Raport z debaty klimatycznej w Toruniu Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Bożena Gorczyca Paweł Sikora Ekspert: Grzegorz Kubalski Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
W dniu 15 listopada 2012 r. odbyła się w Toruniu Debata Klimatyczna pod patronatem Ministra Środowiska i Starosty Toruńskiego. Organizatorem Debaty był Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) oraz Związek Powiatów Polskich, przy współudziale Starostwa Powiatowego w Toruniu. Debata odbyła się w ramach w ramach projektu Dobry Klimat dla Powiatów. Celem Debaty było opracowanie społecznych założeń dla Powiatowego Programu Niskoemisyjnego Rozwoju (czyli strategii rozwoju przy założeniu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych). Debatę rozpoczął pan Grzegorz Kubalski, ekspert ds. samorządu reprezentujący Związek Powiatów Polskich, witając uczestników w imieniu organizatorów oraz prezentując treść listu Ministra Środowiska pana Marcina Korolca. Uczestników spotkania przywitał także Starosta Toruński pan Mirosław Graczyk. Debatę prowadzili moderatorzy: pani Bożena Gorczyca i pan Paweł Sikora. W debacie uczestniczyła również Lokalna Inicjatorka Społeczeństwa Obywatelskiego - pani Agnieszka Góral. W trakcie początkowej sesji, która miała na celu wprowadzenie uczestników w temat zmian klimatycznych pan Paweł Sikora i Bożena Gorczyca przedstawili prezentację multimedialną. W pierwszej części prezentacji przeprowadzonej przez pana Pawła Sikorę zaprezentowano zjawisko efektu cieplarnianego, globalnego ocieplenia oraz dowody na zachodzące globalnie zmiany klimatyczne powodujące globalne ocieplenie. W dalszej części uczestnikom debaty przedstawione zostały niekorzystne skutki zmian klimatu. Kolejnym elementem pierwszej części prezentacji było pokazanie jakie działania są podejmowane przez społeczność międzynarodową by chronić klimat. Przybliżono także działania Unii Europejskiej jako instytucji ekologicznie odpowiedzialnej, lidera działań w celu zatrzymania niekorzystnych zmian klimatycznych. Drugą część prezentacji poprowadziła pani Bożena Gorczyca. Zaprezentowała uczestnikom debaty jakie działania na szczeblu rządowym podejmowane są w Polsce, by chronić klimat. Zwróciła uwagę na pozytywne i Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 2
negatywne aspekty aktualnej sytuacji. Przedstawiony został potencjał jaki można wykorzystać, by efektywnie chronić klimat oraz wyzwania jakie musimy podjąć w naszym kraju, by efektywnie przyczynić się do ochrony klimatu. Ostatnim elementem prezentacji było przedstawienie działań lokalnych, które mogą przyczynić się do ochrony klimatu lub adaptacji do jego zmian. W ramach tego zagadnienia wskazano obszary lokalnych aktywności na rzecz ochrony klimatu. Po prezentacji multimedialnej zaprezentowano film przedstawiający dobre praktyki w Polsce w zakresie działań na rzecz ochrony klimatu pn. Tydzień z dobrym klimatem". Po filmie uczestnicy debaty dobrali się w 3 grupy. W ramach tych grup moderatorzy zaproponowali dyskusję na temat filmu. Uczestnicy debaty w zespołach podzielili się swoimi spostrzeżeniami i refleksjami na temat filmu. Na koniec przedstawiciele poszczególnych zespołów przedstawili na forum wypracowanie wnioski. Sesję warsztatową rozpoczęto od 20-minutowej dyskusja w trzech grupach na temat: Jakie uwarunkowania dla gospodarki regionu wynikają ze zmian klimatycznych? W ramach tej dyskusji uczestnicy wypracowali wnioski, które zostały spisane na flipczartach i zaprezentowane na forum przez przedstawicieli poszczególnych zespołów. W podsumowaniu prezentowano szanse i zagrożenia dla rozwoju gospodarki w powiecie