Proponowany model funkcjonowania szkoły. Czy polska szkoła jest przygotowana do radzenia sobie z niepożądanymi zachowaniami dzieci?

Transkrypt

1 Współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym w rozwiązywaniu problemów dzieci i młodzieży. & Proponowany model funkcjonowania szkoły Dyrekcja Współpraca z rodzicami Zasoby szkoły, czyli ukryte możliwości Psycholog i pedagog szkolny Nauczyciel w klasie Copyright Kołakowski Teoretycznie system szkolny może generować trudne zachowania lub działać profilaktycznie Czy polska szkoła jest przygotowana do radzenia sobie z niepożądanymi zachowaniami dzieci? Teoretycznie system szkolny może generować trudne zachowania lub działać profilaktycznie Teoretycznie system szkolny może generować trudne zachowania lub działać profilaktycznie Pomoc spoza szkoły Nauczanie równoległe Nauczanie równoległe Interwencj a Kryzysowa Interwencj a Kryzysowa 1

2 Nauczanie równoległe (parallel teaching) (1) Równoległe, jedno czasowe przekazywanie wiedzy szkolnej i zasad zachowania na lekcji. Nauczanie równoległe (parallel teaching) (2) Podczas nauczania równoległego prowadzący lekcję nauczyciel powinien wykorzystywać specjalne metody interwencji: Obserwowanie wszystkich uczniów w klasie Włączenie uczniów do uczestnictwa w lekcji Wprowadzenie zasad postępowania i zachowania się na lekcji (ZASADY I KONSEKWENCJE) Dawanie jasnych poleceń Dawanie komunikatów zwrotnych, dotyczących zachowania dziecka Chwalenie, praca na nagrodach Poziomy pracy behawioralnej w szkole Poziomy pracy behawioralnej w szkole Praca z trudnym dzieckiem Praca z klasą Systemy szkolne Praca z trudnym dzieckiem Praca z klasą Systemy szkolne Dostosowanie metod nauczania u uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Poziomy pracy behawioralnej w szkole Poziomy pracy behawioralnej w szkole Praca z trudnym dzieckiem Praca z klasą Systemy szkolne Praca z trudnym dzieckiem Praca z klasą Systemy szkolne Stosowanie zasad konsekwencji oraz pracy na pozytywnych wzmocnieniach w klasie Systemy behawioralne wpisane w statut szkoły Szkolne systemy bezpieczeństwa 2

3 Budowanie systemu skupionego wokół problemu: Cechą charakterystyczną jest, że do naszej tytułowej patologicznej rodziny przyłączają się kolejne systemy i instytucje, które zamiast rozwiązywać problem skupiają się na szukaniu winnego lub przerzucają odpowiedzialność za rozwiązanie problemu na innych. Goolishian i Deissler rodzice pedagog System osób skupionych wokół problemu dziecka wg Antkowiak 2006 nauczyciel dziecko problemowe policja kurator psycholog lekarz Rozwiązanie? Spotkanie się osób (lub części osób) pracujących z rodziną (skupionych wokół problemu) Celem tego spotkania jest uruchomienie procesów poszukiwania rozwiązań dla specyficznej sytuacji problemowej. Ważne jest by był ktoś, kto weźmie na siebie konieczność patrzenia na problem z szerokiej perspektywy wszystkich zainteresowanych osób. Negocjowanie kontraktu między stronami. Pytania wg. K. Deissler" Współpracujące moderowanie rozmowy Copyright Kołakowski Pytania dotyczące okoliczności zaistnienia rozmowy Proszę powiedzieć jak doszło do dzisiejszego spotkania? Czy został Pan (i) przysłany? Kto był za tym aby Pan (i) przyszła na dzisiejszą konsultację? Kto jako pierwszy miał pomysł aby tu przyjść? Dla kogo to spotkanie ma szczególne znaczenie? Czy jest ktoś kto jest nastawiony sceptycznie? Czy już wcześniej były podobne spotkania? Co dobrego z nich wyniknęło? Co musiałoby się wydarzyć na tym spotkaniu aby powtórzyły się te dobre doświadczenia? Pytania o cel konsultacji Jak Państwo chcielibyście wykorzystać dzisiejsze spotkanie? Jak powinny wyglądać rozmowy, aby dochodziło do dobrej współpracy między nami? Co zrobić żeby to spotkanie było udane? Jak doprowadzić do tego abyście Państwo przybliżyli do celu? 3

