Rada szkoleniowa Data: 15. 03. 2014 r. Prowadzące: Emilia Konadorów, Maria Mikołajczyk Temat: Rola ruchu w procesie uczenia się dzieci w wieku przedszkolnym Ruch to drzwi do uczenia się Paul Dennison Dziecko musi być aktywne fizycznie. Uczenie się, myślenie, twórczość, inteligencja to procesy nie tylko mózgu, ale całego ciała. Od wczesnego niemowlęctwa poprzez całe życie ruch fizyczny odgrywa ważną rolę w tworzeniu sieci komórek nerwowych, które faktycznie stanowią istotę uczenia się. Uczenie się nie jest procesem odbywającym się wyłączne w głowie. Prawdziwe uczenie, takie uczenie się, które jest znaczące dla uczącego się, nie jest zakończone, dopóki nie przyniesie ono pewnego rezultatu, pewnego fizycznego, osobistego wyrażania myśli. A można wyrazić zdobytą wiedzę poprzez: mówienie, pisanie, rysowanie, granie, śpiewanie, poruszanie się z gracją w tańcu i sporcie, czyli rozwój naszej wiedzy przebiega równolegle z rozwojem umiejętności, które wspierają i wyrażają tę wiedzę. Budując takie umiejętności używamy mięśni ciała, połączeń nerwowo- mięśniowych, a także ich połączeń ze szlakami poznawczymi. Takie myślenie o ciele i o mięśniach jest nam obce. Szanujemy nasz układ nerwowy, ale zapominamy, że niczego nie można wyrazić bez użycia mięśni, sprawnych mięśni. Każda myśl musi być zakotwiczona w działaniu inaczej pozostanie tylko informacją, sztucznym tworem, wiedzą bez pokrycia. Pamiętajmy, że także mowa, pisanie odbywa się przy udziale wysoko wyspecjalizowanej działalności mięśni. Zapewnijmy więc naszym dzieciom odpowiednią dawkę ruchu. Niech dziecko, które od pierwszych dni życia dotyka, bada, czasem nawet coś psuje, bawi się, śmieje, biega, wymyśla różne zabawy, zadaje nieustannie pytania będzie społecznie akceptowane. Niestety często jest tak, że dzieci ciche, spokojne są chwalone; przecież nie zadaje pytań, nie przeszkadza, nie psuje, więc jest dobrze wychowane. Dzieci ruchliwe, ciekawe świata są nadpobudliwe, niegrzeczne, nieakceptowane społecznie. Najnowsze badania ukazują jednak jak działania dziecka już w pierwszych kilku latach życia mają ogromny wpływ na to, w jakim stopniu rozwinie ono rozmaite zdolności. Poniżej przedstawiono związki pomiędzy aktywnością fizyczną a konkretnymi umiejętnościami.
czynność chwytanie pełzanie chodzenie sięganie obracanie dotykanie machanie rękami i nogami pchanie ciągniecie obracanie się w kółko balansowanie słuchanie huśtanie się turlanie się padanie tańczenie głaskanie- powoduje wydzielanie acetylocholiny (neuroprzekaźnik) przytulanie wspólna zabawa układanie zabawek w piramidy układane układanek rozpoznawanie wzorów tworzenie wzorów bawienie się w gry słowne zabawy powtórzeniowe słuchanie muzyki prowadzi do koordynacji wzrokowo- ruchowej, dobrego rozwoju zdolności motorycznych, przygotowanie do pisania rozwinięcie zmysłu równowagi zdolności sportowych łatwego opanowania jazdy na rowerze umiejętności pisania dobrej koordynacji ruchowej umiejętności czytania miłości poczucia bezpieczeństwa tworzenia więzi umiejętności społecznych umiejętności współpracy pewności siebie rozwoju zdolności matematycznych i logicznego myślenia rozwiązywania problemów płynnego czytania, literowania, pisania, malowania bogatego słownictwa dobrej pamięci zdolności muzycznych Ruch w uczeniu to zdecydowanie priorytetowy temat. Często, myśląc o ruchu w aspekcie edukacji, kojarzy nam się on z sytuacją, gdy nieokiełznany pięciolatek lub nadpobudliwy sześciolatek uniemożliwia nam prowadzenie zajęć przez swoją ruchliwość. Ruch to fundamentalny element naszego istnienia, nie ma takiej funkcji życiowej, która nie wyrażałaby się poprzez ruch. Zaskakującym dla niektórych jest fakt, że myślenie / uczenie jest wyjątkowo związane z ruchem i właściwie oba rodzaje działań ściśle na siebie wpływają. Przyjrzyjmy się najpierw ruchowi jako takiemu wokół nas. Na co dzień każdy z nas ma do czynienia z ruchem. Świat wokół nas porusza się, my też się poruszamy, w nas też istnieje ruch. Począwszy od skali makro do mikrodziałań na poziomie molekularnym obserwujemy ruch, i choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę, jest on prawdziwym motorem naszych działań. Ruch może być spontaniczny, precyzyjny, swobodny, wszechstronny, ograniczony, zamierzony, dowolny, narzucony, bogaty, ubogi, jedno lub wielostronny, lekki, ciężki, harmonijny, płynny, kanciasty, dysharmonijny, rytmiczny. Funkcji i określeń opisujących nasze poruszanie jest nieskończenie wiele.
