Ekonomika górnictwa naftowego Zarządzanie jednostkami gospodarczymi górnictwa naftowego odbywa się w trudniejszych warunkach niż w przedsiębiorstwach innych branż. Trudności te wynikają z kilku przyczyn: losowego (stochastycznego) charakterem wszystkich zjawisk i skutków związanych z poszukiwaniami naftowymi, dużego ryzyka występującego w trakcie poszukiwań, powodującego istnienie elementów pecha i szczęścia nawet przy najbardziej prawidłowych decyzjach, wysokiego kosztu wszystkich inwestycji i trudności w pozyskiwaniu kapitału na ich sfinansowanie, długości cyklu inwestycyjnego, często trwającego kilkanaście lat, długiego czasu eksploatacji inwestycji. Metody stosowane w ekonomice górnictwa powinny dać odpowiedź na szereg pytań, z którymi spotyka się manager przedsiębiorstwa naftowego, jak np.: ile zasobów węglowodorów znajduje się w danej jednostce geologicznej, jak ocenić wartość finansową danej jednostki, jak opracować racjonalny program poszukiwań naftowych dla określonej jednostki geologicznej. Do osiągnięć ekonomiki górnictwa naftowego zaliczyć należy: - rozwój geostatystyki naftowej, która zajmuje się analizą prac poszukiwawczych i ich wyników przy użyciu odpowiednich metod statystyki matematycznej, - opracowanie metod oceny efektywności ekonomicznej inwestycji poszukiwawczych w warunkach zdeterminowanych (gdy złoże jest rozpoznane), - opracowanie metod oceny inwestycji poszukiwawczych w warunkach ryzyka i niepewności, - określenie sposobów aplikacji metod optymalnej alokacji środków produkcji i kapitału w zakładach poszukiwawczych (w oparciu o modele badań operacyjnych), - określenie możliwości stosowania innych metod optymalizacji, w tym np. wymiany
urządzeń, sterowania zapasami, w warunkach przedsiębiorstw poszukiwawczych, - rozwój teorii użyteczności umożliwiający uwzględnianie tzw. czynnika ludzkiego w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych. Teoretyczny dorobek ekonomiki górnictwa naftowego uzupełnia pakiet programów komputerowych pozwalający na praktyczne stosowanie modeli teoretycznych. Dorobek geostatystyki naftowej w szacowaniu zasobów węglowodorów Problem liczby złóż węglowodorów znajdujących się w danym basenie geologicznym oraz ich wielkość interesuje wszystkie służby górnictwa naftowego, w tym służby ekonomiczne, gdyż zasobność basenu decyduje o jego wartości ekonomicznej, a tym samym o celowości inwestowania w poszukiwania i w budowę infrastruktury naftowej na danym obszarze. Do rozwiązywania problemów związanych z oszacowaniem zasobów węglowodorów wykorzystuje się prawidłowości odkryte przez geostatystykę naftową. Jednym z modeli do oszacowania wielkości złóż basenu geologicznego, proponowanych przez literaturę i z powodzeniem wykorzystywanych w praktyce, jest model Kontorowicza- Diemina. Model ten pozwala na konstrukcję rozkładu populacji złóż w postaci liczby złóż i ilości zasobów w danej klasie wielkości złoża. Ważną zależnością statystyczną, wykorzystywaną do prognozowania zasobów i planowania poszukiwań naftowych, jest zależność pomiędzy nakładami poniesionymi na poszukiwania i uzyskanymi efektami. W literaturze zwana jest ona również modelem Arpsa-Drewa. Funkcja poszukiwań naftowych, bo o niej mowa, umożliwia oszacowanie pierwotnych zasobów basenu geologicznego i współczynnika spadku efektywności poszukiwań. Wyznacza prognozę dalszych poszukiwań na podstawie dotychczasowej ich historii. Inną funkcją, niezbędną do analizy rentowności złóż węglowodorów, jest funkcja naturalnego (tj. nie powodowanego spadkiem popytu) spadku wydobycia ropy lub gazu z odwiertu w miarę upływu czasu. Bogaty materiał empiryczny pozwolił ustalić, że funkcja spadku wydobycia jest krzywą wykładniczą i taka jest wykorzystywana do modelowania rzeczywistości. W praktyce najistotniejszym elementem funkcji wykładniczego spadku wydajności odwiertów jest tempo spadku wydobycia. Parametr ten oblicza się korzystając z danych empirycznych i analizy regresji nieliniowej.
