DIAGNOZA PRZEDSZKOLNA JAKO ELEMENT SKŁADOWY POZNAWANIA DZIECKA W PROCESIE EDUKACJI Barbara Szetela I Pedagogika opiekuńczo-wychowawcza, stopień II Dr

Transkrypt

1 DIAGNOZA PRZEDSZKOLNA JAKO ELEMENT SKŁADOWY POZNAWANIA DZIECKA W PROCESIE EDUKACJI Barbara Szetela I Pedagogika opiekuńczo-wychowawcza, stopień II Dr Beata Zięba opiekun naukowy Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów Streszczenie Do uzyskania pozytywnych rezultatów w pracy pedagogicznej z dziećmi w wieku przedszkolnym, a także do wyposażenia ich w umiejętności warunkujące pozytywne osiągnięcia na kolejnych szczeblach edukacyjnych, niezbędne jest wnikliwe i systematyczne poznawanie dziecka. Rzetelnie przeprowadzona obserwacja i diagnoza, na pierwszym etapie edukacyjnymjakim jest okres przedszkolny, to bezkompromisowo proces, który wymaga szerokich kompetencji i umiejętności. Wzbogaca to wiedzę o dziecku, a zarazem umożliwia prognozowanie postępu, a co za tym idzie dostosowanie optymalnych działań nauczyciela, w pracy wychowawczej, do aktualnie przejawianych potrzeb rozwojowych przez dziecko. Słowa kluczowe: diagnoza, obserwacja, postrzeganie, gromadzenie, podsumowanie, interpretowanie. Wstęp Diagnozowanie w wieku przedszkolnym polega na dokładnej analizie gotowości szkolnej, a także udzielaniu dziecku niezbędnego mu wsparcia. Termin diagnozy (grec. diagnosis) oznacza rozróżnienia, rozpoznanie czy też osądzanie. Pierwotnie identyfikowano go z ustalaniem jedynie patologicznego stanu organizmu. Ewolucyjnie, pojęcie diagnozy, zaczęto odnosić do ogólnego określania stanu zdrowia osoby, a także przeniesiono na grunt pedagogiczny.

2 Dokonanie diagnozy to zebranie danych, zrobienie użytku z mających znaczenie i pominięcie danych bez znaczenia, oraz podanie ostatecznego sądu 1. Analiza przygotowania dziecka do podjęcia nauki w szkole jest zadaniem i obowiązkiem nauczyciela, zgodnie z rozporządzeniem MEN dotyczącym podstawy programowej. Należność ta została określone jako prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci oraz przeprowadzenie analizy gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole 2. Istotę diagnozy podkreśla argument, iż nauczyciel może zapewnić dzieciom dogłębniejsze wsparcie rozwoju osobowości, a także zwiększyć szanse edukacyjne, jeśli każde z nich będzie mogło otrzymać pozytywne, a zarazem różnorodne doświadczenia zgodne z ich potrzebami. Prawidłowy rozwój dziecka, wiąże się nieodzownie, z indywidualizacją potrzeby procesu wychowania i edukacji. U dziecka, newralgiczną rolę pełni doświadczenie, podejmowanie inicjatywy, aktywności, a przede wszystkim samodzielność. Wzmacnia to wszystko poczucie własnej wartości, a także kształtowanie się osobowości. Edukacja powinna nawiązywać do tego, co dziecko już wie i rozszerzać jego zainteresowania, zaspokajając głód poznawczy. Gruntem owocnej pracy z dzieckiem jest właśnie dokonanie wnikliwej diagnozy pedagogicznej. Obserwacja w procesie diagnozowania dziecka Mnogość stosowanych w badaniach pedagogicznych metod wyłania przede wszystkim obserwacje, jako osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim lub pośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora 3. Składowymi obserwacji są nieodzownie, oprócz spostrzegania 1 E. Jarosz, E. Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiązania, Warszawa 2006, s Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). 3 M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2009, s. 226

3 określonego zjawiska (zachowania), również gromadzenie, a także interpretacja powiązanych z nim danych obserwacyjnych. Nauczyciel przedszkola korzysta z obserwacji w swojej codziennej pracy z grupą. Przygląda się zachowaniu dzieci, zapamiętując, notują, w jaki sposób każde z nich reaguje w różnorakich sytuacjach, jak się bawi, mówi, także wyglądają danego dnia, w jakim jest nastroju. Zwraca uwagę na to, czym dziecko jest zainteresowane, co potrafi i jak w jakim sposób nawiązuje interakcje z innymi dziećmi czy też dorosłymi. Obserwację możemy podzielić na trzy, występujące po sobie etapy: postrzeganie, które powinno być wolne od interpretacji; gromadzenie, któremu sprzyja, w dużej mierze, pogłębianie wiedzy dotyczącej prawidłowości rozwojowych wieku przedszkolnego, rozwój umiejętności powiązania tego, co aktualnie dzieje się, z przeszłymi doświadczeniami, które ma dziecko, a także refleksyjność; interpretowanie i podsumowanie, które ma na celu wspieranie rozwoju, a także przekazanie rodzicom informacji o gotowości szkolnej dziecka. Obserwacja obejmuje wszystkie sfery rozwoju dziecka. Na uwagę zasługuję fakt, iż obserwowane dziecko nie powinno być świadome, że jego zachowanie jest swoistym przedmiotem badań. Wiedza ta może spowodować, że nie będzie zachowywało się w sposób naturalny i swobodny. Poprawność obserwacji zależy od czterech elementów. Po pierwsze musi ona być planowa, kolejno również celowa, dokładana, a przede wszystkim obiektywna. Monumentalną rolę odgrywa tutaj właśnie niezależność od osobistych, subiektywnych emocjonalnych nastawień względem dziecka. W powinności nauczyciel-obserwatora powinno leżeć, przede wszystkim, zainteresowanie dzieckiem, jego możliwościami, kompetencjami, a także rejestrowanie zachowań, które stanowią przedmiot diagnozy, a nie te, które mogą wydawać się ciekawe. Musi on wyzbyć się oceny, a także nadinterpretacji i ingerowania w naturalny przebieg zjawisk. Nie może on również celowo prowokować określonych zachowań. W tym miejscu chciałabym wspomnieć o intencjonalnym wywoływaniu sytuacji trudnych dla dziecka. Prowokowanie

