Rola ruchu w procesie uczenia się dzieci w wieku przedszkolnym

Transkrypt

1 Autorka: Zuzanna Taraszkiewicz Rola ruchu w procesie uczenia się dzieci w wieku przedszkolnym Ruch to drzwi do uczenia się Paul Dennison Od momentu narodzin przez kolejne lata dziecko rozwija się i poznaje świat w takiej skali i tempie jakiego człowiek nie doświadcza na żadnym późniejszym etapie rozwoju. Niektórzy psychologowie wskazują, że do 7. roku życia zdobyte umiejętności, kompetencje i informacje stanowią aż 50% ogólnej posiadanej wiedzy człowieka o świecie. Nie ważne są tu jednak procenty - mogą być dyskusyjne i faktycznie bardzo trudno takie badania obiektywnie wykonać. Istotny jest fakt, że uczenie się małych dzieci jest szalenie efektywne i przynosi zaskakujące rezultaty w postaci mądrych wniosków i znajomości dużej liczby faktów (spytajcie proszę młodego fana dinozaurów o podanie nazw poszczególnych zwierząt). Zastanówmy się, czym różni się doświadczanie na co dzień od uczenia w przedszkolu, czy w szkole. My wyróżniamy następujące składowe uczenia się: czas miejsce zmysły ruch komunikaty wzmacniające weryfikacja wiedzy osoby towarzyszące emocje W ostatnich materiałach, przesyłanych w ramach newslettera Kuferek Nauczyciela, zajmowaliśmy się emocjami. Wiemy, jaką rolę odgrywają w procesie uczenia się, znamy też kilka sposobów jak rozwijać inteligencje emocjonalną i budować poczucie własnej wartości. Zapoznaliśmy się również z zagadnieniami komunikatów wzmacniających i wiemy, że osoby towarzyszące dziecku w procesie poznawania świata, ich słowa i reakcje niewerbalne mają niebagatelne znaczenie we wzmacnianiu bądź osłabianiu motywacji. 1

2 Ruch w uczeniu to zdecydowanie priorytetowy temat i na nim skupimy się w kolejnych materiałach. Często, myśląc o ruchu w aspekcie edukacji, kojarzy nam się on z sytuacją, gdy nieokiełznany pięciolatek lub nadpobudliwy sześciolatek uniemożliwia nam prowadzenie zajęć przez swoją ruchliwość. Ruch to fundamentalny element naszego istnienia, nie ma takiej funkcji życiowej, która nie wyrażałaby się poprzez ruch. Zaskakującym dla niektórych jest fakt, że myślenie / uczenie jest wyjątkowo związane z ruchem i właściwie oba rodzaje działań ściśle na siebie wpływają. Przyjrzyjmy się najpierw ruchowi jako takiemu wokół nas. Na co dzień każdy z nas ma do czynienia z ruchem. Świat wokół nas porusza się, my też się poruszamy, w nas też istnieje ruch. Począwszy od skali makro do mikrodziałań na poziomie molekularnym obserwujemy ruch, i choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę, jest on prawdziwym motorem naszych działań. Ruch może być spontaniczny, precyzyjny, swobodny, wszechstronny, ograniczony, zamierzony, dowolny, narzucony, bogaty, ubogi, jedno lub wielostronny, lekki, ciężki, harmonijny, płynny, kanciasty, dysharmonijny, rytmiczny. Funkcji i określeń opisujących nasze poruszanie jest nieskończenie wiele. Zachęcam do przyglądania się rozmaitym osobom i zauważenia korelacji typowego dla nich sposobu poruszania się z temperamentem, uważnością, poziomem koncentracji lub poziomem energii. Zwróćmy uwagę, jak stres wpływa na nasze gesty, płynność ruchu, precyzyjność. W jakich momentach życiowych częściej powodujemy stłuczki lub wypada nam coś z rąk. Takie obserwacje trenowane na co dzień, a w wyostrzonej formie przeniesione do obszaru pracy nauczyciela, są doskonałym narzędziem diagnostycznym. Dla harmonijnego rozwoju potrzebne są nam różnorodne bodźce ruchowe, czasem konkretna narzucona forma, czasem swoboda i pozwolenie na improwizację. W warunkach przedszkolnych zachęcam do wprowadzania zabaw ruchowych, które w różnorodny sposób stymulują dzieci ruchowo. Przykłady zróżnicowanych zabaw ruchowych można znaleźć m. in. w publikacji Zabawy ruchowe w naszym przedszkolu. Dla urozmaicenia zajęć warto zaproponować dzieciom jedną czy dwie pozycje z jogi są tam pozycje, które wpływają na rozciągliwość, giętkość i wytrzymałość mięśni, a nade wszystko na precyzje ruchów i wytrzymałość. Joga doskonale wpływa na harmonijny rozwój dziecka. Doskonali siłę i wytrzymałość mięśni, kośćca i ścięgien. Wpływa korzystnie na równowagę statyczną, dynamiczną i emocjonalną. 2

