę żywności. W III kwartale wartość polskiego eksportu do krajów spoza UE zwiększyła się o 8,2% r/r, a więc po raz pierwszy w 2018 r. rosła szybciej w porównaniu z eksportem do krajów Unii Europejskiej 4. Przyczyniło się do tego przyspieszenie dynamiki dostaw do krajów b. ZSRR oraz do gospodarek pozaeuropejskich. Szybciej niż w I połowie 2018 r. rósł eksport do Rosji oraz na Ukrainę i Białoruś. Do zwiększenia sprzedaży do Rosji przyczynił się głównie wzrost eksportu w kategoriach obejmujących dobra inwestycyjne oraz trwałe towary konsumpcyjne. W III kwartale 2018 r. nastąpiło przyspieszenie eksportu do krajów pozaeuropejskich. Ze względu na stosunkowo małą wartość sprzedaży do tej grupy krajów (obejmującą niespełna 10% polskiego eksportu ogółem), charakteryzuje się on relatywnie dużą zmiennością. W III kwartale 2018 r. największy wzrost odnotowano w eksporcie do Stanów Zjednoczonych, Chin, Algierii i Chile. W tej grupie, najwięcej, bo 2,5% polskiego eksportu ogółem przypadało na Stany Zjednoczone. 4 W III kwartale 2018 r. wartość eksportu do krajów Unii Europejskiej wzrosła o 5,7% r/r. 14 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy W III kwartale 2018 r. wartość eksportu do Chin wzrosła o 15% r/r, podczas gdy w dwóch poprzednich kwartałach notowano spadki sprzedaży do tego kraju. Zmienność eksportu do Chin w 2018 r. wynikała ze zmian w eksporcie miedzi, która jest najważniejszym produktem w polskim eksporcie do tego kraju (w III kwartale 2018 r. stanowiła ona 26% eksportu do Chin). W III kwartale 2018 r. w eksporcie do Chin wzrosła także wartość sprzedaży komputerów oraz surowego drewna. Z kolei do zwiększenia sprzedaży do Algierii przyczynił się wzrost eksportu koksu i produktów mleczarskich, a do Chile śmigłowców. Ramka 1. Krajowa i zagraniczna wartość dodana w polskim eksporcie Podział procesów produkcyjnych na filie korporacji międzynarodowych zlokalizowane w różnych krajach spowodował silne umiędzynarodowienie produkcji tzn., że na produkt finalny dostarczony do odbiorcy składa się produkcja części oraz świadczenie usług w wielu krajach. Na tym tle pojawiła się potrzeba wyodrębnienia w wartości eksportu zawartości krajowej (w postaci krajowej wartości dodanej) i zagranicznej (w postaci wkładu importowego), a następnie identyfikacji strumieni międzynarodowych przepływów wartości dodanej. W ostatnich latach dzięki współpracy naukowców i statystyków z wielu krajów uzyskano wgląd w procesy tworzenia wartości dodanej w handlu międzynarodowym dzięki zintegrowaniu tablic przepływów międzygałęziowych poszczególnych krajów 5. W odróżnieniu od tradycyjnych statystyk handlu zagranicznego, statystyka wartości dodanej eliminuje wielokrotność liczenia wartości obrotów handlowych dóbr pośrednich, które zanim znajdą zastosowanie w finalnym produkcie wielokrotnie przekraczają granice. Ponadto rozróżnienie między krajową i zagraniczną wartość dodaną pozwala na bardziej dokładne powiązanie obrotów handlowych z procesami ekonomicznymi w poszczególnych gospodarkach. W tym celu Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) we współpracy ze Światową Organizacją Handlu (WTO) rozpoczęły w 2013 r. publikacje danych dotyczących pochodzenia wartości dodanej w eksporcie kilkudziesięciu krajów. Internacjonalizacja procesów produkcyjnych, jaka dokonała się w ramach międzynarodowych sieci produkcji w dwóch poprzednich dekadach powodowała znaczący wzrost znaczenia zagranicznej wartości dodanej w eksporcie (importochłonności eksportu). W tradycyjnych statystykach handlu zagranicznego znalazło to przede wszystkim odzwierciedlenie w dużym zwiększeniu się obrotów dobrami pośrednimi pomiędzy gospodarkami rozwiniętymi i wschodzącymi. Rosnąca integracja Polski z gospodarką światową przyczyniała się w do wyraźnego zwiększenia się udziału zagranicznej wartości dodanej (ZWD) w eksporcie. Udział ZWD w polskim eksporcie wzrósł z 15,4% w 1995 r. (wg danych opublikowanych przez OECD w 2013 r.) do 28,4% w 2011 r., kiedy osiągnął swój najwyższy poziom. Oznacza to, że wytworzone w kraju towary i usługi w eksporcie w 1995 r. stanowiły 84,6% eksportu, a w 2011 r. 71,6%. Proces zmniejszania 5 Łukasz Ambroziak, Krzysztof Marczewski, Zmiany w handlu zagranicznym Polski w kategoriach wartości dodanej, Unia Europejska.pl, Nr 6 (229) 2014. Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2018 15

