Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2016 r.

Transkrypt

1 Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2016 r.

2 Bilans Płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2016 r. Warszawa 2017

3 Wydał: Narodowy Bank Polski ul. Świętokrzyska 11/ Warszawa Copyright Narodowy Bank Polski 2017

4 Spis treści Synteza 5 1. Rachunek bieżący i kapitałowy 6 2. Rachunek finansowy i zadłużenie zagraniczne 6 Rozdział 1. Rachunek bieżący i kapitałowy Międzynarodowy handel towarami i usługami Dochody pierwotne Dochody wtórne Transfery z Unią Europejską 22 Rozdział 2. Rachunek finansowy Rachunek finansowy pasywa Inwestycje bezpośrednie pasywa Zagraniczne inwestycje portfelowe Pozostałe inwestycje pasywa Rachunek finansowy aktywa Inwestycje bezpośrednie aktywa Inwestycje portfelowe aktywa Pozostałe inwestycje aktywa Oficjalne aktywa rezerwowe Pochodne instrumenty finansowe 37 Rozdział 3. Zadłużenie zagraniczne Zadłużenie zagraniczne sektora rządowego i samorządowego Zadłużenie zagraniczne pozostałych sektorów (wobec podmiotów niepowiązanych kapitałowo) Zadłużenie zagraniczne sektora bankowego Zadłużenie zagraniczne NBP Struktura walutowa zadłużenia zagranicznego Wybrane wskaźniki zadłużenia zagranicznego 45 Aneks statystyczny 47

5

6 Synteza

7 Synteza 1. Rachunek bieżący i kapitałowy W IV kwartale 2016 r. łączne saldo obrotów na rachunku bieżącym i kapitałowym było dodatnie i wyniosło 7,3 mld PLN, co stanowiło 1,4% PKB. Na wynik ten złożyło się nieznacznie ujemne saldo na rachunku bieżącym bilansu płatniczego (-1,6 mld PLN) oraz dodatnie saldo rachunku kapitałowego. Relacja salda rachunku bieżącego do PKB wyniosła -0,3%. W porównaniu z analogicznym kwartałem 2015 r. saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w IV kwartale 2016 r. poprawiło się o 8,2 mld PLN. O zmianie salda w stosunku do poprzedniego roku zdecydował przede wszystkim wzrost salda obrotów usługowych (o 4,6 mld PLN). Z kolei nadwyżka w obrotach towarowych uległa znacznemu zmniejszeniu (spadek o 3,9 mld PLN). Silnej poprawie uległo także saldo rachunku kapitałowego (wzrost o 5,6 mld PLN). Poprawa rachunku kapitałowego, salda dochodów pierwotnych oraz wtórnych była związana ze zwiększeniem napływu środków z Unii Europejskiej (UE). Deficyt obrotów towarowych w IV kwartale 2016 r. wyniósł 0,5 mld PLN. Wzrost eksportu (o 6,2% w stosunku rocznym) miał swoje źródło głównie w wyższym popycie na importowane towary w krajach Unii Europejskiej, w szczególności w Niemczech. Wzrost eksportu dotyczył głównie żywności, samochodów i części samochodowych oraz maszyn i urządzeń mechanicznych. Głównym czynnikiem wzrostu importu (o 8,4%) był zwiększony popyt na towary przemysłu motoryzacyjnego (przede wszystkim samochody osobowe i ich części) oraz produkty przemysłu chemicznego. Jednocześnie po raz pierwszy od II kwartału 2014 r. odnotowano wzrost wartości zakupionych za granicą paliw i surowców, na skutek niewielkiego w tym kwartale wzrostu cen ropy naftowej. Saldo usług tradycyjnie było dodatnie i wyniosło 16,0 mld PLN i w porównaniu z analogicznym kwartałem 2015 r. zwiększyło się o 4,6 mld PLN. Na poprawę salda usług największy wpływ miał wzrost przychodów z tzw. pozostałych usług, głównie telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych oraz usług biznesowych i transportu. W IV kwartale 2016 r. odnotowano dodatnie saldo transferów w Unią Europejską w wysokości 8,9 mld PLN. Wynoszące 14,8 mld PLN przychody (znacząco wyższe niż w II i III kwartale 2016 r.) dotyczyły głównie Programu Infrastruktura i Środowisko oraz Wspólnej Polityki Rolnej. 2. Rachunek finansowy i zadłużenie zagraniczne W IV kwartale 2016 r. dodatnie saldo rachunku finansowego w wysokości 3,4 mld PLN wynikało z wyższego wzrostu aktywów zagranicznych polskich podmiotów niż zobowiązań wobec nierezydentów. W ramach rachunku finansowego odnotowano znaczące przepływy związane z procesem reorganizacji i likwidacji funduszy inwestycyjnych zamkniętych na skutek zmian regulacji prawnych dotyczących ich funkcjonowania. Zmiany prawne wyłączyły fundusze inwestycje ze zwolnienia w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych, wprowadzając jednocześnie możliwość zwolnienia podatkowego dla niektórych typów inwestycji. Konsekwencją tych zmian była likwidacja części funduszy inwestycyjnych lub restruktury- 6 Narodowy Bank Polski

8 Synteza zacja grup kapitałowych polegająca na utworzeniu dodatkowych spółek w Polsce. W wyniku tych operacji odnotowano spadek aktywów inwestycji portfelowych na kwotę 21,4 mld PLN i jednoczesny spadek pasywów inwestycji portfelowych (wycofywanie kapitałów z funduszy inwestycyjnych) w wysokości 6,7 mld PLN. Towarzyszyło temu zwiększenie aktywów w inwestycjach bezpośrednich na kwotę 15,3 mld PLN. W analizowanym kwartale 2016 r. zarejestrowano napływ netto kapitału zagranicznego do Polski w kwocie 25,4 mld PLN. Było to przede wszystkim wynikiem napływu inwestycji bezpośrednich oraz pozostałych inwestycji w łącznej kwocie 33,3 mld PLN. Saldo pasywów inwestycji bezpośrednich w IV kwartale 2016 r. wyniosło 17,1 mld PLN. Napływ inwestycji bezpośrednich wynikał głównie z reinwestycji zysków. W omawianym okresie zarejestrowano odpływ kapitału zagranicznego z tytułu inwestycji portfelowych, odpływ ten dotyczył przede wszystkim instrumentów udziałowych (funduszy inwestycyjnych). W tym samym czasie odnotowano napływ kapitału instrumenty dłużne (głównie skarbowe papiery wartościowe emitowane za granicą). Saldo pozostałych inwestycji nierezydentów w Polsce było dodatnie i wyniosło 16,2 mld PLN. Na wartość tego salda w głównej mierze wpłynęło dodatnie saldo transakcji NBP w wysokości 14,4 mld PLN, przeważnie z tytułu pasywnych transakcji repo. Saldo polskich inwestycji za granicą było dodatnie (wzrost aktywów) i wyniosło 28,8 mld PLN. O wysokości tego salda zadecydowały przede wszystkim transakcje zarejestrowane w ramach oficjalnych aktywów rezerwowych w wysokości 26,2 mld PLN, co wynikało z operacji reverse repo oraz z zasilenia rachunku Komisji Europejskiej w NBP. Dodatnie saldo pozostałych inwestycji (odpływ kapitału) wyniosło 3,4 mld PLN. Na jego wartość wpłynął głównie wzrost lokat sektora bankowego w bankach za granicą oraz spłaty kredytów handlowych udzielonych nierezydentom. Stan oficjalnych aktywów rezerwowych na koniec IV kwartału 2016 r. wyniósł 478,1 mld PLN. Zadłużenie zagraniczne Polski na koniec IV kwartału 2016 r. wyniosło 1 404,0 mld PLN i w stosunku do września 2016 r. zwiększyło się o 41,4 mld PLN. Wzrost ten wynikał z napływu netto kapitału w kwocie 24,2 mld PLN oraz z dodatnich różnic kursowych i innych zmian 1 w wysokości 17,2 mld PLN. NBP zwiększył swoje zobowiązania zagraniczne o 19,7 mld PLN głównie z tytułu operacji repo. Zadłużenie sektora przedsiębiorstw, łącznie z instrumentami dłużnymi wykazywanymi w inwestycjach bezpośrednich, zwiększyło się o 13,3 mld PLN przede wszystkim z tytułu otrzymanych od nierezydentów kredytów i pożyczek oraz kredytów handlowych. Sektor bankowy zwiększył swoje zadłużenie zagraniczne o 7,5 mld PLN głównie z tytułu otrzymanych kredytów oraz przyjętych depozytów od nierezydentów. Zadłużenie sektora rządowego wzrosło o 0,9 mld PLN. * * * Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w 2016 r. zamknęło się nadwyżką na poziomie 14,2 mld PLN. W stosunku do 2015 r. saldo to uległo pogorszeniu spadło o 17,1 mld PLN głównie na skutek zmniejszonego napływu środków unijnych, szczególnie w II i III kwartale 2016 r. W relacji do PKB nadwyżka na rachunku bieżącym i kapitałowym w 2016 r. stanowiła 0,8%, podczas gdy w 2015 r. relacja ta wynosiła 1,7% (pogorszenie o 0,9 p.p.). 1 Inne zmiany obejmują przede wszystkim różnice z wyceny, reklasyfikacje i storna. Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

