Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło,

Transkrypt

1 Czytanie i pisanie w klasach -3: prawdziwa integracja na Nowej Podstawie Monika Bayer-Berry W jaki sposób dzieci uczą się pisać? Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że nauka pisania u dzieci zaczyna się wraz z rozpoczęciem przez nie nauki w klasie pierwszej szkoły podstawowej, czyli w wieku 6-7 lat. Innym popularnym mitem jest przekonanie, iż kopiowanie przez dzieci kolejnych liter przychodzi im bardzo łatwo, a kolejność w jakiej uczą się sztuki pisania może być dowolna. A jak jest naprawdę? Według Marii Tyszkowej pisanie to skomplikowany proces angażujący wielorako różnorodne czynności dziecka: sensoryczne (wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne), ruchowe (artykulacyjne oraz złożone manualne), poznawcze (pamięciowe, spostrzeżeniowe itp.), a przede wszystkim złożone czynności umysłowe. Nauka czytania i pisania tak naprawdę zaczyna się w wieku przedszkolnym i przebiega w sposób wieloetapowy, gdzie każdy etap jest ważny i nie powinien zostać pominięty. Naukę czytania i pisania można porównać do wielu czynności, jakich dzieci się uczą. Zawsze zaczynają od czegoś prostego, stopniowo przechodząc przez kolejne, trudniejsze etapy, aż do osiągnięcia precyzji. Dzieci w wieku przedszkolnym, nie znające jeszcze liter, przygotowują się do nauki pisania poprzez rozpoznawanie kształtów oraz kierunków, naukę poprawnego trzymania kredki czy ołówka, kolorowanie, rysowanie, itd. Tyszkowa Maria, Aktywność i działalność dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 984. Monika Bayer-Berry Monika jest lektorem, metodykiem, egzaminatorem Cambridge ESOL, a prywatnie mamą -letniego Maddoxa. Obecnie pracuje w British Council oraz Angloschool, ucząc dzieci, młodzież i dorosłych. Interesuje się metodyką nauczania małych dzieci i młodzieży, uwielbia podróże, filmy oraz w wolnym czasie próbowanie nowych przepisów kulinarnych. W pierwszej klasie szkoły podstawowej dzieci rozpoczynają nowy etap swojej przygody z nauką pisania. Aby nauka pisania przebiegała w sposób prawidłowy, muszą być spełnione następujące elementy: Psychologiczny dotyczy znajomości przez dziecko słuchowego odpowiednika liter (głoski) i możliwość wyobrażenia sobie, w jaki sposób możną tę głoskę zapisać. Fizjologiczny polega na skoordynowaniu pobudzeń nerwowych w korze mózgowej oraz aparatu ruchowego ręki. Proces ten rozpoczyna się w wieku przedszkolnym, kiedy dzieci przygotowują się do rozpoczęcia nauki pisania, poprzez wyżej wymienione rodzaje ćwiczeń (98) 0

2 Motoryczny dotyczy umiejętności skoordynowania ruchów ręki: ramienia, przedramienia, nadgarstka oraz palców. Element motoryczny również rozwijany jest przed rozpoczęciem szkoły podstawowej: dzieci uczą się jak prawidłowo trzymać długopis/ ołówek, kredkę, jaka powinna być prawidłowa odległość oczu od kartki, itd. Nauka pisania w szkole podstawowej również przebiega w sposób wieloetapowy. Dzieci zaczynają od rozpoznawania kolejnych liter, łączenia ich w wyrazy oraz rozpoznawania poszczególnych liter/wyrazów. Na tym etapie dzieci wykonują ćwiczenia polegające na układaniu liter w wyrazy, dopasowywanie wyrazów do ilustracji czy wybieranie oraz