WPŁYW ENTOMOPATOGENICZNEGO GRZYBA ISARIA FUMOSOROSEA NA PLON, ELEMENTY PLONOWANIA I WSKAŹNIKI WEGETACYJNE BOBIKU

Frgm. Agron. 35(1) 2018, 40 52 DOI: 10.26374/f.2018.35.04 WPŁYW ENTOMOPATOGENICZNEGO GRZYBA ISARIA FUMOSOROSEA NA PLON, ELEMENTY PLONOWANIA I WSKAŹNIKI WEGETACYJNE BOBIKU Mteusz Krup 1, Bogdn Kulig 1, Driusz Ropek 2, Robert Witkowicz 1, Ann Ślizowsk 1 1 Instytut Produkcji Roślinnej, 2 Ktedr Ochrony Środowisk Rolniczego, Uniwersytet Rolniczy im. Hugon Kołłątj w Krkowie, l. Mickiewicz 21, 31-120 Krków Synopsis. Celem przeprowdzonych bdń było określenie wpływu entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose n plon, elementy plonowni orz wskźniki wegetcyjne łnu bobiku. Ekologiczny eksperyment polowy zrelizowno w ukłdzie split-plot w trzech powtórzenich w ltch 2010 2011 w Stcji Doświdczlnej Instytutu Produkcji Roślinnej Uniwersytetu Rolniczego w Krkowie. Czynnikiem pierwszego rzędu był odmin (1. Amulet, 2. Sonet), czynnikiem drugiego rzędu był form ochrony roślin (1. kontrol, 2. zprwinie nsion bobiku zrodnikmi grzyb owdobójczego Isri fumosorose, 3. oprysk zwiesiną zrodników grzyb Isri fumosorose i 4. zprwinie i oprysk zrodnikmi grzyb Isri fumosorose). Bdne odminy bobiku różniły się istotnie plonem orz elementmi plonowni, tkimi jk: liczb nsion w strąku orz ms tysiąc nsion. Większym plonem orz msą tysiąc nsion cechowł się odmin Sonet (odpowiednio 2,34 t h -1 i 393,1 g). Większą względną zwrtość chlorofilu w liścich wśród nlizownych odmin zobserwowno u bobiku odminy Sonet (SPAD 45,8). Większy wskźnik pokryci liściowego zobserwowno n obiektch, n których zstosowno entomoptogeniczny grzyb Isri fumosorose w formie oprysku (LAI 2,05). Wskźniki wegetcyjne orz wskźnik pokryci liściowego modyfikowne były wyłącznie przez istotną sttycznie interkcję lt x odmin. Słow kluczowe: bobik, plon, Isri fumosorose, wskźniki wegetcyjne. WSTĘP Rozporządzenie Rdy Europy [WE 834/2007] nkłd obowiązek n producentów rolnych produkujących w systemie ekologicznym stosownie środków ochrony roślin dopuszczonych do tego typu produkcji. W myśl tego ktu prwnego zpobiegnie szkodom powodownym przez grofgi powinno opierć się n stosowniu prwidłowego płodozminu i odpowiedniej grotechniki, doborze odpornych odmin orz wykorzystniu do ich zwlczni preprtów zwierjących pożyteczne mikroorgnizmy i substncje pochodzeni nturlnego. Ndrzędnym celem tkich prktyk jest przede wszystkim ochron środowisk nturlnego. Biologiczn metod ochrony roślin poleg n świdomym wykorzystniu niektórych orgnizmów żywych, zrówno pochodzących ze świt roślinnego jk i zwierzęcego, do wlki z grofgmi [Neg 2014]. Bioinsektycydy służące do zwlczni szkodników nie zgrżją pszczołom i innych pożytecznym owdom. Preprty te zwierją m.in. owdzie drpieżniki, przytoidy i mikroorgnizmy (bkterie, grzyby, nicienie i wirusy). Mimo powszechnej dostępności preprtów biologicznych, ich stosownie jest ogrniczone ze względu n trudności 1 Adres do korespondencji Corresponding ddress: mteuszkrup1990@gmil.com

Wpływ entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose n plon, elementy plonowni... 