4 tych sytuacji, czy nakłanianie do działań, których wykonania odmawia, prowadzi do deformacji obrazu jego rzeczywistych możliwości i kompetencji 4. Obserwacje dziecka, dokonywana w grupie przedszkolnej, obligują wcześniejsze pytania nauczyciela o sytuacje czy też zachowania poddawane oglądowi, poziom wiedzy własnej dotyczącej przedmiotu działań, a także wybór należytego rodzaju, sposobu obserwacji czy też sposobu analizy zebranych danych. Ważną kwestią jest także trudna umiejętność interpretacji danych, a co za tym idzie wykorzystanie wyników w praktyce pedagogicznej 5. Metoda diagnozy przedszkolnej jest to sposób w jaki zbierane, opracowywane, analizowane i interpretowane są dane, które służą ocenie przygotowania dziecka do nauki w szkole. Arkusze obserwacyjne zaś to narzędzia diagnozy, które mogą być niestandaryzowane lub standaryzowane. W zgodzie z obowiązującymi aktami prawnymi, nauczyciele mogą wybrać program wychowania przedszkolnego lub stworzyć własny, a także modyfikować programy innych autorów. Analogicznie, może stosować opracowaną przez siebie, metodę diagnozy lub wybrać metodę, narzędzia z coraz bogatszej bazy wydawniczej. Wymogi MEN, dotyczące obserwacji pedagogicznej wskazują, że należy jej dokonać na przełomie października/listopada, a także po raz drugi, w kwietniu. Kwestia ta dotyka odnotowania, a także udokumentowaniu w kartach obserwacji rozwoju dziecka, które stanowią podstawą weryfikacji spełnienia obowiązków przez nauczyciela, zebranych danych. Należy zaznaczyć, że obserwacji dokonuje się przez cały okres trwania pracy z dzieckiem. Materią codziennej obserwacji dziecka, które należy do grupy przedszkolnej mogą być zachowania rutynowe, czyli codzienne, takie jak: potrzeby fizjologiczne, toaleta, odżywianie, a także równie ważne, okresy przejściowe czyli tzw. progi rozwojowe: rozstanie czy adaptacja. Ważnym 4 Diagnoza przedszkolna, materiały metodyczne Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2011, s M. Karwowska-Struczyk, W. Hajnicz, Obserwacja w poznawaniu dziecka, Warszawa 1998, s. 29.

5 przedmiotem obserwacji są również zainteresowania dziecka, a także rodzaj i czas podejmowanej aktywności. Niebagatelną kwestię w diagnozie stanowi również obserwacja dziecka w chwili jego kontaktów z rówieśnikami, a także podczas zabawy. Kontakty dziecka z dorosłymi, ich częstotliwość czy też zakres zależności i ekspresja słowna są ważnymi komponentami diagnozowania. Równie ważny jest rozwój poznawczy, na który składa się: rozwój myślenia, umiejętność odróżniania, dostrzegania podobieństw czy różnic, a także tworzenie analogii, reakcji: skutek-przyczyna, co więcej orientacja i klasyfikowanie, zainteresowanie otoczeniem, a co za tym idzie rozumienie i przestrzeganie wartości i norm postępowania, przyjętych reguł, a także wiedza ogólna 6. Zakończenie Diagnoza jest niezbędnym elementem poprzedzającym pracę z dzieckiem. Ma ona na celu ukazanie pozytywnych stron dziecka. U podstaw strategii diagnozowania rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, leży obserwacja. Nauczyciel może wykorzystać również między innymi: rozmowę, analizę wytworów dziecka, metody projekcyjne czy studium przypadku. To właśnie od pracy nauczyciela zależy, które z wyżej wymienionych staną się pomocne w zdobywaniu wiedzy o dziecku. Warto dodać, że w wieku przedszkolnym, grupa stanowi tło dla diagnozy pedagogicznej, która jest niebagatelnym elementem dla dalszych etapów edukacyjnych dziecka, ponieważ dostarcza wiedzy o gotowości szkolnej. Bibliografia 1. Diagnoza przedszkolna, materiały metodyczne Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy, Bydgoszcz Jarosz E., Wysocka E., Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiązania, Warszawa M. Rościszewska-Woźniak, Dobry start przedszkolaka. Program wychowania przedszkolnego, Warszawa 2000 s. 21.

6 3. Karwowska-Struczyk M., Hajnicz W., Obserwacja w poznawaniu dziecka, Warszawa Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków Rościszewska-Woźniak M., Dobry start przedszkolaka. Program wychowania przedszkolnego, Warszawa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17).