zakreślanie odpowiedniego wyrazu. Kolejnym etapem nauki pisania u małych dzieci jest pisanie po śladzie. Dzieci, kreśląc litery po śladzie, uczą się w jaki sposób pisze się daną literę oraz usprawniają swoje umiejętności grafomotoryczne. Następnym etapem w nauce pisania jest kopiowanie liter według podanego wzoru, a na końcu nabycie umiejętności samodzielnego pisania. W jaki sposób przebiega proces nauki pisania i czytania w języku angielskim? Dla małych dzieci, które dopiero uczą się czytania i pisania w języku ojczystym, równoległa nauka czytania i pisania w języku obcym to duże wyzwanie. Dzieci poznają litery w języku polskim i uczą się jak je wymawiać, a później zapisywać. Pisownia języka polskiego jest dość regularna, więc dzieci, ucząc się składać litery, potrafią je później przeczytać oraz napisać. Jest to jednak długofalowy proces, który jak już wcześniej wspomniałam, zaczyna się w wieku przedszkolnym i przebiega wieloetapowo, aż do osiągnięcia precyzji. Pisownia języka angielskiego jest nieregularna, pojawiają się również litery, których nie ma w alfabecie polskim, poza wyrazami zapożyczonymi. Dzieci, które są na początku swojej drogi z pisaniem i czytaniem w języku polskim, obserwują, że reguły, które poznają w szkole nie zawsze sprawdzają się w języku angielskim. Nie rozumieją, dlaczego jeśli, na przykład, złożą litery w wyrazie cat, ich polska wymowa nie jest prawidłowa. Muszą nauczyć się czytać w zupełnie inny sposób, rozpoznając całe wyrazy w języku angielskim, a nie pojedyncze głoski lub sylaby. Nauczyciel, uczący języka obcego, powinien przemyśleć jak wprowadzić Wróbel T., Pismo i pisanie w nauczaniu początkowym, WSiP, Warszawa 979. dzieci w świat języka angielskiego, tak, żeby było to dla nich naturalne oraz zgodne z etapem nauki czytania i pisania w języku ojczystym, na którym się obecnie znajdują. Sytuację komplikuje poniekąd fakt, że obowiązująca od trzech już lat w I etapie kształcenia Nowa Podstawa Programowa nie przewiduje kształcenia umiejętności czytania i pisania do końca klasy. Ma to z pewnością sens zwłaszcza obecnie, gdy wśród pierwszoklasistów znajdzie się przynajmniej pewna grupa 6-latków, ale spotyka się często ze sprzeciwem ambitnych rodziców, dla których nieobecność słowa pisanego przez całą klasę pierwszą to marnowanie potencjału dziecka, zwłaszcza jeśli ma już za sobą pierwsze udane próby na tym polu, podejmowane w dobrym przedszkolu. Wydaje się zatem, że ścieżka nauczania czytania i pisania w języku obcym powinna być dostosowana nie tylko do potrzeb danej grupy dzieci ale wręcz do indywidualnych potrzeb każdego dziecka, co jest rzecz jasna nie lada wyzwaniem nawet dla najlepszego pedagoga. Co zrobić w takiej sytuacji? Czy dostosować poziom do grupy słabszych dzieci, które nie są jeszcze w stanie zacząć nauki czytania i pisania w języku obcym, gdyż dopiero zaczynają się tego uczyć w języku ojczystym? Czy może jednak podnieść poziom, nie chcąc zniechęcać tych bardziej ambitnych uczniów do nauki języka angielskiego? Czy jest możliwe, aby dostosować typy zadań do potrzeb każdego ucznia, nie krzywdząc żadnego z nich, bez konieczności spędzania wielu godzin na przygotowaniu dodatkowych materiałów? Poniżej spróbuję opisać