9 W 2016 r. odnotowano przyrost zarówno eksportu, jak i importu towarów. Był to skutek silnego wzrost eksportu żywności oraz samochodów i ich akcesoriów. Po stronie importu zwiększyła się wartość importowanych samochodów osobowych i ich części, przy jednoczesnym spadku importu ropy naftowej, który wynikał ze spadku ceny tego surowca. Większość handlu zagranicznego dotyczyła handlu wewnątrzkorporacyjnego. Na poprawę salda rachunku bieżącego i kapitałowego wpłynęło głównie powiększenie nadwyżki usług, której systematyczny wzrost obserwowany jest od 2010 r. W 2016 r. powiększyła się ona o 14,2 mld PLN w stosunku do 2015 r. Największy wpływ na obserwowaną zmianę ma rosnąca sprzedaż przez polskie podmioty usług zaliczanych do grupy usług biznesowych takich jak usługi prawnicze, księgowe, zarządzania oraz public relations a także usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych. W przeciwnym kierunku niż towary i usługi, na saldo rachunku bieżącego i kapitałowego oddziaływała zmiana salda transferów z Unią Europejską (24,7 mld PLN w 2016 r. wobec 36,2,0 mld PLN w 2015 r.). Było to widoczne zwłaszcza w drugim i trzecim kwartale 2016 r., kiedy silnie zmalały przychody z Unii Europejskiej. Wynikało to z wejścia w okres przejściowy między perspektywami finansowymi na lata oraz Rok 2016 był drugim rokiem, w którym odnotowano odpływ netto kapitału z Polski. Saldo rachunku finansowego obrazujące ten odpływ wyniosło 3,9 mld PLN. Był on spowodowany wzrostem aktywów zagranicznych Polski. Zwiększenie aktywów zagranicznych dotyczyło przede wszystkim oficjalnych aktywów rezerwowych banku centralnego. W 2016 r. zwiększyły się one o 89,3 mld PLN. Ponadto odnotowano odpływ kapitału w postaci polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w wysokości 36,8 mld PLN związany głównie z restrukturyzacją grup kapitałowych. W 2016 r. zwiększyły się również zagraniczne inwestycje w Polsce. Odnotowano napływ inwestycji bezpośrednich w wysokości 56,2 mld PLN, który związany był przede wszystkim z reinwestycjami zysków firm ulokowany w Polsce. Napłynął także kapitał w postaci pozostałych inwestycji, który dotyczył przede wszystkim zobowiązań NBP. W ciągu 2016 r. zmniejszyły się zobowiązania z tytułu inwestycji portfelowych, które dotyczyły udziałowych papierów wartościowych. Zadłużenie zagraniczne brutto Polski w 2016 r. zwiększyło się o 116,8 mld zł, tj. o 9,1% i na koniec roku wyniosło 1 404,0 mld PLN. Wzrost zadłużenia dotyczył głównie Narodowego Banku Polskiego oraz zadłużenia zaliczanego do inwestycji bezpośrednich. W 2016 r. nadwyżka na rachunku bieżącym i kapitałowym wyniosła 0,8% PKB. Relacja międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto do PKB na koniec IV kwartału 2016 r. wyniosła -61,9%. Jednocześnie nieznacznie pogorszyły się wskaźniki związane z zadłużeniem zagranicznym brutto. Na koniec grudnia 2016 r. relacja zadłużenia zagranicznego ogółem do PKB wyniosła 75,8% i w porównaniu z IV kwartałem 2015 r. pogorszyła się o 4,2 punktu procentowego. Wartość zadłużenia zagranicznego netto ukształtowała się na poziomie 33,1% PKB. Relacja zadłużenia krótkoterminowego do oficjalnych aktywów rezerwowych wyniosła 67,6% i w porównaniu z 2015 r. pogorszyła się o 4,4 punktu procentowego. Poziom oficjalnych aktywów rezerwowych pozwalał sfinansować import towarów i usług przez 6 miesięcy. 8 Narodowy Bank Polski

10 Synteza Pomimo nieznacznego wzrostu zadłużenia zagranicznego, przedstawione wskaźniki nierównowagi zewnętrznej Polski pozostały na bezpiecznym poziomie, a zmiany dotyczące rachunku bieżącego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej należy ocenić pozytywnie. Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

11 Rachunek bieżący i kapitałowy

12 Rozdział 1 Rachunek bieżący i kapitałowy

13 Rozdział 1 Rachunek bieżący i kapitałowy Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w IV kwartale 2016 r. było dodatnie i wyniosło 7,3 mld PLN. Na tę kwotę złożyło się ujemne saldo rachunku bieżącego wynoszące 1,6 mld PLN oraz dodatnie saldo rachunku kapitałowego wynoszące 8,9 mld PLN. W IV kwartale 2016 r. saldo rachunku bieżącego i kapitałowego poprawiło się o 8,2 mld PLN w porównaniu z analogicznym okresem 2015 r. W rachunku bieżącym zaobserwowano poprawę salda o 2,6 mld PLN. Poprawa ta wynikała głównie z silnego wzrostu salda obrotów usługowych (o 4,6 mld PLN), przy jednoczesnym poprawieniu się salda dochodów pierwotnych (o 1,5 mld PLN) oraz dochodów wtórnych (o 0,5 mld PLN). Z kolei nadwyżka w obrotach towarowych uległa znacznemu zmniejszeniu (spadek o 3,9 mld PLN). Silnej poprawie uległo także saldo rachunku kapitałowego (wzrost o 5,6 mld PLN). Poprawa rachunku kapitałowego, salda dochodów pierwotnych oraz wtórnych była związana ze zwiększeniem napływu środków z UE. Wykres 1. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w ujęciu kwartalnym mln PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Saldo obrotów towarowych Saldo usług Saldo dochodów pierwotnych Saldo dochodów wtórnych Rachunek kapitałowy Rachunek bieżący Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 2. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w % PKB w ujęciu kwartalnym I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Rachunek kapitałowy Rachunek bieżący Rachunek bieżący i kapitałowy 1 Szeregi czasowe prezentujące składniki bilansu płatniczego oraz zadłużenia zagranicznego zostały zaprezentowane w Aneksie statystycznym. 12 Narodowy Bank Polski

14 Rachunek bieżący i kapitałowy Relacja salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB była dodatnia i w IV kwartale 2016 r. wyniosła 1,4%. Wskaźnik ten w porównaniu z IV kwartałem 2015 r. poprawił się o 1,6 pkt proc. Relacja salda rachunku bieżącego do PKB wyniosła w omawianym kwartale minus 0,3% wobec minus 0,8% w analogicznym kwartale 2015 r Międzynarodowy handel towarami i usługami Łączne saldo towarów i usług (eksport netto) w IV kwartale 2016 r. było dodatnie i ukształtowało się na poziomie 16,5 mld PLN. W porównaniu z analogicznym kwartałem 2015 r. saldo to zwiększyło się o 0,6 mld PLN. Poprawa ta wynikała z poprawy salda obrotów usługowych, których saldo poprawiło się o 4,6 mld PLN. Jednocześnie zaobserwowano pogorszenie salda towarów (o 3,9 mld PLN). Wykres 3. Towary i usługi mln PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Eksport Import Saldo obrotów towarowych i usługowych (prawa oś) mln PLN Eksport towarów W IV kwartale 2016 r. eksport towarów wyniósł 201,8 mld PLN i był wyższy w stosunku do analogicznego okresu 2015 r. o 11,7 mld PLN, tj. o 6,2%. Z analizy struktury geograficznej wynika, że wzrost eksportu miał miejsce głównie do krajów członkowskich Unii Europejskiej (wzrost o 7,6 mld PLN, tj. o 4,9%). Tradycyjnie największym kontrahentem Polski były Niemcy, gdzie wzrost eksportu w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku wyniósł 2,4 mld PLN, tj. 4,6%. W przypadku pozostałych państw Unii Europejskiej, najsilniejszy wzrost eksportu z Polski odnotowano do Holandii, Szwecji i Wielkiej Brytanii (łącznie o 2,7 mld PLN, tj. o 9,8%). Powyższe dane potwierdzają tezę o zwiększeniu popytu w krajach Unii Europejskiej, w szczególności na produkty przemysłu motoryzacyjnego oraz żywność, co pozytywnie wpłynęło na poziomo polskiego eksportu. Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