Kiedy przyglądamy się rozmaitym osobom możemy zauważyć korelację typowego dla nich sposobu poruszania się z temperamentem, uważnością, poziomem koncentracji lub poziomem energii. Zwróćmy uwagę, jak stres wpływa na nasze gesty, płynność ruchu, precyzyjność. W jakich momentach życiowych częściej powodujemy stłuczki lub wypada nam coś z rąk. Takie obserwacje trenowane na co dzień, a w wyostrzonej formie przeniesione do obszaru pracy nauczyciela, są doskonałym narzędziem diagnostycznym. Dla harmonijnego rozwoju potrzebne są nam różnorodne bodźce ruchowe, czasem konkretna narzucona forma, czasem swoboda i pozwolenie na improwizację. W warunkach przedszkolnych warto wprowadzać zabawy ruchowe, które w różnorodny sposób stymulują dzieci ruchowo. Dla urozmaicenia zajęć warto zaproponować dzieciom jedną czy dwie pozycje z jogi są tam pozycje, które wpływają na rozciągliwość, giętkość i wytrzymałość mięśni, a nade wszystko na precyzje ruchów i wytrzymałość. Joga doskonale wpływa na harmonijny rozwój dziecka. Doskonali siłę i wytrzymałość mięśni, kośćca i ścięgien. Wpływa korzystnie na równowagę statyczną, dynamiczną i emocjonalną. Wprowadzając elementy jogi można inspirować się prostymi ćwiczeniami przeznaczonymi dla dorosłych. Warto także dać się zainspirować i wprowadzić nietypowe propozycje ruchowe, np. naśladować ćwiczących tai chi.tai chi jest sposobem na pogłębienie świadomości ciała. Wpływa na precyzję ruchu, równowagę, elastyczność mięśni i ścięgien. Każde dziecko może uczyć się bezpiecznie tai chi z korzyścią dla swojego rozwoju. Dobrym pomysłem i niewyczerpywalną skarbnicą zabaw jest naśladowanie ruchu w naturze: poruszające się liście, drzewa, zwierzęta, bycie jak wzburzone morze itp. W dzieciństwie zdecydowanie więcej czasu poświęcamy na swobodną kreatywność i improwizację, niż na wykonywanie czegoś według schematu. W tradycyjnej edukacji te proporcje zamieniają się i zdecydowana większość zabaw, działań, poleceń odnosi się do wykonania czegoś zgodnie z określoną formą. Często jest to przyczyną zniechęcenia lub wycofania, gdy uczeń może wyrazić siebie lub w zadaniach, w których wymagana jest własna inicjatywa lub kreatywność. Wśród metod stosowanych w nauczaniu przedszkolnym i wczesnoszkolnym popularne są Ruch Rozwijający Weroniki Sherborne, Metoda Feldenkraisa - Świadomość przez ruch oraz Gimnastyka mózgu według Paula Dennisona. Twórcy tych metod wychodzą z założenia, że procesy uczenia nie są jedynie intelektualnym działaniem mózgu, nie odbywają się jedynie w głowie. Wspólnym mianownikiem ich badań jest zależność i wpływ ciała na uczenie się oraz dobór takich działań i metod pracy z ciałem, aby wzmocnić funkcjonowanie zmysłów. Chcą też wykorzystać potencjał do tworzenia, zapamiętywania jaki tkwi w mózgu każdego z nas. Jednym słowem tak działamy na ciało by wspierać myślenie, tak przygotowujemy się do uczenia by nie tracić tych możliwości, które mamy w sobie.
