Grażyna Habrajska Uniwersytet Łódzki KATEGORIA OBSERWATORA A PROCES WIZUALIZACJI Opublikowano w: Komunikacja wizualna w przestrzeni publicznej, red. Anna Obrębska, Łódź 2009, s. 9-19
Kategoria obserwatora a proces wizualizacji 1. Antropomorficzna kategoryzacja świata 2. Kategoria obserwatora w komunikacji 3. Obrazowanie jako źródło i efekt wizualizacji 4. Kodowanie i interpretacja obrazów ideacyjnych
Doświadczamy świata za pomocą percepcji zmysłowej Człowiek przechowuje w pamięci doświadczenia perceptywne w postaci syntetycznych obrazów (obrazy ideacyjne) Są to nie tylko wrażenia wizualne, które oczywiście, jak wykazują badania psychologiczne, mają pierwszorzędne znaczenie w percepcji świata, lecz również wrażenia słuchowe, smakowe, dotykowe i czuciowe, wykorzystujące wszystkie możliwości perceptywne człowieka
Podstawową jednostką treści jest zaplanowany do przekazania przez nadawcę i odtwarzany przez odbiorcę obraz ideacyjny (przedstawieniowy). Możliwość przekazania takiego obrazu jest związana z odniesieniem go do typowej (wspólnej dla nadawcy i odbiorcy) konfiguracji stanu rzeczy. Inaczej mówiąc, należy przyjąć, iż takie typowe schematy wyobrażeniowe są zmagazynowane w pamięci perceptywnej człowieka. Założenie takie ma już dość obszerną literaturę w dziedzinie sztucznej inteligencji i gramatyki kognitywnej (prototypy, obrazowanie itd.) Antropomorficzna kategoryzacja świata
Kodowanie i interpretacja Różne sposoby kodowania obrazów ideacyjnych przez nadawcę: fotografia, film, obraz malarski, język itd. Wizualizacja jest procesem aktywizowania doświadczeń zmysłowych (percepcyjnych) i emocjonalnych w celu wykorzystania zasobów psychicznych dla przyszłych planów i ich realizacji (C62) Każdy komunikat, niezależnie od kodu, wymaga dopełnienia sensu, które odbywa się z wykorzystaniem scenariuszy przestrzennych W procesie komunikacji odbiorca, mając w pamięci operacyjnej schematy wyobrażeniowe, jest w stanie odtworzyć obrazy przedstawieniowe, które przekazał nadawca. Dowolny element schematu, przywołuje w pamięci cały schemat, bowiem w każdym elemencie całości zakodowane są wszystkie informacje zawarte w całym obrazie (C37)
Umiejętność odtwarzania obrazów (wizualizacja) stawia odbiorcę w roli wirtualnego obserwatora rzeczywistości. Jest on zawsze zwrócony twarzą do obiektów obserwowanych lub, w przypadku innych kanałów percepcji, przyjmuje pozycję umożliwiającą kontakt perceptywny Człowiek ma możliwość bezpośredniej obserwacji wzrokowej w świecie zewnętrznym tylko dynamiczności (zdarzeń) i statyczności (stanów). Intencjonalność obserwowanych zachowań lub jej brak rozpoznaje przez porównanie do oznak własnych doświadczeń obserwację wewnętrzną (akcje, procesy pozycje, stany) Interpretację zaczynamy zatem od rozpoznania zdarzeń i stanów
STATYCZNOŚĆ Miejsce obserwatora w stosunku do obiektu Dokumentowanie a kreowanie (obiekt tło) Jakie scenariusze przestrzenne pozwalają na interpretację tych obrazów jako statycznych?
Dopełnianie sensu odbywa się na podstawie zapamiętanych wrażeń sensorycznych przez odwołanie się do typowych scenariuszy (wizualizowanie) Przywoływane są nie tylko wrażenia wzrokowe, ale i dotykowe mokra, chłodna woda, węchowe zapach wilgoci, dźwiękowe szum liści, chlupotanie wody itd.
STATYCZNOŚĆ DYNAMICZNOŚĆ STAĆ [ŁÓDKA, PRZY BRZEGU] PŁYNĄĆ [ŁÓDKA, PO WODZIE]
DYNAMICZNOŚĆ Miejsce obserwatora (wyznacza fotograf) Dokumentowanie a kreowanie Scenariusz przestrzenny
Film można traktować jako ciąg (serię) fotografii oddający dynamiczność, ułatwiający przedstawianie zdarzeniowości Dynamiczność w filmie wymaga mniejszego wysiłku przy dopełnianiu sensu niż fotografia, obraz czy język Może być zarówno dokumentowaniem jak i kreowaniem Miejsce obserwatora wyznacza twórca filmu, co opisane jest w literaturze przedmiotu
Kreatywność i metaforyczność malowanego obrazu Operowanie nie tylko perspektywą i punktem widzenia, ale też kształtem, uszczegółowieniem, kolorem, fakturą itd. Język wymaga największego wysiłku intelektualnego do odtworzenia obrazów ideacyjnych Człowiek, używając utrwalonych w pamięci jednostek wyobrażeniowych w konkretnych przekazach werbalnych, uzyskuje niespodziewane (nietypowe) efekty informacyjne.
Innymi słowy, jak pisze Aleksy Awdiejew: kiedy odbiorca ma zadanie komunikacyjne typu wyobraź sobie oraz odpowiedni przekaz werbalny, jest on w stanie ekranizować czyli rekonstruować w swej wyobraźni niepowtarzalny obraz ideacyjny założony i przekazany przez nadawcę. W przypadku werbalizacji obrazów perceptywnych mogą one się odnosić do różnych obszarów zmysłowych, np.: Krzaki odbijały się w wodzie obraz optyczny Zza ściany docierały dźwięki rozklekotanego fortepianu obraz akustyczny Jej włosy pachniały słońcem i morzem obraz węchowy W ciemności poczuł śliską ścianę komina obraz dotykowy Jej serce mocno zabiło obraz czuciowy itd.
Literatura Aleksy Awdiejew, Kategoria obserwatora jako kategoria gramatyczna, w: Punkt widzenia w języku i kulturze, red. Jerzy Bartmiński, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Ryszard Nycz, Lublin 2004 Georg Lakoff, Women, Fire, and Dangerous Things. What Categories Reveal about the Mind, Chcago and London 1987 Ronald Langacker, Wykłady z gramatyki kognitywnej, Lublin 1995 Iwona Lorenc, Świadomość i obraz, Warszawa 2001 Francois J. Paul-Cavallier, Wizualizacja, Poznań 1994