(12) OPIS PATENTOWY (13) B1 PL B1 G01N 33/86. (51) Int.Cl.7: C12Q 1/56. (30) Pierwszeństwo: (73) Uprawniony z patentu:

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (21) Numer zgłoszenia: (22) Data zgłoszenia: (19) PL (11) (13) B1 (51) Int.Cl.7: C12Q 1/56 G01N 33/86 (54) Sposób oznaczania skłonności do rozwoju zakrzepicy (30) Pierwszeństwo: ,SE, (62) Numer zgłoszenia, z którego nastąpiło wydzielenie: (43) Zgłoszenie ogłoszono: BUP 23/95 (73) Uprawniony z patentu: Dahlback Bjorn, Malmo, SE (72) Twórcy wynalazku: Bjorn Dahlback, Malmo, SE (74) Pełnomocnik: (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: Bartnik Urszula, POLSERVICE WUP 08/01 ( 57) 1. Sposób oznaczania skłonności do rozwoju zakrzepicy u danego osobnika w wyniku dziedziczonej APC-odpomości spowodowanej mutacją (mutacjami) genu, znamienny tym, że oznacza się w próbce komórek pochodzących od tego osobnika występowanie mutacji w genie dla Czynnika V, przy czym mutacje są zlokalizowane w jednym, w większej ilości fragmentów i/lub w sekwencji kwasu nukleinowego w genie dla Czynnika V, powodując ekspresję zmutowanej cząsteczki Czynnika V/Va, co jest związane z występowaniem APC-odporności, a więc, skłonności do rozwoju zakrzepicy. PL B1

2 Sposób oznaczania skłonności do rozwoju zakrzepicy Zastrzeżenia patentowe 1. Sposób oznaczania skłonności do rozwoju zakrzepicy u danego osobnika w wyniku dziedziczonej APC-odporności spowodowanej mutacją (mutacjami) genu, znamienny tym, że oznacza się w próbce komórek pochodzących od tego osobnika występowanie mutacji w genie dla Czynnika V, przy czym mutacje są zlokalizowane w jednym, w większej ilości fragmentów i/lub w sekwencji kwasu nukleinowego w genie dla Czynnika V, powodując ekspresję zmutowanej cząsteczki Czynnika V/Va, co jest związane z występowaniem APC-odporności, a więc, skłonności do rozwoju zakrzepicy. 2. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że oznacza się mutację (mutacje) jako nienormalny brak lub nienormalna obecność fragmentu (fragmentów) i/lub sekwencji kwasu nukleinowego w genie Czynnika V, spowodowane przez tą mutację, przy czym oznaczenia prowadzi się w oparciu na próby hybrydyzacji kwasów nukleinowych, sekwencjonowania kwasów nukleinowych albo w oparciu o próby immunologiczne. 3. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że oznacza się mutację (mutacje) pośrednio, wiążąc jej występowanie z neutralnym polimorfizmem w genie Czynnika V. * * * Przedmiotem wynalazku jest sposób oznaczania skłonności do rozwoju zakrzepicy. Nowa aktywność kofaktora antykoagulanta uczestnicząca w ludzkim układzie krzepnięcia krwi, jak stwierdzono, jest prawdopodobnie zaangażowana również w układzie krzepnięcia krwi niektórych innych gatunków ssaków. Krzepnięcie krwi jest złożonym procesem, w którym bierze udział wiele białek, których funkcje wspólnie z płytkami składają się na hemostazę. Układ krzepnięcia podlega ścisłej regulacji przez szereg białek antykoagulacyjnych obecnych w osoczu i na powierzchni śródbłonkowych komórek krwi (Esmon, J. Biol. Chem., , 1989; Bauer, Sem. Hematol. 28, 10-18, 1991; Rapaport, Blood 73, ; 1989). W warunkach fizjologicznych mechanizmy pro- i antykoagulacyjne są delikatnie zrównoważone, co zapewnia hemostazę i krzepnięcie. Zaburzenia tej równowagi prowadzą albo do krwawień albo do zakrzepów. Przedmiot wynalazku jest ściśle związany ze stwierdzoną nową aktywnością, biorącą udział w ważnym fizjologicznie układzie antykoagulacji, związanym z białkiem C i białkiem S, co zostało wyjaśnione w ostatnich latach i jest przedstawione poniżej jako część powiązanych ze sobą interakcji w procesie koagulacji krwi, zilustrowanych na schemacie 1. We wspomnianym powyżej układzie antykoagulacji, kluczowym składnikiem jest białko C, czyli białko osoczowe zależne od witaminy K. Białko to po aktywacji przebiegającej na komórkach śródbłonkowych przez kompleks: trombina/trombomodulina do aktywnego białka C (APC) selektywnie rozkłada czynniki krzepnięcia Va i VIIIa, czyli aktywne formy odpowiednio czynników krzpnięcia V1 VIII (Esmon, jak wyżej; Stenflo w książce: Protein C and related proteins ; pod red. Bertina'y (Churchill Livingstone Longham Group, W. Brytania,21-54,1988 oraz Mann i wsp. Ann. Rev. Biochem , 1988 i Kane i wsp., Blood 71, , 1988). Na aktywność APC wpływa inne, zależne od witaminy K białko osoczowe, nazwane białkiem S, pełniące rolę kofaktora w stosunku do APC w procesach rozkładu czynników Va i VTIIa (Esmon, jak wyżej, Stenflo, jak wyżej, i Dahlbäck, Thromb. Haemostas. 66,49-61,1991). Wspomniane wyżej czynniki Va i VIIIa są kofaktorami związanymi z fosfolipidami biorącymi udział w aktywacji odpowiednio czynnika X i protrombiny, a zatem, pośrednio zaangażowanymi w konwersję fibrynogenu do fibryny, to znaczy, w powstawanie skrzepu. Zgodnie z tym, szybkość reakcji krzepnięcia jest zależna od równowagi między aktywacją czynników VIII

3 i V a rozkładem ich form aktywnych, przy czym nieaktywne formy czynników VIII i V są słabymi substratami dla APC. Zaburzenia w układzie krzepnięcia krwi często manifestują się poważnymi stanami, często zagrażającymi życiu, a wiedza o ich przyczynach ma często zasadnicze znaczenie dla prawidłowej diagnozy i/lub powodzenia leczenia ujawniającej się choroby albo skriningu osobników wykazujących predyspozycje do chorób związanych z krzepliwością krwi. Przykładowo, konsekwencją wykrycia niedoboru białka C towarzyszącego trombofilii było zastosowanie lecznicze oczyszczonego białka C. Trombofilię można zdefiniować jako skłonność do choroby zakrzepowo-zatorowej żył występującą w młodym wieku u dorosłych przy braku znanych czynników ryzyka. Jakkolwiek u niektórych pacjentów z trombofilią stwierdza się nieprawidłowości, to w większości takich przypadków nie wykrywa się zmian w próbach laboratoryjnych. Schemat