15 Rozdział 1 Wykres 4. Dynamika eksportu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym - udział we wzroście wartości głównych krajów i grup krajów % I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Strefa euro Pozostałe kraje UE Rosja Pozostałe Razem W handlu z rynkami wschodnimi czyli z Rosją, Ukrainą i Białorusią zaobserwowano wzrost eksportu (łącznie o 1,4 mld PLN, tj. o 13,7%), do którego w największym stopniu przyczyniło się, trwające od początku 2016 r., ożywienie w wymianie handlowej z Ukrainą. Sprzedaż towarów do tego kraju w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego wzrosła o 0,9 mld PLN, tj. o 27,5%. Dominującym czynnikiem, skutkującym zwiększeniem eksportu na Ukrainę w IV kwartale 2016 r., był wzrost sprzedaży gazu ziemnego oraz samochodów osobowych. W przypadku Rosji, po długim okresie spadków, wzrosty eksportu odnotowywane są od II kwartału 2016 r. W IV kwartale 2016 r., w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego zarejestrowano zwiększenie sprzedaży towarów z Polski o 0,5 mld PLN, tj. o 8,8%. Największy wzrost odnotowano w eksporcie maszyn i urządzeń oraz leków. W wymianie handlowej z Białorusią, po ożywieniu odnotowanym na początku 2016 r. i jego wyhamowaniu w III kwartale, w omawianym okresie zarejestrowano nieznaczny wzrost eksportu o 0,03 mld PLN, tj. o 2,0%. W IV kwartale 2016 r. w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego odnotowano nieznaczny spadek udziału krajów Unii Europejskiej w polskim eksporcie (o 0,9 p.p.) oraz wzrost udziału rynków wschodnich (o 0,4 p.p.). Obserwowane zmiany w strukturze geograficznej polskiego eksportu w dłuższym okresie, wskazują jednak na tendencję odwrotną. W 2013 r. udział krajów Unii Europejskiej w polskim eksporcie ogółem wynosił 76,6%, by w IV kwartale 2016 r. wzrosnąć do 80,3%. Natomiast udział rynków wschodnich spadł z 9,5% w 2013 r. do 5,8% w IV kwartale 2016 r. Analiza struktury towarowej polskiego eksportu w IV kwartale 2016 r. wykazała w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego wzrosty we wszystkich najważniejszych grupach towarowych: dobrach zaopatrzeniowych (o 6,1 mld PLN, tj. o 7,8%), konsumpcyjnych (o 3,7 mld PLN, tj. o 5,0%), inwestycyjnych (o 2,0 mld PLN, tj. o 8,5%) oraz paliwach i surowcach (o 1,1 mld PLN, tj. o 11,0%). Wzrost eksportu dóbr zaopatrzeniowych objął w największym stopniu sprzedaż części i akcesoriów samochodów (o 1,3 mld PLN, tj. o 13,5%). Głównym czynnikiem wzrostu eksportu towarów konsumpcyjnych był wzrost sprzedaży żywności (o 1,5 mld PLN, tj. o 6,7%) oraz samochodów osobowych (o 1,1 mld PLN, tj. o 18,3%). Wzrost sprzedaży dóbr inwestycyjnych objął przede wszystkim maszyny i urządzenia mechaniczne (o 0,9 mld PLN, tj. o 8,7%). Zwiększenie eksportu paliw i surowców odnotowano po raz pierw- 14 Narodowy Bank Polski

16 Rachunek bieżący i kapitałowy szy od II kwartału 2015 r., w szczególności za sprawą wzrostu wartości sprzedaży biodiesela i jego mieszanin (o 0,4 mld PLN, tj. o 92,4%), koksu i półkoksu (o 0,3 mld PLN, tj. 24,0%) oraz węgla (o 0,2 mld PLN, tj. 34,3%). Import towarów Wartość importu towarów do Polski w IV kwartale 2016 r. wyniosła 201,3 mld PLN i w porównaniu z IV kwartałem 2015 r. wzrosła o 15,6 mld PLN, tj. o 8,4%. Po raz pierwszy od 2013 r. wzrost importu z krajów spoza Unii Europejskiej o 8,9 mld PLN, tj. 12,3% był większy niż wzrost wartości towarów zakupionych w krajach unijnych, który wyniósł 6,8 mld PLN, tj. 5,9%. Było to spowodowane w głównej mierze silnym przyrostem importu z Chin (o 2,1 mld PLN, tj. o 9,0%), Ukrainy (o 0,7 mld PLN, tj. 41,8%) oraz Stanów Zjednoczonych (o 0,6 mld PLN, tj. o 14,0%). Po raz pierwszy od II kwartału 2014 r. odnotowano także zwiększenie importu z Rosji (o 0,6 mld PLN, tj. o 4,9%). Wykres 5. Dynamika importu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym - udział we wzroście wartości importu głównych krajów i grup krajów) % I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I III II IV Strefa euro Pozostałe kraje EU Rosja Chiny Pozostałe Razem Analiza struktury rodzajowej wykazała, że wzrost wartości towarów sprowadzanych z Chin dotyczył przede wszystkim maszyn i urządzeń elektrycznych oraz ich części, a także odzieży. W przypadku Ukrainy, największe wzrosty odnotowano w imporcie żeliwa i stali. Wzrost importu ze Stanów Zjednoczonych dotyczył głównie maszyn i urządzeń elektrycznych oraz ich części, a także sprzętu transportowego. Jeśli chodzi o Rosję, największe wzrosty zarejestrowano w imporcie olei ropy naftowej oraz gazu ziemnego. Istotne znaczenie dla zwiększenia importu z Rosji miał wzrost cen ropy naftowej, który przyczynił się do znacznego zmniejszenia dynamiki spadku wartości jej importu. W handlu towarowym z krajami Unii Europejskiej największe wzrosty zarejestrowano w imporcie z Niemiec (o 1,4 mld PLN, tj. o 3,3%), Francji (o 1,2 mld PLN, tj. o 17,2%), Czech (o 1,0 mld PLN, tj. o 16,1%) oraz Belgii (o 1,0 mld PLN, tj. o 21,3%). Wzrost popytu na produkty z krajów unijnych dotyczył przede wszystkim sprzętu transportowego i żywności. Analizując zmiany w polskim imporcie przez pryzmat poszczególnych grup towarów w IV kwartale 2016 r. zarejestrowano przyrost wartości importu dóbr zaopatrzeniowych Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

17 Rozdział 1 (o 5,8 mld PLN, tj. o 6,6%), konsumpcyjnych (o 5,5 mld PLN, tj. o 11,7%) oraz paliw i surowców (o 2,3 mld PLN, tj. o 11,7%). W przypadku dóbr inwestycyjnych zarejestrowano spadek (o 2,4 mld PLN, tj. o 7,7%). Wzrost wartości importowanych dóbr zaopatrzeniowych objął przede wszystkim produkty przemysłu chemicznego (wzrost o 1,9 mld PLN, tj. 16,9%) oraz części i akcesoria samochodów (wzrost o 0,8 mld PLN, tj. o 13,8%). Kategoriami dominującymi w imporcie towarów konsumpcyjnych były samochody osobowe (wzrost o 2,3 mld PLN, tj. o 39,1%) oraz żywność (wzrost o 1,2 mld PLN, tj. o 10,1%). Na uwagę zasługuje także silny wzrost importu samochodów używanych (o 1,5 mld PLN, tj. o 55%), który nie jest w całości rejestrowany w systemie INTRASTAT. Wzrost ten związany był najprawdopodobniej z projektowanymi zmianami w prawie dotyczącymi zasad naliczania podatku akcyzowego. Wzrost importu paliw i surowców odnotowano po raz pierwszy od II kwartału 2014 r. Dotyczył on głównie olei ropy naftowej i gazu ziemnego (łączny wzrost o 2,1 mld PLN, tj. o 50,0%). Do zwiększenia importu tej kategorii towarów przyczyniła się także mniejsza niż dotychczas dynamika spadku wartości importowanej ropy naftowej (spadek o 0,4 mld PLN, tj. o 4,6%). W IV kwartale 2016 r. odnotowano po raz pierwszy od II kwartału 2014 r. wzrost ceny importowanej ropy o 2,9%, przy jednoczesnym spadku wolumenu jej importu o 7,3%. Spadek importu dóbr inwestycyjnych dotyczył głównie sprzętu komputerowego (o 0,9 mld PLN, tj. o 22,2%) oraz zespołów prądotwórczych (o 0,4 mld PLN, tj. o 90,3%). Międzynarodowy handel usługami Największy wpływ na wartość salda rachunku bieżącego w IV kwartale 2016 r. miało saldo usług. Wartość transakcji netto wyniosła 16,0 mld PLN. Tym samym kontynuowany był silny wzrost obecny w międzynarodowym handlu usługami od pierwszego kwartału 2016 r. W porównaniu z analogicznym okresem 2015 r. saldo to zwiększyło się o 4,6 mln PLN, a największy wpływ na zmianę jego wielkości miały pozostałe usługi (wzrost salda o 2,6 mld PLN) oraz podróże zagraniczne (wzrost salda o 0,8 mld PLN). Przychody z tytułu świadczenia usług przez polskie podmioty na rzecz zagranicy wyniosły w analizowanym okresie 53,0 mld PLN, a rozchody z tytułu zakupu usług od nierezydentów 37,0 mld PLN. W porównaniu z IV kwartałem 2015 r. przychody wzrosły o 7,0 mld PLN (tj. 15,3%), z czego 3,9 mld PLN dotyczyło wzrostu w kategorii pozostałe usługi. Rozchody zwiększyły się o 2,5 mld PLN (tj. 7,1%), z czego największy wzrost o 1,3 mld PLN również dotyczył pozostałych usług. 16 Narodowy Bank Polski