Praktyczne wykorzystanie modeli geostatystycznych umożliwiają specjalne programy komputerowe KODEM, PROGNOSIS, MONEY (Pakiet KALIF). Metody oceny inwestycji poszukiwawczych w warunkach zdeterminowanych Informacje potrzebne do podjęcia decyzji o inwestowaniu w poszukiwanie i zagospodarowanie złoża ropy naftowej lub gazu mają pierwotnie charakter informacji technicznych i są z reguły zawarte w programie poszukiwań naftowych. Do uzyskania prawidłowej oceny inwestycji geologicznej, konieczne jest przedstawienie w takim programie wszystkich potrzebnych informacji zgromadzonych przez służby geologiczne, geofizyczne, wiertnicze eksploatacyjne, jak np.: 1. Budowa geologiczna rejonu i potencjalnego złoża, 2. Zinterpretowane dane petrofizyczne, 3. Programy wiercenia, 4. Prognozy zasobów ropy naftowej, 5. Programy eksploatacji potencjalnego złoża, 6. Różne analizy z zakresu inżynierii złożowej. Wyniki oceny rentowności rozważanej inwestycji są tak dokładne i wiarygodne, jak dokładne i wiarygodne są dane użyte do obliczania tej rentowności. Dalszym krokiem w kierunku dokonania oceny inwestycji jest zamiana informacji technicznych w odpowiadające im informacje ekonomiczne, zwane strumieniami finansowymi. Strumienie finansowe to pieniężny odpowiednik harmonogramu realizacji i eksploatacji inwestycji. Strumienie te stanowią swojego rodzaju model ekonomiczny inwestycji, opisujący wydatki na budowę i eksploatację inwestycji oraz wytwarzane przez nią przychody. Inwestycje w górnictwie naftowym i gazownictwie przynoszą efekty rzeczowe i finansowe na ogół dopiero po wielu latach. Skutki realizacji inwestycji są rozłożone w czasie, wydatki i wpływy środków pieniężnych pojawiają się w różnych momentach. Analiza rentowności złoża ropy naftowej lub gazu nie może polegać na prostym porównywaniu strumieni wydatków na odkrycie i zagospodarowanie złoża ze strumieniem przychodów, uzyskanym przez pomnożenie wydobywalnych zasobów złoża przez cenę ropy lub gazu.
