This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Rola badań immunohistochemicznych (białka p53, cykliny D1) w prognozowaniu raka gruczołowato- -torbielowatego (carcinoma adenoides cysticum) ślinianek The role of immunohistochemical staining (protein p53, cyklin D1) in the prognosis of adenoid cystic carcinoma salivary gland tumors WSTĘP Rak gruczołowato-torbielowaty (carcinoma adenoides cysticum) jest nabłonkowym nowotworem złośliwym. Występuje w dużych i małych gruczołach ślinowych oraz gruczołach śluzowych dróg oddechowych (krtań, tchawica, oskrzela). Stanowi ok. 6% wszystkich nowotworów gruczołów ślinowych. Częstość występowania zależna jest od jego lokalizacji: w śliniance przyusznej wynosi 2 5%, w śliniance podżuchwej 1 19%, a najczęstszym umiejscowieniem jest ślinianka podjęzykowa Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów. Otolaryngologia Polska 7, LXI, 4 Anna Wegner, Elżbieta Waśniewska 1, Donata Jarmołowska-Jurczyszyn 2, Wojciech Golusiński, Wiesława Biczysko 2 Oddział Nowotworów Głowy i Szyi Wielkopolskiego Centrum Onkologii w Poznaniu Kierownik: prof. dr n. med. W. Golusiński 1Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej AM w Poznaniu Kierownik: prof. dr n. med. W. Szyfter 2Katedra i Zakład Patomorfologii Klinicznej AM w Poznaniu Kierownik: prof. dr n. med. P. Majewski Summary Introduction. Adenoid cystic carcinoma of the salivary glands (carcinoma adenoides cysticum) is malignant epithelial tumor of rare occurrence. Tumor of this kind has among salivary glands tumors uncertain prognosis and unpredictable course. The aim of the study was to characterize the patient population and the immunohistochemical analyses (p53 protein, cyclin D1). Material and methods. The examined group consisted of 3 patients with adenoid cystic carcinoma of the salivary glands. The expression of p53 protein and D1 cyclin in the tumor was evaluated and the correlation between these proteins and the organ and clinical grading was defined. Results. The immunohistochemical studies showed in 7% the positive staining for p53 protein and 9% for cyclin D1. There was not statistically significant difference between the advanced grading of the organic and clinical adenoid cystic carcinoma. Hasła indeksowe: rak gruczołowato-torbielowaty, białko p53, cyklina D1. Key words: adenoid cystic carcinoma, protein p53, cyklin D1 Otolaryngol Pol 7; LXI (4): by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów Chirurgów Głowy i Szyi i drobne gruczoły ślinowe błony śluzowej [1]. Rak gruczołowato-torbielowaty zalicza się do nowotworów o dużej złośliwości. Cechuje się tendencją do naciekania tkanek otaczających, w tym naczyń i nerwów, skłonnością do wznowy miejscowej oraz występowaniem przerzutów odległych. O nieprzewidywalnym i niepewnym rokowaniu w przypadku tego nowotworu świadczy występowanie wznów miejscowych i przerzutów odległych nawet w kilkadziesiąt lat od usunięcia guza pierwotnego. Pod względem histologicznym guz cechuje się dużym polimorfizmem. Rozróżnia się trzy podtypy histo- 423

