Nadzór i kontrola jakości kształcenia w e-learning na przykładzie systemu Moodle doc. dr Zbigniew E. Zieliński Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach zzielinski@wsh-kielce.edu.pl W artykule poruszono problematykę nadzoru i kontroli jakości kształcenia w systemach e- learning wykorzystywanych w procesie nauczania na odległość. Model e-learning obejmuje wiele funkcjonalności dotyczących użytkowników systemu, udostępniania treści merytorycznej czy elementów kontroli realizacji procesu dydaktycznego jak i procesu zdobywania wiedzy przez użytkownika systemu e-nauczania. Procesy te opisano na podstawie analizy systemu wspierania procesu dydaktycznego w e-learning Moodle. 1. Wstęp Rozwój technologii komunikacyjnych i internetowych przyczynia się do budowy i rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy. Jednym z elementów wykorzystującym techniki ICT (Information and communication technology) jest edukacja uczenie się, które stało się obecnie procesem ciągłym, trwającym przez całe życie (lifelong learning). E-learning będący modelem nauczania, wykorzystującym technologie informacyjne do tworzenia, dystrybucji i dostarczania danych, informacji, szkoleń oraz wiedzy w celu podniesienia efektywności pracy oraz działań organizacji 1 idealnie wpisuje się w trend efektywnego wykorzystania technologii ICT w nowoczesnym społeczeństwie opartym na wiedzy. Prowadzenie szkoleń na odległość umożliwia nieograniczony dostęp do wiedzy, szkolenie w formie e-learning opiera się na nauce własnej w dogodnym czasie i miejscu oraz tempie dostosowanym do własnych potrzeb uczestnika. Ważkim czynnikiem poprawnego funkcjonowania uczelnianego e-learning jest wybór systemu wykorzystywanego w procesie kształcenia na odległość. Kolejnym kluczowym elementem jest zespół nauczycieli, metodyków i techników którzy przygotują system/moduł/e-kurs do prowadzenia szkoleń. Ważne jest merytoryczne przygotowanie tych osób do pracy z systemem e-learning, ich opracowywania zawartości (e-contentu) kursu online. Z drugiej strony niezwykle istotnym elementem są czynniki związane z nadzorem jakości kształcenia w e-edukacji. Systemy e- learning umożliwiają wdrożenie i uruchomienie pewnych działań mających na celu monitorowanie i upewnienie się czy jakość kształcenia jest dobra. Takie działania mogą odpowiedzieć na pytanie czy zamieszczony multimedialny wykład w formie elektronicznej jest klarowny, zweryfikowany i wywołujący reakcję użytkownika. Kontrola procesu 1 http://www.men.gov.pl/wspolpraca/unia_europejska/decyzja.php - Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2318/2003/WE z 5 grudnia 2003 roku. 1
zdobywania wiedzy pozwoli także nauczycielowi oraz uczestnikom szkolenia sprawdzić bieżące zaawansowanie w realizacji kursu oraz weryfikację przyswojonej wiedzy. W systemach e-learning wiele funkcjonalności zostało zaprojektowanych w taki sposób by zapewnić prowadzącemu pełną kontrolę nad procesem dydaktycznym. W poniższym artykule przeprowadzono analizę rozwiązań służących do monitorowania postępów i jakości kształcenia w e-learning w systemie klasy LMS (Learning Management System) Moodle. 