Stąd istotne znaczenie ma fakt, iż pieniądz otrzymany w różnych momentach musi być, dla porównywalności, przeliczany na ten sam moment czasowy, czyli dyskontowany. Do ostatecznej oceny projektów wykorzystywane są specjalne miary rentowności. Do oceny inwestycji poszukiwawczych w warunkach zdeterminowanych w praktyce wykorzystuje się aż 12 różnych wskaźników: - wielkość złoża, czyli ilość zasobów węglowodorów zawartych w rozpatrywanym obiekcie geologicznym, - nakłady inwestycyjne niezdyskontowane i zdyskontowane, - okres zwrotu nakładów inwestycyjnych - najstarsza i najprostsza miara, która określa czas, z reguły w latach, pomiędzy momentem rozpoczęcia inwestycji a momentem odzyskania przez inwestora wszystkich poniesionych nakładów inwestycyjnych, -koszt pozyskania 1 tony paliwa umownego niezdyskontowany i zdyskontowany -jest to miara kapitałochłonności poszczególnych projektów, - zysk niezdyskontowany i zdyskontowany (NPV), - zysk jednostkowy, - stopa zysku niezdyskontowanego i zdyskontowanego - czyli ilość złotówek generowanych przez 1 złotówkę zainwestowaną w dany projekt, - graniczna stopa zwrotu (IRR). Za podstawowe mierniki w tej grupie uważa się zysk zdyskontowany NPV (od: Net Present Value) i graniczną stopę zwrotu IRR (od: Internal Rate of Return). Zysk zdyskontowany NPV określany inaczej jako aktualna (bieżąca, zaktualizowana) nadwyżka finansowa netto jest sumą zdyskontowanych przepływów gotówkowych w poszczególnych latach funkcjonowania inwestycji. Miary rentowności Do ekonomicznej oceny projektów górniczych stosowanych jest wiele dynamicznych lub prostych wskaźników: wielkość złoża, nakłady inwestycyjne, okres zwrotu nakładów inwestycyjnych, koszt pozyskania 1 tony kopaliny niezdyskontowany i zdyskontowany, NPV zysk jednostkowy (wartość zaktualizowana netto),
stopa zysku niezdyskontowanego. Ilość złotówek generowanych przez 1 złotówkę zainwestowaną w projekt, IRR - graniczna (wewnętrzna) stopa zwrotu. (NPV=0). NPV wartość zaktualizowana netto (zł). Suma zdyskontowanych oddzielnie dla każdego roku różnic między wpływami i wydatkami przy stałym poziomie stopy dyskontowej NCF i n r a ti różnica między wpływami i wydatkami w i-tym roku obliczeń (zł/rok) okres obliczeń, lata - współczynnik dyskontowy - stopa dyskontowa Zainwestowany kapitał powinien przynieść inwestorowi bezpieczną stopę zysku, równą co najmniej aktualnej stopie oprocentowania kredytów długoterminowych. Im większe ryzyko inwestycyjne (niski stopień rozpoznania zasobów, wysokie i zmienne stopy dyskontowe, rosnące koszty środków produkcji, niestabilne ceny metali) to tym wyższa musi być bezpieczna stopa zysku, aby projekt górniczy był finansowany. Uzyskanie wartości NPV większej od zera oznacza, że inwestycja zwróci poniesione nakłady, przyniesie od nich odsetki i da dodatkową wartość równą obliczonemu NPV Im wyższa wartość NPV tym projekt inwestycyjny bardziej atrakcyjny pod względem ekonomicznym. Miara ta ma szereg zalet: określa w łatwy i bezpośredni sposób atrakcyjność analizowanych inwestycji, umożliwia porównywanie i rangowanie kilku projektów, uwzględnia zmianę pieniądza w czasie, umożliwia sprawdzenie, czy rentowność inwestycji przekracza założone minimum, jest też miarą addytywną. Dlatego też jej powszechne stosowanie nie budzi wątpliwości. Stopa graniczna IRR to wartość stopy dyskontowej, przy której NPV=0.