2 A. Wegner i inni logiczne: sitowaty (cribriform), kanalikowy (tubular) i lity (solid). Według danych z piśmiennictwa typ lity wiąże się z gorszą prognozą [2, 3]. Rokowanie w przypadku raka gruczołowato-torbielowatego jest niezwykle trudne. W piśmiennictwie wielokrotnie podkreśla się, że okres obserwacji w przypadku tego nowotworu powinien być wydłużony, a właściwie nie ma momentu, w którym można by uznać chorego za wyleczonego. Istnieje zatem potrzeba rozwijania dodatkowych badań celem uzyskania nowych informacji na temat biologii tego nowotworu i przewidywania jego przebiegu. Celem pracy była ocena immunohistochemiczna ekspresji białka p53, cykliny D1 w raku gruczołowato-torbielowatym ślinianek i określenie zależności pomiędzy tymi białkami a stopniem zaawansowania narządowego i klinicznego nowotworu. MATERIAŁ I METODY Badaniem objęto grupę 3 chorych z rakiem gruczołowato-torbielowatym dużych gruczołów ślinowych leczonych w Klinice Otolaryngologii Akademii Medycznej w Poznaniu. W 21 przypadkach nowotwór dotyczył ślinianki przyusznej, w 8 przypadkach ślinianki podżuchwowej, a w 1 przypadku występował w śliniance podjęzykowej. Wszyscy chorzy byli leczeni operacyjnie oraz poddani następowemu uzupełniającemu leczeniu energią promienistą w Wielkopolskim Centrum Onkologii. W badanej grupie było 18 kobiet i 12 mężczyzn. Średnia wieku chorych wynosiła 56 lat. Dokonano oceny guzów zgodnie z klasyfikacją TNM i stopniem zaawansowania klinicznego S. Charakterystykę kliniczną pacjentów z rakiem ACC ślinianek przedstawiono w tabeli I. Akumulację białka p53 (ryc. 1) oraz aktywność cykliny D1 (ryc. 2) mierzono stopniem wybarwienia jąder komórek nowotworowych metodą immunohistochemiczną z użyciem wybranych przeciwciał monoklonalnych. Do badań immunohistochemicznych zastosowano metodę ABC complex (Avidin- Biotin-Complex). Przyjęto trzystopniową ocenę nasilenia reakcji dodatniej, przy założeniu, że oznacza brak ekspresji, 1+ do 3% komórek pozytywnie wybarwionych, 2+ od 3 do 7% komórek pozytywnie wybarwionych i 3+ od 7 do 1% komórek pozytywnie wybarwionych. WYNIKI W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że większość raków miała utkanie mieszane. Biorąc pod uwagę przewagę utkania stwierdzono 13 Tabela I. Charakterystyka kliniczna i histopatologiczna grupy pacjentów z ACC CECHA N (%) Wiek średni w latach (zakres) 56 (17 87) Płeć kobiety 18 (%) mężczyźni 12 (%) Wielkość guza T1 14 (47,7%) T2 13 (43,3%) T3 3 (1%) T4 (%) Przerzuty w regionalnych węzłach chłonnych N 29 (96,7%) N1 1 (3,3%) N2 (%) N3 (%) Zaawansowanie kliniczne SI (66,7%) SII 8 (26,7%) SIII 2 (6,6%) SIV (%) Lokalizacja ślinianka przyuszna 21 (7%) ślinianka podżuchwowa 8 (26,7%) ślinianka podjęzykowa 1 (3,3%) Typ histopatologiczny sitowaty 11 (36,6%) kanalikowy 13 (43,3%) lity 6 (%) 424 Otolaryngologia Polska 7, LXI, 4

3 Ryc. 1. Reakcja immunohistochemiczna z przeciwciałem przeciw białku p53 w jądrach komórek nowotworowych raka gruczołowato-torbielowatego ślinianek. Powiększenie x. guzów typu kanalikowatego, 11 guzów typu sitowatego i 6 guzów typu litego. Stopień wybarwienia jąder komórkowych na obecność białka p53 w badanych guzach był niejednolity i wykazywał zmienną intensywność, od małej do dużej. W 3% nowotworów nie stwierdzono pozytywnej reakcji dla białka p53. Rozkład ekspresji białka p53 w badanych guzach przedstawiał się następująco: stopień wybarwienia określany jako 3+ występował w 23,3% chorych, 2+ u 33,3% chorych, natomiast 1+ u 13,3 % badanych. Określając współzależność pomiędzy występowaniem białka p53 a stopniem zaawansowania narządowego T nie wykazano istotnej statystycznie zależności (p>,5) (ryc. 3). W badanym materiale nie wykazano również istotnej zależności pomiędzy ekspresją białka P53 a stopniem zaawansowania klinicznego S (p >,5) (ryc. 4) Ryc. 3. Ekspresja p53 