4 Niniejszy wynalazek jest związany z nowym defektem w odpowiedzi antykoagulacyjnej na aktywną formę białka C, zwanym odpornością na APC. Okazuje się, że defekt ten jest dziedziczny i związany z trombofilią rodzinną. W pewnych przypadkach trombofilię wiązano z hipotetycznymi czynnikami, takimi jak przeciwciało przeciw białku C (Mitchell i wsp., New England Journal of Medicine, , 1987), przeciwciało przeciw kardiolipinie (Amer i wsp., Thrombosis Research 57, ,1990) i z defektem cząsteczki czynnika VIII (Dahlback i wsp., Thromb. Haemost. 65. Abstrakt 39, 658, 1991). W opisie patetnowym PCT, WO 93/10261, opublikowanym po dacie najwcześniejszego pierwszeństwa zastrzeganego dla niniejszego zgłoszenia, ujawnione są metody in vitro diagnozowania objawów zaburzeń krzepnięcia krwi bądź skriningu osobników wykazujących skłonność do zaburzeń krzepnięcia krwi. Próby te są oparte na pomiarze antykoagulacyjnej odpowiedzi na egzogenne APC dodane do próbki osocza pobranego od osobnika poddawanego badaniom. Słaba odpowiedź antykoagulacyjna na APC, to jest, odporność na APC, wskazuje na wystąpienie objawów lub skłonność do zaburzeń krzepliwości krwi, a zwłaszcza do choroby zakrzepowozatorowej. W cytowanej publikacji nie podano wyjaśnienia powstania odporności na APC, jednak przepuszcza się, że oporność ta wynika z nieznanych dotychczas interakcji w układzie krzepnięcia albo wywołują ją nieznane czynniki krzepnięcia. Wykluczono jednak niektóre możliwe hipotezy, wiążące oporność na APC z funkcyjnym niedoborem białka S, z przeciwciałem hamującym białko C, z inhibitorem proteazy dla APC lub z mutacją genu dla cząsteczki opornego na APC czynnika Va albo czynnika VIII. Jak wykazały badania twórców wynalazku, oporność na APC wynika z niedoboru uprzednio nierozpoznanej aktywności kofaktora antykoagulanta zwiększającej działanie proteolityczne APC skierowane przeciw czynnikowi Vai czynnikowi VIIIa. Obserwacje stanowiące podstawę do wykrycia aktywności kofaktora antykoagulacji zostały opisane przez Dahlbacka i wsp. i opublikowane po dacie najwcześniejszego pierwszeństwa zastrzeganego w niniejszym zgłoszeniu (Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 90, , 1993). Badania twórców wykazały zwłaszcza, że tę aktywność antykoagulacyjną wykazuje czynnik V, co jest spostrzeżeniem zdumiewającym, gdyż czynnik V jest prekursorem prokoagulacyjnego czynnika Va, który to czynnik Va jest rozkładany przez APC w wyżej wspomnianym układzie antykoagulacyjnym z udziałem białka C. Tak więc, czynnik V jest drugim po wspomnianym wyżej białka S kofaktorem, jaki znaleziono dla APC. Zgodnie z tym, tej nowej aktywności kofaktora antykoagulanta nadano nazwę aktywność APC-kofaktora 2 albo aktywność antykoagulacyjna czynnika V i tam, gdzie to stosowne czynnik V jest również nazwany APCkofaktorem-2. Uprzednio znana aktywność czynnika V jest znana pod nazwą aktywności prokoagulacyjnej czynnika V. Nie można jednak całkowicie wykluczyć ewentualności, że aktywność ta jest związana z czynnikiem Va. Wykrycie tej nowej aktywności kofaktora antykoagulanta było związane z obserwacjąjednego pacjenta z zakrzepem i z nienormalną opornością na APC wykrytą podczas badania osocza tego pacjenta metodami ujawnionymi w opisie patentowym PCT WO 93/10261 (z pierwszeństwa z 13 listopada 1991 r., w którym Stany Zjednoczone są jednym z krajów wyznaczonych; ujawnienie tego opisu jest wprowadzone do niniejszego opisu jako odnośniki) i przez Dahlbäck'a i wsp. (Thromb. Haemost. 65, streszczenie 39, 658, 1991). Badając dużą populację pacjentów z chorobą zakrzepową wykazano, że oporność na APC jest przyczyną 30-40% idiopatycznych zdarzeń zakrzepowo-zatorowych (Thromb. Haemostas. 69, streszczenie 39, 999, 1993). Okazało się także, że surowa frakcja uzyskana z normalnego osocza wykazuje aktywność naprawiającą defekt osocza APC-opornego, podczas gdy odpowiednia frakcja osocza APC-opornego pochodzącego od pacjenta z silną APC-opornością była nieaktywna. Świadczy to o istnieniu nowego kofaktora dla APC. Dodatkowo, stosując preparaty oczyszczone pod kątem tej aktywności do prób zaprojektowanych do celów pomiaru tej aktywności uzyskano rozstrzygający dowód na istnienie nowego kofaktora dla APC.

5 Nieoczekiwanie okazało się, że ludzki czynnik V, niezależnie od swej znanej funkcji prekursora dla prokoagulacyjnego czynnika Va wykazuje aktywność kofaktora dla APC. Jest prawdopodobne, że ta podwójna funkcja ludzkiego czynnika V występuje również w czynniku V pochodzącym z krwi niektórych gatunków zwierząt, zwłaszcza ssaków ale nie występuje u innych gatunków. Przykładowo, wszystkie uzyskane dotychczas wyniki wskazują, że aktywności tej nie wykazuje osocze bydlęce. Ta aktywność czynnika V jako kofaktora oznacza, że zwiększa on działanie proteolityczne aktywnego białka C i w konsekwencji rozkład czynnika Va będącego aktywną formą czynnika V, a także zwiększa rozkład czynnika VIIIa. Uprzednio było wiadomo, że prokoagulacyjna aktywność czynnika V wynika z jego aktywacji przez trombinę, podczas której to aktywacji ulegają rozszczepieniu trzy wiązania peptydowe i powstaje prokoagulacyjny czynnik Va w postaci kompleksu wytworzonego w miejscach N- i C-końcowych części natywnego czynnika V. Funkcja dwu dużych aktywnych peptydów pochodzących z centralnej części czynnika V pozostaje jednak nieznana. Jak to będzie przedstawione w części doświadczalnej niniejszego ujawnienia, nie wykryto aktywności APC-kofaktora 2 w czynniku Va w próbie APC- oporności. Aktywność APC-kofaktora 2 wykazuje preferencyjnie cała, nienaruszona cząsteczka czynnika V; prawdopodobnie duże fragmenty odszczepiane podczas jego aktywacji do czynnika Va są odpowiedzialne za większą część tej aktywności. Nie można jednak całkowicie wykluczyć ewentualności, że aktywność ta jest związana z jednostką molekularną tworzącą bardzo trwały kompleks z czynnikiem V, który to kompleks nie podlega rozszczepieniu w procesach oczyszczania zastosowanych do izolacji czynnika V wykazującego aktywność APC-kofaktora 2. Wyniki doświadczeń wykonanych tuż przed dokonaniem niniejszego zgłoszenia wykazały w typowym badaniu wiązania DNA u dużej rodziny z dziedziczną PAC-opornością, że istnieje ścisły związek pomiędzy polimorfizmem w genie dla czynnika V i ekspresją APC-oporności. Przedmiotem wynalazku jest także sposób oznaczania skłonności do rodzaju zakrzepicy u danego osobnika w wyniku dziedziczonej APC-odporności spowodowanej mutacją (mutacjami) genu charakteryzujący się tym, że oznacza się w próbce komórek pochodzących od tego osobnika występowanie mutacji w genie dla czynnika V, przy czym mutacje są zlokalizowane w jednym lub w większej ilości fragmentów i/lub w sekwencji kwasu nukleinowego w genie dla czynnika V, i powodując ekspresję zmutowanej cząsteczki czynnika