Rozdział 1 się krajowej wartości dodanej (KWD) był zjawiskiem ogólnym, a ponadto powodował istotne zmiany w strukturze sektorowej eksportu. Opublikowana przez OECD w grudniu 2018 r. trzecia edycja danych o wartości dodanej w handlu między-narodowym (Trade in Value Added TiVA) wskazują, że w ostatnich latach w polskim eksporcie nastąpiło niewielkie obniżenie się udziału zagranicznej wartości dodanej. Jednakże zaangażowanie polskich przedsiębiorstw w międzynarodowych sieciach wartości (Global Value Chains GVC) pozostało na wysokim poziomie, ponieważ coraz większa część wytworzonej w Polsce wartości dodanej wykorzystywana jest w eksporcie innych krajów. Obniżenie się udziału zagranicznej wartości dodanej w eksporcie po 2011 r. W latach 2011 2015 udział zagranicznej wartości dodanej w polskim eksporcie (łącznie towarów i usług) obniżył się z 28,4% do 26,6%. Z kolei w 2016 r. udział ZWD zwiększył się do 26,9% 6. Obniżenie się ZWD w eksporcie miało charakter globalny i wystąpiło zdecydowanej w większości gospodarek (wykres 5 i 6). Średnio na świecie udział ZWD w eksporcie obniżył się w tym okresie z 23,2% do 21,4%. W 2016 r. udział ZWD obniżył się ponownie do 20,8%, tj. do najniższego poziomu co najmniej od 2004 r. Obniżenie się zagranicznej wartości dodanej w światowym handlu było spowodowane przede wszystkim zmniejszeniem się przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych zwłaszcza z gospodarek rozwiniętych do gospodarek rozwijających się. W efekcie dynamika światowych obrotów handlowych po 2011 r. uległa wyraźnemu obniżeniu w porównaniu z okresem sprzed światowego kryzysu w latach 2008-2009. Odzwierciedla to zwłaszcza zmniejszenie się zagranicznej wartości dodanej w eksporcie gospodarek wschodzących, podczas gdy w krajach rozwiniętych skala tych zmiana była mniejsza 7. Większe znaczenie w polskim eksporcie zagranicznej wartości dodanej niż średnio w eksporcie światowym powoduje, że znaczenie Polski jako eksportera większe jest w statystyce obejmującej eksport brutto (łącznie KWD i ZWD) niż w statystyce obejmującej tylko krajową wartości dodaną. W 2016 r. różnica ta wynosiła 0,1 pkt proc. Pod względem wartości eksportu brutto Polska zajmowała 22 miejsce, a przyjmując kryterium KWD 23 miejsce 8. Zagraniczna wartość dodana w eksporcie przetwórstwa przemysłowego Większe znaczenie zagraniczna wartość dodana ma w eksporcie wyrobów przetwórstwa przemysłowego. W 2016 r. stanowiła ona 34,8% wartości eksportu produktów przemysłowych. Natomiast znacznie mniejsze znaczenie ZWD ma w eksporcie usług w 2016 r. 6 Opublikowane w grudniu 2018 r. dane obejmują okres 2005-2015. Dane za 2016 r. mają charakter szacunków i dostępne są tylko dla wybranych kategorii. 7 Najsilniej zmniejszenie się zagranicznej wartości dodanej nastąpiło w gospodarkach rozwijających się Azji, gdzie przed kryzy-sem z lat 2008-2009 kształtowała się na najwyższym poziomie. Mniejsze zmiany miały miejsce Unii Europejskiej, gdzie udział ZWD w eksporcie pozostaje relatywnie wysoki wskazując na wysoki stopnień współzależności unijnych gospodarek. W latach 2011-2015 udział ZWD w eksporcie krajów UE obniżył się z 27,1% do 25,5%, a następnie w 2016 r. obniżył się do 25,3%. 8 Według wartości eksportu brutto największym eksporterem na świecie w 2016 r. były Chiny, natomiast według krajowej wartości dodanej Stany Zjednoczone. 