2. System Moodle Platforma Moodle to popularny na całym świecie (oraz w Polsce) system wspierający prowadzenie nauczania na odległość. System ten jest darmowym rozwiązaniem funkcjonującym w ramach publicznej licencji GNU GPL. Moodle powstało po to by wspierać prowadzenie procesu dydaktycznego, a także jak uważa twórca oprogramowania Martin Dougiamas, społeczną edukację polegającą na współpracy uczących się osób. Moodle - pakiet przeznaczony do tworzenia kursów prowadzonych przez internet - zaprojektowano, aby wspierać społeczny konstrukcjonizm jako podstawę edukacji. Społeczny konstrukcjonizm lub społeczny konstruktywizm to teoria socjologiczna rozwinięta przez Petera L. Bergera i Thomasa Luckmanna w 1966 w książce The Social Construction of Reality (Społeczne tworzenie rzeczywistości). Podstawowym założeniem społecznego konstrukcjonizmu jest to, że świat zawsze postrzegany jest w sposób subiektywny (przykładowo, zupełnie czymś innym jest sztucer dla dziecka, dla myśliwego, czy dla żołnierza). Postrzeganie fenomenów społecznych jest zinstytucjonalizowane przez interakcje między ludźmi. Rzeczywistość społeczna jest kreowana w procesie jej bezustannej interpretacji 2. Konstruktywizm zakłada, że uczeń (kursant) jest aktywnym podmiotem, który samodzielnie tworzy swój własny system wiedzy, korzystając przy tym z dostępnych mu źródeł nauki. Rola nauczyciela obok motywowania i wspierania podopiecznych, polega przede wszystkim na przydzielaniu zadań i formułowaniu pytań stanowiących dla uczniów problemy do rozwiązania. Zgodnie z założeniami konstruktywizmu społecznego, wiedza przyswajana jest najefektywniej, kiedy mamy do czynienia z uczeniem się przez współpracę. Jest to możliwe, kiedy uczeń pracuje w grupie, dzieląc się własnymi doświadczeniami i opiniami i gdy jest otwarty na doświadczenia i opinie innych 3. 2 http://pl.wikipedia.org/wiki/konstrukcjonizm - Wikipedia 3 http://gu.us.edu.pl/index.php?op=artykul&rok=2006&miesiac=3&id=3614&type=nor Gazeta Uniwersytecka, miesięcznik Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 6/2006. 2
Jednym z podstawowych elementów Moodle jest kurs. W oparciu o to rozwiązanie prowadzony jest proces dydaktyczny. Ma on pewną strukturę, która opisuje zależności pomiędzy użytkownikami systemu (administratorem, studentami, nauczycielem), elementami logicznymi (wykład, ćwiczenia, warsztat) oraz narzędzi wspierania procesu dydaktycznego (zadanie, czat, głosowanie, forum, dziennik, lekcja, quiz, ankieta, warsztaty, SCORM). Niezależnie od tego czy proces dydaktyczny w systemie Moodle będzie się odbywał w formie asynchronicznej bądź synchronicznej (z pomocą nauczyciela), czy też trybem blended learning (tryb mieszany szkolenie wykorzystujące zarówno metody e-learningowe, jak i tradycyjne szkolenie stacjonarne) rola nauczyciela będzie wymagała nadzoru szkolących się osób i realizacji funkcji sprawdzających jakość kształcenia. 3. Funkcje kontroli jakości realizacji procesu dydaktycznego i zdobywania wiedzy w systemie Moodle. Działania nauczyciela realizujące moduł e-learning w systemie Moodle sprowadzają się do wprowadzania zasobów i ich późniejszą edycję, a także w późniejszym czasie (już w trakcie trwania kursu) działań kontrolnych. Z jednej strony będą to zadania dotyczące czynności konsultacyjnych (kontakt ze studentem, odpowiadanie na ich pytania zamieszczone na forum dyskusyjnym, prowadzenie dyskusji w czasie rzeczywistym poprzez czat), z drugiej strony mogą to być elementy, które określają termin i czas wykonania zadań. Ważnymi czynnikami w systemie są rozwiązania funkcjonujące w systemie Moodle, mające na celu kontrolę realizacji założonego procesu dydaktycznego. Są to: ankieta, dziennik, warsztaty, quiz, zadanie oraz głosowanie. Ankieta Moodle oferuje tylko określone dwa typy ankiet: COLLES (Constructivist On-Line Learning Environment Survey) ankieta na temat konstruktywistycznego środowiska uczenia się online i ATTLS (Attitudes to Thinking and Learning Survey) ankieta na temat podejścia do procesów myślenia i uczenia się. 3