V/Va, co jest związane z występowaniem APC-odporności, a więc, skłonności do rozwoju zakrzepicy. Korzystnie sposób według wynalazku charakteryzuje się tym, że oznacza się mutację (mutacje) jako nienormalny brak lub nienormalną obecność fragmentu (fragmentów) i/lub sekwencji kwasu nukleinowego w genie dla czynnika V, spowodowane przez tą mutację, przy czym oznaczenia prowadzi się w oparciu na próby hybrydyzacji kwasów nukleinowych, sekwencjonowania kwasów nukleinowych albo w oparciu o próby immunologiczne. Mutację taką (mutacje) korzystnie oznacza się pośrednio, wiążąc jej występowanie z neutralnym polimorfizmem w genie czynnika V. U osobników posiadających skłonność do rozwoju zakrzepicy zgodnie ze sposobem według wynalazku można w oparciu o stwierdzoną nową rolę antykoagulacyjną czynnika V oznaczyć w próbie funkcjonalną aktywność wybranego składnika koagulacji krwi, w celu zdiagnozowania zaburzeń koagulacyjnych i antykoagulacyjnych krwi, zwłaszcza zaburzeń zakrzepowozatorowych a także określania skłonności do tych zaburzeń u osobników, korzystnie u ssaków zwłaszcza u ludzi, związanego z układem antykoagulacyjnym białka C i obejmującym białko C, aktywne białko C (APC), białko S lub antykoagulacyjny czynnik V w oparciu o powiązanie tej aktywności funkcjonalnej z konwersją specyficznego dla APC substratu, w obecności wspomnianych składników układu antykoagulacyjnego białka C. Metoda ta polega na tym, że do roztworu testowego zawierającego próbkę i substrat dla APC dodaje się jedną lub dwie substancje inne niż oznaczony składnik, albo inhibitor jego aktywności, wybrane spośród a) APC, b) białka S lub inhibitora, który blokuje aktywność białka S, oraz c) posiadającego antykoagulacyjną aktywność czynnika V albo inhibitora, który blokuje tą

6 aktywność, mierzy się szybkość powodowanej przez APC konwersji substratu, oraz wykonuje się korelację zmierzonej wielkości z aktywnością oznaczanego składnika, przy czym gdy badanym składnikiem jest białko C/APC lub białko S, do medium testowego dodaje się co najmniej czynnika V posiadający aktywność antykoagulacyjną lub inhibitor blokujący tą aktywność i diagnozuje się na podstawie poziomu substancji analizowanej w próbce od osobnika skłonności do zaburzeń koagulacyjnych i antykoagulacyjnych a także ocenia się skłonność do zaburzeń zakrzepowo-zatorowych. Do medium testowego można także dodać dwie substancje inne niż oznaczany składnik, albo inhibitor jego aktywności, wybrane spośród a) APC, b) białka S lub inhibitora, który blokuje aktywność białka S, oraz c) posiadającego antykoagulacyjną aktywność czynnika V albo inhibitora, który blokuje tą aktywność. Inną drogą jest dodawanie dwóch substancji innych niż oznaczany składnik, albo inhibitor jego aktywności, wybrane spośród a) APC, b) białka S lub inhibitora, który blokuje aktywność białka S, oraz c) posiadającego antykoagulacyjną aktywność czynnika V albo inhibitora, który blokuje tą aktywność, każdą w ilości wystarczającej do dostosowania do zmiennego poziomu wspomnianych substancji, korzystnie wspomnianą substancję dodaje się w nadmiarze. W metodzie tej korzystnie oznacza się antykoagulacyjny czynnik V jako kofaktor dla APC, lub antykoagulacyjny czynnik V związany z odpornością na APC. Aktywność antykoagulacyjną czynnika V można także oznaczać w obecności dodanego białka S, albo inhibitora blokującego pochodzącąz próbki aktywność białka S, natomiast w przypadku, gdy oznacza się białko C po aktywacji do APC lub APC, do medium testowego dodaje się czynnik V posiadający aktywność antykoagulacyjną albo inhibitor blokujący aktywność pochodzącą z próbki i białko S lub inhibitor blokujący pochodzącą z próbki aktywność białka S. Korzystnie w przypadku, gdy oznacza się białko S, do medium testowego dodaje się czynnik V posiadający aktywność antykoagulacyjną albo inhibitor blokujący aktywność pochodzącą z tej samej próbki oraz APC. Do medium testowego dodaje się także czynnik VIII i/lub czynnik Villa. Jeżeli stosuje się białka koagulacyjne do pomiaru substratowej konwersji APC, a substrat dla APC zawiera czynnik Va i/lub czynnik Villa i próbka pochodzi od osobnika, wtedy do medium testowego dodaje się białko S albo inhibitor białka S, z tym, że jeśli próbka pochodzi od osobnika leczonego antagonistami witaminy K lub z deficytem innego pochodzenia zależnych od witaminy K czynników koagulacji, wówczas modyfikuje się aktywności tych czynników zależnych od witaminy K w próbce przez dodanie co najmniej jednego czynnika koagulacji zależnego od witaminy K w formie aktywnej lub nieaktywnej, ewentualnie w połączeniu z białkiem S. Do medium testowego można dodawać taką ilość wybranej substancji aby poziom jej aktywności funkcjonalnej był stały w porównywalnych próbkach, ewentualnie wprowadza się funkcjonalny nadmiar wybranej substancji w porównaniu z poziomem tej substancji występującym w samej próbce. Jako inhibitor można stosować przeciwciało wiążące się swoiście z epitopem związanym z aktywnością APC, lub z antykoagulacyjną aktywnością czynnika V związaną z opornością na APC. Jako próbkę najczęściej stosuje się krew albo próbkę pochodzącą z krwi, zwłaszcza próbkę osocza, a także jedną albo dwie dodawane substancje wprowadza się w postaci osocza z deficytem oznaczanej substancji. Można także dodawać do medium testowego prawidłowe osocze z deficytem oznaczanej substancji, w tym przypadku właściwym jest aby oznaczaną substancję stanowił antykoagulacyjny czynnik V jako kofaktor dla APC, a osocze z deficytem oznaczanej substancji stanowiło osocze wolne od czynnika V. Oznaczaną substancję może stanowić antykoagulacyjny czynnik V związany z opornością na APC, a osocze wolne od oznaczanej substancji może stanowić osocze wolne od czynnika V. Najbardziej dogodna metoda charakteryzuje się tym, że w przypadku gdy oznaczaną substancję stanowi antykoagulacyjny czynnik V kofaktor dla APC lub związany z opornością na APC do medium testowego dodaje się czynnik koagulacji krwi lub odczynnik, który aktywuje układ koagulacji krwi na drodze zewnętrznej lub wewnętrznej, można także ponadto korzystnie dodawać koagulacyjne czynniki krwi wybrane z grupy obejmującej czynnik VII/VHa, czynnik IX, czynnik IXa, czynnik X/Xa, czynnik II, czynnik XIa, czynnik XIIa oraz aktywator kontaktowy lub czynnik tkankowy.