16 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 5. Udział zagranicznej wartości dodanej w eksporcie gospodarek rozwiniętych, wschodzących i Polski (% eksportu ogółem) 30 27 24 21 18 Wykres 6. Udział zagranicznej wartości dodanej w eksporcie wybranych gospodarek (% eksportu ogółem) 50 40 30 20 10 15 0 2005 2006 2007 2008 Polska 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 gospodarki wschodzące gospodarki rozwinięte Słowacja Węgry Wietnam Irlandia Czechy Meksyk Korea Polska Francja Włochy 2016 2011 Niemcy Chiny W. Brytania Japonia Rosja USA Źródło: Trade in Value Added, OECD Źródło: Trade in Value Added, OECD stanowiła ona 14,5% wartości eksportu w tej grupie. W eksporcie usług udział ZWD w ostatnich latach pozostał praktycznie na niezmienionym poziomie. Spośród 16 kategorii na jakie został podzielony sektor przetwórstwa przemysłowego, w 2016 r. największe znaczenie ZWD miała w eksporcie z Polski komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (54,8%) oraz koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (50,5%). W obu tych grupach ZWD stanowiła więc ponad 50% wartości eksportu, natomiast wartość dodana wytworzona w Polsce stanowiła mniej niż połowę. Z kolei najmniejszy udział ZWD charakteryzował eksport wyrobów z pozostałych surowców mineralnych (22,3%), wyrobów z drewna, z wyłączeniem mebli (23,3%) oraz artykułów spożywczych (24,5%). Największy wpływ na obniżenie się ZWD w polskim eksporcie po 2011 r. miało zmniejszenie się zagranicznej wartości dodanej w eksporcie pojazdów drogowych i ich części. Wynikało to zarówno z faktu, że sektor motoryzacyjny jest największym polskim eksporterem, jak i z tego, że absorbuje on największą cześć zagranicznej wartości dodanej wykorzystywanej w eksporcie (w 2011 r. ponad 17%). Zmniejszenie się udział ZWD w eksporcie motoryzacyjnym z 43,5% w 2011 r. do 39,3% w 2015 r. prawdopodobnie wynikało ze zmian w strukturze jego eksportu. Z jednej strony nastąpiło zmniejszenie znaczenia samochodów osobowych, które charakteryzują się większą importochłonnością, z drugiej zwiększył się eksport części motoryzacyjnych. Według danych OECD w 2015 r. dobra pośrednie stanowiły ponad połowę eksportu sektora samochodowego. Spośród pozostałych sektorów przetwórstwa przemysłowego udział ZWD zmniejszył się także w eksporcie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (ze względu na spadek cen ropy w tym okresie), komputerów i wyrobów elektronicznych, a także metali. Natomiast w części grup nastąpił wzrost zagranicznej wartości dodanej, zwłaszcza w tych, które charakteryzowały się relatywnie niższym udziałem ZWD w poprzednich Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2018 17

Rozdział 1 latach. Wzrost zagranicznej wartości dodanej nastąpił m.in. w grupie obejmującej maszyny i aparaturę elektryczną, pozostały sprzęt transportowy, artykuły spożywcze oraz wyroby włókiennicze i odzież. Najważniejszymi dostawcami zagranicznej wartości dodanej wykorzystywanej w eksporcie w 2015 r. były: Niemcy (19,1%), Chiny (9,6%), Rosja (8,4%). W porównaniu z 2011 r. zmniejszył się udział ZWD pochodzącej z Rosji, głównie ze względu na obniżenie się w tym czasie cen paliw. Natomiast wzrostowa tendencja utrzymała się w wykorzystywaniu przez polskich eksporterów wartości dodanej pochodzącej z Chin (w 2011 r. na kraj ten przypadało 6,0% ZWD wykorzystywanej w polskim eksporcie). Największy udział wartości dodanej pochodzącej z Chin charakteryzował eksport komputerów (24,8%) oraz tekstyliów i odzieży (21,1%). W ostatnich latach nastąpił wzrost udziału w polskim eksporcie krajowej wartości dodanej wykorzystywanej w eksporcie innych krajów. W 2015 r. 21,5% wartości polskiego eksportu wykorzystywane było w eksporcie innych gospodarek (wobec 21,1% w 2011 r.). Najważniejszymi odbiorcami towarów i usług pośrednich wytworzonych w Polsce są eksporterzy z Niemiec (23,8% wartości dodanej wykorzystywanej w eksporcie innych krajów), Czech (7,8%), Francji (5,1%), Włoch (5,0%) oraz Węgier (4,3%). Większe znaczenie usług w eksporcie wartości dodanej Cechą charakterystyczną eksportu gospodarek w istotnym stopniu zaangażowanych w międzynarodowe sieci wartości dodanej jest także względnie wysoki udział usług, znacznie wyższy niż wskazują na to tradycyjne statystyki handlu zagranicznego. Obecnie istotną częścią wartości dodanej