Dlaczego logopedzi boją się jąkania? Analiza lingwistyczno-terapeutyczna zjawiska. dr Anna Walencik-Topiłko

Transkrypt

1 Dlaczego logopedzi boją się jąkania? Analiza lingwistyczno-terapeutyczna zjawiska dr Anna Walencik-Topiłko adiunkt w Katedrze Logopedii Uniwersytetu Gdańskiego; językoznawca, neurologopeda, terapeuta głosowy, logorytmik Toruń, 19 października 2013 r.

2 Jąkanie zaburzenie komunikacji językowej Złożoność zaburzenia widoczna: -w procesie komunikacji na wielu poziomach; - w strukturze tekstu.

3 We współczesnej lingwistyce funkcjonuje następujący model komunikacji językowej (Gajda 2003): SYSTEM NADAWCA TEKST ODBIORCA RZECZYWISTOŚĆ POZAJĘZYKOWA KONTEKST

4 Zaburzone w jąkaniu elementy modelu Nadawca modelowy Użytkownik języka, obdarzony świadomością językową oraz zdolny do wykonywania czynności językowych dzięki odpowiedniemu wyposażeniu i funkcjonowaniu układu nerwowego, narządów mowy, sprawnie działającemu narządowi słuchu. Jąkanie zaburza czynność nadawania

5 Zaburzone w jąkaniu elementy modelu Odbiorca modelowy Użytkownik języka, obdarzony świadomością językową oraz zdolny do wykonywania czynności językowych dzięki odpowiedniemu wyposażeniu i funkcjonowaniu układu nerwowego, narządów mowy, sprawnie działającemu narządowi słuchu. Jąkanie nadawcy zaburza czynności odbioru językowego (wtórnie i czasowo może zaburzać również nadawanie odbiorcy)

6 Zaburzone w jąkaniu elementy modelu System Inaczej kod, ujmowany jako hierarchiczny układ poziomów, które organizują jednostki językowe tego samego typu (głoski poziom fonetyczny, morfemy poziom morfologiczny, słowa poziom leksykalny, wzorce zdań poziom składniowy, wzorce tekstów poziom tekstowy) Jąkanie zaburza wszystkie poziomy języka

7 Zaburzone w jąkaniu elementy modelu Tekst Środek porozumiewania się, realizowany ustnie lub pisemnie. Jego nieprawidłowa konstrukcja zakłóca proces komunikacji. Przyczyną może być brak znajomości reguł lub niemożność realizacji. Jąkanie zaburza tekst ustny

8 Zaburzone w jąkaniu elementy modelu Kontekst Inaczej sytuacja komunikacyjna. Obejmuje ogół warunków kulturowych społecznych i ustrojowych, które determinują zachowania komunikacyjne użytkowników. Jąkanie zaburza zachowanie człowieka

9 Zaburzone w jąkaniu elementy modelu Rzeczywistość pozajęzykowa Fragment rzeczywistości, do którego odnosi się tekst i który jest przedmiotem utekstowienia przez nadawcę i odbiorcę. Zakłada się, że obaj użytkownicy języka odbierają podobnie lub tożsamo rzeczywistość. Jąkanie wpływa na odbiór rzeczywistości osoby jąkającej się

10 Naruszone wszystkie elementy modelu SYSTEM NADAWCA TEKST ODBIORCA RZECZYWISTOŚĆ POZAJĘZYKOWA KONTEKST

11 Model kanałów odbiorczych (Mehrabian) a jąkanie Kanał wizualny - 55% Kanał wokalny - 38% Komunikat werbalny - 7% Jąkanie dotyczy wszystkich trzech kanałów

12 Diagnoza logopedyczna -Złożoność procesu. Może stanowić utrudnienie. Należy brać pod uwagę wszystkie aspekty zmieniane przez jąkanie w procesie komunikacji. -Wnikliwa obserwacja. Poszerzony wywiad. Narzędzia diagnostyczne oparte m.in. na obliczaniu częstości i jakości bloków. Jąkanie jest zjawiskiem dynamicznym, więc wymaga dynamicznej diagnozy.

13 Terapia logopedyczna Wymaga prowadzenia działań na dwóch płaszczyznach: -psychoterapeutycznej (likwidacja logofobii), -lingwistycznej (logopedycznej technika mowy). Konieczność współpracy specjalistów lub poszerzone kompetencje jednego.

14 Terapia logopedyczna specyfika przy jąkaniu -Efektywność terapii zależy od ścisłej współpracy: pacjent/terapeuta/środowisko pacjenta. -Należy planować różnorakie ćwiczenia również poza Gabinetem terapeutycznym. -Najczęściej niezbędne jest łączenie różnych technik i metod terapeutycznych.

15 Technika mowy elementy trudne -Wypracowanie poczucia rytmu i tempa w ćwiczeniach słuchowych i bezsłownych. -Praca nad zwolnionym w określonym stopniu tempie mowy (bez skandowania). -Praca nad rytmizacją mowy (na sylabach i na akcencie wyrazowym).

16 Psychoterapia elementy trudne -Pozytywne motywowanie pacjenta. -Utrzymanie systematyczności terapii. -Wysoka intensyfikacja działań.

17 Wnioski końcowe Należy przeznaczyć więcej godzin dydaktycznych na przygotowanie studenta/słuchacza do zajęć z osobą jąkającą się. Zazwyczaj w siatkach jest 30/45 godzin dydaktycznych - należy wprowadzić ok. 60.

18 Literatura: Chęciek M. (2007), Jąkanie. Diagnoza-terapia-program, Kraków. Tarkowski Z. (2010) Jąkanie, Gdańsk. Waszczuk H. (2005) Rodzinna terapia jąkania, Gdańsk. Walencik-Topiłko A. (2009) Głos jako narzędzie, Gdańsk. Walencik-Topiłko A. (2005) Ćwiczenia wstępne w terapii logopedycznej, [w:] Podstawy neurologopedii, T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska (red.), Opole. Walencik-Topiłko A. (2005) Komunikacja językowa-norma, patologia, możliwości stymulacji, [w:] Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia, M. Plopa (red.), Kraków-Elbląg.

19 Bardzo dziękuję za uwagę Kontakt tel