7 Metodę tę można bardzo dobrze zrealizować wtedy gdy jeśli oznaczaną substancję stanowi antykoagulacyjny czynnik V posiadający aktywność antykoagulacyjną jako kofaktor dla APC lub związany z opornością na APC, dodaje się osocze z deficytem aktywności antykoagulacyjnej, które to osocze stanowi osocze ludzkie, pozbawione tej aktywności, albo też osocze ludzkie od jednego lub więcej osobników, których osocze jest pozbawione takiej aktywności. Aktywność antykoagulacyjną czynnika V jako kofaktora dla APC oznacza się także w próbce w oparciu o próbę koagulacji, w której to próbie (i) jedną porcję próbki inkubuje się przy nieobecności dodanego APC, ale ewentualnie w obecności innych składników układu krzepnięcia krwi, umożliwiających pomiar konwersji substratu przez APC i (ii) jedną porcję próbki inkubuje się w obecności dodanego APC i ewentualnie w obecności innych składników układu krzepnięcia krwi, umożliwiających pomiar konwersji substratu przez APC, i wyniki prezentuje się jako czas aglutynacji, ewentualnie po odpowiedniej konwersji, przy czym wyniki poniżej ustalonej wartości odcięcia przyjętej w oparciu o pomiar czasów aglutynacji wykonany w ten sam sposób u normalnych osobników, wskazują na niedobór aktywności antykoagulacyjnej czynnika V. W powyżej zastosowanej odmianie metody do medium testowego dodaje się prawidłowe osocze wolne od oznaczanej substancji a oznaczaną substancję stanowi antykoagulacyjny czynnik V jako kofaktor dla APC, a osocze wolne od oznaczanej substancji stanowi osocze wolne od czynnika V. Oznaczaną substancję może stanowić antykoagulacyjny czynnik V związany z odpornością na APC, a plazmę wolną od oznaczanej substancji stanowi osocze wolne od czynnika V. W przypadku gdy oznaczaną substancję stanowi antykoagulacyjny czynnik V jako kofaktor dla APC lub związany z opornością na APC do medium testowego dodaje się czynnik koagulacji krwi lub odczynniki, które aktywują układ krzepnięcia krwi na drodze wewnętrznej lub zewnętrznej. Można też dodawać inne składniki koagulacji krwi, które to składniki wybrane są z grupy obejmującej czynnik VII/VIIa, czynnik IX, czynnik IXa, czynnik X/Xa, czynnik II, czynnik XIa, czynnik XIIa oraz odczynnik, taki jak aktywator kontaktowy lub czynnik tkankowy. Natomiast w przypadku gdy oznaczaną substancję stanowi antykoagulacyjny czynnik V, posiadający aktywność antykoagulacyjną jako kofaktor dla APC, lub związany z opornością na APC, dodaje się osocze wolne od tej aktywności antykoagulalcyjnej, które to osocze stanowi osocze ludzkie, które zostało pozbawione tej aktywności, albo też osocze ludzkie od jednego lub więcej osobników, których osocze było pozbawione takiej aktywności. Tak więc, wyrażenia czynnik V i czynnik V wykazujący aktywność APC-kofaktora 2 i podobne obejmują również wspomniany kompleks czynnika V, jak również fragmenty czynnika V, korzystnie inne niż fragmenty pochodzące z rozszczepienia czynnika V trombiną, posiadające tę aktywność. Modyfikowany czynnik V z zachowaną aktywnością APC-kofaktora można również otrzymać przez rozkład proteolityczny innymi enzymami pochodzenia ludzkiego lub nie-ludzkiego, takimi jak enzymy jadu żmiji i inne proteazy. Ponadto okazało się, że aktywność APC-kofaktora 2 zachowuje się po częściowej proteolizie nieznanym enzymem podczas procesu oczyszczania, co wskazuje na potencjalne istnienie fragmentów czynnika V z aktywnością APC kofaktora 2. Produkty ekspresyjne APC-kofaktora 2 jak również czynnika V wykazujące aktywność antykoagulacyjną obejmują fragmenty i podjednostki czynnika V/Va wykazujące tę aktywność albo determinantę immunoloficzną związaną z rejonem związanym z tą aktywnością. Jakkolwiek dla wygody, czynniki koagulacji ani czynniki podobne nie są opisane w niniejszym opisie, to o ile nie podano inaczej, należy rozumieć, że są to czynniki pochodzenia ludzkiego. W części doświadczalnej niniejszego ujawnienia opisane są procedury oczyszczania i charakteryzacji aktywności APC-kofaktora 2 i jest zweryfikowane powiązanie tej aktywności z czynnikiem V. Podsumowując, istnieją następujące dowody na obecność aktywności APC-kofaktora 2 w czynniku V. 1. Proces zaprojektowany dla izolacji aktywności APC- kofaktora 2 i wcześniejsze metody izolacji czynnika V są bardzo podobne. Podczas elektroforezy w żelu poliakryloamidowym SDS-PAGE pojawiająsię trzy pasma odpowiadające wilkości około kda (część C-końcowa), kda (część N-końcowa) i 330 kda, co jest również bardzo podobne do opisu czynnika V. (Patrz sekcja doświadczalna ujawnienia oraz artykuł Dahlbäcka i wsp. w J. Clin. In-

8 vest. 66, , 1980). Przy użyciu wyższych stężeń inhibitorów proteazy podczas procesu oczyszczania zwiększa się intensywność pasma dla 330 kda zarówno dla aktywności APC-kofaktora 2 jak i dla czynnika V. Przykładowo, chlorowodorekbenzamidyny w stężeniu 10 mm daje znaczny wzrost intensywności pasma dla 330 kda. 2. Swoista antysurowica poliklonalna przeciw ludzkiemu czynnikowi V (Dakopatt A/S, Dania) reaguje z każdym z trzech pasm związanych z aktywnością AJPC-kofaktora 2 w próbie hybrydyzacji techniką Westerna. 3. Po dodaniu trombiny do preparatów zawierających aktywność APC-kofaktora 2, te trzy pasma zanikają a otrzymanych produktów nie można odróżnić od produktów powstałych w wyniku aktywacji czynnika V trombiną. 4. Otrzymano siedemnaście przeciwciał monoklonalnych reagujących z czynnikiem V stosując preparaty oczyszczony z użyciem aktywności APC-kofaktora 2 jako immunogenu. Dwa z tych przeciwciał monoklonalnych częściowo hamują aktywność APC-kofaktora 2 nie hamując przy tym aktywności prokoagulacyjnej czynnika V. 5. Aktywność prokoagulacyjną czynnika V i aktywność APC-kofaktora 2 eluowano łącznie na każdym z niżej testowanych materiałów: Heparin Sepharose, Blue-Sepharose, Wheat Germ Lectin Sepharose, Q-Sepharose i S-Sepharose (Pharmacia, Szwecja), ilustrujących materiały stosowane do badań. 6. Zarówno aktywność prokoagulacyjna czynnika V jak i aktywność APC-kofaktora 2 pozostały na matrycy zawierającej przeciwciała poliklonalne przeciw ludzkiemu czynnikowi V (Dakopatts A/S, Dania). 7. Zarówno aktywność prokoagulacyjna czynnika V jak i aktywność APC-kofaktora 2 pozostaje na matrycach takich jak Sepharose i Affigel, zawierających antysurowice przeciw różnym fragmentom bydlęcego czynnika V, który reaguje krzyżowo z ludzkim czynnikiem V. 8. Zarówno aktywność prokoagulacyjna czynnika V jak i aktywność APC-kofaktora 2 zostaje zatrzymana i eluuje wspólnie na nośniku chromatograficznym takim jak Affigel, zawierającym przeciwko monoklonalne o wysokim powinowactwie, uprzednio przygotowane przy użyciu preparatu oczyszczonego w odniesieniu do aktywności APC-kofaktora 2 jako immunogenu. Samo w sobie, to przeciwciało nie hamuje ani aktywności APC-kofaktora 2 ani prokoagulacyjnej aktywności czynnika V. Eluowanie prowadzono przy wartości ph około 10,5 do Publikacja, w której stwierdzono, że autoprzeciwciała przeciw czynnikowi V mogąprowadzić do trombozy (Kapur A. i wsp., A. J. Hematol. 42, , 1993). Preparaty wzbogacone w aktywność APC-kofaktora 2 otrzymano takimi samymi metodami jakie były uprzednio stosowane do izolacji czynnika V. Okazało się, że dwuwartościowe jony metali, takie jak jon wapniowy wykazują działanie stabilizujące na aktywność APC-kofaktora 2, tak więc jony wapniowe dodawano podczas procesu oczyszczania. Zastosowano zasadniczo tę samą procedurę oczyszczania jaka była użyta w pierwszych próbach mających na celu wyjaśnienie istoty nowej aktywności ujawnionej w wyżej wspomnianym opisie patentowym PCT, WO 93/ Zgodnie z przedstawionymi w niniejszym opisie wynikami prób, tę nową aktywność zidentyfikowano jako aktywność kofaktora w stosunku do APC wyrażoną jako nowa właściwość czynnika V, bądź, być może, jego kompleks albo fragmenty, jak to opisano powyżej. Tak więc, staną się dostępne alternatywne, prostsze metody preparatywne. Po ulepszeniu stosowano nowoczesne metody, takie jak chromatografię żelową, chromatografię powinowactwa z np. przeciwciałem przeciw aktywności APC-kofaktora 2 jako ligandem powinowactwa, chromatografię jonowymienną i podobne. Ponadto, mogą znaleźć zastosowanie metody oparte na technikach rekombinacji DNA. Zgodnie z powyższym preparat osocza pochodzi z krwi albo z produktów pokrewnych krwi takich jak osocze, który to preparat jest oczyszczony pod względem składnika krzepnięcia krwi wykazującego aktywność antykoagulacyjną jako kofaktor dla APC, co zwiększa jego aktywność proteolityczną skierowaną przeciw czynnikowi Va i czynnikowi VIIIa, który to składnik krzepnięcia krwi zawiera czynnik V albo ewentualnie trwały kompleks czynnika V i jednostki molekularnej o zdolności ekspresji tej aktywności.