toruńskim wynikające z możliwych zmian klimatycznych. Wskazywano na szanse jakie wiążą się z rozwojem technologii. Mówiono między innymi o nowych miejscach pracy, które będą związane z nowoczesnymi technologiami. Sporo uwagi poświęcono nowoczesnym rozwiązaniom w budownictwie. Podkreślano również przyszłe korzyści z przejściem na nowocześniejsze technologie jak na przykład korzyści związane z oszczędnościami zużycia energii. Jeśli dojdzie do ocieplenia klimatu, to potencjalnie łagodniejsze zimy będą skutkowały mniejszymi wydatkami na ogrzewanie budynków. Z drugiej strony Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 3
wzrost temperatury w czasie lata powodował będzie konieczność stosowania na większą skalę klimatyzacji. Przełoży się to zdaniem uczestników debaty na większe zapotrzebowanie na energię elektryczną. Kwestia zmian klimatu pojawiła się w trakcie pierwszego warsztatu kilkukrotnie. Po pierwsze zdiagnozowano, że nastąpi wzrost gwałtownych zmian pogodowych jak trąby powietrzne czy deszcze nawalne. Konsekwencją tych zjawisk mogą być lokalne podtopienia, powodzie, pożary, katastrofy. W związku z anomaliami pogodowymi możemy mieć do czynienia z deficytami wody, suszami. Może to spowodować trudności w dostępie do wody pitnej. Wskazywano przy okazji, że prognozowane anomalie wymuszają konieczność wzięcia ich pod uwagę poprzez dostosowanie infrastruktury np. kanalizacji deszczowych do odbioru deszczy nawalnych. Wzrost częstotliwości gwałtownych zjawisk pogodowych będzie skutkował zwiększeniem nakładów finansowych na ich usuwanie. Podnoszono także zagrożenia jakie mogą płynąć w przyszłości, które będą związane z występowaniem chorób, dotykających zarówno człowieka jak i przyrodę ożywioną. Kolejnym istotnym czynnikiem, który wskazywali uczestnicy debaty są zmiany w rolnictwie. Z jednej strony przypuszczalnie pojawią się nowe technologie, które umożliwią osiąganie wyższych zysków z działalności rolniczej. Przykładem wg. uczestników mogą być np. nowe odmiany roślin, dające wyższe plony a przy tym odporne na choroby roślin i szkodniki, co zmniejszy stosowanie środków chemicznych. Jako zagrożenie postrzegano w trakcie debaty postępujący spadek bioróżnorodności, który może zagrażać zachwianiem równowagi w przyrodzie w tym kurczenie się zasobów leśnych wynikający z postępującej urbanizacji. Podczas drugiej sesji warsztatowej uczestnicy pracowali w tych samych zespołach. Zadaniem zespołów było wypracowanie pomysłów i wizji gospodarki w powiecie toruńskim w 2030 roku, biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne. W trakcie Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 4
półgodzinnej sesji uczestnicy dyskutowali w zespołach a następnie zaproponowali wizje rozwoju dla powiatu toruńskiego. Zaproponowano by region stał się liderem gospodarki nowoczesnych technologii w oparciu o strefę ekonomiczną, autostradę, inkubatory przedsiębiorczości współpracujące z naukowcami Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. W ramach tego pomysłu miałyby powstać nowe miejsca pracy związane z obsługą nowoczesnych urządzeń i technologii przyjaznych dla środowiska. Powstała również wizja powiatu w którym są rozwijane i wdrażane nowoczesne technologii związane z odnawialnymi źródłami energii. W dyskusji nad tym pomysłem podkreślano także konieczność zwrócenia uwagi na ilość produkowanych odpadów i przejście na gospodarkę niskoodpadową. Proponowano także rozwój szkolnictwa w kierunku nauczania nowych przedmiotów związanych ze zmianami klimatu. Proponowano również inne formy edukacji, które wspierałyby nowoczesną gospodarkę i wzrost proekologicznej świadomości