Zarządzanie wartością i ryzykiem w przedsiębiorstwie, instytucji finansowej oraz organizacji non-profit.

Transkrypt

1 Zarządzanie wartością i ryzykiem w przedsiębiorstwie, instytucji finansowej oraz organizacji non-profit. Value and Risk Management in enterprise, financial institution and non-profit organization.. T. Banasik, Ł. Demidowicz, I. Teppel, A. Wolska Wroclaw University of Economics Streszczenie Ryzyko jest nieodzowną częścią prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorca musi stawiać czoła wielu rodzajom ryzyka, jednym z nich jest ryzyko związane z podejmowaniem współpracy z innymi przedsiębiorcami. W artykule podjęto temat metod identyfikacji ryzyka związanego z potencjalnymi kontrahentami. Poruszona została kwestia wykorzystania narzędzi oferowanych przez analizę wskaźnikową, a także ograniczenia tej metody. Słowa kluczowe: ocena ryzyka, zarządzanie ryzykiem przedsiębiorstwa, płynność finansowa, wypłacalność, elastyczność finansowa, zrównoważenie finansowe Summary Risk is an indispensable part of any business activity. Entrepreneur has to face many types of risk. One of them is a risk connected with taking up cooperation with contractors. In the article a subject of simplifed methods of a risk identifcation is taken. Then the matter of using tools offered by ratio analysis is referred. Key words: risk value, risk management, financial liquidity, solvency, financial flexibility, financial sustainability JEL: D22, D46, O22, P34 Recenzent 1: R. Sip Recenzent 2: A. Bratkowski _przedsi_biorstwie_instytucji_finansowej_oraz_organizacji_non_profit_autorstwa_t_banasik _Demidowicz_I_Teppel_A_Wolska_/967864

2 Źródeł kryzysu jest wiele, zasilają one ogromną rzekę której wezbrany nurt niszczy wszystko na swojej drodze. Kiedy stan alarmowy zostaje przekroczony można spodziewać się nieuniknionej katastrofy. Podobnie doszukujemy się źródeł kryzysu ekonomicznego, w nieumiejętnym podejściu do ryzyka i niedostatecznym identyfikowaniu ryzyka. Badanie każdego kontrahenta jest charakterystyczne dla dużych podmiotów i tych które zajmują się działalnością finansową, niejako są one zobligowane do ograniczania ryzyka z tego też powodu krytyczne zaniedbania są rzadsze. Działalność bankowa nie jest jednak na tyle specyficzna by oddzielać ją od rynku pozostałych produktów i usług, a jedynie ze względu na swój rygor daje wskazówki gdzie ryzyka szukać. Ze względu na wagę dla stabilności działalności bankowej wyróżnić można obszary ryzyka, których zrozumienie można traktować jako uniwersalny wstęp do rozważań o ryzyku działalności każdego przedsiębiorstwa. W Polsce zdecydowanie największe znaczenie miało ryzyko złych kredytów oraz ryzyko utraty płynności finansowej. Ryzyko samo w sobie jest czymś intuicyjnym ze względu na skutki jego niedowartościowania, jednak niezmiernie trudno jest minimalizować ryzyko bez precyzyjnego określenia ognisk jego występowania. Warto sięgnąć po kolejną analogię do systemu znanego z produkcji żywności Hazard Analysis and Critical Control Points. Określając krytyczne punkty kontroli ryzyka działalności przedsiębiorstwa mamy do dyspozycji cała gamę narzędzi. Charakterystykę sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa i pomiar ryzyka związanego z danym podmiotem gospodarczym, daje nam analiza ryzyka. Analiza oparta na wskaźnikach finansowych jest tym samym czym tabliczka mnożenia dla matematyka. Każdy od niej zaczynał i niektórzy się na niej zatrzymali nie widząc że dzielenie również jest mnożeniem. Nie ma uniwersalnego lub też branżowego zestawu wskaźników dopasowanych do potrzeb niewybrednego analityka, dlatego też nie można ograniczać się do obszarów oraz wybranej gamy wskaźników łatwych do wyliczenia ze względu na ekshibicjonizm danych potrzebnych do ich użycia. W niniejszej pracy wykorzystujemy wskaźniki z modelu PHI Zietlowa. Są to wskaźniki : Natural logarithm of age Natural logarithm of size Asset instability index Logarytm naturalny wieku Logarytm naturalny wielkości Indeks niestabilność aktywów Cash reserve suffiency ratio Modified cash ratio Target liquiditi lambda Current Liquiditi Index (CLI) Rezerwa wystarczalności Zmodyfikowany wskaźnik gotówki Cel płynności lambda Wskaźnik bierzącej płynności