9 Normalny poziom czynnika V w osoczu wynosi około μg/ml. Analogicznie do innych czynników koagulacji/antykoagulacji krwi, przyjęto umownie aktywność APC-kofaktora 2 w 1 ml normalnego osocza jako 1 jednostkę (U). W oparciu o preparat osocza według wynalazku można również utworzyć przeciwciała i preparaty przeciwciał swoiste wobec regionu czynnika V, który jest związany z aktywnością APC-kofaktora 2, to jest, regionu, w którym istnieje miejsce zawierające epitop powodujący albo aktywność APC-kofaktora 2 albo nieaktywność APC-kofaktora 2. Te preparaty przeciwciał mogą być poliklonalne albo monoklonalne. Przeciwciała w tych preparatach wiążą się swoiście z jednym lub z większą ilością miejsc na czynniku V związanych z aktywnością APC-kofaktora 2. Alternatywnie, takie miejsce mogłoby zawierać epitop związany z nieaktywnością APC-kofaktora 2 w czynniku V, to znaczy z APC-opornością. W niniejszym opisie wynalazku wyrażenie epitop związany z nieaktywnością APC-kofaktora 2 obejmuje epitop związany ze spadkiem lub utratą aktywności APC-kofaktora 2. Przeciwciała poliklonalne można uzyskać stosując znane techniki, obejmujące immumzację odpowiednich zwierząt, takich jak myszy, króliki, psy, konie, owce, kozy, ptaki, np. kury, kurczaki i podobne, odpowiednim immunogenem i wyodrębnienie powstałych przeciwciał z odpowiedniego płynu pochodzącego od tego zwierzęcia, np. z krwi albo z surowicy w przypadku immunizacji zwierząt albo jaj w przypadku immunizacji ptaków. Przeciwciała takie mogą być przeciwciałami monoklonalnymi, możliwymi do otrzymania znanymi sposobami, np. w sposób w zasadzie zgodny z opisanym przez Kohlera G. i Milstem'a N. (Naturę ). Sposób wytwarzania przeciwciał monoklonalnych polega na immunizacji ssaka, korzystnie myszy, odpowiednim immunogenem, wytworzeniu komórek hybrydowych przez fuzję limfocytów takich jak komórek śledziony, pochodzących od tego immunizowanego ssaka z komórkami szpiczaka, selekcji komórek fuzyjnych w odpowiedniej pożywce, sknningu komórek wytwarzających przeciwciała (hybrydoma) i wytworzeniu przeciwciał monoklonalnych w płynie puchlinowym jamy otrzewnowej myszy albo ewentualnie, w pożywce hodowli, przez namnożenie w niej tych hybrydoma. Przeciwciała monoklonalne i ich fragmenty wiążące antygen można również otrzymać metodami rekombinacji, co jest znane ze stanu techniki. W metodach tych można użyć odpowiednie komórki gospodarza pochodzące z organizmów eukariotycznych lub prokariotycznych. Takie komórki gospodarza są dobrze znane ze stanu techniki. Jako immunogen można zastosować oczyszczony preparat czynnika V lub jego fragmenty albo pochodne zawierające determinaty antygenowe odpowiedzialne za ekspresję aktywności APC-kofaktora 2. Takie fragmenty lub pochodne, w celu nadania im antygenowości można koniugować z immunogennym nośnikiem, zwykle z białkiem. Stosując jako immunogen ludzki czynnik V nie wykazujący aktywności APC-kofaktora 2 (który można otrzymać w sposób opisany poniżej) w połączeniu z dwuetapowym procesem skriningu w celu selekcji komórek hybrydom wytwarzających przeciwciała monoklonalne reagujące z tym immunogenem ale nie z normalnym, niezmienionym ludzkim czynnikiem V, można ewentualnie uzyskać przeciwciała monoklonalne reagujące swoiście z epitopem dla ludzkiej nieaktywności APC-kofaktora 2, to znaczy, z epitopem związanym ze spadkiem lub utratą aktywności APC-kofaktora 2. Przeciwciała monoklonalne, przynajmniej częściowo wiążą się z aktywnością APC-kofaktora 2 czynnika V i hamują tę aktywność. Mogą istnieć także ich pochodne i fragmenty tych przeciwciał monoklonalnych, zdolne do wiązania z antygenami. Przeciwciała monoklonalne m ogą być wytwarzane przez komórki hybrydom mysio/mysie, gdyż są one łatwe do otrzymania. Jako przykład takich przeciwciał monoklonalnych mogą służyć przeciwciała wytwarzane przez nową hybrydową linię komórkową zdeponowaną w dniu 8 grudnia 1993 r. W PHLS Centre for Applied Microbiology & Research, European Collection od Animal Celi Culture, Salisbury, W Brytania pod tymczasowym numerem akcesyjnym XAM Przeciwciała monoklonalne wytwarzane przez te hybrydomy otrzymały oznakowanie M4 (Master 4). O ile nie zaznaczono inaczej, termin przeciwciało (albo preparat przeciwciała ) obejmuje przeciwciała nienaruszone, z ich dwoma łańcuchami ciężkimi i dwoma łańcuchami lekkimi

10 oraz różne formy przeciwciał zderywatyzowanych, zawierających domeny zmienne (Fv), np. fragmenty takie jak Fab, Fab', F(ab')2; przeciwciała jednołańcuchowe, przeciwciała znakowane, np. znakowane znacznikiem radioaktywnym, fluorescencyjnym albo sprzęgnięte z enzymem, przeciwciała związane z fazą stałą i podobne. Preparaty przeciwciał, utworzone na podstawie izolowanego czynnika V, mogą zawierać określoną ilość przeciwciał monoklonalnych o wyżej opisanej swoistości, np. 1,2,3,4,5 lub więcej różnych przeciwciał monoklonalnych albo są poliklonalne. Preparaty przeciwciał poliklonalnych i monoklonalnych skierowanych swoiście przeciw epitopom obecnym w miejscu związanym z aktywnością APC-kofaktora 2 mogą być użyteczne w próbach immunologicznych, do swoistego oznaczania obecności lub nieobecności aktywności APC-kofaktora 2 w danej próbce (ilościowo i jakościowo). Czynnikiem.wytwarzającym takie przeciwciała monoklonalne m ogą być komórki hybrydowe (hybrydomy) i korzystnie, wyżej wspomniane hybrydomy o tymczasowym numerze akcesyjnym XAM Jakkolwiek były znane poliklonalne i monoklonalne przeciwciała swoiste wobec czynnika V, które można stosować do oczyszczania czynnika V, to nie zostały dotychczas ujawnione przeciwciała monoklonalne umyślnie hodowane przeciw regionowi czynnika V związanemu z aktywnością APC-kofaktora 2. Preparat przeciwciała (monoklonalnego jak również poliklonalnego) można w większości przypadków stosować w procesach oczyszczania opartych na chromatografii powinowactwa. W procesach tych przeciwciała wiąże się ze stałym nośnikiem i stosuje do selektywnego związania czynnika V obecnego np. w preparacie osocza. Następnie eluuje się i zbiera czynnik V, związany ze stałym nośnikiem. Jakie przeciwciała monoklonalne wiążące się z czynnikiem V i hamujące przynajmniej częściowo aktywność APC-kofaktora 2 w czynniku V można stosować do hamowania aktywności czynnika V. Takie przeciwciała monoklonalne, tak jak uprzednio znane przeciwciała przeciw czynnikowi V można również stosować do otrzymywania preparatów osocza nie wykazujących aktywności APC-kafaktora 2. Czynnik V, jego podjednostki lub fragmenty wykazujące aktywność