eksportu produktów przetwórstwa przemysłowego stanowią usługi. Przedsiębiorstwa przemysłowe w coraz większym stopniu wykorzystują logistykę, usługi komunikacyjne, usługi biznesowe, itp. w celu ułatwienia skutecznego funkcjonowania GVC. Ponadto, usługi (np. projektowanie, rozwój, marketing, gwarancje i usługi posprzedażowe) pomagają różnicować, dostosowywać i modernizować produkty w celu uzyskania większej wartości. Dane TiVA wskazują, że w 2016 r. wartość dodana powstała w sektorach usługowych stanowiła 53,3% eksportu brutto z Polski (z czego 40,9% stanowiły usługi wytworzone w kraju, a 12,5% usługi zagraniczne). Różnica między udziałem usług w eksporcie między statystyką wartości dodanej, a statystykami tradycyjnymi wynika z uwzględnienia wartości dodanej wytworzonej w usługach będącej częścią WD zawartej w eksporcie dóbr przemysłowych. W Polsce w 2016 r. usługi stanowiły 34,3% eksportu przetwórstwa przemysłowego (wykres 8). Tak więc blisko 40% wartości dodanej eksportu usług związane było z dobrami przemysłowymi, a 60% pochodziło z sektorów usługowych. Największą część wartości dodanej powstającej w usługach i wykorzystywanej w przetwórstwie przemysłowym przypada na handel hurtowy i detaliczny, transport i magazynowanie oraz pozostałe usługi biznesowe. W przypadku eksportu komputerów i wyrobów elektronicznych stosunkowo duże znaczenie mają usługi finansowe. 18 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 7. Udział wartości dodanej wytworzonej w usługach w eksporcie ogółem wybranych krajów (%) Wykres 8. Udział wartości dodanej wytworzonej w usługach w polskim eksporcie dóbr przetwórstwa przemysłowego (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 W. Brytania Irlandia USA Francja Włochy Polska Niemcy Węgry Rosja Czrchy Meksyk Japonia Słowacja Korea Chiny ZWD KWD 2011 Wietnam 40 35 30 25 20 15 10 5 0 WD usług zagranicznych WD usług krajowych Źródło: Trade in Value Added, OECD Źródło: Trade in Value Added, OECD Struktura geograficzna polskiego eksportu i importu wg statystyk tradycyjnych i wg wartości dodanej Statystyka wartości dodanej w handlu międzynarodowym wskazuje, które gospodarki są finalnym odbiorcą wartości dodanej wytworzonej w danym kraju. Stąd wynikają różnice w strukturze geograficznej eksportu i importu według danych uwzględniających docelowe wykorzystanie WD i według statystyk wykorzystujących przepływy towarów i usług w ujęciu brutto. Największe znaczenie w polskim eksporcie zarówno w ujęciu brutto, jak i wartości dodanej mają Niemcy. W 2015 r. na Niemcy przypadało 22,3% wartości eksportu brutto i 18,2% krajowej wartości dodanej wykorzystanej w zagranicznym popycie finalnym (wykres 9). Większy udział w eksporcie brutto w porównaniu z finalnym popytem na wartość dodaną wytworzoną w Polsce charakteryzuje eksport do Niemiec i Czech, a także na Węgry i na Słowację. Różnica ta wynika przede wszystkim z tego, że kraje te stosunkowo dużą cześć wartości dodanej wytworzonej w Polsce wykorzystują w produkcji eksportowej. Z kolei Stany Zjednoczone, Chiny i Wielkiej Brytanii mają większe znaczenie jako finalni odbiorcy wartości dodanej wytworzonej niż wynikałoby to ze struktury eksportu brutto. Oznacza to, że relatywnie dużą część polskiej wartości dodanej trafia do tych gospodarek w eksporcie z innych krajów. Również w imporcie do Polski największe znaczenie zarówno w ujęciu brutto, jak i wartości dodanej mają Niemcy. Podobnie, jak w eksporcie także i w imporcie znaczenie Niemiec jest większe w ujęciu brutto (20,7% wartości importu w 2015 r.) niż zagranicznej wartości dodanej wykorzystanej popycie finalnym w Polsce (18,2%). Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2018 19