41 wynikjące z biologii orgnizmów wchodzących w ich skłd orz ze względów ekonomicznych [Blckburn i in. 2016]. Corz częstsze wykorzystnie entomoptogenicznych grzybów do ochrony roślin przed szkodliwymi owdmi wynik z fktu, że w środowisku nturlnym jest obecnych około 700 gtunków entomoptogenicznych grzybów, z czego w prktyce rolniczej do zwlczni szkodników wykorzystuje się jedynie 90 gtunków [Veg i in. 2009]. Njczęściej stosownymi do zwlczni szkodliwych owdów są grzyby chrkteryzujące się wysoką skutecznością, które nleżą do tkich rodzjów jk: Beuveri, Metrhizium, Lecnicillium i Isri [Fri i Wright 2007, Kuźnir i in. 2014, Roberts i Humber 1981]. Szczepy grzybów z rodzju Isri są zdolne infekowć różne gtunki szkodliwych owdów we wszystkich stdich rozwojowych [D Alessndro i in. 2013]. Isri fumosorose (dwniej Pecilomyces fumosoroseus) rozwij się głównie n różnych gtunkch owdów nleżących do rzędów Dipter orz Hemipter [Zimmermnn 2008]. Liczne bdni potwierdzją, że grzyb Isri fumosorose jest jednym z njskuteczniejszych orgnizmów pożytecznych ogrniczjących populcję mączlików [Fri i Wright 2001, Kim i in. 2013, Lcey i in. 2008, Mscrin i in. 2013, Tin i in. 2014]. Bobik wśród roślin strączkowych chrkteryzuje się njwiększym potencjłem plonowni, stąd też duże zinteresownie jego uprwą w gospodrstwch ekologicznych. Jednym z podstwowych czynników wywołujących niestbilność plonowni bobiku są grofgi. Njczęściej poz systemem ekologicznym, do wlki z grofgmi wykorzystuje się chemiczne środki ochrony roślin, które wpływją negtywnie n środowisko [Bćmg i in. 2007]. Z powodu metody biologicznej ochrony bobiku stnowią one cenne nrzędzie do wlki z grofgmi, ich skłdniki ktywne są uznwne z bezpieczne dl środowisk [Kndpl 2014, Ploetz 2007]. Przyjęto hipotezę bdwczą, że plikcj entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose wpłynie n plon nsion i jego elementy skłdowe orz wskźniki fizjologiczne łnu. Celem bdń było więc określenie wpływu entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose n plonownie bobiku orz wskźniki fizjologiczne łnu. MATERIAŁ I METODY Ekologiczny eksperyment polowy zrelizowno w ltch 2010-2011 n czrnoziemie typowym utworzonym z lessu [Systemtyk Gleb Polski 2011] w Prusch (50 07ʹ N, 20 04ʹ E, 270 m. n.p.m.), w Stcji Doświdczlnej Instytutu Produkcji Roślinnej Uniwersytetu Rolniczego w Krkowie. Doświdczenie złożono w ukłdzie split-plot w trzech powtórzenich. Wielkość poletk doświdczlnego wynosił 12 m 2. Przedplonem był pszenic ozim. Bobik wysino w pierwszej dekdzie kwietni. Czynnikmi doświdczlnymi były: odmin bobiku (Amulet, Sonet), form ochrony roślin (1. kontrol oprysk czystą wodą, 2. zprwinie nsion bobiku zrodnikmi grzyb owdobójczego Isri fumosorose, 3. oprysk łnu zwiesiną zrodników grzyb Isri fumosorose, 4. zprwienie nsion i oprysk łnu zrodnikmi grzyb Isri fumosorose). W doświdczeniu zstosowno szczep AP 112, który hodowno w wrunkch lbortoryjnych w celu pozyskni zrodników. Zstosowno dwie formy ochrony: zprwinie nsion orz opryskiwnie roślin zrodnikmi grzyb w dwce 1 x 10 13 zrodników h -1. Nsion bobiku zprwiono bezpośrednio przed siewem zrodnikmi grzyb owdobójczego. Do opryskiwni wykorzystywno 500 dm 3 cieczy roboczej n h. Pierwszy zbieg wykonno 5 tygodni po siewie i powtórzono po 10 i 20 dnich. Podczs wegetcji bobiku w fzie BBCH 60-69 (kwitnienie) określono indeks pokryci liściowego (LAI) z pomocą urządzeni Sunscn System firmy Delt-T orz indeks zieleni

42 M. Krup, B. Kulig, D. Ropek, R. Witkowicz, A. Ślizowsk łnu (NDVI) urządzeniem GreenSeker firmy N-tech. Zwrtość chlorofilu w liścich bobiku oznczono wykorzystując Chlorophyll Meter Spd 502 DL firmy Minolt. Wyniki oprcowno sttystycznie wykorzystując nlizę wrincji. Do oceny istotności różnic pomiędzy średnimi obiektowymi wykorzystno grupy jednorodne utworzone w oprciu o test Newmn-Keuls n poziomie istotności α = 0,05. Dne dotyczące średnich tempertur i opdów pozyskno ze stcji meteorologicznej WS2 - Delt T usytuownej n terenie Stcji Doświdczlnej. WYNIKI I DYSKUSJA Anliz przebiegu