3 Wprowadzając elementy jogi można inspirować się prostymi ćwiczeniami przeznaczonymi dla dorosłych. 3

4 Warto także dać się zainspirować i wprowadzić nietypowe propozycje ruchowe, np. naśladować ćwiczących tai chi. Tai chi jest sposobem na pogłębienie świadomości ciała. Wpływa na precyzję ruchu, równowagę, elastyczność mięśni i ścięgien. Każde dziecko może uczyć się bezpiecznie tai chi z korzyścią dla swojego rozwoju. Dobrym pomysłem i niewyczerpywalną skarbnicą zabaw jest naśladowanie ruchu w naturze: poruszające się liście, drzewa, zwierzęta, bycie jak wzburzone morze itp. W dzieciństwie zdecydowanie więcej czasu poświęcamy na swobodną kreatywność i improwizację, niż na wykonywanie czegoś według schematu. W tradycyjnej edukacji te proporcje zamieniają się i zdecydowana większość zabaw, działań, poleceń odnosi się do wykonania czegoś zgodnie z określoną formą. Często jest to przyczyną zniechęcenia lub wycofania, gdy uczeń może wyrazić siebie lub w zadaniach, w których wymagana jest własna inicjatywa lub kreatywność. Wśród metod stosowanych w nauczaniu przedszkolnym i wczesnoszkolnym popularne są Ruch Rozwijający Weroniki Sherborne, Metoda Feldenkraisa oraz Brain Gym według Paula Dennisona. Twórcy tych metod wychodzą z założenia, że procesy uczenia nie są jedynie intelektualnym działaniem mózgu, nie odbywają się jedynie w głowie. Wspólnym mianownikiem ich badań jest zależność i wpływ ciała na uczenie się oraz dobór takich działań i metod pracy z ciałem, aby wzmocnić funkcjonowanie zmysłów. Chcą też wykorzystać potencjał do tworzenia, zapamiętywania jaki tkwi w mózgu każdego z nas. Jednym słowem tak działamy na ciało by wspierać myślenie, tak przygotowujemy się do uczenia by nie tracić tych możliwości, które mamy w sobie. Dodatkową wytyczną jest minimalizowanie poziomu stresu w organizmie, który według ww. osób nie wpływa korzystnie na uczenie się. Stres jedynie w minimalnych krótkotrwałych dawkach mobilizuje organizm do wytężonej pracy, w formie permanentnej nie jest korzystny, a wręcz wywiera negatywny wpływ na działanie zmysłów i pamięci. 4

5 Dla Paula Dennisona istotnym celem jest także wzmocnienie współpracy obu półkul mózgowych i połączonych z nimi zmysłów. We współpracy ze specjalistami wielu dziedzin i na podstawie badań, stworzył on autorski zestaw ćwiczeń zwany Brain Gym - Gimnastyka Mózgu. Zestaw tych ćwiczeń wpływa na koncentrację, działanie poszczególnych zmysłów, zapamiętywanie i koordynację ruchową. Przyjrzyjmy się, jak poszczególne półkule mózgowe pomagają nam przyswajać informacje. LEWA PÓŁKULA MÓZGOWA PRAWA PÓŁKULA MÓZGOWA Myślenie analityczne Myślenie holistyczne Logika Wrażliwość na sztukę Język Wyobraźnia Rozumowanie Kreatywność Nauki ścisłe i matematyka Intuicja Pisanie Odbiór muzyki Praworęczność Myślenie przestrzenne Leworęczność Półkula prawa może nam się kojarzyć z emocjami, rytmem, twórczością, kreatywnością, intuicją, sztuką, przestrzenią, muzyką. To tam przeprowadzane są procesy myślowe, biegnące od ogółu do szczegółu, tam powstają najbardziej zwariowane pomysły i niespotykane rozwiązania, wyobrażenia. Tam rodzi się twórczość, poezja, proza, niesłychanie piękne utwory muzyczne. W prawej półkuli mieszka logika nieformalna, różniąca się od logiki klasycznej, z której przesłanki bezpośrednio wpływają na wnioski. Logika nieformalna pomaga zbierać w całość różne istotne fakty, wątki i wysnuwać na ich podstawie wnioski, nawet jeśli nie mamy możliwości przedstawienia między nimi linearnych połączeń. 5