3 Operating Cash Flow Ratio Asset Ratio Administrative Expense Ratio Wskaźnik Cash flow z działalności operacyjnej Współczynnik aktywów Wskaźnik kosztów administracyjnych Net Surplus Contribution ratio Self financing ratio Financial debt ratio Fundrising cost ratio Nadwyżka netto współczynnik udziału Wskaźnik samofinansowania Wskaźnik zadłużenia finansowego Wskaźnik koszty Fundrising Ogólne wskaźniki przedsiębiorstwa mierzące ich elastyczność #1. Logarytm naturalny wieku przedsiębiorstwa mierzony kolejno dla przedsiębiorstwa, instytucji finansowej i organizacji non profit wpływa na behawioralne podejście do określenia zachowań indywidualnych inwestorów czy tez kontrahentów. Co może spowodować znaczące przepływy kapitału, zwiększenie wartości przedsiębiorstwa czy też zmniejszenie ryzyka upadłości firmy. Z powyższej analizy śmiało możemy wywnioskować, że największe zaufanie budzi instytucja finansowa z wynikiem oscylującym na poziomie od do 4,418. a) Przedsiębiorstwo, które nie jest non profit, ani nie prowadzi działalności finansowej: Wiek LN(Wiek) 0, , , b) Instytucja finansowa: Wiek LN(Wiek) 4, , , c) Organizacja non profit: Wiek LN(Wiek) 2, , ,397895

4 #2. Logarytm naturalny rozmiaru przedsiębiorstwa mierzony dla trzech firm, bazujący na danych z lat pozwala nam ocenić elastyczność i stabilność finansową firmy, dzięki czemu możemy określić główne źródła ryzyka. W tym wypadku po raz kolejny najlepiej prezentuję się instytucja finansowa osiągając wyniki od 16,924 do 17,074. a) Przedsiębiorstwo, które nie jest non profit, ani nie prowadzi działalności finansowej: Lata Przychód Dochód 304,18 214,96 56,08 Suma 4663, , ,08 LN(Suma) 8, , ,33401 b) Instytucja finansowa: Lata Przychód Dochód Suma LN(Suma) 16, , , c) Organizacja non profit: Lata Przychód , , ,3 Dochód , , ,3 Suma , , ,6 LN(Suma) 13, , ,43736 #3. Wskaźnik niestabilności aktywów jest miarą finansowej elastyczności przedsiębiorstwa. Wskazują, że największe rozproszenie wartości aktywów wokół trendu posiada instytucja finansowa, która w 2010 osiąga wartość 25,83, przez 44,34 w 2011 roku, aby ostatecznie zatrzymać się na poziomie 19,27. a) Przedsiębiorstwo, które nie jest non profit, ani nie prowadzi działalności finansowej: Lata