Rysunek 1 - Przykład ankiety 20 punktowej ATTLS. Źródło: opracowanie własne. Funkcjonalność tego rozwiązania pozwala nauczycielowi uaktywnić uczestników kursu online do realizowania procesu dydaktycznego poprzez wypełnienie ankiet mających ocenić przebieg procesu nauczania. Ankiety badają znaczenie dostępności modułów online, ich pomocy w uczeniu się, analizują poziom myślenia refleksyjnego, stopień interaktywności i wsparcia ze strony prowadzącego i współuczestników kursu 4. Wyniki ankiety pozwalają identyfikować trendy, które mogą pojawiać się wśród uczestników (np. zainteresowanie bądź zniechęcenie do formy kształcenia na odległość, mały nakład pracy nad materiałem). Dziennik Funkcjonalność ta pozwala na wymianę poglądów między nauczycielem a studentem. Każde działanie związane z dziennikiem stanowi wpis do dziennika całego kursu. Dla każdej składowej kursu tego typu można sformułować otwarte pytanie, które stanowi wskazówkę dla studentów, oraz okres, w którym dziennik jest dostępny. Należy zachęcać studentów aby ich wpisy do dzienników miały charakter refleksyjny i krytyczny, ponieważ dostęp do nich mają tylko oni oraz nauczyciel 5. Element ten pozwala utrzymać uwagę ucznia nad realizowanym materiałem, a nauczycielowi zorientować się w zaangażowaniu studenta. Warszaty 4 http://www.moodle.cel.agh.edu.pl/www/help.php?file=surveys.html źródło: sieć Internet 5 http://platforma.polsl.pl/file.php/1/moodle/literatura/pl/moodle_podrecznik_prowadzacego.pdf - Podręcznik prowadzącego Moodle. Źródło: sieć Internet. 4
Forma aktywności angażująca wzajemną ocenę przez uczestników projektów, dokumentów (np. pliki graficzne, prezentacje PowerPoint) które uczestnicy dostarczają online. Nauczyciel dokonuje końcowej oceny oraz kontroluje czas i etapy pracy. Quiz Quiz jest funkcjonalnością pozwalającą na kontrolowanie procesu zdobywania wiedzy. Opcja ta pozwala tworzyć wszystkie popularne formy zapytań (pytania wielokrotnego wyboru, prawda/fałsz, pytania otwarte, pytania zaznacz poprawną odpowiedź, pytań wymagających krótkich odpowiedzi). Pytania te, uporządkowane według kategorii, przechowywane są w bazie danych i mogą być ponownie wykorzystywane w ramach danego kursu lub nawet przenoszone do innego kursu. Quizy mogą dopuszczać wielokrotne próby znalezienia rozwiązania. Każda próba jest automatycznie sprawdzana i prowadzący może decydować, czy przedstawić swój komentarz czy też udostępnić poprawne odpowiedzi. Moduł Quiz posiada narzędzia umożliwiające wystawianie ocen 6. Rysunek 2 Przykład quizu w systemie Moodle. Źródło: opracowanie własne. 6 http://uniwirt.pwr.wroc.pl/doc/?file=teacher.html Podręcznik prowadzącego. Źródło: sieć Internet. 5