rozwiązania, jakie mogą sprawdzić się w konkretnych sytuacjach, na jakie napotykają nauczyciele języków obcych w pierwszych klasach szkoły podstawowej. Scenariusz : Bez czytania i pisania Często zdarza się, że klasa pierwsza składa się wyłącznie lub w większości z dzieci sześcioletnich. Czasami, nawet jeśli grupa jest mieszana pod względem wiekowym, zdarza się, że dzieci nie są kognitywnie gotowe do nauki czytania i pisania w języku angielskim. W takich sytuacjach dobrym rozwiązaniem jest zdecydowanie się na naukę języka angielskiego bez żadnych elementów czytania i pisania. Nauczyciel skupia się wtedy na nauce mówienia i słuchania w języku angielskim, jednocześnie wprowadzając ćwiczenia rozwijające zdolności grafomotoryczne u naszych uczniów, stopniowo przygotowując ich do rozpoczęcia czytania i pisania w przyszłości. 4 (98) 0

3 Lesson CD 9 Basic Połacz i zaspiewaj.? Lesson CD 9 *Przeczytaj, ponumeruj i zaspiewaj. Who s this? 3 4 6? It s my grandpa. It s my mummy. It s my daddy. It s my grandma It s me! This is my family! It s my brother Harry and my baby sister Carrie. 8 This is my family * This is my family 9 Źródło: English Quest Activity it Book, str. 8, Macmillan Education 0. Ścieżka Basic Przedstawiony tutaj przykład określony jest przez wydawcę jako ścieżka Basic. Zeszyt ćwiczeń do nowej serii English Quest zawiera dwie równolegle prowadzone ścieżki, Basic i, które różnią się od siebie tym, że pierwsza nie zawiera żadnych elementów czytania, czy pisania. Jako taka ścieżka Basic realizuje w pełni postulaty programowe określone w Nowej Podstawie. Ćwiczenia, jakie dzieci wykonują to łączenie, zakreślanie, rysowanie po śladzie, dopasowywanie, dorysowywanie, itd. Są to typy ćwiczeń, które dopiero przygotowują dzieci do wprowadzenia elementów pisania. Warto zauważyć, że opisywany Zeszyt ćwiczeń zawiera również ćwiczenia oznaczane Basic &, w których elementy pisania nie są potrzebne a nawet nie są wskazane. Są to zadania takie jak: układanie historyjek, ćwiczenie wymowy czy gry planszowe. Scenariusz : Elementy czytania i pisania wprowadzane od początku Nauczyciel może trafić na starszą grupę dzieci lub mieszaną grupę wiekową, która jest bardzo ambitna i wykazuje się dobrze rozwiniętymi umiejętnościami czytania i pisania w języku polskim. W takiej sytuacji nauczyciel może od razu zdecydować się na wprowadzenie nauki czytania i pisania. Trzeba Lesson 3 CD 9 Yes, I do. **Napisz, narysuj i zaspiewaj. Do you like? I like chips, but I like Yes, I do. *Uczeƒ czyta tekst piosenki i rysuje odpowiednie produkty. **Uczeƒ pisze wyrazy po Êladzie i rysuje odpowiednie produkty. too! I like and I like too. Do you like? I like cake, but I like too! Uczeƒ I like food. Źródło: English Quest Activity it Book, str. 9 i 4, Macmillan Education 0. Ścieżka (98) 0