antykoagulacyjną jako kafaktora dla APC stosować można do wytwarzania leku lub preparatu farmaceutycznego przeznaczonego do zwiększania lub przywracania aktywności antykoagulacyjnej APC in vivo. Preparaty takie są zwłaszcza przeznaczone do leczenia pacjentów cierpiących na choroby naczyń krwionośnych, takie jak zaburzenia zatorowo-zakrzepowe, w tym zakrzepicę i rozsiane zakrzepy wewnątrznaczyniowe (DIC). Taki lek lub preparat farmaceutyczny może zawierać wysoce oczyszczony preparat czynnika V, który można przechowywać w niskich temperaturach, takich jak -70 C. Preparaty można również stosować w innych stanach lub sytuacjach, w których może być korzystna skorgowana lub zwiększona aktywność antykoagulacyjna krwi, na przykład w różnych sytuacjach klinicznych związanych ze zwiększonym ryzykiem zakrzepów tętniczych i żylnych. Ponadto, ponieważ aktywność APC-kofaktora 2 ma zasadnicze znaczenie dla działania APC, aktywność tę można stosować jako taką albo w połączeniu z białkiem C/APC i/lub z białkiem S. Przypadki kliniczne, w których może się to okazać ważne dotyczą pacjentów z deficytem aktywności APC-kafaktora 2, zwłaszcza w sytuacjach zwiększonego ryzyka zakrzepu. Dodatkowo podana aktywność APC-kofaktora 2 może być ponadto korzystna w zawale mięśnia sercowego po leczeniu trombolitycznym, w okresie pooperacyjnym, zwłaszcza u pacjentów wysokiego ryzyka, jako adiuwant dla pacjentów, u których leczono zakrzepy, dla pacjentów podlegających mikrochirurgii i w podobnych przypadkach. Preparat wykazujący aktywność APC-kofaktora 2 można podawać drogą, jaką zazwyczaj stosuje się w terapii przy użyciu czynników koagulacji/antykoagulacji krwi, w więc, drogą iniekcji albo infuzji dożylnych lub dotętniczych. Analogicznie jak się zaleca dla innych czynników krwi nie można wykluczyć podawania doustnego. Ilość podana pacjentowi powinna być skuteczna w tym sensie, że przynajmniej na pewien czas w pełni lub częściowo przywróci działanie własnego aktywnego białka C pacjenta bądź podawanych łącznie białka C/aktywnego białka C w

11 tym znaczeniu, że nawet słabsze działanie może być korzystne dla pacjenta z ryzykiem zakrzepu. Można założyć, że użyteczne będą dawki w zakresie od 1 do 100 a możliwie od 40 do 70 mg/dzień. Korzystne jest podawanie wielokrotne, ponieważ czynnik V wykazujący aktywność APC-kofaktora 2 podlega metabolizmowi w organizmie ssaków. Preparat można przygotowywać w postaci różnych znanych typów kompozycji farmaceutycznych, takich samych jakie stosuje się dla innych czynników koagulacj/antykoagulacji krwi, należy jednak zachować określone wymagania stabilności, niezbędna dla czynnika V wykazującego aktywność APC-kofaktora 2. Przykładowo mogą być stosowane liofilizaty lub proszki suszone metodą rozpyłową, ewentualnie rozcieńczane w odpowiednich nośnikach oraz sterylne lub wytwarzane w warunkach aseptycznych roztwory wodne. Białko C/aktywne białko C i/lub białko S stosować można do wytwarzania kompozycji farmaceutycznych do leczenia zaburzeń związanych z niedoborem aktywności APC-kofaktora 2. W tym celu mogą być stosowane te same typy kompozycji jakie są zalecane dla znanego użycia leczniczego białka C i białka S. Preparat czynnika V pozbawiony aktywności APC-kofaktora 2, korzystnie pochodzi od ludzi. Jego potencjalne zastosowanie lecznicze obejmuje przypadki, w których zwiększenie aktywności czynnika Va ponad aktywność APC-kofaktora 2 jest korzystne dla pacjenta. Wyżej opisane sposoby leczenia i preparaty są wskazane dla ssaków, zwłaszcza dla ludzi. A. Próby oparte na oznaczaniu funkcji APC, białka C, aktywności APC-kofaktora 2 i białka S. W tych próbach stosuje się protokoły podobne do opisanych w piśmiennictwie (Bertina i wsp., Res. Clin. Lab. 20, , 1990; Wolf i wsp., Thromb. Haemost. 62, , 1989, publikacje zgłoszeń patentowych PCT WO-A ; W0-A ; WO 93/10261, którego wyznaczenie na Stany Zjednoczone włączono do opisu jako załącznik; Bahlaback i wsp., Thromb. Haemost. 65, streszczenie 39, 658, 1991). Tak więc, dany składnik w układzie APC, białka S i czynnika V, przy czym ten ostatni pod względem właściwości jako APC-kofaktora 2, oznacza się na podstawie konwersji odpowiedniego substratu dla APC przez APC. Normalnymi substratami dla APC są czynniki Va i/lub VIIIa. Jeden z nich lub obydwa korzystnie dodaje się do oznaczonego roztworu w postaci preparatów wzbogaconych lub wysoce oczyszczonych, w tym preparatów otrzymanych techniką rekombinacji DNA, białek nieaktywnych (czynnik V, czynnik VIII) albo aktywnych. W obrębie serii próbek, które należy porównać, w oznaczanych roztworach znajdują się zasadniczo takie same poziomy: a) co najmniej jednego spośród: czynnika V wykazującego aktywność APC-kofaktora 2 albo inhibitora, który blokuje aktywność pochodzącą z tej samej próbki i białka S albo inhibitora, który blokuje aktywność białka S pochodzącego z tej próbki, jeśli ma być oznaczany APC albo białko C; b) co najmniej jednego spośród białka S albo inhibitora blokującego pochodzącą z próbki aktywność białka S i APC, jeśli ma być oznaczona aktywność APC-kofaktora 2, oraz c) co najmniej jednego z pośród czynnika V wykazującego aktywność APC-kofaktora 2 albo inhibitora, który blokuje tę właśnie pochodną z próbki aktywność i APC, jeśli ma być oznaczane białko S. Tak więc, końcowe roztwory badane dla serii próbek, które będą porównywane zawierają próbkę i substrat dla APC i ewentualnie, również w korzystnych wariantach, jedną lub dwie, korzystnie dwie substancje nie pochodzące z próbki i wybrane spośród APC, białka S albo inhibitora dla białka S oraz czynnika V wykazującego aktywność APC-kofaktora 2 albo inhibitora tej aktywności, z zastrzeżeniem, że jedną z tych substancji jest substancja, która ma być oznaczana (np. APC, białko C, białko S albo aktywność APC-kofaktora 2). W niniejszym sposobie prowadzi się: a) w jednym lub w większej ilości etapów inkubację w wodnym roztworze do oznaczeń, próbki i substratu dla APC, który to substrat jest nieodłącznie obecny w próbce lub jest dodany do oznaczanego roztworu i ewentualnie dalszych składników koagulacji krwi nieodłącznie obecnych w tej próbce albo dodanych do oznaczanego roztworu,

