Propozycje działań rewalidacyjnych w formie zabaw i ćwiczeń dla dzieci z dysfunkcją wzroku w wieku niemowlęcym i przedszkolnym

Transkrypt

1 Propozycje działań rewalidacyjnych w formie zabaw i ćwiczeń dla dzieci z dysfunkcją wzroku w wieku niemowlęcym i przedszkolnym W odkrywaniu świata przez zabawę, dominującym kanałem sensorycznym jest wzrok. To wizualne cechy przedmiotów zachęcają dziecko do ruchu i eksploracji, a w konsekwencji do zdobywania nowych informacji. dziecko trzymając np. zabawkę w dłoni obraca nią i ogląda z różnej perspektywy, jest zachęcone dokonując ruchu rotacji nadgarstka do oglądania obrazu z różnej perspektywy. Dziecko niewidome nie otrzymuje tego rodzaju zachęty, dlatego niepełnosprawność wzrokowa utrudnia i opóźnia nabywanie umiejętności rozwojowych, ogranicza lub całkowicie eliminuje dziecko z wielu zabaw wymagające kontroli wzrokowej. Istotnym warunkiem zainteresowania się dziecka otoczeniem jest rozwój umiejętności manipulacyjnych. Manipulacja u dziecka będzie polegała na kilku schematach ruchowych, jak potrząsanie, branie do buzi, uderzaniu przedmiotem o podłoże, jednym przedmiotem o drugi, rozrzucaniu. W przypadku dzieci z uszkodzonym wzrokiem i złożoną niepełnosprawnością, dodatkowym utrudnieniem może być obronność dotykowa, polegająca na negatywnej reakcji dziecka na nieznane bodźce dotykowe (preferencja pewnych faktur, niechęć do bycia dotykanym, nietolerowanie dotykania substancji miękkich i zmieniających swoją strukturę podczas dotykania). Udzielenie dziecku pomocy w pozbyciu się tej nadwrażliwości jest bardzo ważne, gdyż uniemożliwia ona rozwój tak ważne zmysłu, jakim jest dotyk. Oto kilka wskazówek:

2 - Niekiedy konieczne będzie rozpoczęcie zabawy z dzieckiem od dotyku z daleka, np. dmuchanie na ciało dziecka naprzemiennie ciepłym i chłodnym powietrzem, stopniowo przechodząc do dotyku ciała dziecka jego własną ręką, a następnie ręką osoby najbliższej; - Stopniowo zachęcamy dziecko do dotykania ciała mamy i taty, zanim zaproponujemy mu dotknięcie przedmiotu. Bezpieczniejsze może być na początek dotykanie zabawek w wodzie; - Stopniowo zapoznajemy malucha z przedmiotami najbliższego otoczenia, o różnych fakturach. Razem z nim badamy ich strukturę; - Kiedy tylko będzie to już możliwe, możemy zachęcać dziecko do zabawy masami (masa solna, ciasto, ciastolina, masa z mączki ziemniaczanej itp.). Możemy zaaranżować zabawę materiałami sypkimi. Stosując dotyk, np. w czasie zabaw w masażyki, należy stosować raczej dotyk zdecydowany, o silniejszym nacisku niż delikatne głaskanie. Pomagając dziecku ze specjalnymi potrzebami w czerpaniu radości z zabawy i we właściwym w niej współuczestnictwie, należy przestrzegać pewnych zasad: 1. Przygotowanie pomocy do zabawy powinno być poprzedzone obserwacją dziecka pod kątem jego preferencji i możliwości rozwojowych. 2. W zabawie należy proponować dziecku wiele aktywności i podsuwać mu dużo różnorodnych przedmiotów, rozpoczynając od tych które dają mu radość, stopniowo wprowadzając nowe, podobne do tych, które lubi, bo to rozszerza jego podstawową wiedzę o fizycznych właściwościach otoczenia.