4 Pytania o cel konsultacji Proszę sobie wyobrazić,że nasza współpraca nad osiągnięciem celu układa się dobrze, co zmieni się pod koniec konsultacji? Jaki byłyby dobry wynik dzisiejszego posiedzenia? Po czym Państwo rozpoznają, że spotkanie było pożyteczne? Jakim rezultatem powinno zakończyć się to spotkanie? Załóżmy, że w nocy zdarza się cud i problemy Pana (i) są rozwiązane. Co by się wtedy zmieniło? Jak by to konkretnie wyglądało? Zasada systemowa Jednym z najważniejszych warunków aby zaistniał klimat współpracy i nauki podczas spotkania jest uznanie przez moderatora,że każdy z uczestników spotkania jest ekspertem w swojej jjdzidzini dziedzinie. Moderator przyjmuje postawę neutralną, jest zaciekawiony, okazuje troskliwość względem osób a jednocześnie brak respektu wobec sztywnych idei związanych z problemem. Zasada behawioralna Bardzo ważne wydaje się, by spotkanie zakończyło się stworzeniem konkretnego kontraktu, w którym zadania poszczególnych osób zostaną szczegółowo opisane. Dobrym rozwiązaniem powinno być zastosowanie technik problem solving. Kontrakt powinien być spisany jego kopia wręczona każdej z zainteresowanych stron. Następne spotkanie oceniające sukcesy lub konieczność modyfikacji kontraktu powinno odbyć się w ciągu dwóch tygodni. Planowanie zadań Czy możliwe jest rozpisanie pracy z uczniem na kroki, które mamy zrealizować w ciągu trzech lat, dwu lat lub jednego roku, miesiąca, tygodnia by y osiągnąć moje ideały-oczekiwania co do nauki, zachowania, postaw moich uczniów? Planowanie zadań W terapii poznawczej wyodrębniamy pewne sposoby myślenia, które powodują, że wpadamy w pułapkę i raczej nie mamy szansy na odniesienie sukcesu. Jednym z nich jest nastawienie na niepowodzenie Błąd ten jest związany z oczekiwaniami. i i Często poprzeczka umieszczona jest zbyt wysoko, powstaje wrażenie, że nigdy jej nie przekroczymy. Godzimy się więc z możliwością porażki. Jesteśmy coraz bardziej świadomi naszych wad i rzecz, których nie zrobiliśmy. Planowanie zadań Dlatego też staramy się tak zaplanować zadania by były one możliwe do pokonania przez ucznia w realnym czasie. Proponujemy by zadania nie były y dłuższe niż na tydzień. 4

5 Zacznij działać małymi kroczkami Czasami rozpoczęcie zajmowania się czymś może się wydawać zbyt wielkim susem jak na jeden raz. Korzystnie jest rozłożyć zadanie na mniejsze etapy. Mały krok wydaje się bardziej wykonalny. Zwiększa to szanse powodzenia, a każdy krok przybliża do celu Negocjowanie planu dokonania zmiany jest to proces wspólnego podejmowania decyzji i negocjacji. Składa się z: ustalenia celów rozważenia owae aróżnych sposobów osiągnięcia ęcazmiany stworzenie planu zmotywowania pacjenta Ustalanie celów Kluczowe pytania mogą brzmieć następująco: jak chciałbyś, żeby to wszystko się zmieniło? co chcesz zmienić? jeśli byś mógł dokonać wszystkiego, co chcesz, co by się zmieniło? Ważne, by porozmawiać o prawdopodobieństwie osiągnięcia celu Czy cel jest realny? Za duża rozbieżność pomiędzy obecnym i pożądanym zachowaniem bardziej demoralizuje, niż motywuje. Aby urealnić cel, można zapytać pacjenta: To twój cel. Jak myślisz, co może nie wyjść w twoim planie? co może okazać się dobre, a co złe, kiedy cel już zostanie osiągnięty? Ustalanie realnych celów Wybór zachowania do pracy (1) W przypadku dzieci u których obserwujemy trudne i niepożądane zachowania bardzo trudno jest zaplanować sobie cel działania, że w krótkim czasie będzie to najgrzeczniejsze dziecko w klasie. Przypominamy, że według założeń terapii behawioralnej pracujemy nad konkretnymi zachowaniami, a nie nad samym dzieckiem. Copyright Kołakowski 5