mieszkańców. Zaproponowano by jednym ze sposobów na rozwój gospodarczy były migracje ludności. Uczestnicy snuli wizję powiatu toruńskiego jako miasta z nowoczesnym systemem transportu modalnego, czyli wykorzystującego drogi wodne, drogi oraz linie kolejowe. Taki przemyślany, zintegrowany system może stać się motorem rozwoju. Uczestnicy podkreślali konieczność wzmocnienia transportu wodnego, przy jednoczesnej poprawie zarządzania zasobami wodnymi oraz rozwój transportu bezemisyjnego (transport rowerowy i pieszy). Szczególnie pomocna byłaby budowa nowych ścieżek pieszych i rowerowych. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 5
Kolejnym pomysł dotyczył zmiany technologii budownictwa. Nowe budynki miały by być wznoszone w nowoczesnych technologiach domów pasywnych i energooszczędnych z wykorzystaniem materiałów trwałych i tanich w produkcji. Zaproponowano także wizję rozwoju biogazowni jako szansy na dodatkowe źródło energii i ograniczenie emisji. Kolejnym pomysłem uczestników było postawienie w regionie na rolnictwo ekologiczne produkujące na potrzeby powiatu i miasta Torunia. Rolnictwo to opierało by się na racjonalnym stosowaniu nawożenia i środków ochrony roślin. Powinno byś także przygotowane na zmiany klimatu: zarówno ocieplenie jak i ochłodzenie. Zaproponowano także wizje rozwoju gospodarki opartego na turystyce. Wśród potencjalnie atrakcyjnych gałęzi rozwoju wskazano na potencjał związany z turystyka wodną oraz turystyka w okresie zimowym. Pomysłem na rozwój była propozycja zwiększenia lesistości powiatu praz promowanie i wprowadzanie do krajobrazu zadrzewień liniowych. Innym pomysłem było postawienie na rozwój technologii zarządzania gospodarką wodną oraz racjonalne wykorzystywanie potencjału wody jako odnawialnego źródła energii w regionie. Po przedstawieniu wszystkich wizji przeprowadzono głosowanie w celu wybrania jednej z nich, stanowiącą podstawę do dalszej pracy w następnym warsztacie. Najwięcej głosów - 12 otrzymała wizja: Powiat toruński 2030: gospodarka nowoczesnych technologii w oparciu o strefę ekonomiczną, autostradę, inkubatory przedsiębiorczości i myśl naukową Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Nowe miejsca pracy związane z obsługą urządzeń. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 6
Drugi wynik 8 głosów otrzymała wizja: Powiat toruński 2030: rolnictwo ekologiczne na potrzeby powiatu i miasta Torunia. Zmiany w gospodarce rolnej spowodowane temperaturami. Zbilansowane nawożenie. Zmiany w gospodarce rolnej spowodowanej zmianami temperatur. W związku z tym, że uczestnicy podkreślali, że wizja rozwoju rolnictwa ekologicznego, która zajęła drugie miejsce w głosowaniu, jest bardzo atrakcyjna z punktu widzenia rozwoju regionu, postanowiono by podczas ostatniego warsztatu zająć się obiema wizjami. Trzeci wynik w głosowaniu otrzymały dwie wizje, które uzyskały po 7 głosów. Były to wizje dotyczące rozwoju transportu, oraz rozwoju technologii związanych z odnawialnymi źródłami energii. Kolejne wyniki 4 głosy uzyskał pomysł migracji, po 3 głosy padły na wizję zwiększenia lesistości powiatu oraz wizję rozwoju szkolnictwa i innych form edukacji. Pozostałe pomysły, które otrzymały poparcie w rundzie głosowania związane były z rozwojem budownictwa, zarządzaniem gospodarką wodną oraz rozwojem turystyki w powiecie. Wszystkie trzy wizje uzyskały po 2 głosy. Podczas warsztatu 3 uczestnicy starali się zdiagnozować jakie rezultaty zamierzają osiągnąć wcielając wizje w życie, jakie działania należy podjąć aby osiągnąć planowane rezultaty oraz jakie istniejące w regionie zasoby można wykorzystać aby wypracowane wizje udało się zrealizować. Pierwsza wizja dotyczyła gospodarki nowoczesnych technologii w oparciu o strefę ekonomiczną, autostradę, inkubatory przedsiębiorczości i myśl naukową Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Nowe miejsca pracy związane z obsługą urządzeń. Uczestnicy warsztatów zaproponowali by jednym z rezultatów wprowadzenia tej wizji była poprawa jakości życia mieszkańców poprzez zmniejszenie Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 7