12 b) pomiar konwersji substratu pod działaniem APC podczas inkubacji według punktu a), oraz c) korelację zmierzonej wartości z oznaczaną aktywnością. Korelację tę wykonuje się w znany sposób. W sposobie tym do oznaczanego roztworu z punktu a) dodaje się ewentualnie jedną albo dwie, korzystnie dwie substancje wybrane spośród APC, białka S lub inhibitora białka S i czynnika V wykazującego aktywność antykoagulacyjną albo inhibitora tej aktywności, z zastrzeżeniem, że jedna z pozostających w tym roztworze substancji; APC białko S albo aktywność APC- kofaktora 2 jest obecna w próbce i jest składnikiem, którego aktywność funkcyjna ma być oznaczana. Dla czynnika V, aktywnościątą jest aktywność antykoagulacyjna jako kofaktora dla APC. Przykładami innych składników, które mogą być obecne są enzymy koagulacyjne i inne czynniki krwi umożliwiające pomiar rozkładu czynników Va i/lub VIIIa. Te inne czynniki mogą być dodane osobno albo mogąbyć już wcześniej obecne w próbce. W przypadku, gdy próbka zawiera białko C a oznaczaną substancją jest APC, wówczas należy dodać aktywator dla białka C. W przypadku, gdy próbka zawiera różne poziomy czynników koagulacyjnych (innych niż te, które mają być oznaczane), przeszkadzających w reakcjach analizy, wówczas należy zapewnić ich nadmiar (to znaczy zasadniczo stałe poziomy w oznaczanych roztworach) w celu uniknięcia różnic w wynikach oznaczeń między poszczególnymi próbkami. W próbkach osocza można zapewnić wspomniane stałe poziomy dodając w nadmiarze normalne osocze nie zawierające oznaczanej substancji. Dodawane składniki mogą również występować w formach wzbogaconych albo wysoce oczyszczonych. Można wykazać, ze dodanie czynnika VIII/VIIIa i/lub form czynnika V nie wykazujących aktywności APC-kofaktora jest korzystne. Przykładami form nie wykazujących aktywności APC-kofaktora są ludzki czynnik V bez tej aktywności, czynnik V pochodzący z gatunków normalnie pozbawionych tej aktywności (np. bydlęcy czynnik V a także fragmenty czynnika V wykazujące aktywność czynnika V ale pozbawione aktywności APC-kofaktora 2). Białko S dodaje się do badanego roztworu w celu wyeliminowania różnic w mierzonym poziomie spowodowanych różnicami w poziomie białka S w poszczególnych próbkach, wówczas, gdy oznacza się aktywność APC-kofektora 2 albo białko C. Jeśli oznacza się białko S, to w tym samym celu można dodać aktywność APC-kofaktora 2. Główną ideą takiego postępowania jest utrzymanie w badanych roztworach należących do różnych serii w zasadzie stałego poziomu funkcyjnej aktywności czynników innych niż ten, który jest oznaczany. Jak podano powyżej, można tego dokonać wprowadzając do badanego roztworu te czynniki w nadmiarze, np. dodając normalne osocze w nadmiarze i/lub wprowadzając nadmiar funkcyjny inhinitorów dla tych czynników, np. przeciwciał wiążących się z epitopem odpowiedzialnym za aktywność tych czynników. Dahlback z powodzeniem wprowadził przeciwciało monoklonalne swoiste wobec epitopów odpowiedzialnych za aktywność APC-kofaktora białka S do roztworu, w którym oznaczał aktywność APC-kofaktora 2 (HPS 54, Dahlback i wsp., J. Biol. Chem ,1990). Podobnie, funkcyjne inhibitory aktywności APC-kofaktora 2, takie jak przytoczone powyżej przeciwciała monoklonalne mogą być potencjalnie dodawane do badanych roztworów podczas oznaczania białka S. Według wynalazku, oznaczenia aktywności funkcyjnej prowadzi się dogodnie wobec dodanego czynnika VIII/VIIIa. Zasady dotyczą kolejności mieszania, dodawanych składników, i różnych metod wykonywania pomiarów są ogólnie znane specjalistom. (Patrz powyższe cytowania). Dotyczy to również oznaczania aktywności APC, którą można śledzić za pomocą substratów, takich jak fibrynogen (próby koagulacji) i substratów chromogennych dla enzymów koagulacyjnych, na aktywność, których wpływa aktywność APC. Odpowiednimi substratami chromogennymi, fluorogennymi i lumonogennymi są zatem substraty trombiny i czynnika Xa. Próbkę na ogół stanowi osocze od osobnika/pacjenta albo próbką może być czynnik V wykazujący aktywność APC-kafaktora 2, białko C (APC) albo białko S. Wszystkie te substancje pochodzą z procesu produkcyjnego albo ze standardów przeznaczonych do użycia w tej próbie. Zamiast czynnika V oczyszczonego z osocza, może użyć natywny czynnik V (w skrócie FV) wytwarzany technologią rekombinacji DNA (rfv) jako abdukt w metodach diagnostycznych dla

13 białka C/APC albo białka S, jako standard albo odczynnik kontrolny w próbach oznaczania aktywności koagulacyjnej czynnika V lub jako środek leczniczy do podawania pacjentom, u których wystąpił częściowy lub całkowity niedobór aktywności APC-kofaktora 2. Alternatywnie, do tych samych celów oraz w adduktach stosowanych w metodach oznaczania aktywności antykoagulacyjnej czynnika V można użyć rekombinatowe warianty lub fragmenty czynnika V ze zmodyfikowanymi ekspresjami aktywności pro- i antykoagulacyjnej. Takie modyfikacje można otrzymać w wyniku mutacji miejsc trombiny lub miejsc rozszczepienia APC w czynniku V. Aktywność prokoagulacyjna czynnika V w poprzednim przypadku i aktywność antykoagulacyjna czynnika V w ostatnim przypadku jest częściowo lub całkowicie stracona. Poza tym, taki produkt rekombinacji lub jego odpowiednie immunogenne peptydowe fragmenty można stosować do wytwarzania przeciwciał monoklonowych do celów diagnostyczncyh lub leczniczych. W próbach oznaczania aktywności APC-kofaktora 2 z zastosowaniem czynników Va i/lub VIIIa jako substratów dla APC i czynników obecnych w próbce do pomiaru konwersji substratu dla APC, czułość wykrywania aktywności APC znacznie się zwiększa w osoczu pacjentów pozostających na leczeniu antagonistami witaminy K, w wyniku czego zwiększa się wydłużenie czasu aglutynacji w niektórych próbach aglutynacji, zwłaszcza APTT. Tę zwiększoną czułość wykrywania aktywności APC można wytłumaczyć obniżonymi poziomami.białek zależnych od witaminy K, takich jak czynniki IX, X i II. Ponieważ aktywność APC-kofaktora 2 nie jest zależna od witaminy K, może się okazać możliwy pomiar tej aktywności w osoczach od takich pacjentów przez dodanie do oznaczanego roztworu niektórych białek zależnych od witaminy K, takich jak co najmniej jeden z czynników IX, IXa X i II, ewentualnie łącznie z białkiem S. Białka te można dodawać w postaci eluatu soli z metalem ciężkim, takim jak eluat z cytrynianem baru (Dahlbäck, Biochem J , 1983) albo eluat z wodorotlenkiem glinowym (Bertina i wsp., Thrombos Hemostas 511-5,1984) albo w postaci czystych składników przed pomiarem konwersji substratu dla APC. Jeśli osocze zawiera heparynę (zwykłą albo o niskim ciężarze cząsteczkowym) korzystne jest zneutralizowanie tego działania przez dodanie nadmiaru heparyny bądź przez dodanie polibrenu albo Protaminy lub podobnego odczynnika, jako inhibitorów heparyny w celu zmniejszenia wpływu na wyniki