3 3. Dziecko wymaga czasu na poznawanie i porównywanie przedmiotów, na samodzielną eksplorację. 4. Zanim dziecko opanuje jakąś czynność, wymaga wielokrotnych powtórzeń jej w różnych okolicznościach. 5. Korzystne jest dostarczanie dziecku takich zabawek i aktywności, które nieco wykraczają poza poziom aktualnych możliwości dziecka, bo dzieci które mają do czynienia długo z tym samym zestawem pomocy, nie tylko szybką się nudzą, a zabawa nabierze charakteru stereotypowego (nie będzie służyła rozwojowi, tylko autostymulacji) 6. Nie przerywamy dziecku swoimi komentarzami słownymi w czasie, gdy jest skupione na samodzielnej eksploracji, bo żeby nas wysłuchać musi przerwać zabawę. 7. Nie przerywajmy mu także przenoszeniem jego rąk z jednego miejsca na inne. Pozwólmy mu mieć kontrolę nad jego rękami. Jakiej pomocy i wsparcia w nauce zabawy wymaga od osoby dorosłej dziecko niepełnosprawne wzrokowo? Dziecko potrzebuje dostarczania mu silniejszych niż normalnie bodźców wzrokowych, słuchowych i dotykowych do nauki lokalizowania zabawki, sięgania, poszukiwania oraz do wytworzenia się u niego poczucia sprawstwa; dziecko musi dostrzec (poczuć, usłyszeć) zmianę, której jest twórcą, aby uświadomiło sobie, że może wpływać na otoczenie Pomoc dorosłego potrzebna jest także do poznawania nowych zabawek i odkrywania nowych sposobów bawienia się nimi. Niewidome dziecko, które pozbawione jest możliwości obserwacji i naśladowania, nie zdaje sobie sprawy, jak wiele może być sposobów manipulacji przedmiotem.

4 Potrzebuje wiele zabaw typu schowaj znajdź, aby nauczyć się, że przedmioty ulegają przemieszczeniu, a otoczenie podlega zmianom. Ze względu na to, że wiele zabawek atrakcyjnych wizualnie nie budzi zainteresowania dzieci z niepełnosprawnością wzrokową, pomoc rodziców będzie polegała także na dostarczaniu bogatej oferty samodzielnie przygotowywanych pomocy (wykorzystujące łatwo dostępne materiały pochodzenia naturalnego, znajdujące się w każdym gospodarstwie domowym, np. poznawanie różnych sztućców plastikowe i metalowe, słownie opisuje różnice w kształtach i wielkościach, co sprzyja rozwojowi myślenia pojęciowego) Dziecko potrzebuje także, aby proponowane mu zabawy były dla niego źródłem radości, a kontakt z dorosłym dawał satysfakcję zarówno jemu, jak i bawiącej się z nim osobie. W jaki sposób wykorzystać codzienne aktywności oraz przedmioty użytku domowego do rozwijania umiejętności dziecka? Lista umiejętności nabywanych w trakcie uczestniczenia w czynnościach dnia codziennego może być długa i nie da się jej zastąpić opracowywanymi specjalnie zestawami ćwiczeń: Mycie naczyń: - odkręcanie i zakręcanie kranu ćwiczenia rotacji nadgarstka, - utrwalanie pojęć ciepło-zimno; suchy-mokry; czysty-brudny; pusty-pełny, - segregowanie i układanie, np. talerzy, w przedziałkach suszarki, kubków na stojaku, - rozwijanie świadomości słuchowej, poznawanie odgłosów powstających podczas mycia i układania naczyń, - sortowanie umytych sztućców itd.