Zadanie Zadanie jest aktywnością w systemie Moodle, służącą do wyznaczenia uczniowi pracy do wykonania, daty jej ukończenia i maksymalnej oceny. Studenci będą mogli przesłać jeden plik aby spełnić ustalone wymagania. Data przesłania pliku przez studenta zostaje zapisana. Następnie, na pojedynczej stronie można przeglądać każdy plik (wraz z informacją o tym, z jakim opóźnieniem lub przyspieszeniem został przesłany) oraz zapisać ocenę i komentarz. Pół godziny po wystawieniu danemu studentowi oceny, Moodle automatycznie wyśle do niego zawiadomienie pocztą elektroniczną 7. Funkcjonalność ta wykorzystywana jest do bieżącej kontroli procesu dydaktycznego, jako praca domowa. Głosowanie Głosowanie pozwala prowadzącemu kurs online w sposób prosty, przeprowadzić wśród studentów głosowanie nad kwestiami ważkimi. Instruktor tworzy pytanie i pewną liczbę odpowiedzi do wyboru, zaś wyniki są pokazywane słuchaczom. Komponent ten używany jest do szybkich głosowań nad kwestiami merytorycznymi, często po to by zebrać opinie (np. w którą stronę ma zmierzać bieżące szkolenie). Rysunek 3 Przykład głosowania w systemie Moodle. Źródło: opracowanie własne. Obok powyższych komponentów służących do pomiaru skuteczności uczenia się i kontroli postępów uczestników szkolenia system Moodle posiada mechanizm raportowania (tzw. logi systemu) i statystyki. Raport aktywności studenta (znajduje się przy każdym nazwisku na liście wszystkich osób albo na stronie profilu dowolnego użytkownika) jest bardzo dobrym sposobem sprawdzania co dana osoba zrobiła na danym kursie. 7 http://uniwirt.pwr.wroc.pl/doc/?file=teacher.html Podręcznik prowadzącego. Źródło: sieć Internet. 6
Rysunek 4 Moduł raportów w systemie Moodle. Źródło: opracowanie własne. Mierzenie aktywności użytkowników Moodle'a i rejestrowanie prac w obrębie systemu, odbywa się za pomocą wygodnych narzędzi raportujących. Pokazują one zarejestrowane przez Moodle operacje, jakie wykonywał dany użytkownik po uwierzytelnieniu się w systemie. Logi mogą mieć formę przejrzystego, mniej szczegółowego "zarysu" oraz szczegółowej listy, przedstawiającej określony okres czasu. Ponadto po każdym zalogowaniu się użytkownika, standardowo widzimy tzw. "ostatnie działania". 7
Rysunek 5 Raport aktywności statystyka w systemie Moodle. Źródło: opracowanie własne. 4. Podsumowanie Prowadzenie zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem technologii informacyjno komunikacyjnych (ICT) ma pozytywny wpływ na wartość tego procesu. Wspieranie procesu dydaktycznego systemami e-learning może podnieść standardy jakości i obsługi dydaktycznej studentów. Coraz częściej zmiany te są uwarunkowane zmieniającą się rzeczywistością, którą dostrzegają uczelnie (np. duża ilość osób pracujących za granicą, a chcąca się kształcić w Polsce może zostać objęta studiami e-learningowymi). Dobrym przykładem rozwiązań e- learningowych są kursy online dla ogólnodostępne dla studentów na portalach SCENO (http://kursy.sceno.edu.pl) oraz Moodle WSH (http://moodle.wsh-kielce.edu.pl). Dlatego tak ważne są standardy jakości w dydaktyce, która funkcjonuje w oparciu o rozwiązania technologii informatycznej. Netografia: 1. http://www.men.gov.pl/wspolpraca/unia_europejska/decyzja.php - Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2318/2003/WE z 5 grudnia 2003 roku, 8
2. http://gu.us.edu.pl/index.php?op=artykul&rok=2006&miesiac=3&id=3614&type=nor Gazeta Uniwersytecka, miesięcznik Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 6/2006, 3. http://www.moodle.cel.agh.edu.pl/www/help.php?file=surveys.html źródło: sieć Internet, 4. http://platforma.polsl.pl/file.php/1/moodle/literatura/pl/moodle_podrecznik_prowadz acego.pdf - Podręcznik prowadzącego Moodle. Źródło: sieć Internet, 5. http://uniwirt.pwr.wroc.pl/doc/?file=teacher.html Podręcznik prowadzącego. Źródło: sieć Internet. 6. http://pl.wikipedia.org/wiki/konstrukcjonizm. 9