wrunków opdowo-termicznych wykzł, że susz, któr wystąpił w kwietniu w 2010 roku przyczynił do obniżeni polowej zdolności wschodów bobiku, co w efekcie skutkowło obniżeniem obsdy roślin. Pozostł część okresu wegetcyjnego cechowł się korzystnymi wrunkmi pluwiotermicznymi. W 2011 roku stwierdzono znczny deficyt opdów okresie mj-czerwiec, lecz dlszy okres był korzystny dl plonowni bobiku (tb. 1). Miedzy innymi z tego powodu plon nsion i elementy plonowni odmin bobiku były zróżnicowne w ltch. Plon nsion bobiku w 2011 roku był większy o 1,1 t h -1 w porównniu do roku 2010. Zminy te są zgodne z twierdzeniem Pilbem i in. [1990], że wielkość plonu nsion bobiku jest ksztłtown głównie przez czynniki środowiskowe. W 2011 roku stwierdzono pondto większą obsdę roślin, któr wynosił 39,8 szt m -2. Kulig i in. [2009] również obserwowli zmienną obsdę roślin bobiku w ltch bdń. W bdnich włsnych w 2010 Tbel 1. Tble 1. Średnie tempertury powietrz i opdy tmosferyczne w ltch bdń Averge ir temperture nd precipittions in the yers of the study Rok/Yer Miesiąc/Month Średni tempertur miesięczn powietrz Averge monthly temperture ( C) Opd tmosferyczny Precipittion (mm) 2010 Różnic pomiędzy zobserwownym opdem opdem z wieloleci Difference between perceived nd multinnul precipittion (mm) Optymlne opdy tmosferyczne przy dnej temperturze Optiml precipittion in the prticulr temperture [Dzieżyc 1987] (mm/ C) IV 9,0 39,5-9,5 50/9 V 12,7 294,6 16,6 70/13 VI 17,1 155,5 55,5 90/16 VII 20,4 92,8 8,6 60/18 2011 IV 10,2 77,9 28,9 50/9 V 13,7 61,1-16,9 70/13 VI 17,8 44,4-55,6 90/16 VII 17,6 194,5 111,5 60/18

Wpływ entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose n plon, elementy plonowni... 43 roku odnotowno większą liczbę strąków n roślinie (14,2 szt. roślin -1 ), le w roku 2011 zobserwowno większą o 182 g msę tysiąc nsion. Boguck i Wróbel [2008] podkreślją, że ms tysiąc nsion stnowi jeden z brdziej stbilnych elementów plonowni, lecz wrunki środowiskowe zncząco go modyfikują. Większy plon wydł odmin Sonet (2,34 t h -1 ), le większą liczbę nsion w strąku stwierdzono u odminy Amulet (3,24 szt. strąk -1 ). Liczb strąków n roślinie wśród nlizownych odmin bobiku nie różnił się istotnie, ntomist Kulig i in. [2012] otrzymli mniejszą liczbę strąków n roślinie u odminy Sonet (2,5 szt. strąk -1 ). Według Prusińskiego [2003] n spdek plonu wpływ przede wszystkim redukcj liczby strąków n roślinie orz liczby nsion w strąku wywołn przebiegiem niekorzystnych wrunków pogodowych. W bdnich włsnych odmin Sonet chrkteryzowł się większą msą tysiąc nsion (393,1 g). Ms tysiąc nsion jest zleżn od liczby nsion w strąku orz genotypu. Ntomist zróżnicownie msy tysiąc nsion w obrębie odminy wynik wyłącznie z wrunków siedliskowych [Kulig i in. 2011]. W prezentownych bdnich włsnych nie stwierdzono ogrniczjącego wpływu szkodników n plon i elementy plonowni, bowiem ich nsilenie występowni było mniejsze od wrtości progowej ekonomicznej szkodliwości. Zstosowne formy ochrony roślin wykorzystujące entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose nie wpłynęły istotnie n plon nsion i elementy plonowni bobiku (tb. 2). Plonownie roślin strączkowych zleży w dużej mierze od prwidłowej grotechniki i wrunków siedliskowych, zdniem ochrony roślin jest jedynie stbilizownie plonu [Agung i McDonld 1998]. Również niektórzy utorzy stwierdzili, że entomoptogeniczny grzyb Tbel 2. Tble 2. Plon nsion i elementy plonowni bobiku Seeds yield nd yield components of fb ben Czynniki bdwcze i ich poziomy Experimentl fctors nd theirs levels Rok/Yer Plon Yield (t h -1 ) Obsd roślin Plnts density (szt./pcs m -2 ) Liczb strąków Number of pods (szt. roślin -1 / pcs plnt -1 ) Liczb nsion Number of seeds (szt. strąk -1 / pcs pod -1 ) Ms tysiąc nsion Weight of thousnd seeds (g) 2010 1,66 b 28,7 b 14,2 2,8 b 266,0 b 2011 2,76 39,8 11,7 b 3,2 448,1 Odmin/Cultivr Amulet 2,08 b 35,0 12,9 3,2 321,0 b Sonet 2,34 33,6 13,0 2,8 b 393,1 Metod ochrony roślin/method of crop protection Kontrol/Control 2.18 33,8 13,4 3,0 358,3 Zprw/Seed dressing 2,26 36,1 12,9 3,1 360,0 Oprysk/Sprying 2.13 35,1 12,6 3,1 341,3 Zprw + Oprysk/ Seed dressing + Sprying 2,26 32,1 12,9 2,9 368,4 Średnie obiektowe w obrębie czynnik bdwczego oznczone różnymi litermi różnią się w sposób sttystycznie istotny/ Tretments mens of the experimentl fctor mrked with different letters differentite in sttisticlly significnt wy

44 M. Krup, B. Kulig, D. Ropek, R. Witkowicz, A. Ślizowsk Isri fumosorose wpływ n różne gtunki mącznik [Hijwegen i Buchenuer 1984, Kvkov i Curn 2005, Szentiv nyi i in. 2006]. Dltego też znjduję on zstosownie w biologicznej ochronie przeciwko fitoptogennym grzybom. Potwierdzeniem dl tego fktu jest to, że grzyby z rodzju Isri spp. wyizolowne z Erysiphe mrtii n Lupinus polifyllus wykzywły fitoptogeny wpływ n grzybnię Spherothec fuligine n ogórku [Hijwegen i Buchenuer 1984]. Wrto również zznczyć, że w wyizolownych kulturch grzybów pleśniowych entomoptogeniczne grzyby Isri spp. ogrniczyły przyrost grzybni Blumeri grminis f. sp. hordei (jęczmień), Oidium neolycopersici (pomidor), Golovinomyces orontii (tytoń) i Podospher fusc (ogórek) [Szentiv nyi i in. 2006]. Ntomist Krussi in. [2004] zobserwowli w bdnich in vitro, że grzyb Isiri fumosorose wykzywł włściwości ntgonistyczne wobec grzybów Clonostchys spp. (wcześniej Gliocldium spp.), Trichoderm hrzinum i Lecnicillium lecnii. Stwierdzono sttystycznie istotny wpływ interkcji lt x odmin n plon nsion bobiku. Odmin Amulet lepiej plonowł w roku 2011 blisko o 1,9 t h -1, podczs gdy odmin Sonet plonowł w obydwu ltch n stłym poziomie. Przyczyną tkiego zjwisk, mogł być siln rekcj tej odminy n wrunki środowiskowe (rys. 1). Plon/ Yield [th -1 ] 3,5 3 2,5 2 1,5 1 c* α = 0,000 b b 0,5 Amulet Sonet 2010 2011 * średnie oznczone różnymi litermi różnią się w sposób sttystycznie istotny (α=0,05)/mens mrked with different letters differ in sttisticlly significnt wy (α=0,05) Rys. 1. Plon nsion bdnych odmin bobiku w zleżności od lt Fig. 1. Seeds yield of tested fb ben cultivrs depending on the yers Stwierdzono sttystycznie istotny wpływ interkcji lt x odmin n liczbę nsion w strąku. Odmin Amulet zwiększył liczbę nsion w strąku w roku 2011, ntomist odmin Sonet nie regowł zminą tego prmetru w ltch bdń (rys. 2). Bliski sttystycznej istotności, co możn określić minem tendencji, był wpływ interkcji lt x odmin n msę tysiąc nsion. Nleży zuwżyć, że odmin Sonet zregowł więk-

Wpływ entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose n plon, elementy plonowni... 45 4 Licb nsion/ Number of seeds [szt.strąk- - 1 ]/[pcspod- -1 ] 3,5 3 2,5 2 1,5 b* Amulet α = 0,007 b Sonet b 2010 2011 * średnie oznczone różnymi litermi różnią się w sposób sttystycznie istotny (α=0,05)/mens mrked with different letters differ in sttisticlly significnt wy (α=0,05) Rys. 2. Liczb nsion w strąku bdnych odmin bobiku w zleżności od lt Fig. 2. Number of seeds per pod of tested fb ben cultivrs depending on the yers szym wzrostem tego prmetru (o 197,9 g) w ltch 2010-2011 niż odmin Amulet (o 166,2 g) (rys. 3). W bdnich włsnych nliz sttystyczn potwierdził wpływ dwóch czynników