Kryteria doboru programu nauczania przyrody na przykładzie mojej szkoły

Transkrypt

1 Halina Starzec Kryteria doboru programu nauczania przyrody na przykładzie mojej szkoły Nowe podstawy programowe to nowe spojrzenie na przedmioty szkolne i na treści oraz umiejętności jakie powinien mieć uczeń po określonym cyklu edukacji. W szkołach spotkaliśmy się z nowymi pojęciami: kompetencje, standardy, ewaluacja. I pojawił się nowy przedmiot: przyroda. Przedmiot ten łączy treści geograficzne i biologiczne oraz uwzględnia elementy fizyki i chemii. Uważam, że nauczanie tego przedmiotu jest istotne, ponieważ uczeń może określić swój stosunek do przyrody traktowanej całościowo. Uczniowie młodsi są na etapie ja przeżywam i doświadczam nasz świat. Na dokładne poznanie i interpretowanie tego świata przyjdzie czas później. Uczniowie klas IV-VI już trochę poznali swój świat, przyjdzie więc czas poszerzanie tej wiedzy, przeżywanie i doświadczanie. Chciałam dobrać taki program aby ten przedmiot, który uwzględnia stosunek człowieka do szeroko pojętej przyrody, uwzględniał przeżycia, doświadczenia, wiedzę i możliwości kształtowania postaw uczniów. Na początkowym etapie kursu przyrody, tj. w klasie IV uczniowie są otwarci, z zainteresowaniem odbierają świat i dokonują wielu spostrzeżeń. Swoje wrażenia i doświadczenia wyrażają w postaci tzw. wiedzy potocznej. Moim zadaniem jest i było stwarzać takie możliwości, aby w ciągu tego roku ułatwić przejście w umyśle dziecka od wiedzy dnia codziennego do systematycznej wiedzy szkolnej. Umożliwiają to m.in. obserwacje, eksperymentowanie, gromadzenie informacji i ich porządkowanie. W kl. V i VI nastąpi dawkowanie bardziej pogłębionej 143

2 wiedzy o środowisku i elementach go tworzących. Będzie to także wyjaśnianie obserwacji i spostrzeżeń. Uczniowie mogą już przewidywać niektóre stany i zjawiska. Chcę doprowadzić do tego by uczniowie uświadomili sobie, że wiedza potoczna jest niewystarczająca. Planuję, że dużo czasu zajmie nam rozwijanie myślenia. W kl. VI uczniowie podejmą działania, które będą miały na celu szukanie zależności, formułowanie prawidłowości, wykształcą sobie pewne poglądy i zasady działania. Uczeń w trakcie uczenia się przyrody powinien wdrożyć się w takie zasady jak współistnienie ze środowiskiem oraz być odpowiedzialnym (zapobiegać niszczeniu środowiska). Jego wiedza i umiejętności powinny być dla każdego poznawalne i poddające się kontroli. Zamiarem było takie uczenie przyrody, aby ukierunkować ucznia na wszechstronny rozwój indywidualnych zdolności i zainteresowań. Ponadto skłonić go do podejmowania działań wymagających współpracy i poszukiwań. Działania te powinny być powiązane z życiem i najbliższym środowiskiem. Do realizacji tych zadań niezbędne będzie konkretne miejsce w szkole, pracownia przyrodnicza. Będzie tam można gromadzić wypracowane materiały, okazy, literaturę przedmiotową i odpowiednie pomoce. Możliwości realizacji tych założeń okazały się być bardzo złożonymi. Wybrać należało jeden z wielu zaproponowanych programów. Nie jest to sprawa prosta, gdyż zdajemy sobie sprawę z tego, że ten program będzie obudowany podręcznikiem, zeszytem ćwiczeń itp. To kosztuje, dlatego przez pewien czas wybrany program musi być wdrażany w danej szkole. Etapem pierwszym prowadzącym do wyboru programów była rada szkoleniowa w kwietniu 1999 r. poświęcona temu zagadnieniu. Przewodniczyłam grupie nauczycieli różnych przedmiotów, która zastanawiała się nad problemem jak wybrać program, który będziemy realizować. Ustaliliśmy, że: - należy zdobyć jak najwięcej egzemplarzy programów dla danego przedmiotu, - zapoznać się z nimi i dokonać selekcji wstępnej, a pozostałe przeanalizować według wybranych kryteriów, np. wykorzystując przygotowany kwestionariusz, 144