6 Prawa półkula zawiaduje pasją, odkryciami, byciem w teraźniejszości, działaniem spontanicznym, wizjami, koncepcjami, intuicją, lubi dotyk. Prawa półkula zarządza lewą stroną ciała. Wpływa to na sposób pracy narządów zmysłów położonych w tej części naszego organizmu. Także oko lewe (zarządzane przez prawą półkulę) lubi zauważać podobieństwa, daje wyraz ogólnemu wrażeniu tego co widzi, lubi wymiar 3D, zwraca uwagę na kolor, ich ton i nasycenie. Odbiera wrażenia i postrzega całość obrazu. Koncentruje się na przyszłości, tym samym pomaga wizualizować cele, marzenia. Podobnie ucho lewe (zarządzanie przez prawą półkulę) będzie wyłapywało podobieństwa w dźwiękach, rozpoznawało jak w charakterystyczny sposób ktoś mówi, będzie umiało zinterpretować emocjonalny podtekst tego, co jest mówione. Pomaga czuć harmonię dźwięków lub autentyczne dobre lub złe brzmienie całości utworu. Lewa ręka odpowiada za wyrażanie się kinestetyczne (poprzez gest, pisanie), ale jest też ważną składową werbalnej komunikacji. Nasze wypowiedzi słowne wspieramy działaniem rąk, dlatego też oba ośrodki (ruchu rąk i mowy) są w bezpośredniej bliskości w naszej głowie. Jeśli wiec nasza prawa półkula jest dobrze połączona z lewą ręką to: lubimy uczyć się za pomocą rąk, lubimy dotyk i często gestykulujemy podczas mówienia. Mamy emocjonalną ekspresję i lubimy wykorzystywać w komunikacji metafory, przenośnie. Lewa noga (połączona wspierająco z prawą półkulą) będzie lubić swobodę ruchową, spontaniczne poruszanie się, będzie dobrze czuła się w rytmach. Preferuje emocjonalne poruszanie się. Z kolei lewa półkula to półkula zwana analityczną. Kojarzy się często z umiejętnościami akademickimi, tj. analizą, szukaniem różnic, wynikaniem w sposób linearny (szukaniem odpowiedzi krok po kroku), zbieraniem danych i przetwarzaniem ich od szczegółu do ogółu. Lewa półkula zawiaduje prawą stroną ciała. Także prawe oko (nadzorowane przez lewą półkulę) zwraca bardziej uwagę na szczegóły, analizę np. rysunków lub wykresów. Ceni sobie symetrie i następowanie po kolei (linearna kolejność). Odnajduje się w dwuwymiarowości (czyli pisanie na papierze), łatwiej przypomina sobie obrazy z przeszłości. Prawe ucho jest wrażliwe na takie aspekty percepcji słuchowej jak: słowa, składnia, rozkładanie dźwięków na małe elementy, ciągłość liniowa, analiza dźwięków lub utworów (np. głoski, sylaby). Prawa ręka będzie pomagała wyrażać się lewopółkulowo, tj. taka osoba będzie potrzebowała robić nieustająco notatki podczas nauki, będzie dbała o szczegóły i staranną komunikację (zarówno pisemną jak i słowną), preferować może drukowane litery. Może mieć potrzebę mówienia podczas nauki i analizowania materiału. Prawa noga będzie wspierać ruch kontrolowany, precyzyjny i następujące po sobie np. kroki taneczne. Lubi instrukcje i wykonywanie skomplikowanych sekwencji tanecznych. 6

7 Zarówno my nauczyciele, jak i uczniowie korzystamy na co dzień z obu stron naszego ciała oraz obu półkul. Nie zawsze jednak efektywnie. Stres, który może być uruchomiony różnymi bodźcami wpływa na to, że praktycznie jednostronnie interpretujemy świat. Jedna z półkul i wybrane zmysły z poszczególnej strony działają mocniej, pozostałe słabsze lub mniej ulubione nie wspierają nas w uczeniu się. Nazywamy ten proces dominacją półkul mózgowych i zmysłów. Dominacja jest naturalną predyspozycją do poznawania świata w pewien specjalny, charakterystyczny sposób. Nie ma w niej nic złego, o ile wszystkie zmysły zgrane są z ulubioną półkulą, działają harmonijnie i wspierająco na nasz organizm. Niekiedy tak nie jest i wtedy z wymienionymi wyżej działaniami możemy mieć problemy. W przypadku sporych, powtarzających się kłopotów w wykonywaniu rozmaitych działań, diagnozą takich osób zajmują się kinezjolodzy edukacyjni. Doskonałe wsparcie dają specjaliści z integracji sensorycznej. Nieocenioną rolą nauczyciela jest obserwacja dzieci i szukanie wspierających wszechstronny rozwój form pobudzania ich w obszarach, gdzie pojawiają się trudności. W codziennej pracy nauczyciela ważne jest umiejętne pobudzanie zmysłów i wspieranie połączeń nerwowych pomiędzy prawą i lewą stroną ciała. Można to zrobić za sprawą bezpiecznych ćwiczeń, które proponuje Paul Dennison lub zabaw bazujących na tych ćwiczeniach. W kolejnym newletterze Kuferek Nauczyciela zaproponujemy Państwu zestaw takich ćwiczeń i zabaw. Zapraszamy po kolejny materiał już za miesiąc! 7