Wartość IRR odpowiada najwyższemu poziomowi odsetek od włożonych w inwestycję środków finansowych. Powszechność stosowania wskaźnika IRR wynika m.in. z tego, że bezpośrednio odzwierciedla on zdolność danej inwestycji do zarabiania pieniędzy. Wiele firm naftowych uważa, że wartość tego wskaźnika powinna rozstrzygać definitywnie o tym, czy inwestycja zostanie skierowana do realizacji czy odrzucona jako mało atrakcyjna. Ocenę ekonomiczną odkrytego złoża przy różnych wariantach eksploatacji i finansowania inwestycji umożliwiają programy WEZYR i FIELD (Pakiet KALIF ). Ocena inwestycji poszukiwawczych w warunkach ryzyka i niepewności Miary wartości ekonomicznej inwestycji uwzględniające ryzyko poszukiwawcze to: prawdopodobieństwo odkrycia złoża, oczekiwana ilość zasobów węglowodorów w złożu, oczekiwany efekt finansowy EMV. Oczekiwany efekt finansowy EMV (od: Expected Monetary Value) wyznaczamy określając możliwe zyski (straty) z przedsięwzięcia i prawdopodobieństwa ich wystąpienia, a następnie stosując powszechnie znany wzór na wartość oczekiwaną. Najczęściej stosowana formuła ma postać: EMV = p. * NPV+(1-p) * K, gdzie: NPV -zysk zdyskontowany z inwestycji w przypadku odkrycia złoża, K -koszty badań i wierceń potrzebnych do stwierdzenia negatywności obiektu, p - prawdopodobieństwo odkrycia złoża. Podejmowanie decyzji poszukiwawczych odbywa się również w warunkach niepewności. Niepewność polega na tym, że decydent nie jest w stanie przewidzieć żadnej informacji o skutkach podjętej decyzji - ani jej efektu rzeczowego, ani efektu finansowego. Niepewność dotyczy zarówno wartości parametrów geologicznych jak i ekonomicznych złoża. Mimo przeprowadzonych badań geologicznych nie znane są do końca wartości takich cech jak porowatość, miąższość, powierzchnia; nie można przewidzieć dokładnie przyszłych kosztów wierceń czy cen węglowodorów.
Najczęściej stosowane metody uwzględniania niepewności to stosowanie rozkładów prawdopodobieństwa parametrów geologicznych i ekonomicznych, symulacja komputerowa i analiza wrażliwości. Miary opłacalności inwestycji mają w tym przypadku postać rozkładów prawdopodobieństwa. Nowe kierunki ekonomiki górnictwa naftowego Nowe kierunki w ekonomice górnictwa naftowego polegają głównie na pogłębianiu wiedzy i praktycznych osiągnięć w dotychczasowych obszarach, przy równoczesnym poszerzaniu zestawu narzędzi informatycznych i ekonomicznych używanych przy rozważaniach teoretycznych i zastosowaniach praktycznych. Nadal więc największą wagę przywiązuje się do oceny obiektów geologicznych - zarówno pod względem zasobności jak i wartości rynkowej - i do metod podejmowania decyzji w warunkach ryzyka różnego rodzaju. Jednakże studiując amerykańską literaturę naftową z lat 1989-1993 napotyka się na świat pojęć i metod o wiele bogatszy niż podstawy ekonomiki górnictwa naftowego opracowane w latach 70. i 80. Na szczególną uwagę zasługują liczne próby powiązania dorobku teoretycznego różnych dziedzin nauki o zarządzaniu przedsiębiorstwem (gospodarka finansowa, giełda, rynek pieniężny, rachunek kosztów, podejmowanie decyzji, negocjacje handlowe itd.) z codzienną praktyką amerykańskiego rynku naftowego. Wykaz podnoszonych tematów przedstawia się następująco: - szacowanie zasobów węglowodorów, -ocena wartości rynkowej złoża węglowodorów, - szacowanie kosztów działalności firm naftowych, -ocena sytuacji finansowej firm naftowych, -ocena ryzyka w naftowej działalności gospodarczej. Szacowanie zasobów węglowodorów W tym kluczowym dla geologów-praktyków zagadnieniu nadal dominują podejścia uwzględniające niepewność. Nikt już nie pisze o zasobach złoża jako o stałej, zdeterminowanej liczbie. W dalszym ciągu przyjmuje się - tak jak ustalono wcześniej (Łucki, 1995) - że rozkład wielkości złóż w dowolnym basenie sedymentacyjnym jest rozkładem logarytmicznonormalnym.
