F E N O L E Aleksander Kołodziejczyk grudzień 2006 OH COOH. trifenylometanol OH OH

Transkrypt

1 F E N L E Aleksander Kołodziejczyk grudzień 2006 Fenolami nazywane są areny zawierające grupę hydroksylową związaną bezpośrednio z pierścieniem aromatycznym Podobnie jak w enolach atom tlenu grupy hydroksylowej przyłączony jest nich do atomu węgla o hybrydyzacji sp 2, jednak w przeciwieństwie do enoli, które są zwykle nietrwałe, gdyŝ ulegają przekształceniu w związki karbonylowe, e w większości są trwałe; naleŝą do nielicznych przykładów trwałych enoli Do i nie są zaliczane areny zawierające grupę związaną z atomem węgla o hybrydyzacji sp 3 (w łańcuchu bocznym); te związki noszą nazwę alkoholi aromatycznych, ich przykładem jest alkohol benzylowy Przykłady i C pkrezol kwas salicylowy αnaftol βnaftol i alkoholi aromatycznych C 2 C 2 alkohol benzylowy trifenylometanol alkohol βnaftylowy Warto zwrócić uwagę, Ŝe alkohol benzylowy jest izomerem krezoli Fenole wielowodorotlenowe pirokatechina rezorcyna hydrochinon pirogalol floroglucyna hydroksyhydrochinon Występowanie w przyrodzie Fenole są popularnymi związkami naturalnymi, chociaŝ nie występują w duŝym stęŝeniu, głównie dlatego, Ŝe są bardzo toksyczne Towarzyszą one terpenom w niektórych olejkach eterycznych Do najbardziej znanych naleŝą tymol i karwakrol z grupy cymenoli Fenole nie naleŝą do terpenów Tymol znajduje się w macierzance, tymianku i innych ziołach Karwakrol zaś w olejku oregano i cząbrze Tymol stosowany jest jako środek dezynfekcyjny oraz do zwalczania robaczycy; jest 25 razy aktywniejszy od u w działaniu przeciwbakteryjnym, głównie z uwagi na wyŝszą hydrofobowość Eugenol nadaje przyjemny zapach goździkom 1

2 Me C 2 eugenol 3 C 3 C (4allilo2metoksy) tymol (pcymen3ol) karwakrol (pcymen2ol) Do popularnych i naturalnych naleŝy kwas salicylowy, aldehyd salicylowy (główny składnik chińskiego olejku cynamonowego ang cassia oil) i alkohol salicylowy (saligenina): C C kwas salicylowy aldehyd salicylowy saligenina C 2 Wolny kwas salicylowy występuje w wielu roślinach, jeszcze bardziej rozpowszechnione są jego estry i glikozydy Kwas salicylowy pełni rolę hormonu roślinnego, jako tzw fytohormon stymuluje wzrost pąków, kwiatów i korzeni Ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybowe Pochodną kwasu salicylowego jest aspiryna (kwas acetylosalicylowy) Wiele i naturalnych występuje w postaci estrów lub eterów (np anizol w anyŝu)) śeńskie hormony płciowe i morfina zawierają grupę ową anizol estriol (Ŝeński hormon płciowy) N C3 morfina (alkaloid) Pośród hydroksyaminokwasów kodowanych na uwagę zasługuje Ltyrozyna Warto równieŝ wiedzieć, Ŝe niektóre antybiotyki teŝ zawierają grupę ową, np adriamycyna C 2 C C N 2 Ltyrozyna R adriamycyna C 2 Alergogennymi składnikami trujących bluszczy (sumaka jadowitego) i trującego dębu (ang poisonoak) są alkilokatechole alkilodihydroksybenzeny), zwane toksykodendrolami (urusziolami) Są to alkilowe pochodne pirokatechiny, przy czym reszta alkilowa (alkenylowa lub alkaoligonylowa) usytuowana w pozycji 3 zawiera 15 atomów węgla: R: (C 2 ) 14 ; (C 2 ) 7 C=C(C 2 ) 5 ; (C 2 ) 7 C=CC 2 C=C i inne R urusziole 2