Rozdział 1 Wykres 9. Najważniejsi partnerzy handlowi Polski (% obrotów brutto i eksportu i importu wartości dodanej w 2015 r.) 25 20 15 10 5 0 Niemcy W. Brytania Francja Włochy Czechy USA Niemcy W. Brytania USA Francja Włochy Chiny Niemcy Chiny Rosja Włochy Francja Czechy Niemcy Chiny Rosja USA Włochy Francja eksport brutto KWD wykorzystana w popycie finalnym import brutto ZWD wykorzystana w popycie finalnym Eksport Import Źródło: Trade in Value Added, OECD Obok Niemiec, większe znaczenie w imporcie brutto niż w zagranicznej wartości dodanej wykorzystanej w popycie finalnym w Polsce mają także Czechy i pozostałe gospodarki EŚW. Różnica ta wynika głównie z faktu, że relatywnie duża część wartości dodanej importowanej z tych krajów wykorzystywana jest w polskim eksporcie, a także relatywnie duże znaczenie w imporcie z tych krajów odgrywa wartość dodana pochodząca z krajów trzecich. W 2015 r. wartość dodana wytworzona w Czechach stanowiła 64% wartości importu z tego kraju. Jeszcze mniejsze znaczenie KWD miała w imporcie ze Słowacji i Węgier (odpowiednio 61% i 57% wartości importu). Stosunkowo duży udział w imporcie z krajów EŚW ma WD tworzona w Niemczech, co odzwierciedla dużą rolę niemieckich korporacji w wzajemnym handlu gospodarek Europy Środkowej i Wschodniej. Większy udział w polskim popycie finalnym w porównaniu z importem brutto ma wartość dodana wytworzona w USA (w 2015 r. przypadało 5,4% ZWD wykorzystanej w polskim popycie finalnym wobec 3,4% udziału w imporcie brutto do Polski), podobne zjawisko chociaż w mniejszej skali występuję w imporcie z Wielkiej Brytanii i Japonii. Udział Chin jest podobny w imporcie brutto i wykorzystaniu wartości dodanej, jednakże jest to wynikiem z jednej strony wysokiego importu dóbr pośrednich z Chin, które wykorzystywane są w polskim eksporcie, z drugiej strony część chińskiej wartości dodanej wykorzystywanej w popycie trafia do Polski za pośrednictwem importu z innych krajów. 20 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy 1.1.2. Import towarów W III kwartale 2018 r. wartość importu towarów do Polski wyniosła 223,5 mld PLN i, w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku, była wyższa o 20,8 mld PLN, tj. o 10,0%. Była to więc najwyższa dynamika importu w 2018 r. Realny wzrost importu w Polsce należał do najwyższych w Unii Europejskiej, co było odzwierciedleniem wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego. Wolumen importu do Polski zwiększył się o 7,5% wobec wzrostu o 2,7% średnio w UE. Porównując dynamikę importu Polski i pozostałych krajów UE, w Polsce można zauważyć silniejszy wzrost importu w kategoriach obejmujących paliwa nieprzetworzone, dobra inwestycyjne oraz dobra konsumpcyjne, przede wszystkim trwałego użytku. Natomiast wolniej niż w UE rósł w tym czasie import dóbr pośrednich. Wykres 10. Dynamika importu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale według struktury towarowej udział we wzroście wartości importu głównych grup towarów) 20 % 15 10 5 0-5 -10 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Surowce i paliwa Dobra pośrednie Dobra inwestycyjne Dobra konsumpcyjne Samochody osobowe Ogółem Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych Eurostatu Podobnie jak w poprzednich kwartałach największy wzrost wartości importu nastąpił w przypadku paliw. W III kwartale 2018 r. wartość ich importu zwiększyła się o 7,9 mld PLN, tj. o 48% r/r. Tak wysoki wzrost sprawił, że udział paliw w imporcie do Polski zwiększył się do 10,7%, był więc o blisko 3 pkt proc. wyższe w porównaniu z III kwartałem 2017 r. Na wyższą dynamikę importu paliw złożył się nie tylko wzrost cen, ale także wzrost wielkości dostaw. Najbardziej zwiększyła się wielkość dostaw węgla. W III kwartale 2018 r. do Polski sprowadzono 5,1 mln ton węgla, tj. o blisko 50% więcej niż w III kwartale 2017 r., podczas gdy w pozostałych krajach UE import węgla zmniejszył się w tym okresie o 6%. Polska jest obecnie trzecim największym importerem węgla w UE. W ciągu roku wielkość dostaw węgla do Polski przekroczyła poziom importu Francji, Włoch i Hiszpanii. Największym dostawcą węgla do Polski była Rosją, na która przypadało 2/3 importu tego surowca do Polski. W III kwartale 2018 r. wzrosły także dostawy węgla z Kolumbii, Kazachstanu oraz Mozambiku. W III kwartale 2018 r. wartość importu ropy naftowej do Polski wyrażona w PLN zwiększyła się o prawie 60%. Wzrost wynikał przede wszystkim ze wzrostu poziomu cen. Średnia cena Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2018 21