w zależności od zaawansowania narządowego (T). Otolaryngologia Polska 7, LXI, 4 T1 T2 T3 Rola badań immunohistochemicznych Ryc. 2. Reakcja immunohistochemiczna z przeciwciałem przeciw cyklinie D1 w jadrach raka gruczołowato-torbielowatego ślinianek. Powiększenie x. W grupie pacjentów z rakiem gruczołowato- -torbielowatym obecność cykliny D1 stwierdzono w 28 przypadkach (93,3%). Jako pozytywną oceniono reakcję immunohistochemiczną w jądrach komórkowych. Reakcja barwna ograniczona była do komórek nowotworowych i nie dotyczyła zrębu i naczyń. Intensywność reakcji immunohistochemicznej była wysoka i nie różniła się istotnie pomiędzy guzami. W części preparatów stwierdzono również słabą reakcję cytoplazmatyczną. Stopień wybarwienia cykliny D1 określany jako 3+ występował u 43,3% chorych, 2+ u 46,7% chorych, najrzadziej 1+ u 3,3%. U 2 chorych (6,7%) nie uzyskano pozytywnego wybarwienia dla cykliny D1. Określając współzależność pomiędzy występowaniem cykliny D1 a stopniem zaawansowania narządowego T nie wykazano istotnej statystycznie zależności (p >,5) 1 8 Ryc. 4. Ekspresja p53 w zależności od stopnia zaawansowania klinicznego (S). SI SII SIII 425

4 A. Wegner i inni 1 8 (ryc. 5). W badanej grupie nie stwierdzono również korelacji pomiędzy ekspresją cykliny D1 a stopniem zaawansowania klinicznego S (p>,5) (ryc. 6). DYSKUSJA Ryc. 5. Ekspresja cykliny D1 w zależności od stopnia zaawansowania narządowego (T). Większość autorów uważa, że guzy lite rokują gorzej niż guzy sitowate i kanalikowe [2 5]. Typ lity wiąże się z agresywnym przebiegiem klinicznym, większą skłonnością do występowania przerzutów. Według literatury najlepiej rokuje typ kanalikowy raka [4, 5]. Według większości autorów, w obrębie ACC ślinianek obserwuje się niską w porównaniu z innymi typami nowotworów złośliwych częstość mutacji p53 [6, 7]. Badania te wykazują, iż pozytywna reakcja dla białka p53 występuje najczęściej w ACC gruczołu ślinowego. Kiyoshima na podstawie swoich badań ocenił pozytywną ekspresję p53 w 17,6% ACC dużych i małych gruczołów ślinowych [6]. Alves analizując grupę 45 guzów ślinianki podżuchwowej, stwierdził występowanie reakcji pozytywnej dla p53 [8]. Inni autorzy, jak Zhu i Karja, podają odmienne wyniki badań dotyczących białka p53 w raku gruczołowato-torbielowatym ślinianek [9, 1]. Karja badając grupę 13 chorych z nowotworami złośliwymi gruczołu ślinowego stwierdził ekspresję białak p53 w 54, a największa ekspresja występowała w raku gruczołowato-torbielowatym (69%) [9]. Podobnie Lazarro, oceniając ekspresję p53 w różnych typach nowotworów złośliwych ślinianek, stwierdził, że typ lity ACC cechuje wysoki odsetek komórek z ekspresją tej proteiny [11]. Wyniki badań własnych (7% pozytywnie wybarwionych guzów) są najbardziej zbliżone do wyników Karji i są rzadziej spotykane w literaturze. Jednocześnie należy T1 T2 T3 zwrócić uwagę, że Karja badał znacznie większą grupę guzów, co podwyższa wiarygodność jego wyników. Kiyoshima i Lazarro, badając rolę białka p53 w ACC ślinianek, nie zauważyli zależności pomiędzy ekspresją tej onkoproteiny a przebiegiem klinicznym i przeżyciem chorych. Podobnie, w badaniach własnych nie ustalono żadnego związku pomiędzy ekspresją białka p53 a cechami klinicznymi guza (T, S). Badania cykliny D1 obejmują wiele typów nowotworów. Jest już powszechnie markerem diagnostycznym chłoniaka z komórek płaszcza (MCL) i wydaje się, że odgrywa znaczącą rolę w rakach płaskonabłonkowych