3 Źródła i Początkowo i jego homologi wydobywano ze smoły pogazowej becnie produkuje się je syntetycznie na duŝą skalę przemysłową Niektóre e wydobywa się z materiału biologicznego trzymywanie u Znanych jest wiele reakcji prowadzących do u Część z nich stosowana do przemysłowej produkcji u ma obecnie juŝ tylko znaczenie historyczne Do nich naleŝą pierwsze przemysłowe metody, jedna zwana stapianiem termiczny rozkład benzenosulfonianu sodu i druga zasadowa hydroliza chlorobenzenu W obu powstawało duŝo szkodliwych ścieków 1 Stapianie S 3 Na Na >300 o C benzenosulfonian sodu NaS 3 2 Alkaliczna hydroliza chlorobenzenu chlorobenzen Na > 350 o C, ciś Na an sodu Na 3 Kwaśna hydroliza chlorobenzenu Jedna ze współczesnych metod produkcji u polega na hydrolizie chlorobenzenu w środowisku kwaśnym: chlorobenzen /, kat > 400 o C, ciś Produktem kwaśnej hydrolizy chlorobenzenu obok u jest chlorowodór, który słuŝy do otrzymywania chlorobenzenu w bezodpadowej technologii tzw chlorowania utleniającego benzen 0, o C Cu 2 /Fe 3 2 chlorobenzen 4 Metoda kumenowa: WaŜną sposobem produkcji u jest utlenienie kumenu do wodoronadtlenku kumenu i jego rozkład do u i acetonu C 3 C 2 C 3 C C 3 / C kumen wodoronadtlenek kumenu aceton 3

4 5 Utlenianie toluenu Jedna z najnowocześniejszych metod otrzymywania u polega na utlenienie toluenu powietrzem Istotną rolę w tym procesie pełni katalizator C C 3 powietrze, >100 o C powietrze, >200 o C C 2, kat toluen kwas benzoesowy Właściwości fizykochemiczne i fizjologiczne Fenol jest bezbarwną (jasnoróŝową) substancją krystaliczną (tt 43 o C, tw 183 o C), szybko jednak zmienia kolor pod wpływem pojawiających się produktów utlenienia, początkowo róŝowy staje się w końcu ciemnobrunatny Jest higroskopijny W zimnej wodzie rozpuszcza się umiarkowanie (8 g w 100 ml w 15 o C), ale wraz ze wzrostem temperatury jego rozpuszczalność szybko rośnie i powyŝej 65 o C miesza się z wodą w kaŝdym stosunku Podobnie w etanolu, eterze czy benzenie rozpuszcza się w kaŝdej ilości Jego roztwory, nawet rozcieńczone, w stają się niebieskie obecności Fe 3 Jest to test na wykrywanie i Fenol jest bardzo toksyczny, ma właściwości bakteriobójcze i przez długi okres czasu, pod nazwą krezolu był stosowany jako popularny środek dezynfekujący becnie nowoczesne, bardziej skuteczne preparaty, które są mniej niebezpieczne i nie tak cuchnące jak całkowicie go wyparły z tej roli Na skórze po kontakcie z em tworzą się trudno gojące pęcherze Krezole mają silniejsze działanie bakteriobójcze i teŝ były stosowane jako środki dezynfekujące (lizol) Tymol, jeszcze silniejszy preparat bakteriobójczy był stosowany w leczeniu zębów do wyjaławiania oczyszczonych ubytków przed ich wypełnieniem Silniejsze bakteriobójcze działanie tymolu wynika z jego wysokiej lipofilowości łatwiej przenika przez błonę komórkową niŝ hydrofilowy Właściwości chemiczne Fenole są silniejszymi kwasami niŝ alkohole; pk a u wynosi 9,9, podczas gdy etanolu 16, a cykloheksanolu 17 C 2 pk a : 9,9 etanol 16 cykloheksanol 17 W reakcji u z wodnymi roztworami wodorotlenków alkalicznych tworzą się any: Na Na an sodu Fenolany jako sole słabych kwasów hydrolizują częściowo w wodnych roztworach i przez to ich odczyn jest zasadowy Fenolany są przekształcane w e pod wpływem ditlenku węgla, poniewaŝ kwas węglowy jest silniejszym kwasem niŝ Z tej samej przyczyny nie wypiera C 2 z węglanów 4