Rozdział 1 ropy w imporcie do Polski wyniosła w III kwartale 2018 r. 263 PLN/b i była o 53% wyższa w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku i najwyższa od IV kwartału 2014 r. Kontynuowany był proces dywersyfikacji dostaw ropy do Polski. W III kwartale 2018 r. dostawy ropy naftowej pochodziły z sześciu krajów Rosji (67% importu ropy), Kazachstanu (14%), Arabii Saudyjskiej (10%), Wielkiej Brytanii (5%), Norwegii (3) i Stanów Zjednoczonych (2%). W III kwartale 2018 r. miała miejsce tylko jedna dostawa ze Stanów Zjednoczonych, co spowodowane było wygaśnięciem umowy na import z tego kraju. Wpłynęło to na zahamowanie wzrostowej tendencji ilości importowanego surowca. Wielkość jego dostaw wzrosła o niespełna 4% wobec wzrostu o 41% w II kwartale 2018 r. Wartość importu po wyłączeniu paliw wzrosła w III kwartale 2018 r. o 6,7%, a więc nieco mniej niż w II kwartale 2018 r. (wówczas wartość importu po wyłączeniu paliw zwiększyła się o 7,1% r/r). Spośród innych niż paliwa kategorii, najszybciej rosła wartość importu dóbr inwestycyjnych. Zwiększyła się zarówno wartość importowanych maszyn i urządzeń, jak i przemysłowych środków transportu. Największy wzrost importu nastąpił w pozycji obejmującej maszyny drogowe. Na względnie wysokim poziomie utrzymała się dynamika importu dóbr konsumpcyjnych. W III kwartale najszybciej rósł popyt na zagraniczne dobra trwałego użytku. Silnie zwiększył się import odbiorników telewizyjnych. Jednocześnie nastąpiła duża zmiana w strukturze geograficznej przywozu odbiorników telewizyjnych. W III kwartale 2018 r. ponad połowa wartości ich importu pochodziła z Chin. Przyczyniło się to do zwiększenia udziału Chin w imporcie dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku. Obecnie 1/3 wartości importu trwałych dóbr konsumpcyjnych pochodzi z tego kraju. Zawirowania na europejskim rynku samochodowym spowodowane wprowadzeniem nowych norm emisji spalin dla nowych aut znalazły także odzwierciedlenie w polskim imporcie. Wpłynęło to na zwiększenie zmienności wartości sprowadzanych aut. W lipcu 2018 r. wartość importu nowych samochodów zwiększyła się o 36,4% r/r, natomiast już po wprowadzeniu nowych przepisów we wrześniu 2018 r. wartość ich importu zmniejszyła się o 16,8%. Średnio w III kwartale 2018 r. wartość importu nowych samochodów zwiększyła się o 4,3% wobec wzrostu o 30,1% w II kwartale 2018 r. Względnie stabilny był natomiast wzrost przywozu pojazdów używanych, których wartość zwiększyła się w III kwartale 2018 r. o 12,0% r/r. Najniższą dynamiką importu w III kwartale charakteryzowały się dostawy przetworzonych dóbr pośrednich. Przyczyniło się do tego prawdopodobnie obniżenie się dynamiki eksportu. Według danych OECD, w 2016 r. 53% importu przetworzonych dóbr pośrednich do Polski wykorzystywana była w eksporcie (w tym ponad 60% importowanych części elektronicznych i motoryzacyjnych). 1.1.3. Saldo towarów Od IV kwartału 2017 r. wartość importu towarów pozostaje większa w porównaniu z wartością ich eksportu. W III kwartale 2018 r. ujemne saldo w handlu towarami ukształtowało się na poziomie 5,5 mld PLN (1,1% PKB). Wyższy wzrost wartości importu niż eksportu przyczynił się do pogorszenia salda obrotów towarowych o 7,8 mld PLN w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku. 22 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Na pogorszenie salda obrotów towarowych w III kwartale 2018 r. złożyło się przede wszystkim pogłębienie deficytu w kategoriach obejmujących paliwa i surowce. Ujemne saldo w tej grupie wzrosło do 19,8 mld PLN, a więc o 5,9 mld PLN w porównaniu z odpowiednim okresem 2017 r. W III kwartale paliwa i surowce opowiadały w 75%, a więc w większym stopniu niż w poprzednich dwóch kwartałach 2018 r., za pogorszenie się tego salda Zmiany salda w pozostałych kategoriach były znacznie mniejsze. Deficyt