6 Wzór na cel realny Bardzo często mówimy o dzieleniu zdań na etapy Cel ostateczny ƒ CR = (CI Deficyty) : 2 tygodnie ƒ CR Problem Przedstawiciele Szkoły Bardzo często mówimy o dzieleniu zdań na etapy Sprawdzamy błędy Gotowe wypracowanie Zgłaszany problem do pracy na najbliższe 2 tygodnie. Cel na najbliższe dwa tygodnie Do czego zobowiązuje się szkoła Do czego zobowiązują się rodzice Data następnego spotkania Data, miejsce spotkania Przedstawiciele rodziców Przepisywanie Sprawdzanie z Mamą Pisanie na brudno Piszemy plan Problem Przedstawiciele Szkoły Co udało ł się osiągnąć ć od poprzedniego spotkania Możliwe wyjaśnienie trudności ze strony szkoły Jak im zaradzić? Możliwe wyjaśnienie trudności ze strony szkoły Jak im zaradzić? Do czego zobowiązuje się szkoła Do czego zobowiązują się rodzice Data następnego spotkania Zadanie: zorganizuj spotkanie (wypełnij tabelę) problem: Wojtek nie chodzi do szkoły. Analiza ABC Antecendes Behavior Consequence Gdzie? W jakich okolicznościach? W szkole Zależy od 1 lekcji omija chemię, fizyka Wychodzi z domu o czasie, dociera do szkoły, często go widzą nauczyciele, spędza czas w Jak często? Na 32 godzinach wagarował 10 godzin. szatni, albo za szkołą, siedzi na schodach szkoły Nauczyciele wzywali rodzica 2 razy na tydzień, rodzic raz na tydzień docierał do szkoły. Bez żadnych konsekwencji. Konsekwen cje dla nauczyciela Konsekwen cje dla dziecka Złość, dziecko powtarza klasę Wolny czas, nie musi się uczyć, dużo uwagi rodziców (rozmowy); Kontrakt behawioralny dla zachowania Nie chodzi do szkoły 1. Mama dzwoni codziennie do szkoły po lekcjach, wiąże się z nagrodą i konsekwencją w domu. Wychowawczyni codziennie sprawdza dziennik Pracownik szkoły do patrolowania jej w czasie lekcji. Zamknięcie szkoły. kontrola wejść i wyjść Zasady: 1. Dziecko jest na lekcjach Praca na pozytywach: 1. Nagroda czyli za każde 30 min = 10 minut zabawy (system żetonowy) 2. Pochwały Jesteś na lekcji. (Każdy nauczyciel) 3. Na każdej lekcji coś pozytywnego! Konsekwencje: 1. Prowadzenie za rękę po wagarach do końca dnia lekcja = kom 3. 2 lekcje = tv 4. 3 lekcje wyjścia tego dnia Skuteczne wydawanie poleceń 6

7 Zajmijmy się odrabianiem lekcji NAUCZYCIEL RODZIC Ile osób musi być zaangażowanych w to, by dziecko z trudnym temperamentem miało odrobioną pracę domową? CZASAMI PRZYDAJE SIĘ TEŻ DZIECKO Jest to przykład procedury niedyskutowalnej. Fakt, że dziecko jest trudne lub że rodzice nie wywiązują się ze swojego obowiązku pomocy dziecku w odrabianiu lekcji w żadnym wypadku nie zwalniania nauczyciela z wypełnienia złotego standardu. Złoty standard wyjścia dziecka z klasy zadania nauczyciela Wzór zeszytu korespondencji Szkoła Dom (Świetlica) W przypadku dzieci z trudnymi zachowaniami, a zwłaszcza z ADHD do podstawowych zadań nauczyciela należy dopilnowanie realizacji następujących celów, nim dziecko wyjdzie z klasy: Dziecko ma zapisaną całą notatką oraz uzupełniony cały materiał przerabiany na lekcji (jeśli nie jest w stanie szybko pracować, materiał dla niego może być skrócony na samym początku lekcji) Ma wyraźnie zapisaną ą pracą ą domową ą zarówno ustną, jak i pisemną. Jeśli nic nie jest zadane, pojawia się wpis nic nie jest zadane Ma zapisane wszelkie informacje o sprawdzianach, ich zakresie Ma zapisane informacje o tym, kiedy jest wycieczka, co trzeba przynieść na następną lekcję itp. Ma wpisaną pochwałę!!! Lekcja 1 2 Praca domowa Klasówka data/ zakres Pochwała Ważne Warto pamiętać, że nie w taki zeszycie choćby po to by nie ginął nie wpisujemy negatywnych uwag. Trening w technikach rozwiązywania problemów Krok 1. Określproblemjaknajdokładniej potrafisz. Jeśli w czasie tego kroku znajdziesz kilka problemów zajmij się na początek jednym z nich. Krok 2. Jakie możesz znaleźć alternatywne do dotychczasowego sposoby radzenia sobie z problemem? Spróbuj wypisać ich tak dużo jak to tylko możliwe. Jeśli przychodzi Ci do głowy bezsensowne lub szalone rozwiązanie także umieść je na liście. Trening w technikach rozwiązywania problemów Krok 3. Oceń praktyczną przydatność iefektywność każdego z zapisanych potencjalnych rozwiązań. Krok 4. Wybierz rozwiązanie może to też być kombinacja kilku wypisanych powyżej czynników. Krok 5. Zastanów się inapisz,jakie musisz podjąć kroki, by to rozwiązanie móc zastosować.zapiszje. 7