Dodatkową wytyczną jest minimalizowanie poziomu stresu w organizmie, który według ww. osób nie wpływa korzystnie na uczenie się. Stres jedynie w minimalnych krótkotrwałych dawkach mobilizuje organizm do wytężonej pracy, w formie permanentnej nie jest korzystny, a wręcz wywiera negatywny wpływ na działanie zmysłów i pamięci. Dla Paula Dennisona istotnym celem jest także wzmocnienie współpracy obu półkul mózgowych i połączonych z nimi zmysłów. We współpracy ze specjalistami wielu dziedzin i na podstawie badań, stworzył on autorski zestaw ćwiczeń zwany Brain Gym - Gimnastyka Mózgu. Zestaw tych ćwiczeń wpływa na koncentrację, działanie poszczególnych zmysłów, zapamiętywanie i koordynację ruchową. Przyjrzyjmy się, jak poszczególne półkule mózgowe pomagają nam przyswajać informacje. LEWA PÓŁKULA MÓZGOWA PRAWA PÓŁKULA MÓZGOWA Myślenie analityczne Logika Język Rozumowanie Nauki ścisłe i matematyka Pisanie Praworęczność Leworęczność Myślenie holistyczne Wrażliwość na sztukę Wyobraźnia Kreatywność Intuicja Odbiór muzyki Myślenie przestrzenne Półkula prawa może nam się kojarzyć z emocjami, rytmem, twórczością, kreatywnością, intuicją, sztuką, przestrzenią, muzyką. To tam przeprowadzane są procesy myślowe, biegnące od ogółu do szczegółu, tam powstają najbardziej zwariowane pomysły i niespotykane rozwiązania, wyobrażenia. Tam rodzi się twórczość, poezja, proza, niesłychanie piękne utwory muzyczne. W prawej półkuli mieszka logika nieformalna, różniąca się od logiki klasycznej, z której przesłanki bezpośrednio wpływają na wnioski. Logika nieformalna pomaga zbierać w całość różne istotne fakty, wątki i wysnuwać na ich podstawie wnioski, nawet jeśli nie mamy możliwości przedstawienia między nimi linearnych połączeń. Prawa półkula zawiaduje pasją, odkryciami, byciem w teraźniejszości, działaniem spontanicznym, wizjami, koncepcjami, intuicją, lubi dotyk. Prawa półkula zarządza lewą stroną ciała. Wpływa to na sposób pracy narządów zmysłów położonych w tej części naszego organizmu. Także oko lewe (zarządzane przez prawą półkulę) lubi zauważać podobieństwa, daje wyraz ogólnemu wrażeniu tego co widzi, lubi wymiar 3D, zwraca uwagę na kolor, ich ton i nasycenie. Odbiera wrażenia i postrzega całość obrazu. Koncentruje się na przyszłości, tym samym pomaga wizualizować cele, marzenia. Podobnie ucho lewe (zarządzanie przez prawą półkulę) będzie wyłapywało podobieństwa w dźwiękach, rozpoznawało jak w charakterystyczny sposób ktoś mówi, będzie umiało zinterpretować emocjonalny podtekst tego, co jest mówione. Pomaga czuć harmonię dźwięków lub autentyczne dobre lub złe brzmienie całości utworu.