18 Rachunek bieżący i kapitałowy Tabela 1. Usługi (mln PLN) I II III IV I II III IV Przychody Transport Podróże zagraniczne Uszlachetnianie Naprawy Pozostałe Rozchody Transport Podróże zagraniczne Uszlachetnianie Naprawy Pozostałe Saldo Transport Podróże zagraniczne Uszlachetnianie Naprawy Pozostałe Saldo międzynarodowego handlu usługami charakteryzowało się trendem rosnącym. Omawiana tendencja obserwowana była w prawie wszystkich rodzajach usług. Głównymi pozycjami wpływającymi na saldo usług były usługi transportowe (5,6 mld PLN), podróże zagraniczne (3,5 mld PLN) oraz usługi uszlachetniania (3,4 mld PLN). Nie bez znaczenia był również wpływ salda pozostałych usług (3,0 mld PLN). Wykres 6. Saldo międzynarodowego handlu usługami mln PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I III II IV Transport Podróże zagraniczne Uszlachetnianie Naprawy Pozostałe Saldo usług W IV kwartale 2016 r. saldo usług transportowych było dodatnie i wyniosło 5,6 mld PLN. W stosunku do analogicznego kwartału ubiegłego roku wartość ta wzrosła o 0,7 mld PLN. Przychody z tytułu usług transportowych wyniosły 13,6 mld PLN, a rozchody 8,1 mld PLN. W porównaniu z IV kwartałem 2015 r. przychody wzrosły o 1,7 mld PLN (tj. 14,2%), zaś roz- Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

19 Rozdział 1 chody o 1,0 mld PLN (tj. 13,9%). Zarówno przychody jak i rozchody z tytułu usług transportowych kształtowane były w największym stopniu przez towarowy transport samochodowy (usługi tego rodzaju były głównie sprzedawane naszym zachodnim sąsiadom). Była to kategoria, która w opisywanym okresie znalazła się w czołówce odnotowanych wzrostów wśród komponentów usługowych (zmiana wartości wyniosła 0,9 mld PLN). Po stronie rozchodów omawiana kategoria usług transportowych odnotowała dużo niższy wzrost (tj. o 0,3 mld PLN). W kategorii podróże zagraniczne w IV kwartale 2016 r. zanotowano wydatki Polaków w wysokości 6,9 mld PLN. W tym samym czasie cudzoziemcy przyjeżdżający do Polski wydali 10,4 mld PLN. W porównaniu z poprzednim rokiem wydatki cudzoziemców wzrosły o 1,1 mln PLN. Było to związane głównie z wydatkami ponoszonymi przez Ukraińców pracujących w Polsce. Jeśli chodzi o wydatki Polaków z tytułu podróży zagranicznych, to zwiększyły się one tylko o 0,3 mld PLN. Saldo podróży zagranicznych wyniosło w omawianym okresie 3,5 mld PLN i w stosunku do 2015 roku wzrosło o 0,8 mld PLN. Wartość przychodów z uszlachetniania w IV kwartale 2016 r. wyniosła 3,8 mld PLN i wzrosła o 10,2%. Trzy czwarte przychodów generowane było przez firmy posiadające relacje kapitałowe z zagranicą. Z drugiej strony, tak jak w poprzednich okresach rozchody z tytułu tego rodzaju usług nie osiągnęły wysokiej wartości (0,4 mld PLN). Wartości przychodów i rozchodów złożyły się na dodatnie saldo handlowe wynoszące 3,4 mld PLN. Saldo uszlachetniania wzrosło o 0,5 mld PLN w stosunku do wartości z roku poprzedniego. Naprawy i konserwacja dóbr ruchomych miały bardzo mały wpływ na saldo międzynarodowego handlu usługami. W IV kwartale 2016 r. saldo tych usług wyniosło zaledwie 0,4 mld PLN. Wartość nabytych przez nierezydentów usług z omawianej kategorii była równa 1,3 mld PLN. Po stronie rozchodów wartość ta była równa 0,9 mld PLN. Najbardziej zróżnicowaną kategorią w polskim międzynarodowym handlu usługami są pozostałe usługi. W IV kwartale 2016 r. saldo tej kategorii było dodatnie i wyniosło 3,0 mld PLN. W porównaniu z IV kwartałem 2015 r. poprawiło się ono o 2,6 mld PLN. W omawianym okresie wielkość przychodów z tytułu pozostałych usług osiągnęła wartość 23,9 mld PLN. Kwota rozchodów natomiast ukształtowała się na poziomie 20,9 mld PLN. W badanym okresie przychody wzrosły o 19,5%, zaś rozchody o 6,5%. W przychodach największy wzrost odnotowano wśród pozostałych usług biznesowych wzrost o 2,3 mld PLN (były to głównie usługi świadczone przez profesjonalistów, takie jak usługi prawne, księgowe, doradcze, w zakresie zarządzania, których eksport wzrósł o 0,9 mld PLN) oraz usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych (wzrost o 1,2 mld PLN). Po stronie rozchodów największy wzrost odnotowała ta sama kategoria pozostałe usługi biznesowe (wzrost o 0,9 mld PLN w tym usługi świadczone przez profesjonalistów 0,4 mld PLN) oraz usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne (przyrost o 0,7 mld PLN). Na uwagę zasługuje również sytuacja mająca miejsce w handlu usługami budowlanymi. Przychody wzrosły zaledwie o 0,2 mld PLN w stosunku do 2015 r., zaś rozchody zmalały aż o 0,8 mld PLN. Złożyło się to na przyrost salda o 1,0 mld PLN (omawiana kategoria miała podobny wpływ na saldo usług jak omówione wcześniej pozostałe usługi biznesowe). W IV kwartale 2016 r. w usługach największy wzrost obrotów eksportowych skierowany był do Niemiec (łącznie było to 12,0 mld PLN wzrost o 1,0 mld PLN). Tak jak w poprzednim kwartale mocno wzrósł również eksport usług do Szwajcarii (wzrost o 0,7 mld PLN). Największy przyrost zakupów usługowych miał miejsce w obrotach ze Szwajcarii (wzrost o 0,4 mld PLN 18 Narodowy Bank Polski

20 Rachunek bieżący i kapitałowy do poziomu 2,1 mld PLN). Wzrost rozchodów z tytułu usług zaobserwowano także w handlu z naszym największym partnerem Niemcami (wzrost o 0,3 mld PLN do poziomu 8,0 mld PLN) Dochody pierwotne W IV kwartale 2016 r. saldo dochodów pierwotnych tradycyjnie było ujemne i wyniosło 16,6 mld PLN. W porównaniu z IV kwartałem 2015 r. poprawiło się ono jednak o 1,5 mld PLN. Główną przyczyną ujemnego salda dochodów pierwotnych były znaczne kwoty dochodów uzyskiwanych przez nierezydentów z tytułu ich zaangażowania kapitałowego w polską gospodarkę. Wynagrodzenia pracowników W IV kwartale 2016 r. przychody z tytułu wynagrodzeń Polaków krótkookresowo pracujących za granicą wyniosły 3,4 mld PLN i wzrosły o 2,0% w porównaniu z analogicznym okresem 2015 r. Jednocześnie wynagrodzenia krótkookresowo pracujących w Polsce cudzoziemców wyniosły 4,0 mld PLN, przy wzroście o 66,5% w porównaniu z IV kwartałem 2015 r. Na ten silny wzrost rozchodów wpłynął szybki wzrost ilości imigrantów zarobkowych w Polsce (głównie Ukraińców). Saldo przepływów związane z wynagrodzeniami pracowników wyniosło minus 0,7 mld PLN. Dochody z inwestycji Saldo dochodów z inwestycji w IV kwartale 2016 r. było ujemne i wyniosło 18,9 mld PLN, co oznacza pogłębienie ujemnego salda o 0,3 mld PLN w porównaniu z IV kwartałem 2015 r. Ujemne saldo dochodów od inwestycji bezpośrednich w IV kwartale 2016 r. wyniosło 15,4 mld PLN i było głębsze o 0,4 mld PLN niż w IV kwartale 2015 r. Pogłębienie ujemnego salda wynikało ze spadku przychodów. Rozchody, czyli dochody inwestorów bezpośrednich z tytułu inwestycji w Polsce, wyniosły 16,7 mld PLN i były na tym samym poziomie jak w IV kwartale 2015 r. W porównaniu z analogicznym kwartałem 2015 r. wzrosły dywidendy przy jednoczesnym spadku reinwestowanych zysków. Dywidendy deklarowane w IV kwartale 2016 r. były wyższe o 1,9 mld PLN w porównaniu z 2015 r. Deklarowały je przede wszystkim firmy zajmujące się działalnością profesjonalną i podmioty związane z przetwórstwem przemysłowym. Dywidendy te trafiły przede wszystkim do inwestorów z Niemiec, Luksemburga i Holandii. Wyższe niż zwykle dywidendy wynikały z przygotowań do reorganizacji struktur w grupach kapitałowych. Największymi płatnikami odsetek były firmy związane z budownictwem i obsługą nieruchomości, a odsetki trafiały przede wszystkim do Francji i Luksemburga. Przychody wyniosły 1,3 mld PLN i w porównaniu z analogicznym okresem 2015 r. zmniejszyły się o 0,4 mld PLN. Spadek przychodów wynikał zarówno z niższych niż przed rokiem zysków zagranicznych podmiotów bezpośredniego inwestowania, jak i niższych płatności odsetkowych. Rezydenci otrzymywali dywidendy głównie od podmiotów z Luksemburga, Malty i Niemiec. Istotniejsze reinwestycje zysków w IV kwartale 2016 r. miały miejsce w Czechach i w Rumunii. Odsetki pochodziły głównie od powiązanych podmiotów z Luksemburga i Francji. Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