4 jednak upewnić się, że te elementy wprowadzane są w sposób naturalny, tak jak dzieci uczą się swojego ojczystego języka. Dobrym rozwiązaniem w tym przypadku jest wybór ścieżki w zeszycie ćwiczeń English Quest, która zawiera elementy pisania wprowadzane stopniowo, od najniższej do najwyższej skali trudności. Lesson CD3 9 ***Podpisz i zaspiewaj. 6 Unit & 6 rozpoznawanie słowa pisanego, pisanie po śladzie oraz przepisywanie wyrazów Jak widać, mikro-umiejętność wprowadzona w poprzednich dwóch jednostkach kursu jest nadal utrwalana w toku dalszej nauki, ale jednocześnie wprowadzana jest na jej fundamencie kolejna mikro-sprawność. Ten rosnący systematycznie stopień trudności ćwiczeń i zadań językowych jest sygnalizowany poprzez system gwiazdek, od jednej do trzech, gdzie trzy gwiazdki oznaczają najtrudniejsze typy ćwiczeń. Tell me all the things you can do,... And do them too., look at me. a picture for you to see. a song, listen to me., can you? Tell me all the things you can do,... And do them too., look at me., one, two, three! and. have lots of fun! * **Uczeƒ àczy je z rysunkami. ***Uczeƒ podpisuje rysunki. Uczeƒ Ê. Źródło: English Quest Activity it Book, str. 7, Macmillan Education 0. Ścieżka Podobnie jak to ma miejsce w dydaktyce języka ojczystego, nauka umiejętności pisania w języku angielskim powinno przebiegać wieloetapowo. Tak jak w szkole podstawowej, dzieci zaczynają od rozpoznawania wyrazów, poprzez pisanie po śladzie, aż po przepisywanie wyrazów. Ilustrują to zamieszczone powyżej przykłady z kolejnych rozdziałów zeszytu ćwiczeń English Quest. Zastosowano tu rzeczywiście nowatorskie, schodkowe rozwiązanie: stopień trudności przyrasta co dwa rozdziały kursu. Ilustruje to zestawienie poniżej: Unit & Unit 3 & 4 rozpoznawanie słowa pisanego (dopasowywanie, łączenie, numerowanie, itd.) rozpoznawanie słowa pisanego oraz pisanie po śladzie 7 Scenariusz 3: Wprowadzanie tylko niektórych elementów czytania i pisania (dostosowywanie się do indywidualnych potrzeb danej grupy) W idealnym świecie nauczyciele spotykaliby tylko grupy uczniów, którzy są w tym samym wieku oraz na tym samych poziomie, zarówno intelektualnym, jak i emocjonalnym. Niestety, jak wiadomo, takie grupy spotykane są niezwykle rzadko i w większości przypadków nauczyciel musi dostosowywać swoje metody nauczania do potrzeb konkretnej grupy dzieci. Zeszyt ćwiczeń English Quest, oprócz podziału na stopnie trudności w poszczególnych rozdziałach, daje nauczycielom możliwość bardzo prostego modyfikowania ćwiczeń, tak żeby były dopasowane do potrzeb danej grupy lub nawet każdego ucznia. Każde ćwiczenie można przeprowadzać na poziomie jednej, dwóch lub trzech gwiazdek. Tak więc uczniowie, którzy po skończeniu pierwszego etapu trudności, nie są jeszcze gotowi na kolejny etap nauki pisania, mogą pozostać przy dotychczasowym poziomie trudności. Możliwość taką sygnalizują nauczycielowi stosowne notatki na dole strony zeszytu ćwiczeń. Sugerują one, w jaki sposób wykonać dane ćwiczenia na poziomie jednej, dwóch lub trzech gwiazdek. Animals everywhere! * ** *** It s a peacock. It s got feathers. Źródło: English Quest Activity Book, str. 9 i 67, Macmillan Education 0. Ścieżka, notatki dla nauczyciela W efekcie, nauczyciel może być bardzo elastyczny pod kątem wyboru zarówno ścieżki, jak i stopnia trudności wprowadzanych ćwiczeń. Nauczyciel może zdecydować się na wprowadzenie tylko jednego 4 (98) 0 3