zanieczyszczenia środowiska. Zaproponowano działania polegające na efektywnym wykorzystaniu środków unijnych. Z zasobów, które można wykorzystać wskazano na istniejące dokumenty strategiczne, w których znajdują się korzystne zapisy wspierające rozwój gospodarczy. Wyszczególniono potencjał związany z zasobami ludzkimi w tym kadrę naukową i specjalistów branżowych. Podkreślono również wolę władzy samorządowej w kierunku wprowadzenia korzystnych zmian. Wskazano, że wizje tą mogą realizować przedsiębiorcy. Kolejnym rezultatem miał by być wzrost konkurencyjności powiatu. Miało by się to udać poprzez działania nastawione na promocje powiatu. W tym celu można wykorzystać zasoby związane z nowoczesnymi mediami takie jak portale społecznościowe, Internet a także mechanizmy finansowe jak na przykład ulgo podatkowe. Zadanie to realizowałby samorząd lokalny. Wskazano także, że rezultatem może być rozwój ekonomiczny i gospodarczy regionu. W tym obszarze zaproponowano następujące działania: ściągnięcie kapitału wspierającego inwestycje, stworzenie preferencji podatkowych oraz rozwój odpowiednich kierunków na uczelniach. W zasobach wskazano na bazę naukową, korzystną sieć komunikacyjną, odpowiedni układ urbanistyczny, tania siła robocza. Wskazano również, że liderem działań w tym obszarze może być starosta. Kolejnym rezultatem zaproponowanym przez uczestników warsztatów był wzrost zasobności społeczeństwa powiatu. Działaniem jakie zaproponowali uczestnicy, by osiągnąć ten rezultat było stworzenie warunków do powstania nowych przedsiębiorstw a co za tym idzie wzrost zatrudnienia. Wykwalifikowana kadra jest zasobem, który wskazano jako ten, który pozwoli zrealizować to działanie. Ostatnim rezultatem w ramach tej wizji jaki wskazano w trzeciej sesji warsztatowej był rozwój budownictwa i infrastruktury. Działaniem jakie zaproponowano była budowa sieci kolejowej i drogowej a w zasobach wskazano tanią siłę roboczą. Jako lidera działań zaproponowano starostę. Zwrócono także uwagę na potrzebę Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 8
konsultacji nowych inwestycji z grupami społecznymi, które mogą być przeciwne tego typu inwestycjom np. ekologami. Druga wypracowana wizja to rolnictwo ekologiczne na potrzeby powiatu i miasta Torunia. Zmiany w gospodarce rolnej spowodowane temperaturami. Zbilansowane nawożenie. Zmiany w gospodarce rolnej spowodowanej zmianami temperatur. Grupa zaproponowała by w ramach tej wizji osiągnąć 3 rezultaty. Pierwszy to wzrost zdrowotności mieszkańców powiatu, kolejny dotyczył zmiany charakteru istniejących gospodarstw na gospodarstwa ekologiczne a ostatni wskazywał na poprawę jakości środowiska. Do osiągnięcia wskazanych rezultatów niezbędne są działania. Uczestnicy zaproponowali działania polegające na uzyskaniu wsparcia finansowego. Inną wskazaną sferą działań miałyby być przedsięwzięcia powodujące wzrost świadomości w obszarze ekologicznej żywności. Oczekiwany wzrost świadomości dotyczyłby wielu grup społecznych, m.in. rolników, przetwórców i konsumentów. Zasoby jakie zidentyfikowano, które mogą pomóc w realizacji tych działań to dobre grunty rolne występujące na terenie powiatu, dostęp do rynków zbytu, baza