Praktyczne zastosowanie tej teorii pokazał Roebuck (1990). Znając zasoby kilku złóż (odwiertów poszukiwawczych można oszacować rozkład zasobów dla całego basenu. Wskazane jest przy tym, aby potencjalne horyzonty produktywne miały podobną litologię, aby wydobycie odbywało się w tych samych warunkach energetycznych i aby udostępnianie złoża odbywało się tą samą techniką (np. bez równoczesnego używania otworów poziomych i pionowych). Beninger i Caldwell (1991) opisali z kolei jak oszacować metodami statystycznymi rozkład zasobów pozostałych do wydobycia w eksploatowanym złożu. Wprowadzony przez nich element niepewności to wykładnik funkcji spadku wydobycia, natomiast jako wartości stałe przyjmuje się: wydajność początkową, roczne tempo spadku wydobycia i wydajność końcową. Najnowszym wkładem matematyki w poszukiwania naftowe jest zastosowanie teorii zbiorów rozmytych do oceny basenów geologicznych (Fang i Chen, 1990; Li, Chen i Fang, 1992; Chen i Fang, 1993). Ta nowa metoda wprawdzie wychodzi - tak jak poprzednio opisane - z sytuacji pełnej niepewności, ale wykorzystuje całkiem inny rodzaj matematyki, nie mający nic wspólnego z rachunkiem prawdopodobieństwa. Od inżynierów-geologów, dysponujących -jak wiadomo - bardzo skąpymi i fragmentarycznymi danymi, nie żąda się ilościowych informacji (na przykład porowatość od 10 do 1%). Przy metodzie zbiorów rozmytych wystarczą informacje słowne, jakościowe: porowatość bardzo dobra, dobra lub kiepska. Metoda wykorzystuje teorię możliwości (nie mylić z teorią prawdopodobieństwa) oraz teorię wielokryterialnego podejmowania decyzji. Efektem zastosowania metody są wykresy użyteczności danego basenu, umożliwiające wydanie jego jakościowej oceny w skali od "bardzo złej" do "wyśmienitej". Zastosowanie sztucznej inteligencji w górnictwie naftowym Inżynier naftowy powinien zacząć studiowanie tych problemów od artykułu Mc Cormacka i Daya (1993) dotyczącego zastosowania systemów eksperckich i sztucznej inteligencji w przemyśle naftowym. Historia rozwoju sztucznej inteligencji obejmuje następujące techniki - od najbardziej rozwiniętych do dopiero "raczkujących": - systemy eksperckie, - sieci neuronowe, - zbiory rozmyte, - algorytmy genetyczne,
- analiza przeszłości (case-based reasoning), - analiza baz danych (data base mining). Tak więc system wyszukiwania informacji powinien odznaczać się pewną "inteligencją" i umieć pomagać użytkownikowi w formułowaniu nie jednoznacznie sformułowanych pytań. Przykładem takiej sytuacji jest prośba użytkownika skierowana do systemu: "znajdź mi inne rzeczy jak ta", co w języku naukowym nazywa się "szukaniem analogów" (np. złóż wzorcowych). Drugie źródło niepewności to same dane -jak wiadomo, w poszukiwaniach naftowych danym jest daleko od poprawności, gdyż są one wynikiem ocen opartych na ograniczonej liczbie obserwacji i na ogólnych założeniach. Wychodząc z takiej sytuacji, Chany i Inder opisują technikę posługiwania się zbiorami rozmytymi do opisu niepewnych danych geologicznych przy użyciu liczb i symboli. Fogelman-Soulie (1992) zajmuje się zastosowaniem sieci neuronowych w górnictwie naftowym. Wymienił on następujące ich zastosowania praktyczne: -analiza obrazów sejsmicznych (ograniczanie szumu, kompresja obrazów, wykorzystanie wzorów w obrazach), - analiza produktywności odwiertów (przewidywanie jakości odwiertów, analiza sygnałów uzyskiwanych w trakcie wiercenia, przewidywanie wydobycia na podstawie szeregów czasowych), -analiza własności skał (klasyfikacja i datowanie skał), -analiza obrazów satelitarnych (segmentacja obszarów, budowa map), -sterowanie (modelowanie instalacji, sterowanie procesami, analizy, badania nieniszczące). Teoria sieci neuronowych wprawdzie wiąże się z klasycznymi technikami matematycznymi (analiza dyskryminacyjna, bayesowska itd.), ale równocześnie stanowi ich rozszerzenie, gdyż wchodzi w obszary nieliniowości. Zastosowanie sieci neuronowych prawie podwoiło wartość współczynnika korelacji pomiędzy przepuszczalnością zmierzoną dla rdzeni wiertniczych a przepuszczalnością przewidywaną. Sieci te nie są programowane, lecz same uczą się na przykładach. Ustalanie godziwej wartości złoża ropy lub gazu Jeżeli chodzi o czysty, bezpośredni rachunek ekonomiczny, najwięcej artykułów w ostatnich latach poświęcone było ustalaniu godziwej wartości rynkowej (fair-market-value) obiektów geologicznych.