8 Trening w technikach rozwiązywania problemów Krok 6. Zastanów się czy akceptujesz tak wymyślone rozwiązanie (Akceptujesz = spróbujesz tak działać). Krok 7. Oceń skuteczność swoich działań. Zastanów się nad ewentualnymi modyfikacjami dalszych etapów planu. Plan bitwy z niepożądanym zachowaniem Można zdobywać dodatkowe minuty czasu ekranowego w systemie żetonowym Zasada Premacka: Czas ekranowy jest dla dzieci, które odrobiły lekcje Czas ekranowy = 60 minut dziennie Wprowadzenie pojęcia Czas ekranowy Konsekwencja cykająca: Za każdą minutę spóźnienia do lekcji tracisz minutę czasu ekranowego Zasada: Do lekcji siadamy 10 minut po obiedzie Zmień A: Twardy dysk komputera jeździ u mamy w bagażniku, telewizor jest kodowany na pilocie Dorośli uczą się skutecznego wydawania poleceń oraz wyłączania ekranów, gdy czas się kończy (egzekwowanie zasady) Pochwała: Dorosły pamięta o tym by chwalić dziecko za różne elementy związane z lekcjami Maciej Chłopiec wychowuje się w rodzime pełnej. Sytuacja rodzinna jest prawidłowa, atmosfera na ogół spokojna. Matka, lat 42, ma wykształcenie średnie, pracuje zawodowo w wymiarze 8 godzin. Ojciec, lat 45, ma wykształcenie zawodowe, pracuje w systemie dwuzmianowym (także w weekendy). Często jest poza domem, ale stara się, mimo wszystko, aktywnie uczestniczyć w procesie wychowawczym. Maciej ma 2 lata starszego brata - Pawła, z którym często popada w konflikty, ale także zawiązuje koalicje przeciwko rodzicom. Między rodzeństwem istnieje silna więź emocjonalna. Maciej cd. Matka chłopca skarży się, że syn jest nieposłuszny. Zaznacza przy tym, że Maciej jest dobrym, wrażliwym i miłym dzieckiem, ale też bardzo upartym. Jest bardzo impulsywny. Szybko rozkręca" swoje emocje. Gdy się złości, to najczęściej płacze i krzyczy. Zdarzają się też poważniejsze wybuchy wściekłości, podczas których Maciej rzuca przedmiotami (tym, co ma pod ręką). W tak gwałtowny sposób chłopiec najczęściej reaguje wtedy, gdy rodzice próbują być stanowczy i egzekwować wydane wcześniej polecenia. Maciej z nauką nie ma większych problemów, choć zdaniem mamy, nie przykłada się zbytnio do lekcji. Zadania domowe wykonuje pobieżnie, szybko i niestarannie. Do odrabiania lekcji zabiera się bardzo niechętnie. Ociąga się, starając się odwlec ten moment w czasie. Bardzo łatwo się rozprasza. Ma bałagan na biurku i wokół siebie. Często zapomina o przyborach szkolnych lub je gubi. Maciej w szkole Według nauczycielki, chłopiec ma duże trudności z przestrzeganiem obowiązujących wszkole zasad i reguł. Bywa agresywny i niezdyscyplinowany. Z nauką natomiast nie ma większych problemów. Maciej bez przerwy przeszkadza w prowadzeniu zajęć: rozmawia, kręci się, odwraca dokolegów siedzących z tyłu. ł Nie potrafi usiedzieć na miejscu, chodzi po klasie w czasie lekcji. Nie reaguje na upomnienia i lekceważy nauczycieli. W przerwie biega, krzyczy, a gdy się zdenerwuje - używa wulgaryzmów. Jest bardzo ruchliwy i nie potrafi opanować swojej ruchliwości Maciej w szkole Z relacji nauczycielki wynika, że chłopiec bardzo często zapomina przyborów szkolnych, zeszytów. Ma także często nieodrobione zadania domowe. Ma bałagan na biurku i w tornistrze. Ciągle czegoś szuka. Na zajęciach wychowania fizycznego stwarza niebezpieczne dla siebie ibi sytuacje. Biega, skacze, wspina się na drabinki. Ignoruje zakazy i nakazy nauczycielki. Zdarzyło się dwukrotnie, że uczestniczył w bójkach na boisku szkolnym - przewodził grupie kolegów. 8