pogłębił się także w handlu samochodami osobowymi i przetworzonymi dobrami pośrednimi, co wynikało głównie z obniżenia się eksportu części motoryzacyjnych. W III kwartale 2018 r. kontynuowana była tendencja zmniejszania się ujemnego salda w handlu dobrami inwestycyjnymi, na co złożyło się powiększenie nadwyżki w handlu przemysłowymi środkami transportu (m.in. w wyniku zwiększenia eksportu samochodów dostawczych) oraz wzrost eksportu komputerów. Niewielki wzrost dodatniego salda nastąpił w przypadku dóbr konsumpcyjnych, głównie w wyniku większej nadwyżki w kategoriach obejmujących żywność. W III kwartale 2018 r. dodatnie saldo w handlu żywnością wyniosło 10,9 mld PLN (co oznacza wzrost nadwyżki o ponad 900 mln PLN w porównaniu z III kwartałem 2017 r.). W ujęciu geograficznym, w III kwartale 2018 r. nastąpił wzrost dodatniego salda w handlu ze strefą euro (o 2,4 mld PLN w porównaniu z analogicznym okresem 2017 r.) i pozostałymi krajami UE (o 0,9 mld PLN). Łącznie dodatnie saldo w obrotach z gospodarkami Unii Europejskiej wzrosło do 47 mld PLN. Najbardziej wzrosło ono w wymianie z Niemcami oraz z krajami Europy Środkowej i Wschodniej. Natomiast kontynuowana była tendencja do zmniejszania się nadwyżki w obrotach z Wielką Brytanią. Pogłębienie się deficytu w wymianie z krajami spoza UE do 52,5 mld PLN (tj. o 11,1 mld PLN w porównaniu z III kwartałem 2017 r.) było większe niż wzrost dodatniego salda w handlu z Unią. W III kwartale 2018 r. ujemne saldo najbardziej zwiększyło się w obrotach z Rosją, Chinami, Turcją oraz z Kazachstanem. Deficyt w handlu z Chinami zwiększył się do 26,2 mld PLN, a deficyt w wymianie z Rosją wzrósł do 10,4 mld PLN, do czego przyczynił się wzrost wartości importowanych surowców. 1.1.4. Międzynarodowy handel usługami W III kwartale 2018 r. odnotowano dodatnie saldo usług, które wyniosło 22,6 mld PLN. W porównaniu z analogicznym okresem 2017 r. zwiększyło się ono o 3,5 mld PLN. Największy wpływ na zmianę wielkości salda miały usługi transportowe (wzrost salda o 1,7 mld PLN), które tym razem wyprzedziły pozostałe usługi (wzrost salda o 1,3 mld PLN). W opisywanym okresie zaobserwowano wyraźny wzrost obrotów w międzynarodowym handlu usługami zarówno po stronie przychodów jak i rozchodów. Obroty eksportowe wzrosły w porównaniu z III kwartałem 2017 r. o ponad 7,0 mld PLN (tj. 12,4%). Wartość usług eksportowanych przez polskie podmioty na rzecz zagranicy wyniosła w analizowanym okresie 64,7 mld PLN. W stosunku do wartości obserwowanych poprzednio silnie wzrosły również rozchody dynamika importu była równa 9,4% rok do roku. Zakupy usług od nierezydentów wyniosły 42,1 mld PLN i wzrosły o 3,6 mld PLN. Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2018 23

Rozdział 1 Tabela 1. Usługi (mln PLN) 2016 2017 2018 I II III IV I II III IV I II III Przychody 43 121 49 090 50 423 53 406 49 648 53 762 57 575 59 735 54 622 61 957 64 692 Transport 12 192 13 442 13 450 14 152 14 002 14 637 15 091 15 886 15 439 17 397 17 798 Podróże zagraniczne 9 045 11 163 12 640 10 370 10 117 12 339 14 171 11 347 10 792 12 798 15 056 Uszlachetnianie 3 441 3 656 3 649 3 957 3 873 3 955 3 978 4 128 4 065 4 366 4 298 Naprawy 1 123 1 291 1 394 1 406 1 574 1 529 1 618 1 842 1 728 1 838 1 802 Pozostałe 17 320 19 538 19 290 23 521 20 082 21 302 22 717 26 532 22 598 25 558 25 738 Rozchody 29 387 32 794 35 637 37 280 32 271 34 129 38 445 39 486 32 941 36 948 42 075 Transport 6 613 7 195 7 797 8 141 7 942 8 012 8 333 8 753 8 011 8 796 9 370 Podróże zagraniczne 6 408 7 266 10 851 6 886 6 825 7 735 11 508 7 197 7 200 8 265 12 270 Uszlachetnianie 387 340 289 399 361 346 334 393 374 433 324 Naprawy 773 726 813 955 858 843 839 1 039 823 958 1 002 Pozostałe 15 206 17 267 15 887 20 899 16 285 17 193 17 431 22 104 16 533 18 496 19 109 Saldo 13 734 16 296 14 786 16 126 17 377 19 633 19 130 20 249 21 681 25 009 22 617 Transport 5 579 6 247 5 653 6 011 6 060 6 625 6 758 7 133 7 428 8 601 8 428 Podróże zagraniczne 2 637 3 897 1 789 3 484 3 292 4 604 2 663 4 