21 Rozdział 1 Tabela 2. Dochody pierwotne (mln PLN) I II III IV I II III IV Przychody Wynagrodzenia pracowników Dochody z inwestycji Dochody z inwestycji bezpośrednich Dochody z inwestycji portfelowych Dochody z pozostałych inwestycji Pozostałe dochody pierwotne Rozchody Wynagrodzenia pracowników Dochody z inwestycji Dochody z inwestycji bezpośrednich Dochody z inwestycji portfelowych Dochody z pozostałych inwestycji Pozostałe dochody pierwotne Saldo Wynagrodzenia pracowników Dochody z inwestycji Dochody z inwestycji bezpośrednich Dochody z inwestycji portfelowych Dochody z pozostałych inwestycji Pozostałe dochody pierwotne Saldo dochodów z inwestycji portfelowych było ujemne i wyniosło 3,4 mld PLN. W porównaniu z analogicznym kwartałem 2015 r. poprawiło się ono o 0,4 mld PLN. Wielkość tego salda została ukształtowana głównie przez odsetki od dłużnych papierów wartościowych, których ujemne saldo wyniosło 3,4 mld PLN (3,7 mld PLN należne inwestorom zagranicznym przy jednoczesnych należnościach polskich inwestorów na kwotę 0,3 mld PLN). Dochody od pozostałych inwestycji w IV kwartale 2016 r. zamknęły się ujemnym saldem 1,9 mld PLN i były o 0,2 mld PLN niższe niż w tym samym kwartale 2015 r. 3. Dochody wtórne W IV kwartale 2016 r. przychody w ramach dochodów wtórnych wyniosły 7,0 mld PLN, co oznacza wzrost o 1,7 mld PLN w porównaniu z analogicznym okresem 2015 r. Rozchody w analizowanym okresie wyniosły 8,5 mld PLN i wzrosły o 1,2 mld PLN. Na wzrost przychodów złożyło się jednoczesne zwiększenie przychodów sektora rządowego (o 0,8 mld PLN) i pozostałych sektorów (o 0,7 mld PLN). Przekazy zarobków transferowane do Polski (klasyfikowane w pozostałych sektorach) wyniosły 2,9 mld PLN i spadły o 2,0% w porównaniu z analogicznym okresem 2015 r. 20 Narodowy Bank Polski

22 Rachunek bieżący i kapitałowy Tabela 3. Dochody wtórne (mln PLN) I II III IV I II III IV Saldo dochodów wtórnych Przychody Sektor rządowy Pozostałe sektory w tym: przekazy zarobków Rozchody Sektor rządowy Pozostałe sektory w tym: przekazy zarobków W rozchodach w ramach salda dochodów wtórnych zaobserwowano wzrost wypłat. Znacząco zwiększyły się transfery sektora rządowego (o 1,1 mld PLN), zaś rozchody pozostałych sektorów wzrosły tylko o 40 mln PLN. Transakcje sektora rządowego klasyfikowane w dochodach wtórnych wynikały głównie z rozliczeń z Unią Europejską i zostały szczegółowo omówione na stronie 22. Środki przekazane do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą W IV kwartale 2016 r. z tytułu pracy Polaków za granicą do kraju trafiło 4,2 mld PLN. Kwota ta była o 0,1 mld PLN wyższa niż w IV kwartale 2015 r. Migranci długookresowi przekazali do Polski o 0,1 mld PLN mniej, ale za to transfery od pracowników krótkookresowych były o 0,2 mld PLN wyższe. O wzroście transferów od migrantów krótkookresowych zadecydowały w głównej mierze wyższe przekazy od Polaków pracujących w Niemczech (po części również w Norwegii). W przypadku pracowników długookresowych, zanotowany spadek w najwyższym stopniu dotyczył Wielkiej Brytanii (w znacznie mniejszym stopniu Irlandii). Mimo pewnych zmian w transferach z poszczególnych krajów, ogólna wartość środków przekazywanych do Polski nie wskazuje na zmianę trendu. Od początku 2014 r. środki napływające do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą utrzymują się na stabilnym poziomie. Również kwota zanotowana w IV kwartale 2016 r. jest kontynuacją tej tendencji. W statystyce bilansu płatniczego informacje o dochodach uzyskiwanych z tytułu pracy w innym kraju ujmowane są w dwóch pozycjach: wynagrodzenia pracowników (pozycja dochody pierwotne ) i przekazy zarobków (pozycja dochody wtórne ). Pierwszą z tych kategorii, czyli wynagrodzenia pracowników, stanowią w całości wynagrodzenia z tytułu pracy osiągane przez Polaków pracujących za granicą krócej niż rok. Przekazy zarobków to część wynagrodzeń przekazywana do rodzin w kraju przez osoby pracujące za granicą dłużej niż rok, które swoje centrum zainteresowania ekonomicznego mają w kraju będącym miejscem ich pracy. Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

23 Rozdział 1 Tabela 4. Środki przekazane do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą (mln PLN) I II III IV I II III IV Wynagrodzenia pracowników Podatki i składki Wydatki pracowników sezonowych i przygranicznych Przekazy zarobków Środki przekazywane do Polski Transfery z Unią Europejską Saldo transferów z Unią Europejska w IV kwartale 2016 r. ukształtowało się na poziomie 8,9 mld PLN i było wyższe o 8,7 mld PLN w porównaniu z analogicznym okresem 2015 r. Przychody wyniosły w omawianym okresie 14,8 mld PLN, a rozchody 5,9 mld PLN. W przychodach 4,7 mld PLN stanowiły transfery zarejestrowane w rachunku bieżącym, zaś 10,1 mld PLN stanowiły środki zaliczone do transferów kapitałowych. W porównaniu z ostatnim kwartałem 2015 r. obie te grupy transferów wzrosły odpowiednio o 4,4 mld PLN i 5,4 mld PLN. Łącznie w IV kwartale 2016 r. Polska otrzymała z Unii Europejskiej o 9,8 mld PLN więcej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Jednocześnie rozchody wzrosły w znacznie mniejszym stopniu (o 1,2 mld PLN), a przez to saldo wzrosło w ujęciu rok do roku o 8,7 mld PLN. Na wysokość środków zarejestrowanych na rachunku bieżącym w największym stopniu wpłynęły transfery przekazane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (3,8 mld PLN). Większość z tej kwoty (3,1 mld PLN) to środki w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (z Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich), a 0,7 mld PLN to dopłaty bezpośrednie dla rolników (z Europejskiego Funduszu Rolnego Gwarancji). Ponadto na rachunku bieżącym zarejestrowano 0,8 mld PLN, które napłynęło z Europejskiego Funduszu Społecznego na Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój oraz pozostałe transfery bieżące (między innymi z funduszy migracyjnych) w wysokości 0,1 mld PLN. Na rachunku kapitałowym dominowały środki przekazane na Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (7,6 mld PLN) finansowany z Funduszu Spójności oraz z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Drugim w kolejności najbardziej dofinansowanym programem z EFRR był Program Operacyjny Inteligentny Rozwój (0,7 mld PLN). Na Regionalne Programy Operacyjne w sumie przeznaczono 1,5 mld PLN, a największymi beneficjentami były województwa pomorskie, łódzkie, zachodniopomorskie i wielkopolskie (wszystkie otrzymały po niecałe 0,2 mld PLN). 22 Narodowy Bank Polski