eksperymentlnych (odmin, rok) n zwrtość chlorofilu w liścich bobiku. W prezentownych bdnich zobserwowno większą zwrtość chlorofilu w liścich bobiku w 2011 roku w porównniu do 2010 roku o 2,2 SPAD (1 SPAD = 70 µg chlorofilu n 1 dm 2 ). Njwiększ zwrtość chlorofilu w liścich wśród nlizownych odmin zobserwowno w liścich odminy Sonet (45,8 SPAD) (tb. 3). Prusiński i in. [2008] wykzli podobną koncentrcję chlorofilu w liścich bobiku mierzoną w końcu fzy kwitnieni. Ntomist Mchul [2001] dowodzi, że zwrtość chlorofilu w liścich bobiku rośnie wrz ze stopniem odżywieni roślin zotem. Jednk zdniem Prusińskiego [2007] podstwowym czynnikiem ksztłtującym koncentrcję chlorofilu u bobiku jest fz rozwojow rośliny. Znormlizowny różnicowy wskźnik wegetcji (NDVI) to przede wszystkim wskźnik pozwljący określić kondycję rośliny, który oprty jest głównie n pomirch odbici promieniowni w pśmie czerwieni i bliskiej podczerwieni. Ksztłtowł się on w zkresie od 0,59 do 0,69. Wskźnikiem przedstwijącym brdziej precyzyjnie nieliniowe zleżności pomiędzy ulistnieniem, smym wskźnikiem jest WDRI (Wide Dynmic Rnge VI). Bdne źródł zmienności, jkimi były odmin i form ochrony roślin, nie wywrły istotnego wpływu n wrtość wskźników wegetcyjnych. Ntomist jedynym czynnikiem, który sttystycznie wrunkowł wielkość wskźników wegetcyjnych były lt (tb. 3). Wrtości tych wskźników

46 M. Krup, B. Kulig, D. Ropek, R. Witkowicz, A. Ślizowsk 550 Ms tysiąc nsion/ Weight of thousnd seeds [g] 500 450 400 350 300 250 200 150 * Amulet α = 0,102 Sonet 2010 2011 * średnie oznczone różnymi litermi różnią się w sposób sttystycznie istotny (α=0,05)/mens mrked with different letters differ in sttisticlly significnt wy (α=0,05) Rys. 3. Ms tysiąc nsion bdnych odmin bobiku w zleżności od lt Fig. 3. Weight of thousnd seeds of tested fb ben cultivrs depending on the yers Tbel 3. Wskźniki wegetcyjne łnu bobiku Tble 3. Vegettion indices of fb ben cnopy Czynniki bdwcze i ich poziomy/ Experimentl fctors nd theirs levels Rok/Yer SPAD NDVI WDRI LAI 2010 43,5 b 0,59 b 0,59 b 2,06 2011 46,1 0,69 0,68 1,55 b Odmin/Cultivr Amulet 43,9 b 0,64 0,64 1,87 Sonet 45,8 0,64 0,64 1,74 Metod ochrony roślin/method of crop protection Kontrol/Control 44,7 0,64 0,64 1,80 Zprw/Seed dressing 45,3 0,65 0,65 1,74 Oprysk/Sprying 44,5 0,62 0,62 2,05 Zprw + Oprysk/Seed dressing + Sprying 44,7 0,65 0,65 1,64 Średnie obiektowe w obrębie czynnik bdwczego oznczone różnymi litermi różnią się w sposób sttystycznie istotny/tretments mens of the experimentl fctor mrked with different letters differentite in sttisticlly significnt wy

Wpływ entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose n plon, elementy plonowni... 47 były brdzo zbliżone i większe w roku 2011. Wskźnik zieleni (NDVI) modyfikowny był wyłącznie przez istotną sttystycznie interkcję lt x odmin. W 2011 roku odmin Amulet regowł zwiększeniem wrtości wskźnik NDVI w porównniu do roku poprzedniego. Ntomist odmin Sonet utrzymł wrtość tego wskźnik n niezmiennym poziomie w obydwu ltch bdń (rys. 4). 