5 Indeks 5,15 18,34 12,19 b) Instytucja finansowa: Lata Indeks 25,83 44,34 19,27 c) Organizacja non profit: Lata Indeks 13,87 18,99 34,52 W przypadku poniższej grupy wskaźników ma ona na celu mierzenie wypłacalności, elastyczności oraz płynności finansowej w okresie do 3 miesięcy. #4 Cash Reserve Suffiency Ratio wskazuje na płynność przedsiębiorstwa, jego możliwość pokrycia kosztów za pomocą gotówki i łatwo zbywalnych inwestycji krótkoterminowych w okresie 3 miesięcy. Zadowalająca wartość tego wskaźnika to 1. Wartość wskaźnika dla przedsiębiorstwa w latach odpowiednio wynosi 0,77; 0,98; 0,76; dla instytucji finansowej odpowiednio 5,13; 4,58; 5,6 oraz dla organizacji non-profit odpowiednio 1,11; 0,93 oraz 1,52 Jak widać z danych powyżej tylko instytucja finansowa i fundacja mają ten wskaźnik na zadowalającym poziomie. Przedsiębiorstwo nie będące instytucją finansową ani fundacją nie jest w zbyt dobrej sytuacji. Jest to młode przedsiębiorstwo, które dopiero rozwija się na rynku, w którym z pewnością brakuje dobrego stylu rządzenia. #5 Modified Cash Ratio pokazuje jaki procent aktywów ogółem stanowi gotówka netto i wskazuje na wypłacalność przedsiębiorstwa. Wskaźnik ten na ogół zachowuje się w podobny sposób; najpierw wzrost a następnie spadek w roku końcowym. Wskaźniki dla lat dla wybranych przedsiębiorstw: Przedsiębiorstwo odpowiednio dla kolejnych lat -0,08; 0,31; -0,09; instytucja finansowa odpowiednio -0,73; -0,74; -0,72 oraz organizacja non-profit odpowiednio 0,18; 0,46; 0,69 Jedynie fundacja ma dodatnie wskaźniki, które z roku na rok są coraz wyższe. Jest to zależne od charakteru prowadzonej działalności. Najgorsze wskaźniki posiada instytucja finansowa ale wartości tego wskaźnika mają odzwierciedlenie w charakterze działalności tej instytucji. Najbardziej niepokojące wskaźniki ma przedsiębiorstwo, które nie jest instytucją finansową więc wskaźniki na niskim poziomie powinny być sygnałem do zastanowienia się gdyż zobowiązania przewyższają poziom gotówki w przedsiębiorstwie. #6 Target Liquidity Lambda (TLL) wskazuje na płynność oraz finansową elastyczność przedsiębiorstwa, pokazuje relację wzrostu gotówki, inwestycji krótkoterminowych,

6 niewykorzystanych linii kredytowych oraz średnią wartość OCF względem zmienności OCF. Dla wybranych przedsiębiorstw wskaźniki te mają wartości w latach : Przedsiębiorstwo odpowiednio 0,98; 3,74; 0,68; instytucja finansowa odpowiednio 4,49; 4,32; 5,33 oraz organizacja non-profit odpowiednio 2,64; 3,15; 5,16. Jak widać najlepszą płynnością wykazuje się instytucja finansowa, zaraz za nią jest organizacja non profit, najgorsze wyniki po raz kolejny posiada przedsiębiorstwo, które tylko w roku 2011 wskaźnik poziomie powyżej 3, a w pozostałych latach wartość gotówki, inwestycji krótkoterminowych oraz średniego OCF jest niższa niż odchylenie standardowe OCF w trzech kolejnych latach co może być niewystarczające aby w krótkim czasie zapewnić płynność a zarazem wypłacalność w terminie. #7 Current Liquidity Index mierzy wypłacalność i płynność względem rozliczeń międzyokresowych oraz zobowiązań długoterminowych. Dla przedsiębiorstw nie mających żadnych rozliczeń międzyokresowych ani zobowiązań długoterminowych wskaźnik ten nie jest liczony. Wskaźnik ten dla przedsiębiorstwa w latach wynosi odpowiednio 0,42; 8,71; 0,40; dla instytucji finansowej odpowiednio 0,1; 0,1; 0,15. Dla organizacji non-profit wskaźnik nie jest obliczany ze względu na brak rozliczeń międzyokresowych oraz zobowiązań długoterminowych. W przypadku tego wskaźnika najgorsze wyniki posiada instytucja finansowa, ale ze względu na charakter prowadzonej działalności ich wysokość nie jest niepokojąca. Jednakże ponownie lampka ostrzegawcza powinna zapalić się w przypadku przedsiębiorstwa gdyż ponownie tylko rok 2011 cechuje się wartością wskaźnika na wysokim poziomie a dla pozostałych lat wartość wskaźnika jest dużo poniżej 1. Zasób gotówki i inwestycji krótkoterminowych, może być niewystarczający na pokrycie zobowiązań oraz rozliczeń międzyokresowych. Ta grupa wskaźników ma na celu ocenę przedsiębiorstwa w okresie od 3 do 12 miesięcy. #8 Wskaźnik przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej charakteryzuje zdolność przedsiębiorstwa do generowania gotówki z działalności podstawowej. Dzięki temu możemy wnioskować jak dobrze firma poradzi sobie w sytuacji pogorszenia sytuacji rynkowej. W tym przypadku najlepiej prezentuje się organizacja non profit, która osiąga wyniki na poziomie od 4,257 do 4,451 na przełomie trzech badanych lat. a) Przedsiębiorstwo, które nie jest non profit, ani nie prowadzi działalności finansowej: Przepływy pieniężne -86, ,11 Zobowiązania 162,51 159,79 90,94 Wskaźnik -0, , ,001869