24 Rachunek bieżący i kapitałowy W składce do Unii Europejskiej (5,9 mld PLN), największy wzrost w porównaniu z IV kwartałem 2015 r. widoczny jest w części z tytułu Dochodu Narodowego Brutto (o 0,6 mld z 3,4 mld PLN do 4,0 mld PLN). Zarówno wpłaty z tytułu ceł i opłat cukrowych, jak i wpłaty z tytułu rabatu brytyjskiego wzrosły o 0,2 mld PLN, a wpłaty z tytułu VAT wzrosły o 0,1 mld PLN. Tak wysokie przychody w IV kwartale 2016 r. są wyczekiwanym ożywieniem w napływie środków w ramach nowej perspektywy finansowej (na lata ). Niewiadoma pozostaje dynamika transferów w roku 2017 r., ale stosunkowo wysoki napływ środków w ostatnim kwartale minionego roku, przynamniej w części zrekompensował słaby II kwartał i bardzo słaby III kwartał 2016 r. w tej części bilansu płatniczego. Tabela 5. Transfery z Unią Europejską (mln PLN) I II III IV I II III IV Saldo transferów z UE Przychody Dochody pierwotne w tym: Wspólna Polityka Rolna Dochody wtórne w tym: Europejski Fundusz Społeczny Transfery kapitałowe w tym: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Fundusz Spójności Rozchody Składki na rzecz Unii Europejskiej Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

25

26 Rozdział 2 Rachunek finansowy

27 Rozdział 2 Rachunek finansowy Dodatnie saldo rachunku finansowego w IV kwartale 2016 r. wyniosło 3,4 mld PLN. Było ono wynikiem wyższego wzrostu aktywów zagranicznych (odpływ kapitału) 28,8 mld PLN niż zobowiązań zagranicznych (napływ kapitału) 25,4 mld PLN. 2.1 Rachunek finansowy pasywa W IV kwartale 2016 r. w rachunku finansowym po stronie pasywów odnotowano napływ kapitału zagranicznego w wysokości 25,4 mld PLN. Dodatnie saldo tej pozycji było przede wszystkim wynikiem napływu kapitału w ramach inwestycji bezpośrednich w wysokości 17,1 mld PLN i pozostałych inwestycji w kwocie 16,2 mld PLN. Tabela 6. Rachunek finansowy pasywa (mln PLN) I II III IV I II III IV Rachunek finansowy pasywa Inwestycje bezpośrednie Inwestycje portfelowe Pozostałe inwestycje Inwestycje bezpośrednie pasywa Saldo transakcji z tytułu pasywnych inwestycji bezpośrednich w IV kwartale 2016 r. wyniosło 17,1 mld PLN i było o 6,1 mld PLN wyższe niż w analogicznym okresie 2015 r. W porównaniu z tym samym kwartałem 2015 r. nastąpił spadek wartości reinwestycji zysków oraz spadek napływu kapitału w formie akcji i innych form udziałów kapitałowych przy jednoczesnym napływie instrumentów dłużnych. Dodatnie saldo pasywnych inwestycji bezpośrednich wynikało z reinwestycji zysków o wartości 8,0 mld PLN, napływu kapitału w formie akcji i innych form udziałów kapitałowych w kwocie 4,2 mld PLN, a także dodatniego salda napływu kapitału w formie instrumentów dłużnych w kwocie 4,8 mld PLN. Transakcje Tabela 7. Inwestycje na instrumentach bezpośrednie dłużnych pasywa w większości (mln PLN) dotyczyły regularnej działalności firm z kapitałem zagranicznym natomiast napływ kapitału w formie akcji i innych form udziałów kapitałowych był dopełnieniem opisywanych szerzej w ramce 2 przekształceń w ramach grup kapitałowych. I II III IV I II III IV Inwestycje bezpośrednie pasywa Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Akcje i udziały Reinwestycje zysków Instrumenty dłużne Narodowy Bank Polski

28 Rachunek finansowy Kapitał w formie akcji i innych udziałów kapitałowych napływał do Polski przede wszystkim ze Szwajcarii i Belgii. Odpływ kapitału z tego tytułu odnotowano w przypadku Austrii, Cypru i Luksemburga. Nowe zobowiązania w formie instrumentów dłużnych rezydenci zaciągali przede wszystkim od inwestorów z Luksemburga, Stanów Zjednoczonych i Holandii, natomiast spłacali zadłużenie względem podmiotów ze Szwecji i Niemiec. Wykres 7. Inwestycje bezpośrednie - pasywa mln PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Akcje i udziały Reinwestycje zysków Instrumenty dłużne Inwestycje bezpośrednie pasywa Większość transakcji na pasywach inwestycji bezpośrednich dotyczyła podmiotów już istniejących i działających od dłuższego czasu. Rezydenci w ramach inwestycji bezpośrednich zaciągali zobowiązania przede wszystkim w PLN i USD, natomiast spłata zobowiązań następowała przede wszystkim w EUR Zagraniczne inwestycje portfelowe W IV kwartale 2016 r. zarejestrowano odpływ kapitału zagranicznego z rynku polskich papierów wartościowych. Wyniósł on 7,9 mld PLN. Ujemne saldo zagranicznych inwestycji portfelowych było rezultatem wynoszącego 11,1 mld PLN odpływu inwestycji z rynku papierów udziałowych oraz napływu kapitału inwestowanego w polskie dłużne papiery wartościowe wynoszącego 3,1 mld PLN. W kategorii dłużnych papierów wartościowych głównym przedmiotem transakcji dokonywanych przez zagranicznych inwestorów były obligacje emitowane przez Skarb Państwa. W omawianym okresie miał miejsce niewielki napływ kapitału inwestowanego w te papiery, który wyniósł 0,4 mld PLN. Kwota ta jest wynikiem zakupów obligacji emitowanych na rynkach zagranicznych oraz odpływu inwestycji z krajowego rynku obligacji nominowanych w złotych. W przypadku obligacji skarbowych emitowanych na rynkach międzynarodowych zanotowano napływ kapitału netto, który wyniósł 7,7 mld PLN. Na tę kwotę złożyły się: wartość nabytych obligacji skarbowych nominowanych w walutach obcych (6,5 mld PLN), narosłe odsetki, które powiększyły wartość inwestycji nierezydentów (1,9 mld PLN) i odpływ kapitału z tytułu odsetek wypłaconych nierezydentom (0,7 mld PLN). W IV kwartale 2016 r. Skarb Państwa wyemitował na rynkach zagranicznych cztery serie obligacji nominowanych w euro Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

29 Rozdział 2 o łącznej wartości nominalnej 2,3 mld EUR (9,7 mld PLN). Jednocześnie dokonano wykupu obligacji nominowanych w jenach o wartości nominalnej 25,0 mld JPY (1,0 mld PLN) i obligacji nominowanych w dolarach o wartości nominalnej 0,7 mld USD (2,7 mld PLN). Poza wspomnianymi transakcjami nierezydenci nabyli także obligacje emisji zagranicznych od polskich podmiotów, przede wszystkim banków, w kwocie 0,6 mld PLN. Tabela 8. Inwestycje portfelowe pasywa (mln PLN) I II III IV I II III IV Inwestycje portfelowe pasywa Udziałowe papiery wartościowe Dłużne papiery wartościowe Papiery dłużne długoterminowe Instrumenty rynku pieniężnego Na krajowym rynku obligacji skarbowych miał miejsce odpływ kapitału, który wyniósł 7,3 mld PLN. Na tę kwotę złożyły się: wartość zbytych obligacji skarbowych nominowanych w złotych (6,7 mld PLN), narosłe odsetki, które powiększyły wartość inwestycji nierezydentów (1,7 mld PLN) i odpływ kapitału z tytułu odsetek wypłaconych nierezydentom (2,3 mld PLN). W efekcie tych operacji, udział portfela nierezydentów w całkowitej wartości obligacji skarbowych nominowanych w polskich złotych osiągnął na koniec IV kwartału 2016 r. poziom 32,8%, podczas gdy na koniec III kwartału 2016 r. wyniósł on 34,6%. O ile w październiku 2016 r. miał miejsce relatywnie niewielki, wynoszący 1,7 mld PLN odpływ kapitału, to o obrazie całego kwartału zadecydował duży odpływ inwestycji w listopadzie. Wyniósł on 8,5 mld PLN, a główną jego przyczyną był wzrost niepewności związany z wynikiem wyborów prezydenckich w USA. Późniejszy spadek awersji do ryzyka, związany z pozytywnym odbiorem planów nowej administracji amerykańskiej w dziedzinie gospodarki sprawił, że w grudniu zagraniczny kapitał powrócił na rynek polskich obligacji złotowych (napływ 2,8 mld PLN). Nie przeszkodziła w tym grudniowa podwyżka stóp procentowych dokonana przez Fed, zwłaszcza, że z drugiej strony do poprawy nastrojów przyczyniała się deklarowana przez EBC kontynuacja łagodnej polityki pieniężnej w 2017 r. Według danych Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych największymi nabywcami obligacji skarbowych nominowanych w złotych były fundusze inwestycyjne zarejestrowane w Niemczech oraz inwestorzy z Danii. Wśród sprzedających dominowały natomiast amerykańskie i luksemburskie fundusze inwestycyjne oraz banki komercyjne z Francji i Austrii. Istotne znaczenie miały również operacje emisji i wykupu papierów dłużnych dokonane przez polskie banki i przedsiębiorstwa. Podmioty sektora bankowego sprzedały nierezydentom obligacje o łącznej wartości 3,6 mld PLN, w tym 1,4 mld PLN na rynku krajowym i 2,2 mld PLN na rynkach zagranicznych. Z kolei polskie przedsiębiorstwa niefinansowe dokonały wykupu wyemitowanych przez siebie obligacji o łącznej wartości 0,7 mld PLN. 28 Narodowy Bank Polski