3 - wybrane 2-3 najlepsze programy, przeanalizować uwzględniając warunki szkoły, potrzeby uczniów, środowiska oraz podstawę programową z przedmiotu na etapie niższym i wyższym, - jeśli to będzie możliwe, zasięgnąć opinii konsultantów, np. uczestnicząc w zespołach metodycznych, - zapoznać się, jeśli jest to możliwe, z obudową tego programu (książki, zeszyty ćwiczeń), - skontaktować się z innymi nauczycielami szkoły. Etapem drugim były prace w zespole nauczycieli przedmiotów przyrodniczych. Udało się dotrzeć do 9 z 13 będących na rynku programów. Nie poszukiwałyśmy pozostałych, gdy okazało się, że wśród nich są programy przygotowane np. przez zespół chemików lub tylko przez fizyka. Także odrzucony został program, który otrzymaliśmy z wydawnictwa bez adnotacji o wpisie ministerialnym. Na początku był to przegląd dostępnych programów z próbą własnej analizy i wykorzystania dostępnych kwestionariuszy ocen. Po tym etapie odrzucone zostały programy: -DKW /99 zbyt hasłowo potraktowane treści, błędy metodyczne (w dziale Woda kl. IV jako umiejętność wyjaśnić co to jest widnokrąg, plan), umiejętności skierowane głównie na prowadzenie badań chemicznych, zbyt dużo szczegółowych wiadomości jak na poziom kl. IV (np. uczeń ma opisać zmiany jakie zachodzą w jeziorze w różnych porach roku), przypadkowy dobór treści np. w kl. V Powietrze hasło Kształt i rozmiary Ziemi itp. -DKW /99 zbyt oddzielone od siebie treści przedmiotowe np. kl. VI. Chemia wokół nas (15 godz.), Efektywność i magnetyzm (12 godz.), Siła i ruch (10 godz.), Organizm w środowisku (12 godz.), Wybrane krajobrazy świata (19 godz.). W tym ujęciu przyroda to trochę chemii, fizyki, biologii, geografii bez zaproponowanej korelacji treści. -DKW /99 zbyt ogólne zapisy, niefortunne połączenie treści, np. Krajobrazy Polski i jej roślinność w kl. IV, a w kl. VI poznajemy faunę na tle zróżnicowania krajobrazu Ziemi. 145

4 -DKW /99 sieczka tematyczna, propozycje zakresu treści do poszczególnych haseł przypadkowe i propozycja godzinowa nie do przyjęcia. Przewaga biologii nad innymi treściami. -DKW /99 poszatkowane treści, np. w krajobrazach Polski w kl. V szczególne uznanie twórców programu wzbudziły grzyby. Przykłady sztuki dla sztuki a nie programu dla ucznia 10- letniego, np. w kl. IV 1 godz. Asertywność czyli sztuka bycia sobą. Ostatecznie zespół rozważył ostateczny wybór z trzech propozycji: - DKW /99 Program Wydawnictwa Wiking - DKW /99 Program Wydawnictwa Rożak wg M. i M. Augustyniaków - DKW /99 Program Wydawnictwa Żak O odrzuceniu programu Wikinga zadecydował głos koleżanek uczących biologii. Uznały ten program za zbyt geograficzny i wyraziły obawę, że będą miały problemy z jego realizacją. Program Wydawnictwa Żak odrzucono ze względu na podział treści na biologiczne i geograficzne, bez wyraźnie określonych możliwości korelacji tych zagadnień. Mnie jako geografa zraził niefortunny dobór treści geograficznych, np. w kl. V krajobrazy Polski na tle Europy, następnie krajobrazy Azji, a w połowie roku w kl. VI - krajobrazy innych kontynentów. Mało propozycji do uczenia o własnym regionie, a przecież podstawa programowa narzucała obowiązek realizowania tych zagadnień. Wybrany został zaś program M.M. Augustyniaków Wyd. Rożak. Zaproponowane treści satysfakcjonowały zarówno geografów i biologów, ze względu na wyraźnie zaznaczoną możliwość korelowania tych treści. Zaproponowany rozkład treści wraz z przewidywanymi osiągnięciami uczniów ułatwił stworzenie własnego planu edukacyjnego. Sam układ zagadnień dotyczący krajobrazu, powietrza, wód, gleb i skał, fauny i flory, człowieka i ochrony przyrody rozszerzający się od najbliższej 146

5 okolicy, przez Polskę na świat dał szansę na takie uczenie przyrody, jakie chciałyśmy wprowadzić w naszej szkole. Nasze zainteresowanie programem wzbudziły także: - propozycje wycieczek i zajęć terenowych, - zaznaczona (wpisana w program) rola nauczyciela przyrody, - podpowiedź co do organizacji aktywności i pracy uczniów, - opisane cele kształcenia w poszczególnych kategoriach. Ponadto treści w ujęciu ogólnym oraz szczegółowym podporządkowane klasom z podpowiedzią realizacji ścieżek edukacyjnych znacznie ułatwiały wprowadzenie tego nowego przedmiotu w szkole. Zanim podjęto pracę z tym programem, przygotowano w zespole plan edukacyjny dostosowany do liczby przydzielonych godzin. Ustalono zasady oceny z tego przedmiotu i przygotowano wymagania na poszczególne oceny szkolne. Ponadto zaplanowano sprawdziany, które miały na celu kontrolę zdobytych wiadomości i umiejętności z całości tego przedmiotu. Pierwszy rok podsumował sprawdzian nauczanych umiejętności na bazie planu swojego miasta oraz umiejętności związanych z osobą ucznia i jego dniem codziennym. Wykorzystano podręcznik dostosowany do tego programu, uczniowie prowadzili zeszyt przedmiotowy. Problem stanowi jednak obudowa do tego programu. Podręczniki okazały się mało użyteczne. Zaproponowane treści są bardzo skrótowe, niekiedy infantylne. Dlatego też od nas, nauczycieli uczących, zależy w jaki sposób poszerzone będą treści i umiejętności proponowane w podręczniku. Treści przedmiotowe wzbogacały zajęcia dodatkowe w ramach ścieżki ekologicznej i regionalnej oraz zajęcia terenowe w okolicy, w Ojcowskim i Babiogórskim Parku Narodowym. Uważamy, że wybrany program jest ciekawy i możliwy do realizacji w naszej placówce. Da naszym uczniom dobre podstawy do dalszej nauki przedmiotów przyrodniczych w gimnazjum. 147