Ceny maksymalne i minimalne wprowadzane przez państwo Autor: Mateusz Machaj #ceny minimalne #ceny maksymalne W rozdziale nauczysz się: Czym jest równowaga na rynku. Czym są ceny maksymalne i jakie są ich skutki. Czym są ceny minimalne i jakie są ich skutki. Jak widzieliśmy we wcześniejszych rozdziałach, wszystkie produkty na rynku mają swoje ceny, które zależą od popytu i podaży, a te z kolei zależą od różnych czynników. Jeśli ceny na rynku podniosły się, to oznacza, że zaszły na rynku jakieś czynniki na to wpływające np. wzrosły koszty produkcji danego towaru, albo wzrósł na niego znacząco popyt. W każdym z tych scenariuszy na rynku działają konkurujący przedsiębiorcy, którzy swoją działalnością starają się przynosić na rynku równowagę, czyli zrównujące chęci sprzedawców do sprzedawania i chęci kupujących do kupowania. Więcej na temat tego procesu zostanie opisane w rozdziale drugim. Załóżmy, że w danym momencie zwiększa się z jakiegoś powodu chęć ludzi do kupowania butów. W wyniku tego następuje wzrost ich cen. Na tym etapie proces się nie kończy, ponieważ na wolnym rynku występuje konkurencja. Przedsiębiorcy zauważają, że z powodu wyższych cen bardziej opłacalna jest produkcja butów, więc przenoszą swoje zasoby w ich produkcję. Kupują materiały do tego potrzebne, lub odnajdują rynki, na których mogą je zakupić (także zagraniczne). Dzięki temu mogą zwiększyć podaż na rynku, a co za tym idzie obniżyć ceny butów i pozwolić na tańsze zakupy niż wcześniej. W ten sposób działa na rynku konkurencja, o której porozmawiamy więcej w kolejnej części książki. W tej chwili ważne jest dla nas spostrzeżenie, że na rynku przedsiębiorcy działający dla zysku starają się prowadzić ceny do ich naturalnych poziomów.
Naturalnych, czyli takich, które odpowiadają aktualnym na rynku warunkom: chęci kupowania i możliwościom produkcji. Właśnie w wyniku ich działań dochodzi do zmierzania w stronę czegoś, co w ekonomii nazywa się równowagą. Ceną równowagi nazywamy cenę, w której sprzedawcy i kupcy odnajdują w danej chwili na rynku dla siebie rozwiązanie ich zdaniem najkorzystniejsze. Niekoniecznie są to rozwiązania najlepsze i najbardziej wymarzone ponieważ przy każdej transakcji zarówno kupujący, jak i sprzedający mogą pomyśleć szkoda, że nie udało mi się uzyskać lepszych warunków ; albo w sumie żałuję, że do tej transakcji nie dopuściłam. Jednakże mimo tych bolączek w danej sytuacji zawarcia transakcji, w której przychodzi im wybierać, starają się zapewnić sobie możliwie najkorzystniejsze wyjście. Kiedyś jedną z proponowanych przez rządy interwencji było zastosowanie ceny maksymalnej, to znaczy ceny niższej od tej, która ukształtowałaby się na rynku. Rozumowanie wyglądać mogłoby w sposób następujący. Załóżmy, że rząd chciałby, żeby wszyscy biedni ludzie w Polsce mogli kupić sobie komputer. Nie każdego jednakże na niego stać. W związku z tym ministrowie podejmują obietnicę: wprowadźmy cenę maksymalną, to znaczy zabrońmy pod groźbą grzywny lub kary więzienia sprzedawania komputerów drożej niż za cenę jednego złotego. Z prawa popytu wiemy, że tak niska cena skłoni wielu ludzi do kupowania dużych ilości komputerów. Z prawa podaży wiemy jednak, że wielu sprzedawców nie zdecyduje się na sprzedaż po takich cenach. Dlaczego? Ponieważ, żeby wyprodukować komputer, trzeba