5 Na C 2 NaC 3 an sodu Przyczyną podwyŝszonej kwasowości i w porównaniu do alkoholi jest mezomeryczna stabilizacja jonu anowego : : : : : : : Na kwasowość i wpływają podstawniki obecne w pierścieniu Ich wpływ moŝe być mezomeryczny lub indukcyjny Efekt mezomeryczny oddziałuje na grupę z połoŝeń ortolub/i para, a siła efektu indukcyjnego zmniejsza się wraz ze wzrostem odległości wobec grupy owej Grupy elektrodonorowe wykazujące efekt M (EDG), np,, N 2, NR czy NR 2 obniŝają kwasowość i, natomiast grupy o efekcie M (EWG), np halogeny, N 2, C i CN zwiększają moc kwasową i, pk a = 9,9 N 2 N 2 Me N 2 EDG EWG pk a : amino 10,5 pmetoksy 10,2 pmetylo 10,2 pchloro 9,4 mnitro 8,3 pnitro 7,1 Na przykładzie nitroi widać, Ŝe w przypadku pnitrou efekty indukcyjny i mezomeryczny (M i I) sumują się, a dla mnitrou daje znać o sobie jedynie efekt I KaŜda dodatkowa, przyłączona do pierścienia grupa o zgodnym efekcie zwiększa efekt oddziaływania na kwasowość i: N 2 pnitro 2 N N 2 2,4,6trinitro (kwas pikrynowy) pk a = 7,1 pk N a = 0,96 2 Czynniki wpływające na kwasowość związków organicznych Rodzaj atomu związanego z atomem wodoru wraz ze wzrostem liczby atomowej pierwiastka związanego z kwaśnym wodorem rośnie kwasowość związku, np tiole są silniejszymi kwasami niŝ alkohole; 5

6 Rezonans delokalizacja ujemnego ładunku anionu powstałego po oderwaniu protonu zwiększa kwasowość; e są silniejszymi kwasami niŝ alkohole Grupy sąsiadujące grupy wyciągające elektrony (I lub/i M) zwiększają kwasowość; grupy oddające elektrony (I lub/i M) obniŝają kwasowość Właściwości chemiczne 1 Reakcje na grupie hydroksylowej: 11 Alkilowanie W wyniku reakcji anów z odczynnikami alkilującymi powstają etery alkilowoarylowe :B C 2 I Et : an jodek etylu eter etylowofenylowy 3 C BrC 2 N 2 pkrezol bromek pnitrobenzylowy Na/ 3 C C 2 N 2 eter pnitrobenzylowoptolilowy K 2 C 3 nbu N 2 nbubr aceton N 2 (80%) onitro bromek nbutylu eter nbutylowoonitrofenylowy onitro jest na tyle silnym kwasem, Ŝe do przekształcenia go w an wystarczy węglan sodu lub potasu 12 Acylowanie Fenole podobnie jak alkohole łatwo ulegają acylowaniu tworząc odpowiednie estry Do acylowania stosuje się bezwodniki lub chlorki kwasowe Estry fenylowe moŝna teŝ otrzymywać zgodnie z reakcją estryfikacji Fischera, tzn poprzez działanie kwasami na e, przy czym usuwanie wody ze środowiska reakcji, korzystnie azeotropowo, ułatwia przesunięcie równowagi na prawo Na chlorek benzoilu benzoesan fenylu (96%) 6

7 Wytrząsanie w środowisku zasadowym bezwodników lub halogenków kwasowych z ami (prowadzące do estrów) lub aminami aromatycznymi (prowadzące do amidów) nosi nazwę reakcji SchottenaBaumanna trzymywanie estru fenylowego w reakcji estryfikacji u kwasem: Tos benzen, kwas benzoesowy benzoesan fenylu 13 Reakcje z halogenkami fosforu Fenole inaczej reagują z halogenkami fosforu niŝ alkohole W alkoholach pod wpływem P 3 lub PBr 3 dochodzi do podstawienia grupy halogenem, a z i w tych warunkach powstają estry kwasu fosforowego (III) cykloheksanol PX 3 X halogenek cykloheksylu 3 P 3 P: fosforyn trifenylu Fenole zawierające w pozycjach o lub p grupy elektroakceptorowe reagują z halogenkami fosforu podobnie jak alkohole, tzn halogen podstawia funkcję hydroksylową Tak więc z 2,4 dinitrou moŝna otrzymać 1chloro2,4dinitrobenzen W praktyce postępuje się odwrotnie, to raczej w reakcji hydrolizy 1chloro2,4dinitrobenzenu otrzymuje się 2,4dinitro 2 N P 5 2 N N 2 2,4dinitro N 2 1chloro2,4dinitrobenzen 2 Utlenianie Utlenianie jest charakterystyczną reakcją i Pod wpływem wielu utleniaczy e zostają przekształcane w ugrupowania zwane chinonami Z u w tych warunkach powstaje 2,5 cykloheksadieno1,4dion (pbenzochinon, pchinon lub krótko chinon) Do otrzymywania chinonów uŝywa się tritlenku chromu w kwasie octowym, dichromianu sodu, a obecnie częściej soli Fremy ego nitrozodisulfonianu potasu, (KS 3 ) 2 N (KS 3 ) 2 N pbenzochinon (79%) 7