5 lub dwóch stopni trudności ćwiczeń w ścieżce (tylko rozpoznawanie wyrazów lub rozpoznawanie wyrazów i pisanie po śladzie) i konsekwentnie realizować cały program, wykorzystując tylko typy ćwiczeń, zawierające elementy czytania lub czytania i pisania po śladzie. Jeśli okaże się jednak, że nasze przewidywania w stosunku do uczniów nie sprawdziły się, możemy zmodyfikować typy ćwiczeń, których używamy, wprowadzając łatwiejsze typy ćwiczeń zawierające elementy czytania i pisania, lub możemy wrócić do ścieżki 'Basic', rezygnując na jakiś czas z czytania i pisania. Opisane powyżej możliwości wykorzystania zeszytu ćwiczeń English Quest są tylko przykładami, pokazującymi jak wielu różnych wyborów możemy dokonać oraz w jakim stopniu możemy być elastyczni. Nowatorski układ zeszytu ćwiczeń do tej serii podręczników daje nam możliwość dopasowania stopnia trudności oraz typów ćwiczeń odpowiednich dla naszych uczniów, bez konieczności decydowania się na jedną ścieżkę na początku roku szkolnego. Wraz ze zmieniającymi się potrzebami naszych uczniów, możemy modyfikować ścieżki lub zadania, które im proponujemy. Ponadto mamy pewność, że nauka pisania przebiega w sposób maksymalnie naturalny i wieloetapowy, stosownie do realnego poziomu umiejętności ogólnych i językowych naszych małych uczniów. Zilustruje to najlepiej poniższa tabela: Wyłącznie ścieżka Basic Ścieżka i stopniowe zwiększanie poziomu trudności Wprowadzenie ścieżki i pozostanie na pierwszym poziomie trudności Wprowadzenie ścieżki i pozostanie na drugim stopniu trudności Wprowadzenie ścieżki i powrót do ścieżki Basic Jeśli nie chcemy wprowadzać nauki czytania i pisania przez cały rok szkolny, wprowadzamy tylko i wyłącznie ćwiczenia Basic oraz Basic &, pozwalając naszym najmłodszym uczniom rozwijać mówienie, słuchanie, słownictwo, struktury, itd. Jeśli nasi uczniowie są starsi lub mają większe doświadczenie z wcześniejszą nauką języka angielskiego, proponujemy im ścieżkę, stopniowo zwiększając poziom trudności: czytanie, pisanie po śladzie, przepisywanie. Jeżeli stwierdzimy, że nasi uczniowie bardzo dobrze radzą sobie ze ścieżką Basic i są gotowi na rozpoczęcie czytania, możemy wejść na ścieżkę i pozostać tylko przy pierwszym stopniu trudności (*) wprowadzając tylko ćwiczenia, w których uczniowie rozpoznają litery i wyrazy. Trzy poziomy trudności (*, **, ***) pozwolą nam na dopasowanie wszystkich ćwiczeń do indywidualnych potrzeb naszych uczniów. Możemy również iść o stopień wyżej (** - pisanie po śladzie) i na tym poziomie pozostać, nie wprowadzając naszym uczniom typu ćwiczeń, gdzie są proszeni o przepisywania wyrazów. Jeżeli wydaje sam się, iż nasi uczniowie są gotowi na wprowadzenie ścieżki, możemy to zrobić, wybierając stopień trudności, który będzie odpowiadał ich potrzebom. Jeśli jednak okaże się, że pewne typy ćwiczeń są dla nich zbyt skomplikowane, możemy zmniejszyć stopień trudności lub wrócić na ścieżkę Basic (98) 0

6 Program nauczania czytania i pisania dla Jasia, Julki i Adasia (i jego mamy) Spróbujmy tytułem podsumowania tego krótkiego tekstu przeanalizować małe studium przypadku, czyli podejście pedagogiczne dla typowej klasy złożonej po części z sześciolatków a po części z dzieci siedmioletnich o rożnym stopniu rozwoju intelektualnego i emocjonalnego. Niektóre dzieci są jeszcze de facto na etapie przedszkola i uczą się głównie poprzez zabawę, inne już czytają i piszą. Jaś ma 6 lat, lubi gry i łamigłówki, lubi