pomiarów. Jak zaznaczono powyżej, metody oznaczania aktywności funkcyjnych PC/APC albo białka S bądź aktywności antykoagulacyjnej czynnika V są podobne do metod opisanych wcześniej, np. w cytowanych publikacjach, których ujawnienia są włączone do niniejszego opisu jako odnośniki. Tak więc, nie powinien być potrzebny szczegółowy opis tych metod. W zasadzie metody te opierają się na pomiarze konwersji substratu. Szybkość tej konwersji można oznaczać bezpośrednio lub pośrednio i odnosić ją do oznaczanej substancji. Przykładowo, mogą się one opierać na testach koagulacji lub na metodach chromogennych, korzystnie w obecności dalszych składników potrzebnych do oznaczenia szybkości konwersji, obecnych nieodłącznie w próbce albo do tej próbki dodanych. Składniki te mogą być obecne w odczynniku służącym do wprowadzenia aktywnego czynnika koagulacji, potrzebnego do oznaczenia szybkości konwersji substratu. Taki odczynnik zapewnia obecność przynajmniej czynnika IXa i może zawierać czynnik koagulacji lub odczynnik aktywujacy ten układ poprzez szlak wewnątrzustrojowy lub zewnątrzustrojowy. Zgodnie z tym, odczynnikiem może być czynnik IXa albo czynnik XIa(szlak wewnątrzustrojowy), czynnik XIIa, (szlak wewnątrzustrojowy), kalikreina (szlak wewnątrzustrojowy), aktywator kontaktu (szlak wewnątrzustrojowy) taki jak koalin, celit albo kwas elagikowy (szlak wewnątrzustrojowy), odczynnik APTT (Activated Partial Thromboplastine Time; to jest, odczynnik zawierający fosfolipid i aktywator kontaktu (szlak wewnątrzustrojowy), tromboplastyna tkankowa (odczynnik PT, PT = Prothrombin time (szlak zewnątrzustrojowy)), czynnik tkankowy, czynnik VIIa i czynnik Xa. Dodatek innych składników zależy od zastosowanego modelu i może wymagać dołączenia inhibitorów proteazy osoczowej dla enzymów innych niż oznaczane albo inhibitora polimeryzacji fibryny. Ca2+ może występować w postaci rozpuszczalnej w osoczu soli jako źródła jonów Ca2+ w postaci wolnej, nieskompleksowanej, to znaczy silnych jonów wapniowych w wolnej nie-

14 skompleksowanej formie. Dogodnie, takie dodatkowe składniki zawierają również czynnik VIII/VIIIa i czynnik V/Va. Substrat, dla którego oznacza się szybkość konwersji może być syntetycznym substratem dla enzymu, na którego aktywność ma wpływ forma białka C, to jest: trombina (= czynnik Iia) i czynnik Xa. Odpowiednie substraty syntetyczne są rozpuszczalne w wodzie i korzystnie posiadają strukturę oligopeptydu a trzema, czterema lub pięcioma resztami aminokwasowymi i końcową grupą aminową chronioną przed atakiem przez aminopeptydazy. Ochronę taką zapewnia się albo przez wprowadzenie grupy blokującej albo wprowadzając D-aminokwas na końcu aminowym. W celu uzyskania wykrywalnej odpowiedzi, końcową grupę karboksylową syntetycznego substratu poddaje się amidowaniu grupą, która będzie swoiście uwalniana i wykrywana w wyniku działania odpowiedniej proteazy układu krzepnięcia krwi. Grupę, która ma być uwalniana wybiera się spośród grup chromogennych, fluorogennych lub cheminolugenogennych i spośród innych grup wykrywalnych analitycznie. Zagadnienia te są opisane np. przez H.C. Hemker'a ( Handbook of synthetic substrates in hemostatic testing w wydawnictwie: CRC Critical Reviews in Clinical Laboratory Sciences, tom 19, wyd. 2,71-134,1983). W przypadku próbek innych niż próbki osocza można jako substrat stosować egzogenny fibrynogen. W celu uzyskania dokładnych wyników w odniesieniu do oznaczanej substancji, w niektórych przypadkach uzasadnione jest próbowanie utrzymania możliwie najwyższej zawartości próbki osocza. Zawartość próbki osocza w testach dających dobrą swoistość powinna wynosić powyżej 10%, zwłaszcza powyżej 20% albo powyżej 35% (objętościowo). Jednak w innych przypadkach można stosować zasadniczo niższe zawartości, to jest, poniżej 10% (objętościowo). B. Metody immunologiczne oznaczania aktywności APC-kofaktora 2. Preparat przeciwciała umożliwia wykonywanie oznaczeń immunologicznych aktywności APC-kofaktora 2. Oznaczenie takie polega na tym, że przeciwciało przeciw APC-kofaktorowi 2 tworzy kompleks immunologiczny z czynnikiem V wykazującym aktywność APC-kofaktora 2 w próbce, w ilości, która jest miarą jakościową lub ilościową poziomu aktywności APC-kofaktora 2 w tej próbce. Próbki mogą być takie same jak przy próbach opartych na oznaczaniu funkcji. Odczynniki do stosowania w próbach B i C. Jako odczynniki, standardy lub wzorce w wyżej opisanych próbach można stosować oczyszczone preparaty zawierające czynnik V wykazujący aktywność APC-kofaktora 2, które to preparaty zostały oczyszczone od osocza lub wytworzone techniką rekombinacji DNA, preparaty białka C, ewentualnie w formie aktywnej lub w połączeniu z aktywatorem białka C i preparaty białka S, zawierające określone ilości zawartego w nich odpowiedniego czynnika. Preparat białka C można łączyć z co najmniej jednym czynnikiem krzepnięcia zależnym od witaminy K, wybranym spośród czynników IX, X i II, ewentualnie w połączeniu z białkiem S. Produkty i preparaty do stosowania leczniczego mogą być również otrzymane techniką rekombinacji DNA. Ponadto, przeciwciała monoklonalne również można otrzymać techniką rekombinacji DNA i w zasadzie, z zastosowaniem reakcji PCR (enzymatycznej amplifikacji DNA), która jest techniką dobrze znanąi może być stosowana do otrzymywania takich przeciwciał o żądanej swoistości. Istnieją wskazania, że można uzyskać informację o różnych mutacjach czynnika V w oparciu o interakcję między aktywnością antykoagulacyjną czynnika V i białkiem S. Można zaprojektować metody uzyskania takiej informacji w obecności lub nieobecności odpowiedniego przeciwciała. Takie metody w obecności przeciwciała mogą być użyte jako ilościowe metody analizowania substancji takiej jak aktywność antykoagulacyjna czynnika V i białko S. Wykazano, że przyczyną APC-oporności jest mutacja w genie dla czynnika V. Jest to ostateczny dowód na to że próby hybrydyzacji kwasów nukleinowych a także sekwencjonowanie kwasów nukleinowych mogą być stosowane w sposób konwencjonalny do celów wykrywania osobników z ryzykiem występowania zakrzepów w wyniku niskiego poziomu aktywności APC-kofaktora 2. Te typu prób mogą być stosowane do sprawdzania nieprawidłowej obecności lub braku jednego lub większej ilości fragmentów i/lub sekwencji kwasów nukleinowych, które są unikalne dla występowania lub niewystępowania ekspresji cząsteczki czynnika V wykazującego aktywność APC-kofaktora 2 bądź pozbawionego tej aktywności. Protokóły i warunki