0,75 0,7 α = 0,023 0,65 NDVI 0,6 b* 0,55 0,5 Amulet Sonet 2010 2011 * średnie oznczone różnymi litermi różnią się w sposób sttystycznie istotny (α=0,05)/mens mrked with different letters differ in sttisticlly significnt wy (α=0,05) Rys. 4. Wskźnik zieleni (NDVI) łnu bobiku w zleżności od lt Fig. 4. Vegettion index (NDVI) of the fb ben cnopy depending on the yers Wielkość wskźnik WDRI podległ istotnemu wpływowi interkcji odmin x lt. Zrówno odmin Amulet, jk i Sonet wykzły trend wzrostowy dl wrtości wskźnik WRDI w ltch 2010 2011, le tendencj t przejwin przez odminę Sonet był silniejsz (rys. 5). Wielkość wskźnik pokryci liściowego (LAI) był istotnie zróżnicown w ltch bdń i wynosił odpowiednio 1,55 i 2,06. Pozostłe, główne źródł zmienności jkimi były odmin orz form plikcji entomoptogenicznego grzyb nie różnicowły istotnie wielkości tego prmetru. Niemniej jednk zobserwowno tendencję zwiększni wielkości tego wskźnik (2,05) po zstosowniu entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose w formie oprysku (tb. 3). Niestety nie przełożyło się to n oczekiwny wzrost plonu nsion. Conflone i in. [2010] twierdzą, że kumulcj biomsy i plon nsion są silnie związne z wskźnikiem pokryci liściowego, którego zwiększenie pozwl n efektywniejsze wykorzystnie promieniowni fotosyntetycznie czynnego. Kulig i in. [2012] obserwowli mksymlną wielkość indeksu

48 M. Krup, B. Kulig, D. Ropek, R. Witkowicz, A. Ślizowsk 0,75 0,7 α = 0,023 WDRI 0,65 0,6 b* b 0,55 0,5 Amulet Sonet 2010 2011 * średnie oznczone różnymi litermi różnią się w sposób sttystycznie istotny (α=0,05)/mens mrked with different letters differ in sttisticlly significnt wy (α=0,05) Rys. 5. Wskźnik zieleni (WDRI) łnu bobiku w zleżności od lt Fig. 5. Vegettion index (WDRI) of the fb ben cnopy depending on the yers liściowego pod koniec fzy kwitnieni, le Prusiński i in. [2008] stwierdzili, że wysokie wrtości wskźnik pokryci liściowego mierzone pod koniec kwitnieni nie są mirodjne, poniewż nie korespondują z wielkością plonu nsion bobiku. Koncentrcj chlorofilu w liścich bobiku był modyfikown głównie przez interkcję metod ochrony roślin z ltmi. W 2011 roku zprwinie nsion bobiku spowodowło znczny wzrost zwrtości chlorofilu w porównniu do roku poprzedniego o 4,8 SPAD. Ntomist łączne stosownie zprwini i oprysku w 2011 roku spowodowło zmniejszenie koncentrcji chlorofilu w liścich bobiku o 1,3 jednostki SPAD w odniesieniu do roku 2010. Aplikcj entomoptogeniczego grzyb Isri fumosorose w formie nlistnego oprysku w 2011 roku zwiększył zwrtość chlorofilu w liścich bobiku o 2,6 jednostki SPAD w stosunku do roku 2010. Podobną rekcję stwierdzono n obiekcie kontrolnym, gdzie w 2011 odnotowno zwiększenie koncentrcji chlorofilu w liścich bobiku o 4,1 jednostki SPAD w porównniu do roku poprzedniego (rys. 6).

Wpływ entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose n plon, elementy plonowni... 49 48 47 46 b b α = 0,029 b SPAD 45 44 b* b 43 b b 42 41 Kontrol/Control Zprw/ Seed dressing Oprysk/ Sprying Zprw + Oprysk/ Seed dressing + Sprying 2010 2011 * średnie oznczone różnymi litermi różnią się w sposób sttystycznie istotny (α=0,05)/mens mrked with different letters differ in sttisticlly significnt wy (α=0,05) Rys. 6. Zwrtość chlorofilu (SPAD) w liścich bobiku w zleżności od lt Fig. 6. Chlorophyll content (SPAD) in the fb ben leves depending on the yers WNIOSKI 1. Zstosowne formy ochrony bobiku z wykorzystniem entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose nie wpłynęły n plon nsion, elementy plonowni orz wielkość wskźników wegetcyjnych łnu bobiku. 2. Plon orz elementy plonowni bobiku ksztłtowły się odmiennie w ltch bdń. Odmin Sonet, przy wyrźnie większej msie tysiąc nsion i mniejszej liczbie strąków n roślinie zwiększył plonownie w drugim roku bdń (2,34 t h -1 ). 3. Większą zwrtość chlorofilu w liścich bobiku stwierdzono u odminy Sonet (45,8 SPAD) niż u odminy Amulet (43,9 SPAD). 4. Interkcj lt x odmin modyfikowł plon nsion, liczbę strąków n roślinie, wielkość wskźnik zieleni (NDVI) i wskźnik WRDI, jej wpływ n msę tysiąc nsion mił chrkter tendencji.