Metody te tworzą oddzielną subdyscyplinę naftową - inżynierię oceny obiektów geologicznych (evaluation engineering), a specjaliści z tej dziedziny - taksatorzy (evaluators) - muszą się odznaczać najwyższym stopniem profesjonalizmu. Zwykle są to doświadczeni inżynierowie złożowi o dostatecznej znajomości problemów fizycznej i ekonomicznej niepewności. Muszą oni umieć oceniać zasoby geologiczne, sytuację finansową przedsiębiorstw, ekonomikę i ryzyko. Klasyczna definicja godziwej wartości rynkowej złoża jest według Hickmana następująca: jest to wartość ustalona przez chętnego kupującego i chętnego sprzedającego w trakcie transakcji pomiędzy niezależnymi uczestnikami, gdy żadna ze stron nie jest zmuszona kupować bądź sprzedawać, a obie dysponują dobrą znajomością istotnych faktów". Obecnie określa się ją zwykle na podstawie prognozy zasobów i na podstawie szacunku NPV (zysku zdyskontowanego), skorygowanego o pewien poziom ryzyka zależnego od kategorii sprzedawanych zasobów. Dużą rolę odgrywają też inne wskaźniki omówione w pierwszej części tego wykładu (koszt jednostkowy, IRR i okres zwrotu). Metody ustalania wartości rynkowej złoża są podzielone na 4 kategorie: sprzedaże porównawcze, sztywne wzory (wskaźniki), prognozy dochodu, koszt ekwiwalentny. Wszystkie te metody mają na celu ustalenie takiej godziwej ceny za obiekt, która będzie chroniła nabywcę przed skutkami wszystkich rodzajów przewidywanego ryzyka i niepewności w interesach, mających charakter technologiczny, ekonomiczny lub polityczny. Obecnie najczęściej stosowane są prognozy dochodu (zysku zdyskontowanego), ale prawidłowe zachowanie się na rynku wymaga równoczesnego stosowania wszystkich metod, co powinno ograniczyć możliwość przeoczenia jakiegoś negatywnego aspektu projektowanego zakupu. Ocena wartości złoża jest więc zależna w bardzo dużym stopniu od rodzaju użytego "cash tlow" (czyli od sposobu liczenia zysku zdyskontowanego) i od przyjętego scenariusza wzrostu cen i kosztów w przyszłości. W USA wieloletnią średnią stopę dyskontową, używaną do oceny omawianych obiektów, przyjmuje się na poziomie 8,4%.