7 b) Instytucja finansowa: Przepływy pieniężne Zobowiązania Wskaźnik -0, , , c) Organizacja non profit: Przepływy pieniężne , , ,31 Zobowiązania 13948, , ,82 Wskaźnik 4, , , #9 Wskaźnik aktywów jest różny tak samo jak różne są rodzaje analizowanych przez nas instytucji. Ich wysokość wpływa na ocenę firm przez inwestorów z zewnątrz i może wpłynąć pozytywnie na indywidualne zachowania inwestorów, co wiąże się z ryzykiem spadku notowań analizowanych firm. Najlepiej prezentuje się instytucja finansowa, która odnotowuje spadek z 0,913 na 0,895. a) Przedsiębiorstwo, które nie jest non profit, ani nie prowadzi działalności finansowej: Aktywa trwałe 241,44 249,08 725,28 Aktywa ogółem Wskaźnik 0, , , b) Instytucja finansowa: Aktywa trwałe Aktywa ogółem Wskaźnik 0, , , c) Organizacja non profit: Aktywa trwałe , , ,31 Aktywa ogółem , , ,31 Wskaźnik 0, , ,313056

8 #10 Wskaźnik kosztów administracyjnych odwołuje się do kosztów, gdzie zaliczane są wszystkie koszty dotyczące prowadzenia działalności przedsiębiorstwa. Zbyt wysoki wskaźnik oznacza, że instytucja jest źle zarządzana co może zwiększyć ryzyko jej niewypłacalności. Według naszej analizy najtaniej i najlepiej prowadzona jest organizacja non profit, gdzie wskaźnik ten wynosi kolejno0,021 do 0,026. W związku z tym ryzyko niewypłacalności spowodowane błędną techniką zarządzania jest skutecznie zmniejszone. a) Przedsiębiorstwo, które nie jest non profit, ani nie prowadzi działalności finansowej: Koszty administracyjne 267,59 121,88 125,33 Koszty ogółem 4225, , ,33 Różnica , Wskaźnik 0, , , b) Instytucja finansowa: Koszty administracyjne Koszty ogółem Różnica Wskaźnik 0, , , c) Organizacja non profit: Koszty administracyjne 2693, , ,76 Koszty ogółem , , Różnica , , ,2 Wskaźnik 0, , , Poniższe wskaźniki mają na celu wskazanie stanu finansowego instytucji w odniesieniu do okresu od dwunastu do trzydziestu sześciu miesięcy. Na podstawie poszczególnych elementów badamy zdolność do generowania nadwyżek, zależność od pewnych źródeł finansowania lub wsparcia, a także zdolność organizacji do samodzielnego finansowania swojej działalności. Pozwoli nam to zdobyć fragmentaryczne dane do oceny ryzyka związanego z działalnością gospodarczą określonego podmiotu #12 Contribution Ratio. Wskaźnik rentowności sprzedaży informuje o opłacalności sprzedaży tj. jaka wielkość zysku przed opodatkowaniem (dochodu) przypada średnio na każdą