50 M. Krup, B. Kulig, D. Ropek, R. Witkowicz, A. Ślizowsk PIŚMIENNICTWO Agung S., Mcdonld G.H. 1998. Effects of seed size nd mturity on the growth nd yield of fb ben (Vici fb L.). Aust. J. Agric. Res. 49: 79 88. Bćmg M. 2007. Wpływ środków ochrony roślin n ktywność mikrobiologiczną gleby. J. Elem. 12(3): 225 239. Blckburn D., Shprio-Iln D.I., Adms B.J. 2016. Biologicl control nd nutrition: Food for thought. Biol. Control 97: 131 138. Boguck B., Wróbel E. 2008. Rekcj bobiku (Vici fb L. minor Hrz.) n sposób uprwy roli orz gęstość siewu. Act Sci. Pol., Agricultur 7(2): 11 19. Conflone A., Lizso J.I., Ruiz-Nogueir B., Lopez-Cedron F.X., Su F. 2010. Growth, PAR use efficiency, nd yield components of field-grown Vici fb L. under different temperture nd photoperiod regimes. Field Crop Res. 115: 140 148. D Alessndro C.P., Jones L.R., Humber R.A., Lopez Lstr C.C., Sos Gomez D.R. 2013. Chrcteriztion nd phylogeny of Isri spp. strins (Ascomycot: Hypocreles) using ITS1-5.8S-ITS2 nd elongtion fctor 1-lph sequences. J. Bs. Microb. 53: 1 11. Fri M., Wright S.P. 2001. Biologicl control of Bemisi tbci with fungi. Crop Prot. 20: 767 778. Fri M.R., Wright S.P. 2007. Mycoinsecticides nd Mycocricides: A comprehensive list with worldwide coverge nd interntionl clssifiction of formultion types. Biol. Control 43: 237 256. Hijwegen T., Buchenuer H. 1984. Isoltion nd identifiction of hyperprsitic fungi ssocited with Erysiphcee. Neth. J. Plnt Pthol. 90: 79 84. Kndpl V. 2014. Biopesticides. Int. J. Environ. Res. Develop. 2: 191 196. Kvkov M., Cˇurn V. 2005. Pecilomyces fumosoroseus (Deuteromycotin: Hyphomycetes) s potentil mycoprsite on Spherothec fuligine (Ascomycotin: Erysiphles). Mycopthologi 159: 53 63. Kim J.S., Je Y.H., Skinner M., Prker B.L. 2013. An oil-bsed formultion of Isri fumosorose blstospores for mngement of greenhouse whitefly Trileurodes vporriorum (Homopter: Aleyrodide). Pest Mng. Sci. 69: 576 581. Kruss U., Hidlgo E., Arroyo C., Piper S.R. 2004. Interction between the entomopthogenic Beuveri bssin, Metrhizium nisoplie nd Pecilomyces fumosoroseus nd the mycoprsites Clonostchys spp., Trichoderm hrzinum nd Lecnicillium lecnii. Bio. Sci. Technol. 14: 331 346. Kulig B., Kołodziej J., Oleksy A., Kołodziejczyk M., Sjdk A. 2011. Influence of the wether conditions on fb ben yielding. Ecol. Chem. Eng.. 8: 1 7. Kulig B., Oleksy A., Kołodziejczyk M., Lorenc-Kozik A., Frąk P., Sikor A. 2012. Plonownie i ksztłtownie się skłdowych plonu i powierzchni symilcyjnej łnu wybrnych odmin bobiku w zleżności od sposobu ochrony roślin. Frgm. Agron. 29(4): 95 105. Kulig B., Oleksy A., Sjdk A. 2009. Plonownie wybrnych odmin bobiku w zleżności od sposobu ochrony roślin i gęstości siewu. Frgm. Agron. 26(3): 93 101. Kuźnir T., Ropek D., Kulig B. 2014. Wykorzystnie owdobójczego grzyb Isri fumosorose do zwlczni szkodników w uprwie bobiku. Proceed. of EC Opole 8(1): 201 222. Lcey L.A., Wright S.P., Kirk A.A. 2008. Entomopthogenic fungi for control of Bemisi spp.: foreign explortion, reserch nd implementtion. In: Gould, J.K., Hoelmer, K., Goolsby, J. (Eds.). Clssicl Biologicl Control of Bemisi tbci in the USA: A Review of Intergency Reserch nd Implementtion. Springer, Dordrecht: 33 69. Mchul M. 2001. Ocen stnu odżywieni roślin zotem z zstosowniem testów roślinnych. Post. Nuk Rol. 3: 71 83. Mrcinek J., Komisrek J. (red.) 2011. Systemtyk gleb Polski. Rocz. Glebozn. 62(3): ss. 195. Mscrin G.M., Kobori N.N., Quintel E.D., Delliber I. 2013. The virulence of entomopthogenic fungi ginst Bemisi tbci biotype B (Hemipter: Aleyrodide) nd their conidil production using solid substrte fermenttion. Biol. Control 66: 209 218. Neg A. 2014. Review on concepts in biologicl control of plnt pthogens. J. Biol. Agric. Helt. 4(27): 33 54.