opłacić niezbędne elementy elektroniczne, części składowe, monitor, pracę inżynierów i zarządzających procesem produkcji i tak dalej. Nie da się za te elementy zapłacić ceny poniżej jednego złotego (na jeden komputer) tak, aby przedsiębiorca był w stanie produkować komputery po jeden złoty. Dlatego w wyniku takiej regulacji rezygnuje z tworzenia komputerów i przerzuca się na jakąś inną bardziej opłacalną działalność. W efekcie zamiast mieć na rynku więcej komputerów dla wszystkich, przestają one być dostępne. W wyniku wprowadzenia ceny maksymalnej dochodzi do pojawienia się na rynku niedoboru produktu. A zatem skutek takiej regulacji jest dokładnie odwrotny do zamierzonego. Zamiast spełnić piękną obietnicę tanich komputerów dla wszystkich, realizujemy obietnicę braku komputerów dla kogokolwiek. Najczęstszą konsekwencją cen maksymalnych jest również pojawienie się czarnego, nieoficjalnego rynku, na którym ceny są trochę wyższe od naturalnych (ponieważ czarny rynek nie jest legalny, więc wiążą się z
nim ryzyka działania). Dzięki temu udaje się chociaż częściowo osiągnąć zaspokojenie potrzeb ludzi (za czasów systemu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej przed rokiem 1989 takie transakcje nazywano transakcjami spod lady ). Ale rząd może nawet wypowiedzieć walkę i takiemu sposobowi dostarczania produktów. Tak jak czynił to w czasach PRL, zwalczając, jak to określał, spekulantów, którzy tak naprawdę dostarczali ludziom pożyteczne dobra. Z tych powodów rządy zachodnie raczej nie wprowadzają dzisiaj cen maksymalnych, gdyż skutkują efektami odwrotnymi do zamierzonych. A jednak czasami wśród opinii publicznej pojawiają się sentymenty wobec tego zjawiska. Wyobraźmy sobie, że w jakimś mieście ma nastąpić jakieś wyjątkowe wydarzenie. Może to być pogrzeb bardzo znanej osoby, albo jakieś głośne wydarzenie sportowe. Najczęściej w takiej sytuacji następuje gwałtowny wzrost cen noclegów. Często klienci nie do końca świadomi mechanizmów ekonomicznych są gotowi narzekać, że tak być nie powinno. Niektórzy nawet śmielej uważają, że należałoby wprowadzić ceny maksymalne i nakazać obniżki cen sprzedawcom. A tymczasem zwiększona cena sprzedaży odzwierciedla zmianę warunków na rynku. Skoro wzrósł popyt, to przy ograniczonej liczbie miejsc, wzrastają wyraźnie ceny. Dzięki temu wszystkie miejsca nie znikają z rynku od razu i nie pojawia się od razu niedobór. Pozostają miejsca z wyższymi cenami dla tych konsumentów, którym najbardziej zależy na wykupieniu miejsca na nocleg w dniu wydarzenia. Gdyby ceny nie wzrosły, to tych miejsc już dawno by nie było. Co więcej, taki wzrost cen spełnia ważny bodziec dla tych, którzy mogą dodatkowo dostarczyć produkt. Ludzie, którzy nie zajmują się na co dzień wynajmem mieszkań, mogą zostać skłonieni okazją do zarobku do tego, aby udostępnić komuś jakiś pokój, czy nawet mieszkanie (a samemu wyjechać). Gdyby wprowadzono cenę maksymalną, to nie tylko byłby problem z miejscami, ale również z tworzeniem dodatkowych miejsc noclegowych. Podobnie rzecz ma się z latarkami, czy chlebem w trakcie powodzi. Ceny tych produktów gwałtownie rosną, ponieważ konsumenci bardzo ich potrzebują. Taka cena z jednej strony sprawia, że kupują je ludzie, którzy najbardziej tych dóbr pożądają (a nie ci, którzy kupią je relatywnie tanio po to, aby je potem drogo odsprzedać na czarnym rynku, albo magazynować). A z drugiej strony motywuje innych producentów, żeby dostarczać tych dóbr więcej. Skoro w danym rejonie wzrasta cena latarek, to opłaca się je tam transportować z innych rejonów, gdzie są mniej potrzebne. Gdyby wprowadzono ceną maksymalną, to