9 jednostkę przychodu ze sprzedaży. Optymalna wielkość tego wskaźnika jest zależna od rodzaju działalności przedsiębiorstwa. W przypadku analizowanego przedsiębiorstwa wynik ten to odpowiednio 6,9%, 7,3%, 1,3%. Są to stosunkowe niskie wartości, co może świadczyć o dużym ryzyku wynikającym z możliwości utracenia rentowności sprzedaży nawet w przypadku niewielkiego spadku sprzedaży produktów lub usług. Znacznie lepiej sytuacja wygląd w instytucji finansowej gdzie można zauważyć 42%, 44% oraz 43% udział dochodu w przychodach. Sytuacja fundacji jest trochę inna, ponieważ jej przychody nie zależą od sprzedaży w związku z tym wyniki są zróżnicowane tj. 65%, 28% oraz 52%. #13 Self-Financing Ratio. Współczynnik samofinansowania natomiast wskazuje możliwości jednostki do sfinansowania planowanych inwestycji ze środków własnych. Do obliczeń wykorzystujemy przepływy pieniężne z działalności operacyjnej dzielone przez inwestycje. Jeżeli wartość wskaźnika jest większa niż 1, dochód do dyspozycji przedsiębiorstwa może być również wykorzystywane do innych celów niż inwestycji. Odwrotnie, jeśli wartość wynosi mniej niż 1, gdy będą potrzebne inwestycje, będzie trzeba wykorzystać środki ze źródła zewnętrznego. W związku z czym wynik poniżej 1 oznacza wysokie ryzyko dla przedsiębiorstwa w odniesieniu do konieczności korzystania z zewnętrznego źródła finansowania, które należy ograniczać. Wskaźnik samofinansowania zarówno jak i wskaźniki oparte na przepływach pieniężnych służą do wytypowania znaków ostrzegawczych dotyczących potencjalnych problemów kredytowych i oceny wewnętrznego potencjału finansowego firmy. Niestety wskaźniki osiągnięte przez wszystkie trzy podmioty tj. przedsiębiorstwo, instytucja finansowa oraz fundacja uzyskały w trzech kolejnych latach wyniki powyżej 1, czyli istnieje ryzyko problemów kredytowych. #14 Financial Debt Ratio. Wskaźnik zadłużenia finansowego to wskaźnik ryzyka, który informuje o poziomie pokrycia zobowiązań długoterminowych kapitałem własnym. Zgodnie z przyjętą normą dla tego wskaźnika, jego wysokość powinna zawierać się w przedziale zamkniętym. W przypadku przekroczenia przez ten wskaźnik poziomu 1,0 przedsiębiorstwo uważa się za silnie zadłużone. Współczynniki dla przedsiębiorstwa przyjmują wartości 0,17; 1,85; 0,18 - w drugim roku zadłużenie w znaczącym stopniu przewyższyło aktywa netto przedsiębiorstwa. Jednak sytuacja została opanowana i już w kolejnym roku udział zadłużenia długoterminowego wyniósł 0,18. Instytucja bankowa utrzymuje współczynnik na niezmienionym poziomie 0,45. Natomiast w przypadku fundacji ze względu na charakter działalności wyniki te są bardzo niskie, bliskie zeru 0,00019; 0,000169; 0. W związku z tym ryzyko wynikające z nadmiernego zadłużenia powyższych podmiotów wydaje się być niewielkie. #15 Fundraising Cost Ratio. Wskaźnik kosztów pozyskania funduszu - mamy z nim do czynienia jedynie w przypadku fundacji. Im niższy wskaźnik tym lepiej. Oznacza to, że jednostka dobrze sobie radzi i ryzyko związane z upadłością wynikającą z bardzo wysokich kosztów uzyskania wsparcia finansowego jest stosunkowo niewielkie. W wybranej fundacji współczynnik ten wynosi 0,000007; 0,0012; 0,0013. Podsumowując stwierdzamy, że w po-kryzysowej rzeczywistości problematyka identyfkacji i zarządzania ryzykiem jest kluczowym aspektem prowadzenia działalności gospodarczej. Wydaje się, że jednym z warunków osiągnięcia sukcesu, a następnie pomnażanie wartości