Wpływ entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose n plon, elementy plonowni... 51 Pilbem C.J., Duc G., Hebblethwite P.D. 1990. Effects of plnt popultion density on spring-sown field bens (Vici fb) with different growth hbits. J. Agric. Sci. 11: 19 33. Ploetz R.C. 2007. Diseses of tropicl perennil crops: chllenging problems in diverse environments. Plnt Disese 91: 644 663. Prusiński J. 2003. Wpływ obsdy roślin n plonownie smokończących odmin bobiku (Vici fb ssp. minor) uprwinego n glebie lekkiej. Act Sci. Pol., Agricultur 2(2): 107 118. Prusiński J. 2007. Content nd blnce of nitrogen in fb ben fertilized with mmonium nitrte nd fed dditionlly with ure. EJPAU 10(4): #24. Prusiński J., Borowsk M., Kszkowik E. 2008. Wybrne wskźniki produkcyjności roślin bobiku w wrunkch wzrstjącego nwożeni zotem. Biul. IHAR 248: 105 116. Rozporządzenie Rdy (WE) nr 834/2007 z dni 28 czerwc 2007 r. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 189/1. Szentiv nyi O., Vrg K., Wynd R., Sltter H., Kiss L. 2006. Pecilomyces frinosus destroys powdery mildew colonies in detched lef cultures but not on whole plnts. Europ. J. Plnt Pthol. 115: 351 356. Tin J., Ho C., Ling L., M R.Y. 2014. Effects of temperture nd reltive humidity on conidil germintion of Isri fumosorose (Hypocreles: Cordycipitcee) IF-1106 nd pthogenicity of the fungus ginst Bemisi tbci (Homopter: Aleyrodide). Mycosystem 33: 668 679. Veg F.E., Goettel M.S., Blckwell M., Chndler D., Jckson M.A., Keller S., Koike M., Mnini N.K., Monzon A., Ownley B.H., Pell J.K., Rngel D.E.N., Roy H.E. 2009. Fungl entomopthogens: new insights on their ecology. Fungl Ecology 2: 149 159. Zimmermnn G. 2008. The entomopthogenic fungi Isri frinos (formerly Pecilomyces frinosus) nd the Isri fumosorose species complex (formerly Pecilomyces fumosoroseus): biology, ecology nd use in biologicl control. Biol. Cont. Sci. Technol. 18: 865 901. M. Krup, B. Kulig, D. Ropek, R. Witkowicz, A. Ślizowsk THE EFFECT OF ENTOMOPATHOGENIC FUNGUS ISARIA FUMOSOROSEA ON THE YIELD, THE YIELD COMPONENTS AND THE VEGETATION INDICES OF FABA BEAN Summry The im of the study ws to determine the suitbility of the entomopthogenic fungus Isri fumosorose for the ssessment of the effect on yield, yielding components nd vegettion indices of fb ben. The ecologicl field experiment ws crried out in split-plot design in three replictions in 2010 2011 t the Experimentl Sttion of the Institute of Crop Production of the Agriculturl University in Crcow. The first experimentl fctor ws the cultivr of fb ben (Amulet, Sonet) nd the second - the form of the plnt protection methods in the following combintions: 1. control, 2. the seed dressing with fungus Isri fumosorose, 3. folir ppliction of spore suspension of fungus Isri fumosorose nd 4. seed dressing nd folir ppliction of the fungl strin of Isri fumosorose. Tested fb ben cultivrs were significntly different in the mtter of yielding nd certin spects of the yield, such s number of seeds per pod nd the weight of one thousnd seeds. Higher yield nd weight of thousnd seeds from the nlyzed cultivrs were chrcterized by the Sonet cultivr (2.34 t h -1 nd 393.1 g respectively). Higher reltive content of chlorophyll in the leves mong the nlyzed ws observed in Sonet cultivr (45.8 SPAD). Lrger lef re index (LAI 2.05) chrcterized objects using the entomopthogenic fungus Isri in the form of spry. Vegettion indexes nd lef re index ws modified only by sttisticlly significnt interction cultivr x yers. Key words: fb ben, yield, Isri fumosorose, vegettion indices.

52 M. Krup, B. Kulig, D. Ropek, R. Witkowicz, A. Ślizowsk Zkceptowno do druku Accepted for print: 26.10.2017 Do cytowni For cittion Krup M., Kulig B., Ropek D., Witkowicz R., Ślizowsk A. 2018. Wpływ entomoptogenicznego grzyb Isri fumosorose n plon, elementy plonowni i wskźniki wegetcyjne bobiku. Frgm. Agron. 35(1): 40 52.