Lewa ręka odpowiada za wyrażanie się kinestetyczne (poprzez gest, pisanie), ale jest też ważną składową werbalnej komunikacji. Nasze wypowiedzi słowne wspieramy działaniem rąk, dlatego też oba ośrodki (ruchu rąk i mowy) są w bezpośredniej bliskości w naszej głowie. Jeśli wiec nasza prawa półkula jest dobrze połączona z lewą ręką to: lubimy uczyć się za pomocą rąk, lubimy dotyk i często gestykulujemy podczas mówienia. Mamy emocjonalną ekspresję i lubimy wykorzystywać w komunikacji metafory, przenośnie. Lewa noga (połączona wspierająco z prawą półkulą) będzie lubić swobodę ruchową, spontaniczne poruszanie się, będzie dobrze czuła się w rytmach. Preferuje emocjonalne poruszanie się. Z kolei lewa półkula to półkula zwana analityczną. Kojarzy się często z umiejętnościami akademickimi, tj. analizą, szukaniem różnic, wynikaniem w sposób linearny (szukaniem odpowiedzi krok po kroku), zbieraniem danych i przetwarzaniem ich od szczegółu do ogółu. Lewa półkula zawiaduje prawą stroną ciała. Także prawe oko (nadzorowane przez lewą półkulę) zwraca bardziej uwagę na szczegóły, analizę np. rysunków lub wykresów. Ceni sobie symetrie i następowanie po kolei (linearna kolejność). Odnajduje się w dwuwymiarowości (czyli pisanie na papierze), łatwiej przypomina sobie obrazy z przeszłości. Prawe ucho jest wrażliwe na takie aspekty percepcji słuchowej jak: słowa, składnia, rozkładanie dźwięków na małe elementy, ciągłość liniowa, analiza dźwięków lub utworów (np. głoski, sylaby). Prawa ręka będzie pomagała wyrażać się lewopółkulowo, tj. taka osoba będzie potrzebowała robić nieustająco notatki podczas nauki, będzie dbała o szczegóły i staranną komunikację (zarówno pisemną jak i słowną), preferować może drukowane litery. Może mieć potrzebę mówienia podczas nauki i analizowania materiału. Prawa noga będzie wspierać ruch kontrolowany, precyzyjny i następujące po sobie np. kroki taneczne. Lubi instrukcje i wykonywanie skomplikowanych sekwencji tanecznych. Zarówno my nauczyciele, jak i uczniowie korzystamy na co dzień z obu stron naszego ciała oraz obu półkul. Nie zawsze jednak efektywnie. Stres, który może być uruchomiony różnymi bodźcami wpływa na to, że praktycznie jednostronnie interpretujemy świat. Jedna z półkul i wybrane zmysły z poszczególnej strony działają mocniej, pozostałe słabsze lub mniej ulubione nie wspierają nas w uczeniu się. Nazywamy ten proces dominacją półkul mózgowych i zmysłów. Dominacja jest naturalną predyspozycją do poznawania świata w pewien specjalny, charakterystyczny sposób. Nie ma w niej nic złego, o ile wszystkie zmysły zgrane są z ulubioną półkulą, działają harmonijnie i wspierająco na nasz organizm. Niekiedy tak nie jest i wtedy z wymienionymi wyżej działaniami możemy mieć problemy. W przypadku sporych, powtarzających się kłopotów w wykonywaniu rozmaitych działań, diagnozą takich osób zajmują się kinezjolodzy edukacyjni. Doskonałe wsparcie dają specjaliści z integracji sensorycznej. Nieocenioną rolą nauczyciela jest obserwacja dzieci i szukanie wspierających wszechstronny rozwój form pobudzania ich w obszarach, gdzie pojawiają się trudności. W codziennej pracy nauczyciela ważne jest umiejętne pobudzanie zmysłów i wspieranie połączeń nerwowych pomiędzy prawą i lewą stroną ciała. Ruch jest więc jednym z podstawowych czynników kształtujących nasze ciało, umysł i psychikę. Nie jest to stwierdzenie odkrywcze. Niestety często o tym zapominamy.