10 przedsiębiorstwa, będzie umiejętne stosowanie metod oceny ryzyka. Przedstawione w artykule wskaźniki oraz sugestie co do oceny jakościowej niewielkimi podmiotami gospodarczymi, na których ciąży obowiązek podejmowania decyzji o współpracy z innymi jednostkami. Prowadzanie analizy ryzyka, chociażby pobieżnej, jest konieczne i obecnie jest już immanentną część procesu zarządzania przedsiębiorstwem.

11 Bibligrafia: 1. Brigham E., Gapenski L., Zarządzanie Finansami, tom II, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Czekaj J., Dresler Z., Finanse przedsiębiorstw. Podstawy teorii, PWN, Warszawa Finanse, pod red. J. Ostaszewskiego, Diffin, Warszawa Gajdka J., Walińska E., Zarządzanie finansowe. Teoria i Praktyka, tom 1, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa Helfert E.A., Techniki analizy finansowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Jajuga K., Analiza i zarządzanie ryzykiem podejście teoretyczne i praktyczne, Rynek Terminowy, 2001, nr Michalski G., Ocena finansowa kontrahenta na podstawie sprawozdań finansowych, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk Podstawy ubezpieczeń, tom 1., pod red. J. Monkiewicza, Poltext, Warszawa Riebelll C., Die Praxis der Bilanzauswerung, Stuttgart Ronka Chmielowiec W., Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa Śliwiński A., Ryzyko Ubezpieczeniowe. Taryfy, budowa i optymalizacja, Poltext, Warszawa Tyran M., Wskaźniki finansowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa Ubezpieczenia, pod red. W. Sułkowskiej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków Williams A., Smith M., Young P., Zarządzanie ryzykiem a ubezpieczenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Zawadzka Z., Zarządzanie ryzykiem w banku, Poltext, Warszawa Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, W. Bień, Warszawa 2000: Wyd. Difin. 18. Finanse firmy, pod red.: J. Kowalczyk, Warszawa 1993, Wyd. Międzynarodowej Szkoły Zarządzania,str Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, G. Michalski, Warszawa 2010, Wyd. C.H. Beck. 20. Analiza sprawozdań finansowych, E. Nowak, Warszawa 2005, Wyd. PWE 21. Finanse spółek. Krótkoterminowe decyzje finansowe, M. Piotrowska, Wrocław 1997, Wyd. AE. 22. Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie, W. Pluta, Warszawa 2003, Wyd. PWE

12 23. Sprawozdania finansowe jako źródło informacji o przedsiębiorstwie i podstawa podejmowania decyzji, B. Pomykalska, M. Wypych, Łódź 2000, Wyd. Absolwent 24. Sprawozdanie finansowe. Co mówi o firmie?, P.Rybicki, Warszawa 2009, Wyd.Poltex 25. Jak czytać sprawozdanie finansowe, G.K. Świderska, Warszawa 2011, Wyd.Difin 26. A Financial Health Index for Achieving Financial Sustainability, J. Zietlow, 2012, SSRN: Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz z późn. zm.) 28. Raport ryzyka branżowego pożądana elastyczność i stabilność, Short-Term Financial Management, T.M. Maness, J.T. Zietlow, Cincinnati 2005, South- Western/Thomson Learning, Analiza Finansowa Ekonomicznej Kondycji Na Przykładzie Polskich Instytucji (Financial Analysis of Economic Health - Polish Entities Case),