9 O czym powinniśmy pomyśleć dalej Aby zdecydować się w jaki sposób mamy postępować z dzieckiem musimy postawić diagnozę. Copyright Kołakowski Kwestionariusz ADHD Proponowany model diagnozowania i udzielania pomocy dzieciom Inne Psychiatra dziecięcy i Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna Lekarz rodzinny Psycholog i pedagog szkolny Rodzice i nauczyciele Podstawowe ogniwo - PPP Leczenie ADHD Problem w szkole Konsultacja psychologa szkolnego Diagnoza PPP Konsultacja neurologa lub pediatry Inne Leki Problemy w domu Konsultacja Psychiatryczna Leki Warsztaty dla rodziców Psychoedukacja 9

10 Postępowanie warto wiedzieć czy są realizowane następujące zadania 1. Czy rodzice, dziecko otrzymali psychoedukację na temat ADHD. 2. Czy rodzice dostali materiały psychoedukacyjne 3. Czy rodzice zostali zachęceni do przeczytania książki, czy ją przeczytali. Czy dziecko dostało, za zgodą rodziców, komiksy edukacyjne Postępowanie warto wiedzieć czy są realizowane następujące zadania 1. Czy została wystawiona do szkoły opinia z konkretnymi zaleceniami, czy te zalecenia są realizowane. 2. Czy rodzice zapisali się na warsztaty czy je skończyli, czy byli na wszystkich zajęciach. 3. Czy było potrzebne leczenie farmakologiczne. Czy jest to leczenie zgodne ze standardami dobrej opieki medycznej 4. Czy z powodu innych problemów są potrzebne dodatkowe oddziaływania. Terapia ADHD miejsca podstawowych interwencji (model piramidy) Problemy z zachowaniem Warsztaty dla rodziców / nauczycieli Farmakoterapia Inne Psychiatra di dziecięcyi Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna Lekarz rodzinny Warsztaty dla dzieci Couching W takim wypadku konieczne jest nauczenie rodziców behawioralnych sposobów radzenia sobie zniepożądanymi zachowaniami. Psycholog i pedagog szkolny Rodzice i nauczyciele Warsztat Warsztat Warsztat jest metodą doskonalenia umiejętności i poszerzania wiedzy na temat siebie i funkcjonowania w relacji z innymi ludźmi my skupiamy się na funkcjonowaniu rodzica i jego relacji z dzieckiem Uczenie się zachodzi tu głównie w oparciu o dzielenie się doświadczeniami uczestników na dany temat Czy ktoś z Państwa był w podobnej sytuacji? Wiedza przekazywana jest przez grupę i osoby prowadzące bardzo ważne, aby zachęcać innych członków grupy do dzielenia się doświadczeniem i pomysłami Czy ktoś z państwa stosował już tę metodę? To ustruktalizowana forma pracy grupowej oznacza to, że przed przeprowadzeniem zajęć prowadzący bardzo dokładnie przygotowują: scenariusz i możliwe modyfikacje narzędzia potrzebne uczestnikom do pracy (kwestionariusze, tabelki, schematy, niedokończone zdania itp.) materiały edukacyjne dla uczestników 10