5 Pranie: - rozwijanie zasobu słownictwa, - porównywanie wielkości (większy-mniejszy), - poznawanie kolorów, sortowanie wg kolorów, - składanie odzieży, - łączenie skarpetek w pary, - poznawanie kształtów rzeczy, np. ręcznik prostokąt, spódniczka romb itd. - wkładanie wyjmowanie z pralki, - rozwijanie świadomości zapachowej. Sprzątanie: - utrwalanie pojęć czysty-brudny, - segregowanie zabawek i innych przedmiotów, - poznawanie zasad bezpieczeństwa, np. gdzie znajdują się kontakty itp., - ćwiczenia układania rzeczy, przedmiotów domowych na swoje miejsce, - wyrzucanie odpadków do śmieci, segregowanie odpadów, - poznawanie przedmiotów służących do sprzątania i towarzyszących im odgłosów itp. Nakrywanie do stołu: - ćwiczenia porządkowania, przeliczania, - układanie sztućców, - przenoszenie bezpiecznych naczyń, - dobieranie kubków do talerzyków, - porównywanie kształtów i wielkości naczyń, - nauka umiejętności społecznych.

6 Gotowanie / prace kuchenne: - rozwijanie zasobu słownictwa, poznawanie nazw produktów, - poznawanie struktury/faktury (np. miękkie, puszyste, gładkie, dające się przekształcać itp.), zapachu i smaku produktów, - odmierzanie, przeliczanie, - nalewanie, przelewanie, - poznawanie różnych konsystencji, - zapoznanie ze zjawiskiem przekształcalności; poznanie zapachu, smaku i struktury produktów surowych i przetworzonych (ugotowanych, upieczonych, zamrożonych, zmiksowanych i startych), - rozwijanie sprawności manualnej poprzez czynności odkręcania/zakręcania pojemników, ubijania, ugniatania, mieszania produktów, - poznawanie różnych kształtów produktów i przedmiotów kuchennych, - ćwiczenie samodzielności w samoobsłudze (na miarę możliwości dziecka, może to być samodzielne sięganie po chrupki z miseczki, smarowanie kanapek masłem, nalewanie soku do kubka na tacy) - nakręcanie stopera kuchennego - rozwijanie świadomości dotykowej Prace ogrodowe: - rozwijanie świadomości dotykowej i zapachowej, - rozwijanie zasobu słownictwa, poznawanie nazw, kształtu, zapachu i struktury różnych roślin, - utrwalanie pojęć duży-mały, gładki, kłujący, gąbczasty, suchy-mokry, - poznawanie różnych rodzajów podłoża i ich nazw, np. piasek, trawa, ziemia, kora, żwir, chodniki, płyty (boso lub w obuwiu) oraz wytwarzanych odgłosów w czasie chodzenia, - utrwalanie pojęć przestrzennych,

7 - możliwość samodzielnego poruszania się po ograniczonym terenie (poznanie granic ogrodu, punktów orientacyjnych), poruszanie się samodzielne pchając np. wózek dla lalek, kosiarkę dziecięcą lub samochodzik-chodzik, - ćwiczenia (pod nadzorem dorosłego) poruszania się po terenie ogródka (np. z kijem, laską) w celu poznawania odgłosów wytwarzanych przy uderzaniu przeszkód i różnych podłoży, sprawdzania odległości od przeszkody. Dzieci bardzo chętnie interesują się różnymi przedmiotami i celem zabawy nie musi być zaplanowane przez dorosłych usprawnianie jakiejś funkcji. Oto przykłady takich przedmiotów do dowolnej eksploracji: - plastikowe opakowania po produktach, - szczoteczki, gąbki, szorstkie ściereczki, pędzelki, wałki, pumeks, - plastikowe naczynia, srebrne talerze do grilla, - blaszane puszki, - pudełka różnej wielkości, - woreczki do prania rajstop (do wsypywania różnych ziaren), - wałki do włosów, - papier do pakowania o różnych fakturach, folie, - papier ścierny, korek, - rurki PCV, - tekturowe rurki po papierze toaletowym i ręcznikach kuchennych, - klamerki, - pojemniki po jajkach, bombonierkach, po mleku w proszku, - pojemniki do zamrażania kostek lodu, - rozmaite źródła światła. Bibliografia: Ewa Kurczak-Wawrowska Zabawy na co dzień. Poradnik dla rodziców i nauczycieli dzieci z niepełnosprawnością wzrokową i ruchową Fraszka Edukacyjna 2007