Koszty poszukiwań naftowych i eksploatacji złóż Chodzi tu o odwieczny spór między teoretykami i praktykami, czy uwzględniać już wydane pieniądze w analizie rentowności przedsięwzięć, którą mogą być realizowane w przyszłości. Najlepszym przykładem takiej - często patowej - sytuacji jest odkrycie złoża, które przyniosło rozczarowanie, gdyż spodziewaliśmy się czegoś znacznie większego. Złoże mimo to trzeba zagospodarować - jak więc liczyć rentowność zagospodarowania? Jeśli uwzględnimy koszt poszukiwań - inwestycja będzie nierentowna. Zwykle więc liczy się tylko samo zagospodarowanie wychodząc z założenia "że nie ma co płakać nad rozlanym mlekiem". Niby decyzja słuszna, ale firma przecież poniesie straty. Cały problem komplikuje się w przypadku, gdy projekt jest przekazywany - jak to ma miejsce w Polsce - z jednej części firmy do drugiej i gdy każda liczy rentowność tylko dla swojego zakresu prac. Jeszcze większe "zaciemnienie obrazu" powstaje w momencie sprzedaży projektu obcej firmie i pojawienia się ceny transferowej. Capen proponuje pozostawienie problemu bez rozstrzygnięcia i podejmowanie decyzji na podstawie obecnej rynkowej wartości projektu. Wychodzi z założenia, że wszystkie transakcje rynkowe nawet te dokonywane wewnątrz firmy - polegają na tym, że ktoś coś komuś sprzedaje co ma określoną wartość. Nie uwzględnianie tej wartości, która jest kosztem dla "kupującego" i przychodem dla "sprzedającego" oznacza złą politykę inwestycyjną. Problem pojawił się w związku z obserwowanym na świecie zjawiskiem, że taniej jest kupić zasoby węglowodorów niż ich szukać. Stało się więc konieczne pewne ujednolicenie metody rejestracji kosztów odkrycia. Stwierdzono, że istnieją 3 główne sposoby rejestracji tych kosztów: 1. S ame koszty poszukiwań, bez uwzględnienia rewizji zasobów, 2. S ame koszty poszukiwań, z uwzględnieniem rewizji zasobów, 3. K oszty poszukiwania i zagospodarowania, z uwzględnieniem rewizji zasobów i wtórnych metod eksploatacji. Doprowadzenie do jednolitego sposobu liczenia leży w interesie wszystkich zainteresowanych stron (przemysł, banki, rząd, firmy doradcze), gdyż bez tego jakiekolwiek porównania kosztów w skali krajowej i międzynarodowej nie mają sensu, co z kolei
utrudnia prowadzenie interesów na rynku. Ze szczególnych problemów warto zasygnalizować następujące: konieczność stosowania wieloletniej średniej ruchomej (cykl poszukiwawczy trwa kilka lat, licząc od rozpoczęcia poszukiwań i zakupu koncesji do zagospodarowania odkrytego złoża), przeliczenie ropy naftowej i gazu ziemnego na paliwo umowne z uwzględnieniem ich kaloryczności, uwzględnianie zanieczyszczeń w kopalinie. Spadek cen ropy na świecie spowodował, że wiele mało wydajnych i silnie zawodnionych niemieckich złóż (podobnie w Polsce) ropy stało się złożami nieopłacalnymi. Wobec braku perspektyw na gwałtowny wzrost cen ropy w najbliższych latach, przemysł musi podjąć określone przedsięwzięcia dla zachowania konkurencyjności. Złoża uznane za nieopłacalne trzeba zamknąć lub sprowadzić do poziomu opłacalności. Kluczowe elementy tej metody przedstawiają się następująco: - przeprowadzono dokładną analizę odwiertów, ich wydajności i kosztów w funkcji czasu, - zidentyfikowano odwierty za drogie i odwierty opłacalne przez zastosowanie rachunku kosztów marginalnych, -dokonano oceny rentowności różnych możliwych przedsięwzięć według wybranych scenariuszy, -wytypowano odwierty do likwidacji. Podkreślono, że