Zestawy ćwiczeń do wykorzystania w świadomym wspomaganiu rozwoju ruchowego dzieci Leniwa ósemka Leniwa ósemka to znak ósemki, która leży( przypomina znak nieskończoności) Zabawy z leniwą ósemką polegają na podążaniu za jej kształtem, rysowaniu po niej lub wyobrażaniu sobie jej kształtu i podążaniu za nią wzrokiem. Ćwiczenie zaczynamy od środka ósemki w lewo do góry. Najpierw nie korygujemy kierunku, po nabraniu płynności ruchu, poprawiamy jeśli jest taka konieczność. Przykłady ćwiczeń z leniwa ósemką 1. Leniwą ósemkę rysujemy na kartce kredką,pędzlem, na tablicy, na ziemi kredą. Dzieci podążają za ruchem ręki rysującego. 2. Pokazujemy jak można rysować ósemkę chustą w powietrzu. 3. Z szarf lub skakanek układamy na podłodze kształt leniwej ósemki. Dzieci spacerują po kształcie leniwej ósemki zaczynając od jej środka, w lewo do przodu, potem tyłem po lewej części ósemki, do środka i tak kilka razy. 4. Dzieci leżą na podłodze i kreślą nosem kształt leniwej ósemki wyobrażając sobie, że przed tym nosem lata osa. Dzieci mogą bzyczeć w trakcie rysowania. 5. Dla chłopców mających problem ze skupieniem można przygotować w kształcie leniwej ósemki tor samochodowy. Samochody mogą jeździć z różną prędkością, kierunek jazdy wg zasad poprawnie ćwiczonej leniwej ósemki. 6. Dla dziewczynek można przygotować z patyków i długich wstążek magiczną różdżkę. Dziewczynki poruszają się do muzyki i czarują świat (zakreślają kształt leniwej ósemki) 7. Stojąc na jednej, nodze palcami drugiej malujemy na podłodze lub w powietrzu kształt leniwej ósemki. 8.Tworzymy z dziećmi wąż, który porusza się po leniwej ósemce. 9. W ramach zajęć plastycznych można ze zrolowanej gazety lub z masy solnej tworzyć kształt ósemek. Następnie rozbudzanie kreatywności poprzez pomysły, jakie może być ich przeznaczenie 10. Ozdabianie dowolną techniką narysowanej a kartce papieru leniwej ósemki Ruchy naprzemienne Wyobraźmy sobie postać człowieka. Kreślimy na niej 3 linie. - dzielące ciało na prawą i lewą stronę - dzielącą ciało na przód i tył -dzielącą ciało na górę i dół
Istotą ruchów naprzemiennych jest wykonanie takich gestów, by na zmianę przekraczać jedną z tych linii lub stworzyć taką kombinacje ruchów, by przekraczać np. górę/ dół i prawą/lewą stronę ( skrętoskłony) Najpierw zachęcamy dzieci do spontanicznego poruszania się naprzemiennie, po jakimś czasie korygujemy ruchy, dążąc do wykonywania ich powoli, płynnie i starannie. Przykłady ćwiczeń naprzemiennych: 1.Prawa ręka do lewej nogi ze skłonem i lewa do prawej 2. Prawa ręka do zgiętego, podniesionego lewego kolana i odwrotnie 3.Prawa ręka dotyka lewej nogi z tyłu, lewa- prawej 4. Na leżąco robimy naprzemienny rowerek. Można wykorzystać rymowankę: Jedzie rowerek na spacerek, na nim siedzi pan Kacperek, Raz, dwa trzy i odpoczywamy. 5.W parach klaszczemy w ręce bawiąc się w rymowanki 6. W parach bawimy się w lustro, jedna osoba wykonuje ruch druga jest jej odbiciem lustrzanym ( lub popularna zabawa w jeżyka) 7. Dotykamy jedną ręką nosa, drugą ucha- krzyżujemy naprzemiennie. 8. Podskakując zmieniamy ułożenie rąk i nóg ( skoki pajacyka) 9.Udajemy sportowców trenujących różne dyscypliny sportu np. pływanie, jazda na nartach 10. Próbujemy żonglować : rzucanie piłki jedną ręką łapanie druga i na zmianę Energetyczne ziewanie Ćwiczenie to polega na prawdziwym, spontanicznym ziewaniu. Ziewając z pełną swobodą pozbywamy się napięcia szyi, aparatu mowy i wyrównujemy ciśnienie w czaszce, dotleniamy mózg i wpływamy na wysławianie się. Przykładowe zabawy z wykorzystaniem ziewania: 1.Dzieci udają dzikie zwierzęta, przy wskazanych miejscach lub na znak ( np. ilustracja ziewającego lwa), kładą się i ziewają bardzo głośno 2. Ziewanie przed lustrem : dzieci ziewają, oglądają przy tym ząbki, wygłupiają się robiąc miny, mogą próbować zobaczyć gardło 3. Udawanie ziewających kotów 4. Bawimy się w odgrywanie scenek z życia np. mycie, kąpiel, kolacja, zabawa (można ilustrować je obrazkiem). Dzieci ziewają kiedy odczuwają taką potrzebę.. Kapturek myśliciela Jest to ćwiczenie wzmacniające percepcję słuchową: nie tylko słyszenie dźwięków, ale też interpretowanie wypowiadanych słów, rozumienie intonacji itp. Ćwiczenie to poprawia uwagę, a co za tym idzie wpływa na aktywne słuchanie. Prosimy dzieci, aby dotykały swojego ucha i pomasowały małżowinę uszną od góry do dołu, delikatnie pociągając w dół za koniec. Płatek ucha masujemy, gnieciemy i wyginamy, dobrze jak ucho zrobi się czerwone i rozgrzane. Pamiętamy przy tym o prawidłowym oddychaniu.
