Raport z debaty klimatycznej w Działdowie

Transkrypt

1 Raport z debaty klimatycznej w Działdowie Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrały: Dominika Dzwonkowska Joanna Godlewska Komentarz eksperta: Wojciech Szymalski Warszawa, Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

2 Wstęp Debata klimatyczna odbyła się 22 października 2012 roku w Działdowie w siedzibie Starostwa Powiatowego. Spotkanie zostało objęte patronatem Ministra Środowiska oraz Starosty Działdowskiego. Brało w nim udział 18 osób. Celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. 1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatycznych Podczas pracy warsztatowej wszyscy uczestnicy pracowali w dwóch grupach. W pierwszej sesji warsztatowej zostały zidentyfikowane kluczowe uwarunkowania wynikające ze zmian klimatycznych, które mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu. Uczestnicy warsztatów dostrzegli zarówno uwarunkowania będące szansą na rozwój powiatu, jak i uwarunkowania będące zagrożeniami tego rozwoju. Wśród zjawisk, które mogą niekorzystnie wpłynąć na rozwój społeczno-gospodarczy powiatu działdowskiego wymieniono: w zakresie uwarunkowań działalności rolniczej: obniżenie poziomu wód, w tym także ograniczenie dostępności wód gruntowych dla rolnictwa, anomalie pogodowe (susze i straty w rolnictwie), stepowienie użytków rolnych i stepowienie gleb, spadek opłacalności w produkcji rolno-spożywczej, w zakresie uwarunkowań społecznych: wzrost bezrobocia, pojawienie się nowych jednostek chorobowych zagrażających ludziom, zwierzętom i roślinom, migracja ludności ze wsi do miast, w zakresie zarządzania: wzrost kosztów związanych z administracją i zapewnieniem bezpieczeństwa. Natomiast. wśród zjawisk, które mogą korzystnie wpłynąć na rozwój społecznogospodarczy powiatu działdowskiego wymieniono: w zakresie uwarunkowań działalności rolniczej: zmiana struktury upraw i hodowli na korzyść roślin i zwierząt ciepłolubnych, w zakresie rozwoju energetyki przyjaznej środowisku: Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju Powiatu Działdowskiego 2

3 rozwój odnawialnych źródeł energii, głównie budowa wiatraków i wykorzystanie geotermii, instalacja urządzeń zmniejszających emisję zanieczyszczeń do powietrza, przeznaczenie powierzchni magazynowych dla biomasy, w zakresie uwarunkowań społecznych: podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa, pojawienie się nowych miejsc pracy związanych z inwestycją w odnawialne źródła energii, obniżenie kosztów ogrzewania. w zakresie rozwoju turystyki: wydłużenie sezonu turystycznego. 2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 roku, biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne Wypracowano wiele propozycji i wizji gospodarki w powiecie w 2030 roku, w kierunku których powiat może się rozwijać w związku ze zmianami klimatu. Są to: rozwój energetyki przyjaznej środowisku: 50% energii będzie wytwarzanej w powiecie; rozwój energetyki odnawialnej, w tym: produkcja energii elektrycznej i obsługa biogazowni, elektrowni wiatrowych i ogniw fotowoltaicznych, powstawanie firm związanych z obsługą instalacji OZE; rozwój upraw ekologicznych (biopaliwa) i biomasa do biogazowni; kolektory słoneczne dla wszystkich mieszkańców przy wsparciu ze środków publicznych (w tym z nowego Regionalnego Programu Operacyjnego); przydomowe elektrownie wiatrowe. rozwój floty pojazdów hybrydowych (30% udziału w ogólnej liczbie pojazdów w powiecie); racjonalna gospodarka odpadami, w tym również wykorzystywanie odpadów do produkcji energii i odzysku surowców; wzrost świadomości ekologicznej wśród mieszkańców; rozwój bazy turystycznej i usług turystycznych; produkcja kosmetyków ochronnych zawierających filtry UV. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju Powiatu Działdowskiego 3