w wielu przypadkach nie ma potrzeby likwidacji nierentownych odwiertów, gdyż istnieje możliwość zmniejszenia kosztów ich eksploatacji. Analiza ryzyka Tradycyjne pojęcie rynku poszukiwawczego (Łucki, 1995) już rzadziej pojawia się w publikacjach naftowych. Nic nowego poza koncepcją wartości oczekiwanej nie da się chyba już wymyślić. Ciągle natomiast trwają narzekania, że metody wartości oczekiwanej to w większości "dość wymyślne i skomplikowane obliczenia" (Downey, 1989). Większość prac zajmuje się obecnie ryzykiem w aspekcie rynkowym, finansowym, kapitałowym itp., przede wszystkim na skutek internacjonalizacji przemysłu naftowego. Są to problemy o wiele trudniejsze od prostego ryzyka poszukiwawczego, gdyż obejmują
zagadnienia w ogóle mało znane w naszym kraju, nie mówiąc już o możliwości ich percepcji przez inżynierów naftowych. Dla takich zagadnień główna rola przypada bankom finansującym - w taki czy inny sposób - działalność firm naftowych. W zagadnieniach tych podstawowym problemem jest zabezpieczenie transakcji (hedging). W słownikach istnieją dwa wyjaśnienia terminu "hedging": transakcja terminowa polegająca na równoczesnym zakupie i sprzedaży takiej samej partii towaru, aby zabezpieczyć się od spadku lub zwyżki cen na giełdzie towarowej, zabezpieczenie się przepisami na dwie strony. Taką formą zabezpieczenia są różnego rodzaju transakcje terminowe (na przykład typu "futures" i "swap"). "Oil futures" to prawie obowiązujące zobowiązanie dostarczenia lub przyjęcia ropy w określonej ilości i o określonej jakości, określonego dnia w przyszłości i w danej miejscowości. "Oil swaps" to zabezpieczenie dotyczące transakcji pomiędzy producentami (lub użytkownikami) ropy a instytucją finansową lub firmą handlową. W przeciwieństwie do rynku transakcji "futures", transakcje "swap" nie są prowadzone na giełdzie. "Oil swap" to transakcja, w której jedna strona (producent) zgadza się płacić miesięcznie lub kwartalnie drugiej stronie (instytucji finansowej) ekwiwalent wartości określonej ilości ropy po cenie rynkowej. Instytucja finansowa dokonuje odwrotnej opłaty, ale po stałej cenie. W efekcie producent ma stałą cenę a instytucja finansowa bierze na siebie ryzyko (lub ewentualnie zyski). Chociaż można takie transakcje uważać za element spekulacji, są one korzystne dla firm naftowych, gdyż zmniejszają ryzyko i ułatwiają podejmowanie decyzji inwestycyjnych. Kredytowanie firm naftowych Jest regułą, że kredyty udzielane przez banki komercyjne małym i średnim firmom naftowym są zabezpieczane zasobami złóż, czyli przyszłym wydobyciem. Istnieją różne rodzaje ryzyka, jakie musi uwzględniać kredytodawca przy finansowaniu zasobów ropy i gazu, oraz szereg produktów i technik finansowych służących do zmniejszenia ryzyka, któremu podlega zarówno kredytobiorca jak i kredytodawca. Tak więc przy finansowaniu
górnictwa naftowego można teraz korzystać z takich zabezpieczeń jak "oil futures" i "oil swaps". Literatura Łucki Z., 1995: Ocena inwestycji i podejmowanie decyzji w górnictwie naftowym i gazownictwie. Polska Fundacja Promocji Kadr, Kraków Hajdasiński M. Podstawy ekonomicznej oceny projektów górniczych. Techn. University Sudbury. W: Szkoła Gospodarki Surowcami Mineralnymi Cieślewicz W.J Przedsiębiorstwa eksploatacji surowców mineralnych, finansowanie, funkcjonowanie, rentowność i sprzedaż produktów Colorado School of Mines Golden. W: Szkoła Gospodarki Surowcami Mineralnymi