11 Treningi rodzicielskie W trakcie warsztatów rodzice uczą się w odmienny sposób postępować ze swoimi dziećmi. Zastępują sposób wychowania polegający na wymuszaniu zachowań, uczeniem zachowań prospołecznych. Treningi rodzicielskie Rodzice mają za zadania wprowadzać w domu metody, których nauczyli się na sesji. Rodzice uczą się skupiać na zachowaniach pożądanych, zamiast na niepożądanych. Rodzice uczą się stosowania konkretnych technik behawioralnych. Skuteczność Za główne czynniki wyjaśniające skuteczność treningów rodzicielskich uznaje się wzrost wiedzy rodzica nt. zaburzenia i umiarkowaną redukcję stresu rodzicielskiego (Weinberg, 1999) Skuteczność interwencji opartych na treningach umiejętności rodzicielskich zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka 0 przedszkolaki dzieci (szkoła) nastolatki Barkley i i sp. 1993, Barkley 1997 Skuteczność terapii poznawczo behawioralnej wzrasta wraz z wiekiem dziecka Rodzaje agresji, a rodzaje interwencji lat 7-11 lat lat Durlak i sp Konsekwentne karanie za zachowania agresywne Agresja zsocjalizowana Konsekwentne nagradzanie za zachowania prospołeczne Zdiagnozuj, czy problemem jest agresja impulsywna czy agresja zsocjalizowana Nauka umiejętności społecznych Nauka kontroli złości Agresja impulsywna Uczenie rodziców technik behawioralnych 11

12 Program Zastępowania Agresji - ART ART Trening zastępowania agresji Program Zastępowania Agresji ( Aggression Replacement Training) znany jako ART, zainicjowany został w 1987r, jako kompleksowe oddziaływanie, konkretyzujące złożone podejście do problemu agresji Trening kontroli złości ART Trening umiejętności prospołecznych Trening wnioskowania moralnego Program radzenia sobie z gniewem. Lochman i in Jest złożoną z osiemnastu sesji, strukturalizowaną interwencją grupową stosowaną w terapii agresywnych dzieci. Program Radzenia Sobie z Gniewem był wykorzystywany w warunkach szkolnych hdla celów prewencyjnych oraz jako program specjalny używany w ambulatoryjnej terapii dzieci z z problemami z zachowaniem Poznawczo behawioralny trening umiejętności społecznych Osoby z zachowania agresywnymi / aspołecznymi mają deficyty umiejętności społecznych (np. Mają gorsze relacje z innymi oraz nieprawidłowo oceniają sytuację społeczną). Konsekwencją tego jest odrzucenie przez rówieśników. Badania wykazują, że przyczyną deficytów społecznych są zniekształcenia i deficyty procesów poznawczych, Tak więc terapia poznawcza, nastawiona na modyfikację schematów poznawczych może być leczeniem przyczynowym tego problemu. Kazdin 2000; Lachman 2005 Montrealski Program Prewencji Przestępczości Młodocianych Program składał się z dwóch elementów: Treningu umiejętności rodzicielskich (Paterson 1982) Szkolenie dla dzieci (trening umiejętności społecznych + zastępowanie agresji) Montrealski Program Prewencji Przestępczości Młodocianych Okazało się, że w przypadku dwunastoletnich chłopców: malało prawdopodobieństwo wystąpienia poważnych problemów z funkcjonowaniem w szkole, rzadziej przyjaźnili się z osobami aspołecznymi, rzadziej pojawiały się próby naruszenia mienia i kradzieży. byli mniej narażeni przystąpieniem do gangu Rzadziej sięgali po substancje psychoaktywny. Temblay 1992, 1995, 1996, Vitaro

13 Idealny model leczenia zaburzeń ekternalizacyjnych rozpoczynany jak najwcześniej Składający się z trzech elementów Pracy z dzieckiem /nastolatkiem nastawionej na radzenie sobie ze złością oraz uczenie strategii rozwiązywania i problemów Warsztatów uczących modyfikacji zachowań oraz swoich oczekiwań dla rodziców Warsztatów uczących modyfikacji trudnych zachowań dla nauczycieli Uwzględniający możliwość farmakoterapii. Część 2 Bezpośrednia praca z dzieckiem techniki behawioralnego kształtowania pozytywnych zachowań. Bardzo dziękujemy za uwagę 13