4 3. Wybór wizji gospodarki w powiecie w 2030 roku Uczestnicy warsztatów przeprowadzili głosowanie nad najbardziej odpowiednią wizją rozwoju gospodarki powiatu w 2030 r. biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne. W wyniku głosowania poszczególne wizje otrzymały następującą ilość głosów: rozwój energetyki przyjaznej środowisku: 50 % energii wytwarzanej w powiecie (7 głosów); energetyka odnawialna (łącznie 22 głosy): produkcja energii elektrycznej i obsługa biogazowni, elektrowni wiatrowych i ogniw fotowoltaicznych (6 głosów); powstawanie firm związanych z obsługą instalacji OZE (2 głosy); rozwój upraw ekologicznych (biopaliwa) i biomasa do biogazowni (5 głosów); kolektory słoneczne dla wszystkich przy wsparciu ze środków publicznych (w tym z nowego Regionalnego Programu Operacyjnego) (5 głosów); przydomowe elektrownie wiatrowe (4 głosy). gospodarka odpadami w tym również wykorzystywanie odpadów do produkcji energii i odzysku surowców (12 głosów); wzrost świadomości ekologicznej wśród mieszkańców (3 głosy); rozwój bazy turystycznej i usług turystycznych (1 głos); produkcja kosmetyków ochronnych zawierających filtry UV (0 głosów). W wyniku głosowania uczestnicy obu grup warsztatowych zdecydowali, że najważniejsze dla powiatu działdowskiego są działania wspierające rozwój energetyki odnawialnej. 4. Zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji Do osiągnięcia wybranych wizji rozwoju powiatu zostały zidentyfikowane zasoby i instrumenty, które pomogą w osiągnięciu zamierzonych wizji. W sferze zasobów zidentyfikowano następujące zasoby powiatu działdowskiego: tereny przeznaczone w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na lokalizację farm wiatrowych i biogazowni; tradycja upraw energetycznych (kukurydza, rzepak); Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju Powiatu Działdowskiego 4

5 istniejące firmy budowlane i budowlano-montażowe do budowy tego rodzaju instalacji (jak wynika z dyskusji ok. 60 firm na terenie powiatu); wsparcie ze strony organizacji pozarządowych, potencjał organizacyjny w postaci Ekologicznego Związku Gmin Działdowszczyzna ; zasoby ludzkie, możliwość zatrudnienia bezrobotnych do pracy przy wdrażaniu zamierzonych wizji; duży potencjał areału rolnego, który może być wykorzystany do produkcji biomasy, czy jako tereny pod wiatraki; ośrodki szkoleniowe dostępność informacji. Wśród instrumentów koniecznych do rozwoju wizji zidentyfikowano następujące: opracowany powiatowy dokument pt.: Strategia rozwoju odnawialnych źródeł energii do roku 2015; pozyskiwane i posiadane zasoby finansowe; programy krajowe i unijne, które umożliwiają przeznaczanie środków na szkolenia. Uczestnicy debaty zauważyli jednak, że realizacja przedsięwzięć jest utrudniona przez brak lokalnego kapitału niezbędnego do budowy instalacji oraz brak przyjaznych i stymulujących zapisów ustawowych, a także zależności globalne, np. konkurencję tańszych produktów zza granicy, w stosunku do produktów, które mogłyby być produkowane w powiecie (np. alkohol etylowy). Dostrzeżono także konieczność wprowadzenia systemu zachęt i ulg dla inwestorów, a także konieczność zadbania o informowanie społeczeństwa, gdyż zmienność opinii publicznej, kształtowana przez organizacje ekologiczne i media, nie służy realizacji zamierzonych planów. Komentarz eksperta: Debatę w powiecie działdowskim należy uznać za szczególnie udaną. Uczestnicy debaty byli do niej bardzo dobrze przygotowani i w związku z tym wymienili bardzo obszerny zestaw szans i zagrożeń, które mogą się pojawić w powiecie w związku ze zmianami klimatycznymi. Wśród pomysłów pojawiły się propozycje bardzo ambitne oraz wymieniono długi zestaw zasobów. Pewien niedosyt pozostawia zestaw instrumentów, ale biorąc pod uwagę doświadczenie z innych debat, niedobór instrumentów nie jest zaskoczeniem. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju Powiatu Działdowskiego 5

6 Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu działdowskiego stworzony na podstawie wyników pracy warstwowej uczestników debaty przedstawiono na rysunku 1. Rysunek 1. Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu działdowskiego Zagrożenia Zagrożenia dla rolnictwa (susza, szkodniki, anomalie pogodowe) wpływające na spadek opłacalności produkcji i dalszą redukcję liczby rolników Szanse Wykorzystanie roślin i zwierząt ciepłolubnych, wydłużenie sezonu turystycznego i rozwój OZE na terenach rolniczych szansą na dywersyfikację źródeł przychodów Pomysł wiodący (wizja) 50% energii będzie wytwarzanej w powiecie z wykorzystaniem terenów rolniczych pod turbiny wiatrowe, produktów do produkcji biogazu i biopaliw, oraz budynków do montażu mikrowiatraków i systemów produkcji energii ze słońca Pomysły wspierające Wykorzystanie surowców z systemu gospodarki odpadami do produkcji energii i paliw z odpadów Wsparcie dla lokalnych przedsiębiorstw budowlanych w zakresie wejścia na rynek budynków niskoenergetycznych Wykorzystanie gazu łupkowego do wsparcia systemu produkcji energii z OZE w okresach ciszy i zachmurzenia Rozwój floty pojazdów hybrydowych Zasoby Tereny rolnicze dostępne pod elektrownie wiatrowe i uprawę biomasy, doświadczenie Ekologicznego Związku Gmin, doświadczenie w produkcji roślin energetycznych, istniejące przedsiębiorstwa budowlane Instrumenty Plany zagospodarowania przestrzennego (rezerwa terenów pod wiatraki), szkolenia dla przedsiębiorców budowlanych i rolników z zakresu energetyki, strategia rozwoju OZE w powiecie Opracowanie: Wojciech Szymalski, na podstawie wyników pracy uczestników debaty klimatycznej w Działdowie, Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju Powiatu Działdowskiego 6