osiągnęłoby to skutek przeciwny do zamierzonego. Produkty znalazłyby się w niedoborze, a z rynku zniknąłby bodziec dla producentów, żeby zwiększać produkcję. Drugim rodzajem kontroli cenowej, którą wprowadzały (a nawet wprowadzają dzisiaj) państwa jest cena minimalna, to znaczy cena, poniżej której zakazane pod groźbą kary pieniężnej lub więzienia jest sprzedawanie jakiegoś produktu. Skutek takiej regulacji jest bardzo podobny do ceny maksymalnej, z tym wyjątkiem, że powoduje na rynku nadwyżkę, a nie niedobór. Wyobraźmy sobie sprzedawcę jakiegoś taniego szamponu, który nie jest równie dobry co lepsze produkty. Ma przeciętny zapach, konsystencję i słabiej się pieni. Jednakże słaba jakość jest rekompensowana niską ceną. Dzięki temu, że sprzedawca może obniżyć cenę produktu, zachęca biedniejszych konsumentów do kupowania towaru. Powiedzmy jednak, że z wątpliwą pomocą postanawiają przyjść urzędnicy państwowi i stwierdzają, że szampon nie może być tak tanio sprzedawany. Należy zapewnić godziwy zysk dla sprzedawców. Ustalają więc, że szampon musi mieć cenę taką jak jego droższy odpowiednik, powiedzmy 10 złotych, podczas gdy na rynku wcześniej kosztował 4 złote. Jakie będą efekty takiego działania? Ponieważ ani ustawą, ani rozporządzeniem nie da się podnieść jakości produktu, to konsumenci przestaną go kupować. Skoro produkt nie dostarcza wysokiej jakości konsumentom, to trudno oczekiwać, że będą chcieli go kupować tak, jakby był to produkt więcej warty. W rezultacie cena minimalna również nie zadziała na korzyść sprzedawców. Zamiast im pomóc i zapewnić wyższe zyski, to skaże ich na zmniejszenie przychodów i kłopoty ze zbytem. Na rynku pojawi się nadwyżka towaru, którego nikt nie będzie chciał kupić. Cena minimalna, która teoretycznie ma wesprzeć słabszego producenta, pozwolić mu na większy zarobek, uderza najbardziej w niego, ponieważ zabrania mu konkurować ceną. Skutkiem tego producent zostaje wyparty z rynku i traci swoją i tak poboczną pozycję. Cena minimalna uderza najbardziej w producentów najsłabszych, którzy mają kłopoty z utrzymaniem na rynku solidnej i wartościowej marki. Jak widzimy, przymusowo wprowadzane ceny minimalna i maksymalna nie spełniają pokładanych w nich nadziei. Przynoszą najczęściej efekty odwrotne do deklarowanych.
Ramka: Czy wiesz, że ceny biletów lotniczych na dany lot stają się tym droższe, im mniej miejsc pozostaje wolnych w samolocie? Daje to odpowiednią korzyść konsumentom, ponieważ pozostawia możliwość wykupu biletu na ostatnią chwilę przez tych, którym na tym najbardziej zależy. Gdyby ceny pozostawały cały czas niskie, to miejsca zostałyby wykupione szybciej. Zadania: Wyjaśnij, jak działa cena maksymalna. Wyjaśnij, jak działa cena minimalna. Jakie mogą być motywacje wprowadzania cen minimalnych i maksymalnych? Wyjaśnij, czym jest równowaga rynkowa. [Sugestia ilustracyjna: Rozmawia dwóch studentów, pierwszy mówi: Ale czemu nie masz gdzie wynająć pokoju?, drugi odpowiada: Bo rząd wprowadził cenę maksymalną na wynajem ]