30 Rachunek finansowy Wykres 8. Inwestycje portfelowe - pasywa mln PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Dłużne papiery wartościowe Udziałowe papiery wartościowe W IV kwartale 2016 r. obserwowano silny odpływ kapitału inwestowanego przez nierezydentów w polskie papiery udziałowe. Wyniósł on 11,1 mld PLN. Największy wpływ na tę kwotę miał, wynoszący 8,8 mld PLN, odpływ kapitału inwestowanego w tytuły uczestnictwa w polskich funduszach inwestycyjnych, przede wszystkim funduszach typu zamkniętego. Zmniejszyły się również inwestycje w akcje polskich spółek. Odpływ kapitału z tego tytułu wyniósł 2,3 mld PLN. Nierezydenci sprzedawali akcje spółek sektora energetycznego, spółek przemysłu lekkiego oraz niektórych polskich banków. Odpływ kapitału mógł być związany z realizacją wysokich zysków osiągniętych w IV kwartale 2016 r. W omawianym okresie indeks WIG20 zanotował silny wzrost, który wyniósł 14,0%. W ujęciu dolarowym, na skutek osłabienia złotego, indeks powiększył swoją wartość jedynie o 4,4%. Natomiast dla cen wyrażonych w euro odnotowano wzrost wynoszący 11,1% Pozostałe inwestycje pasywa Dodatnie saldo pozostałych inwestycji nierezydentów w Polsce w IV kwartale 2016 r. wyniosło 16,2 mld PLN. Zarejestrowany napływ kapitału do NBP w wysokości 14,4 mld PLN oraz do sektora rządowego w kwocie 3,6 mld PLN przewyższał łączny odpływ kapitału w kwocie 1,8 mld PLN odnotowany w sektorze bankowym i sektorze przedsiębiorstw. Zobowiązania NBP z tytułu pozostałych inwestycji zwiększyły się o 14,4 mld PLN, głównie w wyniku przeprowadzonych krótkoterminowych transakcji repo. Wzrostowi temu towarzyszył wzrost oficjalnych aktywów rezerwowych z tytułu krótkoterminowych transakcji reverse repo. Przeprowadzane transakcje reverse repo i repo służyły bieżącemu zarządzaniu płynnością aktywów rezerwowych, a także zwiększeniu dochodowości rezerw. Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

31 Rozdział 2 Wykres 9. Pozostałe inwestycje pasywa mln PLN I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Monetarne instytucje finansowe Pozostałe sektory Sektor rządowy Narodowy Bank Polski W IV kwartale 2016 r. pozostałe zobowiązania sektora rządowego zwiększyły się o 3,6 mld PLN. Było to przede wszystkim wynikiem wykorzystania nowych kredytów w EUR od organizacji międzynarodowych. Zobowiązania sektora bankowego w IV kwartale 2016 r. zmniejszyły się o 1,5 mld PLN. O wysokości salda tej pozycji zadecydował odpływ netto kapitału z tytułu pozostałych kredytów i pożyczek otrzymanych od nierezydentów (spłaty rat kapitałowych przewyższały wykorzystanie nowych kredytów) w wysokości 3,5 mld PLN, który przewyższał napływ netto kapitału z tytułu przyjętych od nierezydentów depozytów w wysokości 2,0 mld PLN. Zobowiązania sektora bankowego z tytułu spłaty pozostałych kredytów i pożyczek otrzymanych od nierezydentów zmniejszyły się głównie wobec nierezydentów z Niemiec (o 3,1 mld PLN), z Luksemburga (o 0,4 mld PLN), z Wielkiej Brytanii (o 0,3 mld PLN) oraz z Niemiec, Belgii i z Francji (po 0,2 mld PLN). W tym samym czasie zobowiązania banków z tytułu pozostałych kredytów i pożyczek otrzymanych zwiększyły się wobec organizacji międzynarodowych (o 0,2 mld PLN) oraz wobec nierezydentów z Holandii, ze Szwecji i z Francji (po 0,2 mld PLN). Biorąc pod uwagę strukturę walutową zarejestrowano spadek zobowiązań z tytułu pozostałych kredytów i pożyczek otrzymanych przede wszystkim w CHF i USD. Wzrost zobowiązań z tego tytułu odnotowano głównie w PLN. W omawianym kwartale zwiększyły się zobowiązania sektora bankowego z tytułu przyjętych depozytów od nierezydentów głównie z takich krajów jak: Niemcy (o 1,6 mld PLN), Wielka Brytania (o 1,0 mld PLN), Hiszpania (o 0,7 mld PLN), Dania (o 0,6 mld PLN) oraz Szwajcaria i Włochy (po 0,2 mld PLN). Jednocześnie swoje depozyty w bankach zmniejszyły organizacje międzynarodowe (o 0,7 mld PLN) oraz nierezydenci z Francji (o 0,7 mld PLN), z Austrii (o 0,6 mld PLN), z Cypru (o 0,5 mld PLN) i USA (o 0,3 mld PLN). Analizując strukturę walutową depozytów należy odnotować ich wzrost w PLN i CHF, natomiast zmniejszanie depozytów zarejestrowano w USD, EUR i GBP. Pozostałe sektory odnotowały odpływ netto kapitału z tytułu pozostałych inwestycji w wysokości 0,3 mld PLN. Spadek zobowiązań o 3,6 mld PLN zarejestrowały podmioty finansowe. Wynikał on głównie z odpływu netto kapitału z tytułu pozostałych kredytów i pożyczek otrzymanych (wyższe spłaty rat kapitałowych niż wykorzystanie nowych kredytów i pożyczek) w kwocie 2,8 mld PLN. Spłaty pozostałych pasywów wyniosły 0,6 mld PLN. W tym samym 30 Narodowy Bank Polski

32 Rachunek finansowy czasie podmioty niefinansowe zwiększyły swoje zobowiązania wobec nierezydentów o 3,3 mld PLN. Było to spowodowane przede wszystkim zwiększeniem zobowiązań z tytułu kredytów handlowych o 3,4 mld PLN. Największy napływ kapitału z tytułu kredytów handlowych odnotowano z Wielkiej Brytanii (0,7 mld PLN), z Holandii (0,4 mld PLN), z Włoch (0,3 mld PLN) oraz z Francji, Rosji i Ukrainy (po 0,2 mld PLN). Najwyższe spłaty z tego tytułu zarejestrowano z Belgią (0,4 mld PLN) i z Niemcami (0,2 mld PLN). Polskie podmioty otrzymywały od nierezydentów kredyty handlowe głównie w EUR i USD, natomiast spłacały nierezydentom otrzymane kredyty handlowe przede wszystkim w PLN i JPY. Największy odpływ kapitału z tytułu spłat otrzymanych kredytów i pożyczek zarejestrowano z Austrią (2,1 mld PLN), z Irlandią (0,7 mld PLN), z Rosją (0,4 mld PLN) oraz z Niemcami (0,4 mld PLN). Polskie podmioty spłacały nierezydentom otrzymane kredyty i pożyczki przede wszystkim w PLN, EUR i USD. Tabela 9. Pozostałe inwestycje pasywa (mln PLN) I II III IV I II III IV Pozostałe inwestycje pasywa Narodowy Bank Polski Sektor rządowy Monetarne instytucje finansowe Pozostałe sektory Pozostałe podmioty finansowe Pozostałe podmioty niefinansowe Rachunek finansowy - aktywa W IV kwartale 2016 r. saldo polskich inwestycji za granicą było dodatnie i wyniosło 28,8 mld PLN. O wysokości tego salda zadecydowało dodatnie saldo oficjalnych aktywów rezerwowych oraz inwestycji bezpośrednich. W drugą stronę oddziaływało ujemne saldo transakcji zarejestrowane w inwestycjach portfelowych. Tabela 10. Rachunek finansowy aktywa (mln PLN) I II III IV I II III IV Rachunek finansowy aktywa Inwestycje bezpośrednie Inwestycje portfelowe Pozostałe inwestycje Pochodne instrumenty finansowe netto Oficjalne aktywa rezerwowe Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