7 Powiat działdowski, to powiat rolniczy, stąd też w uwarunkowaniach jego rozwoju dostrzeżono wiele zagrożeń dla rolnictwa. Przeciwwagą dla nich wydaje się być nie tylko szansa w wykorzystaniu roślin i zwierząt ciepłolubnych, ale także dywersyfikacja dochodów rolników poprzez ich wejście na rynek produktów i usług energetycznych lub też w wydłużeniu okresu turystycznego dla sektora agroturystyki. Możliwe, że te dwa sprzeczne rodzaje uwarunkowań dla rozwoju rolnictwa zbilansują się w powiecie. W związku z faktem, że turystyka jest w powiecie rozwijana już od dłuższego czasu, na wiodący pomysł na gospodarkę powiatu w 2030 roku, uczestnicy warsztatów logicznie wybrali rozwój energetyki rozproszonej. Jest to ten rodzaj działalności, do której powiat obecnie się przygotowuje (przygotowywane są w powiecie plany zagospodarowania uwzględniające lokalizację np.: farm wiatrowych i biogazowni, co wymieniono wśród zasobów powiatu) i jest to raczej wczesne stadium przygotowań. Wśród pomysłów pojawił się także postulat uzyskiwania, aż 50% mocy energetycznej na terenie powiatu w 2030 roku. Podczas debaty widoczne było wśród uczestników oczekiwanie, że warunki prawne i makroekonomiczne tworzone przez prawo krajowe będą kształtowane w sposób korzystny dla rozwoju energetyki odnawialnej i dający możliwość łatwego korzystania z niej na poziomie lokalnym. Wśród uczestników debaty, żywe było wspomnienie problemów z lokalnymi gorzelniami, które upadły w wyniku konkurencji tańszego spirytusu zza granicy (negatywny wpływ globalizacji), choć obecnie mogłyby być dobrym uzupełnieniem np. instalacji do produkcji biogazu i energii z biogazu. Być może można powrócić do produkcji spirytusu na terenie powiatu poprzez promocję produktów regionalnych (jeśli takie na terenie powiatu są) i wykorzystanie efektu synergii gorzelni z biogazowniami. Wsparciem dla pomysłu rozwoju energetyki odnawialnej w powiecie zdecydowanie może być dobrze dotychczas zorganizowana w Związku Gmin Działdowszczyzna gospodarka odpadami. Funkcjonowanie związku stworzyło pozytywny klimat dla inwestycji proekologicznych w powiecie, mimo pojawiających się tu i ówdzie protestów przeciwko instalacjom odzysku odpadów, których właściwie w powiecie nie ma. Należy przy tym pamiętać, że wśród 100% strumienia gromadzonych odpadów ok. 5% praktycznie musi zostać przetworzone termicznie, z możliwością odzysku energii, a ok. 30% może zostać przetworzone na paliwo do pieców konwencjonalnych (tzw. stabilizat). Produkty te powstające w powiecie na bazie jego własnych odpadów mogą być cennym uzupełnieniem lokalnego rynku energii, podobnie jak poszukiwany już w powiecie gaz łupkowy. Podstawowymi elementami tego rynku z pewnością mogą być zasoby energii wiatrowej, i Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju Powiatu Działdowskiego 7

8 biogaz wytwarzany z produktów rolniczych, a możliwe, że w dalszej przyszłości także energia słoneczna. Ciekawym uzupełnieniem wiodącego pomysłu jest także postulat rozwoju w powiecie floty pojazdów hybrydowych. Co prawda nie pojawiła się także wśród pomysłów propozycja rozwoju budownictwa pasywnego czy termomodernizacji, ale z dyskusji podsumowującej debatę wynikało, że to także mógłby być element uzupełniający lokalny rynek usług energetycznych. Zwłaszcza, że usługi budowlane wykonuje obecnie w powiecie ponad 60 małych firm, które mogłyby przy wsparciu lokalnych władz i dzięki dodatkowym szkoleniom rozwinąć się w nowoczesne przedsiębiorstwa budowlane realizujące być może innowacyjne rozwiązania na styku energetyki i budownictwa. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju Powiatu Działdowskiego 8

9 Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. [zobacz>>] Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [zobacz>>] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju Powiatu Działdowskiego 9