głowy i szyi. Zwiększona ekspresja w raku krtani koreluje z obecnością przerzutów w węzłach chłonnych i ze złym rokowaniem. Wartość ekspresji w raku gruczołowato-torbielowtym ślinianek nie jest jeszcze dokładnie poznana [12, 13]. W badanym materiale stwierdzono wysoką ekspresję cykliny D1. Występowała ona u 28 chorych, czyli w 93,3% guzów i nie stwierdzono korelacji pomiędzy jej ekspresją a parametrami klinicznymi i histologicznymi. Yasumatsu badając grupę 31 chorych z ACC ślinianek stwierdził ekspresję cykliny D1 w 32 [13]. Nie znalazł również związku pomiędzy ekspresją cykliny D1 a złym rokowaniem i innymi cechami klinicznymi nowotworu. Tak wysoką ekspresję cykliny D1, jaką stwierdzono w badaniach własnych w ACC ślinianek, spotyka się w literaturze dla raka przytarczyc i guzów przysadki [14]. WNIOSKI Na podstawie przeprowadzonych badań immunohistochemicznych stwierdzono ograniczoną wartość diagnostyczną białka p53, cykliny D1. Uważam, że 426 Otolaryngologia Polska 7, LXI, Ryc. 6. Ekspresja cykliny D1 w zależności od stopnia zaawansowania klinicznego S. SI SII SIII

5 rak gruczołowato-torbielowaty jest guzem o zróżnicowanym i nieprzewidywalnym przebiegu i aby go lepiej poznać należałoby rozszerzyć badania immunohistochemiczne i spróbować znaleźć swoiste markery mogące mieć znaczenie w prognozowaniu. PIŚMIENNICTWO 1. Sikorowa L, Meyza JW. Guzy ślinianek. PZWL, Warszawa Azumi N, Battifora H. The cellular composition of adenoid cystic carcinoma. An immunohistochemical study. Cancer. 1987;, 7: Seifert G. Histological typing of salivary gland tumors. Springer Verlag, Berlin Heidelberg Takata T, Kudo Y, Zhao M i wsp. Reduced expression of p27 protein in relation to salivary adenoid cystic carcinoma metastasis. Cancer. 1999; 86, (6): Hassman-Poznańska E, Skotnicka B, Musiatowicz B, Hubert E. Rak gruczołowato-torbielowaty głowy i szyi. Otolaryng Pol. 1993; 47, (5): Kiyoshima T, Shima K, Kobayashi I. Expression of p53 tumor suppressor gene in adenoid cystic and mucoepidermoid carcinomas of the salivary glands. Oral Oncol. 1; 37, 3: Papadaki H, Finkelstein SD, Kounelis S. The role of p53 mutation and protein expression in primary and recurrent adenoid cystic carcinoma. Hum Pathol. 1996; 27, (6): Alves FA, Pires FR, De Almeida OP i wsp. PCNA, Ki-67 and p53 expressions in submandibular salivary gland tumors. Int J Oral Maxillofac Surg. 4; 33(6): Otolaryngologia Polska 7, LXI, 4 Rola badań immunohistochemicznych 9. Karja VJ, Syrjanen KJ, Kurvinen AK i wsp. Expression and mutations of salivary gland tumors. J Oral Med. 1997; 26(5): Zhu QR, White FH, Tipoe GI. P53 oncoprotein accumulation in adenoid cystic carcinoma of parotid and palatine salivary glands. Pathology. 1997; 29(2): Lazzaro B, Clevland D. P53 and Ki-67 antigen expression in small oral biopsy of salivary gland tumors. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. ; 89(5): He W, Cao XP, Li LJ. Expression and significance of cyclin D1 in human adenoid cystic carcinoma. Hua.Xi. Kou. Qiang. Yi. Xue. Za. ZHP, 5; 23(3): Yasumatsu R, Kuratomi Y, Nakashima T i wsp. Cyklin D1 expression does not effect cell proliferation in adenoid cystic carcinoma of the salivary gland. Eur Arch Otorhinolaryngol. 4; 261 (1): Musiał J, Sporny S, Ferenc T i wsp. Cyklina D1 nowy marker złośliwości nowotworów? Endokr Pol. 2; 53, 3: Adres autora: Anna Wegner Wielkopolskie Centrum Onkologii ul. Garbary Poznań Pracę nadesłano: r. 427