się bawić. Nie potrafi jeszcze czytać ani pisać. Julka ma siedem lat i jest bardzo dojrzała. Oczywiście lubi się bawić, ale umie już czytać i pisać w języku polskim, sprawia jej to przyjemność i chciałaby już zacząć czytać i pisać w języku angielskim. Adaś ma 6 lat, umie pisać i czytać niektóre litery, ale mimo wszystko zabawa sprawia mu największą przyjemność. Mama Adasia jest natomiast bardzo ambitna i chciałaby popracować z synem w domu, aby jego nauka języka angielskiego była bardziej skuteczna. Jak zatem na poziomie praktycznym, czyli w realiach codziennej pracy w klasie - sprostać potrzebom wszystkich opisanych powyżej uczniów, a także ambitnej mamy? Wielką pomocą będzie z pewnością skuteczne narzędzie, jakim może być nowocześnie pomyślany podręcznik, jakiego przykładem jest bez wątpienia kurs English Quest. W omawianej sytuacji nauczyciel korzystał będzie w klasie pierwszej z książki ucznia, która zgodnie z wymogami Nowej Podstawy Programowej nie zawiera elementów czytania czy pisania. Jedynym y wyjątkiem od tej Unit Lesson Basic Połacz i pokoloruj. Animal Zone Lesson 6 zasady jest tzw. My Picture Dictionary zamieszczony na końcu podręcznika. Zawiera on aż dwa zestawy naklejek obrazkowe i wyrazowe. Te ostatnie mogą być wykorzystane jako dodatkowe ćwiczenia dla Julki, która bardzo lubi pisać i czytać oraz dla Adasia, który może je wykonywać razem z mamą w domu. Zeszyt ćwiczeń natomiast jest wprowadzany na zajęciach i jako praca domowa w wersji a) 'Basic' oraz 'Basic & ' dla Jasia oraz Adasia oraz b) '' oraz 'Basic & ' dla Julki (ewentualnie ćwiczenia '' mogą być wykorzystywane przez mamę Adasia, jako dodatkowe ćwiczenia w domu). Po wprowadzeniu materiału z podręcznika, prosimy dzieci o wykonanie odpowiednich zadań w Zeszycie ćwiczeń. Jaś i Adaś zainteresują się łamigłówką na stronie 6, gdzie muszą połączyć zwierzęta ze śladami, jakie zostawiają na ziemi. Julka w tym czasie będzie mogła rozwijać elementy czytania (rozpoznawanie i łączenie wyrazów z obrazkami) oraz pisania (pisząc po śladzie). Jeśli Julka skończy swoje zadanie wcześniej, a inne dzieci będą jeszcze pracować, w nagrodę możemy poprosić ją o wykonanie łamigłówki ze strony 6, co sprawi jej również przyjemność i potraktuje to jako nagrodę za ciężką pracę, gdyż łamigłówka w ścieżce Basic jest poniekąd kognitywnie ciekawsza niż odpowiadające jej zadanie w ścieżce. Mama Adasia będzie również zadowolona, mogąc wykonać ćwiczenie ze strony 7 ze swoim synem w domu. Podsumowując, seria English Quest proponuje nauczycielom rozwiązania, które nie tylko pozwolą j im być elastycznymi y i dostosować stopień trudności ćwiczeń do potrzeb ich uczniów. Zapewnia im również bazę materiałów, która jest wystarczająca, aby nauczyciel mógł prowadzić swoje zajęcia w nowoczesny i ciekawy sposób, bez sięgania po materiały dodatkowe. Ważne jest również to, że nauka czytania i pisania 3 jest w English Quest wprowadzona w sposób naturalny, wieloetapowy 4 oraz pozwalający na wprowadzenie różnego tempa pracy na zajęciach oraz w domu. ***Podpisz i pokoloruj. 6 Peacock? Blue and green. * ** *** Duck: green? Yes. / No. 7 Źródło: English Quest Activity Book, str. 6-7, Macmillan Education 0. Ścieżki Basic i 4 (98) 0