33 Rozdział Inwestycje bezpośrednie aktywa Saldo transakcji na aktywach inwestycji bezpośrednich w IV kwartale 2016 r. wyniosło 23,0 mld PLN. Złożyły się na nie dodatnie salda transakcji na akcjach i innych formach udziałów kapitałowych (16,7 mld PLN) oraz reinwestycje zysków w wysokości 0,1 mld PLN. Dodatnie saldo na instrumentach dłużnych (6,1 mld PLN) dodatkowo podwyższyło saldo transakcji na aktywach inwestycji bezpośrednich ogółem. Saldo transakcji na aktywach inwestycji bezpośrednich było wyższe o 26,5 mld PLN od odnotowanego w 2015 r. Tak istotny wzrost salda wynikał z transakcji związanych z reorganizacją grup kapitałowych. W IV kwartale 2016 r. odnotowany został wzrost aktywów o 15,3 mld PLN wynikający ze zmiany sposobu wykorzystywania krajowych funduszy inwestycyjnych, które wcześniej bezpośrednio dokonywały inwestycji za granicą, co odnotowywano w inwestycjach portfelowych. W IV kwartale 2016 r. inwestycje te zostały przekierowane do innych podmiotów krajowych, które dokonały inwestycji tym razem klasyfikowanych w inwestycjach bezpośrednich. Wzrost salda w porównaniu z IV kwartałem 2015 r. wynikał także z odnotowanego ujemnego salda, które były konsekwencją reorganizacji grup kapitałowych polegającej na likwidacji niektórych kontrolowanych spółek zagranicznych, które miały być objęte opodatkowaniem w Polsce. Transakcje na akcjach i innych formach udziałów kapitałowych dotyczyły przede wszystkim inwestycji inwestorów bezpośrednich w podmioty bezpośredniego inwestowania. W przypadku obrotów na instrumentach dłużnych odnotowano przede wszystkim wzrost zadłużenia od podmiotów zależnych. Wzrost aktywów inwestycji bezpośrednich dotyczył Luksemburga natomiast zmniejszenie aktywów, wynikające z transakcji, odnotowano przede wszystkim w przypadku Cypru i Holandii. Nowe pożyczki i inne należności w IV kwartale 2016 r. były udzielane przez rezydentów głównie w USD i EUR Inwestycje portfelowe aktywa W IV kwartale 2016 r. polskie inwestycje portfelowe za granicą zmniejszyły się aż o 24,8 mld PLN. Rezydenci wycofywali kapitał przede wszystkim z inwestycji w udziałowe papiery wartościowe (22,4 mld PLN), ale również redukowali portfel papierów dłużnych (2,4 mld PLN). Tak wysoki spadek wartości polskich inwestycji w zagraniczne papiery wartościowe był w głównej mierze rezultatem zmian w strukturze niektórych grup kapitałowych i związanej z tym likwidacji wybranych funduszy inwestycyjnych. Wśród polskich inwestorów sprzedających zagraniczne papiery wartościowe dominowały fundusze inwestycyjne (24,4 mld PLN). Polskie fundusze emerytalne sprzedały zagraniczne papiery o wartości 0,4 mld PLN, banki nabyły papiery o wartości 0,1 mld PLN, natomiast podmioty niefinansowe wycofały kapitał o wartości 0,2 mld PLN. Fundusze inwestycyjne sprzedawały w omawianym okresie głównie papiery udziałowe (ujemne saldo wynoszące 22,3 mld PLN). Były to przede wszystkim akcje spółek zarejestro- 32 Narodowy Bank Polski

34 Rachunek finansowy wanych w Luksemburgu (-20,7 mld PLN), co było związane z opisywaną powyżej restrukturyzacją aktywów funduszy. Oprócz tego redukowano portfel akcji spółek czeskich (-0,2 mld PLN) i tureckich (również -0,2 mld PLN) oraz sprzedawano tytuły uczestnictwa (jednostki uczestnictwa i certyfikaty) funduszy inwestycyjnych zarejestrowanych w Luksemburgu (-0,2 mld PLN). Saldo inwestycji w zagraniczne papiery dłużne było również ujemne i wyniosło 2,1 mld PLN. Polskie fundusze inwestycyjne sprzedawały obligacje wyemitowane we Francji (-1,1 mld PLN), w USA (-0,4 mld PLN), na Cyprze (-0,4 mld PLN) i w Luksemburgu (-0,2 mld PLN), natomiast nabywały obligacje wyemitowane w Czechach (0,3 mld PLN). Otwarte fundusze emerytalne sprzedały zagraniczne papiery wartościowe na łączną kwotę 0,4 mld PLN, były to przede wszystkim papiery dłużne wyemitowane przez organizacje międzynarodowe. Saldo transakcji polskich banków było dodatnie i wyniosło 0,1 mld PLN. W IV kwartale 2016 r. banki zakupiły obligacje amerykańskie (0,5 mld PLN) i sprzedały obligacje wyemitowane we Francji (-0,4 mld PLN). Saldo transakcji ubezpieczycieli było zerowe. Polskie firmy ubezpieczeniowe sprzedawały papiery dłużne wyemitowane w Hiszpanii (-0,2 mld PLN) i w Niemczech (-0,1 mld PLN), natomiast nabywały papiery dłużne wyemitowane w Czechach (0,2 mld PLN) i przez organizacje międzynarodowe (0,1 mld PLN). Polskie przedsiębiorstwa niefinansowe zmniejszyły swój stan posiadania o 0,2 mld PLN. Były to przede wszystkim akcje spółek zarejestrowanych w Luksemburgu. Reorganizacja i likwidacja funduszy inwestycyjnych zamkniętych po zmianach w podatku dochodowym od osób prawnych Pod koniec listopada 2016 r. wprowadzone zostały zmiany w podatku dochodowym od osób prawnych. Zmiany te wyłączyły fundusze inwestycyjne zamknięte z podmiotowego zwolnienia z podatku. W zamian wprowadzono przedmiotowe zwolnienia, dla określonych typów inwestycji, ale wśród nich nie znalazły się dochody z popularnych w przypadku tych funduszy inwestycji w spółki osobowe. Zaobserwowane efekty wprowadzonych zmian w prawie w kontekście bilansu płatniczego sprowadzały się przede wszystkim do dwóch schematów działania. Pierwszym z nich była likwidacja funduszu inwestycyjnego. W tym przypadku przepływy w bilansie płatniczym były odnotowywane gdy fundusz posiadał aktywa zagraniczne (spadek aktywów inwestycji portfelowych) lub posiadaczami certyfikatów funduszy byli nierezydenci (spadek pasywów inwestycji portfelowych). Drugim sposobem działania, który spowodował znaczne przepływy w bilansie płatniczym zarówno w inwestycjach portfelowych (spadek aktywów), jak i bezpośrednich (wzrost aktywów) była reorganizacja aktywów funduszu inwestycyjnego (Schemat..., s. 34). Bilans Płatniczy RP za IV kwartał

35 Rozdział 2 Schemat przepływów kapitału związanych ze zmianą struktury aktywów funduszy inwestycyjnych Inwestycje w spółki osobowe zostały wyłączone ze zwolnienia podatkowego, a inwestycje w papiery dłużne dalej pozostały zwolnione. Grupy kapitałowe, które w celu optymalizacji opodatkowania wykorzystywały fundusze inwestycyjne dostosowały swoją strukturę tak, aby aktywa funduszy w dalszym ciągu pozostały zwolnione z opodatkowania. W tym celu fundusze inwestycyjne zbyły akcje spółek komandytowo-akcyjnych z Luksemburga na rzecz spółek w Polsce. Spółki te finansowały ten zakup emisją papierów dłużnych, obejmowanych przez fundusz inwestycyjny. Całość rozliczenia dokonana została bez przepływów pieniężnych. Po zakończeniu reorganizacji zamiast bezpośredniego zaangażowania w zagraniczne spółki osobowe, fundusze inwestycyjne są inwestorami w tych podmiotach za pośrednictwem polskich podmiotów. Taka reorganizacja skutkuje także zmianą klasyfikacji inwestycji w bilansie płatniczym. Inwestycje funduszy inwestycyjnych są ujmowane w inwestycjach portfelowych, natomiast przekraczające 10% głosów w organie stanowiącym inwestycje zwykłych spółek są traktowane jako inwestycje bezpośrednie. Dodatkowe przepływy w inwestycjach bezpośrednich (wzrost aktywów) i w inwestycjach portfelowych (spadek aktywów) zostały zaprezentowane na wykresie 10. W IV kwartale 2016 w związku z reorganizacją i likwidacją funduszy inwestycyjnych odnotowano spadek aktywów inwestycji portfelowych na kwotę 21,4 mld PLN i jednoczesny spadek pasywów inwestycji portfelowych (wycofywanie kapitałów z funduszy) na kwotę 8,8 mld PLN. Tym samym saldo transakcji w inwestycjach portfelowych związane z reorganizacją funduszy wyniosło -12,6 mld PLN. 34 Narodowy Bank Polski