Ćwiczenia te można wykonywać w formie różnych zabaw: 1. Rozmawiamy z dziećmi o uszach różnych zwierząt, pokazujemy ilustracje. Chcemy mieć jak największe uszy np. jak słoń lub najdłuższe jak zając, rozmasowujemy małżowiny uszne. Następnie możemy bawić się w nasłuchiwanie dźwięków: dzieci zamykają oczy, nauczyciel w różnych miejscach sali stuka, brzęczy, lub wygrywa rytm na jakimś instrumencie. 2.Bawimy się w rozgrzewanie ciała. Nogi rozgrzewamy do biegania, masujemy łydki, rozluźniamy i napinamy stopy, machamy ramionami, strzepujemy dłonie, wykonujemy krążenia szyją, ziewamy, na koniec rozgrzewamy uszy. 3. Zabawa w Głuchy telefon. Zanim rozpoczniemy zabawę rozmasowujemy uszy. Dzieci siedzą w rzędzie i podają sobie szeptem jakieś słowo lub krótkie zdanie (poziom trudności dostosowany do wieku dzieci) 4. Zabawa Zgadnij, kto to powiedział. Dzieci siedzą w kręgu, w środku siedzi jedno dziecko i zamyka oczy. M za zadanie odgadnąć, kto wypowiedział jakieś słowo lub zdanie. Zabawę rozpoczynamy masowaniem uszu. Nauczyciel musi dbać o to, aby dzieci nie mówiły zbyt cicho ani za głośno. Dziecko w środku musi mieć poczucie sukcesu, ale też zabawa nie może być zbyt łatwa. 5. Zabawa Las pełen ciszy. Wyobrażamy sobie, że przedszkole jest w lesie. Dookoła, między stolikami, są schowane zwierzęta ( dzieci), są bardzo malutkie i mają małe uszy. Nauczyciel siedzi w drugiej części sali. Pomiędzy dziećmi, a nauczycielem jest rzeka, w której śpi krokodyl. Trzeba być cicho, żeby go nie zbudzić. Nauczyciel daje dzieciom rozmaite zadania do wykonania, wypowiadając je szeptem. Oddychanie brzuszkiem Oddychanie brzuszkiem to ćwiczenie wspierające prawidłowy sposób oddychania, przydatny zwłaszcza w sytuacjach stresujących, gdy brak nam odwagi, gdy chcemy dotlenić ciało, praktycznie zawsze gdy podejmujemy nowe wyzwanie. Ważne jest, aby dzieci nauczyć oddychać tak, aby oddech dodawał sił. Istotne są proporcje wdechu i wydechu. Oddech wspomagający to taki, w którym wdech jest krótszy od wydechu. Każda zabawa mająca na celu dłuższe wydychanie powietrza jest korzystna. Do każdego wydychania powietrza możemy dołączyć rozmaite ćwiczenia rozciągające. Przykłady ćwiczeń rozciągających: 1.Dzieci kładą się na plecach. Ręce wzdłuż ciała. Na brzuchu dzieci kładą maskotkę. Oddychają swobodnie. Prosimy, aby przy wydechu zrobiły tak, aby leżąca na brzuch maskotka uniosła się do góry ( chodzi o to aby przepona napięła się i uniosła brzuch) Wdech- unosi się cały brzuch i klatka piersiowa, wydech- brzuch do góry z maskotką. 2. Rozdajemy piórka ozdobne, prosimy aby dzieci dmuchały tak, aby piórka unosiły się po całej sali. 3. Na podwórku organizujemy zabawy bańkami mydlanymi. Każde dziecko robi bańki tak jak umie, ale zachęcamy do robienia jak największych baniek. 4. Zabawa Jaccuzi. Rozdajemy dzieciom słomki, przygotowujemy wielkie miski z wodą. Dzieci mają za zadanie zrobić jak największe bulgoty. 5. Dzieci siedzą przy stolikach. Przy pomocy słomek i oddechu mają sprawdzić jak
przemieszczają się różne przedmioty, które im dajemy (piasek, kamyki, wata styropian itp.) 6. Dzieci biegają po sali niczym Indianie. Nabierają powietrze, zakrywając i odkrywając dłonią usta. Literatura Rola ruchu w procesie uczenia się dzieci w wieku przedszkolnym Zuzanna Taraszkiewicz Kinezjologia edukacyjna dla dzieci dr Paul E. Dennison, Gail Dennison Rysowanie oburącz Teresa Chojnacka Gimnastyka mózgu dla rodziców i nauczycieli dr Paul E. Dennison, Gail Dennison Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł dr Carla Hannaford