Ekoland. Wskazano także na istniejące potrzeby: tworzenie grup producenckich jednoczących rolników oraz poprawa retencjonowanie wód. Grupa zdecydowała, że naturalnym liderem w realizacji tej wizji może być Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Przysieku koło Torunia wspierany przez starostę oraz wójtów gmin. Zwrócono jednocześnie uwagę, że przeciwne takiej wizji rozwoju powiatu mogą być przemysłowe gospodarstwa rolne i należy wziąć to pod uwagę planując poszczególne działania. W trakcie podsumowania debaty klimatycznej uczestnicy debaty zwrócili uwagę na następujące zagadnienia : - debata klimatyczna umożliwiła merytoryczną dyskusję o przyszłości powiatu toruńskiego i odbyła się w przyjaznej, merytorycznej atmosferze, Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 9
- w trakcie dyskusji ujawniły się różne punkty widzenia na kwestię zmian klimatu i trudno jest jednoznacznie stwierdzić jak zmiany te będą zmieniać warunki gospodarcze w regionie, - wypracowane przez uczestników debaty wnioski należy przekazać władzom samorządowym, w celu wykorzystania ich w samorządowych dokumentach strategicznych, - uczestnicy debaty byli przedstawicielami różnych środowisk, co umożliwiło wymianę stanowisk. Uczestnicy debaty w Toruniu aktywnie uczestniczyli w spotkaniu. Wypracowano dwie główne wizje rozwoju powiatu toruńskiego, które, jeśli znajdą się osoby zainteresowane ich realizacją, mogą stać się źródłem rozwoju gospodarczego regionu. W spotkaniu uczestniczyli także przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu. Osoby te biorą udział w pracach nad przygotowaniem założeń do nowego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko Pomorskiego. W podsumowaniu debaty wskazywali, że zamierzają uwzględnić i wykorzystać wypracowane na debacie pomysły w nowym dokumencie strategicznym województwa. Wydaje się, że Starosta w porozumieniu z władzami Uniwersytetu zapraszając zainteresowane jednostki administracyjne i przedsiębiorców z powiatu toruńskiego mógłby zainicjować powstanie klastra nowoczesnych technologii. Zadaniem takiego klastra byłoby z jednej strony promowanie osiągnięć jego uczestników w tym zakresie, a przede wszystkim wiązanie różnych partnerów biznesowych, finansowych i administracyjnych w celu tworzenia i realizowania wspólnych projektów, które mogłyby znajdować finasowanie w ramach możliwych do wykorzystania funduszy. Zainicjowanie drugiej wizji można by zaproponować Ośrodkowi Doradztwa Rolniczego w Przysieku koło Torunia, który mogły stworzyć porozumienie na rzecz wytwarzania zdrowej żywności w kontekście nadchodzących zmian klimatu. W skład porozumienia poza administracją samorządowa mogły by wejść inne placówki Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 10
obsługi rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego, ośrodki naukowe, zajmujące się propagowaniem zdrowego odżywiania czy tez poszczególni rolnicy. Głównym celem powinno być rozpoznanie jak powinno zmieniać się rolnictwo i przetwórstwo rolnospożywcze w kontekście zmian klimatu i jak to powinno wpływać na styl odżywiania się konsumentów. W oparciu o to rozpoznanie można by prowadzić szkolenia i doradztwo z tego zakresu. Warto zauważyć, że wypracowane wizje są cenne, ponieważ opierają się na lokalnych uwarunkowaniach i wykorzystują dostępne lokalnie zasoby. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 11
Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. http://www.chronmyklimat.pl/theme/uploadfiles/file/doklip/deklaracja_red.pdf Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700- droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu toruńskiego 12