150 3 592 4 533 2 786 Uszlachetnianie 3 054 3 316 3 360 3 558 3 512 3 609 3 644 3 735 3 691 3 933 3 974 Naprawy 350 565 581 451 716 686 779 803 905 880 800 Pozostałe 2 114 2 271 3 403 2 622 3 797 4 109 5 286 4 428 6 065 7 062 6 629 W III kwartale 2018 r. saldo usług transportowych było dodatnie i wyniosło 8,4 mld PLN. Wzrost salda w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego wyniósł 1,7 mld PLN. Na wartość dodatniego salda złożył się eksport o wartości 17,8 mld PLN, oraz import równy 9,4 mld PLN. Widoczna poprawa wynikała głównie z lepszej koniunktury na rynku towarowego transportu kołowego (poprawa salda o 1,0 mld PLN). W analizowanym kwartale wydatki nierezydentów z tytułu podróży zagranicznych kolejny kwartał z rzędu rosły o 0,8 mld PLN. W omawianym okresie zauważyć można widoczne spowolnienie przyrostu wydatków poniesionych w Polsce przez pracowników sezonowych i przygranicznych (do niedawna była to jedna z najbardziej dynamicznie rosnących kategorii). W analizowanym kwartale wydatki Polaków na podróże zagraniczne zwiększyły się o 0,9 mld PLN (tj. o 6,2%), z czego najważniejszy był przyrost wydatków poniesionych na pozostałe podróże prywatne. Saldo podróży zagranicznych wyniosło w omawianym okresie 2,8 mld PLN i w stosunku do analogicznego okresu 2017 r. pozostawało na zbliżonym poziomie. Zarówno uszlachetnianie jak i naprawy i konserwacja dóbr ruchomych 9 odnotowały niewielki wzrost salda. Wynikało to przede wszystkim z faktu, niewielkiego przyrostu eksportu (uszlachetnianie wzrost o 320 mln PLN; naprawy i konserwacje wzrost o 184 mln PLN) oraz braku znaczących zmian w wartości zaimportowanych usług. 9 Usługi napraw i konserwacji dóbr ruchomych obejmują zarówno niewielkie naprawy i konserwacje towarów, jak również remonty kapitalne zwiększające sprawność i wydajność lub wydłużające okres eksploatacji towaru. 24 Narodowy Bank Polski

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 11. Saldo międzynarodowego handlu usługami 0 000 mln PLN 5 000 0 000 5 000 0 000 5 000 0 5 000 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Transport Podróże zagraniczne Uszlachetnianie Naprawy Pozostałe Saldo usług Najbardziej zróżnicowaną kategorią w polskim międzynarodowym handlu usługami są pozostałe usługi 10. W III kwartale 2018 r. saldo tej kategorii było dodatnie i wyniosło 6,6 mld PLN. W porównaniu z III kwartałem 2017 r. nadwyżka w pozostałych usługach wzrosła o 1,3 mld PLN. W omawianym okresie wielkość przychodów z tytułu pozostałych usług osiągnęła wartość 25,7 mld PLN. Natomiast kwota rozchodów ukształtowała się na poziomie 19,1 mld PLN. W opisywanym okresie eksport pozostałych usług wzrastał szybciej niż eksport usług ogółem, tj. o 13,3%, zaś import przyrastał wolniej niż w przypadku importu usług ogółem, czyli o 9,6%. W przychodach z pozostałych usług, niezmiennie największy przyrost wartości odnotowano wśród pozostałych usług biznesowych wzrost o 2,1 mld PLN (były to głównie usługi prawne, księgowe, doradcze, których eksport wzrósł o 1,3 mld PLN). Wzrost rozchodów również wynikał z przyrostu importu pozostałych usług biznesowych (przyrost o 0,8 mld PLN). Analizując strukturę geograficzną przychodów z usług ogółem można zaobserwować, tak jak w poprzednim okresie, że największy wzrost nastąpił z tytułu przychodów ze świadczenia usług nierezydentom z Niemiec i Holandii (głównie spowodowany wzrostem popytu nierezydentów na usługi transportu towarowego kołowego). W III kwartale 2018 r. najważniejszym rynkiem dla Polski nadal pozostawały Niemcy. Przychody z tytułu nabycia usług przez kontrahentów z tego kraju wynosiły 14,4 mld PLN (przyrost o 12,3%), zaś rozchody były równe 8,7 mld PLN. 10 Pozostałe usługi zawierają w sobie kategorie takie jak: usługi budowlane, ubezpieczeniowe, finansowe, telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne, opłaty z tytułu użytkowania własności intelektualnej, usługi dla ludności, usługi rządowe, oraz pozostałe usługi biznesowe. Bilans Płatniczy RP za III kwartał 2018 25