8 Chinony otrzymuje się równieŝ poprzez utlenienie amin aromatycznych Izomeryczny obenzochinon najłatwiej otrzymać poprzez utlenienie (odwodorowanie) pirokatechiny: pirokatechina 2 obenzochinon Nazwa chinon pochodzi od substratu kwasu chinowego, z którego po raz pierwszy (w 1838 r) poprzez jego utlenianie otrzymano pchinon Kwas chinowy jest bardzo rozpowszechniony w przyrodzie, występuje w korze drzewa chinowego, w ziarnach kawy, w sianie, w burakach cukrowych, w czarnych jagodach i innych roślinach C 1 3 C 5 kwas chinowy (1α,3α,4α,5βtetrahydroksykarboksylowy) Z analizy struktury elektronowej chinonów wynika, Ŝe utraciły one aromatyczność, poniewaŝ pierścień chinonowy nie spełnia reguły ückla są w nim jedynie 4 elektrony π, zamiast wymaganych 6 Dlaczego zatem chinony tworzą się łatwo, chociaŝ jak wiadomo utrata aromatyczności wiąŝe się ze zmniejszeniem stabilności energetycznej cząsteczki tóŝ w przypadku chinonów sprzęŝenie elektronów π pierścienia zostaje rozszerzone na wiązania C= i wolne pary elektronowe atomów tlenu, co dodatkowo obniŝa energię potencjalną cząsteczki Właściwości chemiczne chinonów jednoznacznie wskazują, Ŝe nie są one związkami aromatycznymi, ale nie zachowują się teŝ jak typowe sprzęŝone diketony Stanowią one odrębną klasę związków chinonów : : : : : Chinony wraz ich z formą zredukowaną hydrochinonami tworzą waŝne z praktycznego punktu widzenia pary związków o właściwościach redoks (redukującoutleniających) Te związki łatwo przechodzą jeden w drugi pod wpływem reduktorów i utleniaczy: pchinon Sn 2 lub NaB 4 (KS 3 ) 2 N phydrochinon Układ pchinonowy występuje w wielu związkach biologicznie czynnych, pełniąc waŝna rolę w biochemicznych reakcjach redoks Najbardziej znanymi związkami, naleŝącymi do chinonów, a biorącymi udział w przemianach biochemicznych są ubichinony, zwane równieŝ koenzymami Q Jest to grupa alkilowanych analogów pchinonu róŝniących się długością łańcucha R, który z kolei jest oligomerem izoprenu o stopniu oligomeryzacji n = 110 Ubichinony w reakcjach biochemicznych działają jako utleniacze, biorą między innymi udział w procesach przenoszenia energii, w tym w oddychaniu Na uwagę zasługuje podobieństwo strukturalne witaminy K (czynnika koagulacyjnego) z ubichinonami 8

9 R 3 R: C 2 n ubichinon (koenzym Q) witamina K 1 Rola ubichinonów w procesie oddychania polega na tym, Ŝe w I etapie mitochondriach w utleniają NAD (zredukowany dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy) do NAD (formy utlenioniej dinukleotydu), a same redukują się do układu hydrochinonowego, który z kolei w II etapie zostaje utleniony tlenu do ponownie ubichinonu Tak więc w wieloetapowym procesie oddychania, którego celem jest dostarczenie organizmowi energii, ubichinony pełnią rolę pośrednika I etap utlenienie NAD: NAD R R NAD zredukowany utleniony II etap odtworzenie ubichinonów (utlenienie hydrochinonu): 0,5 2 R R Sumarycznie wieloetapową reakcję utlenienia w mitochondriach moŝna przestawić następującym równaniem: ubichinony NAD 0,5 2 NAD Fenole łatwo ulegają róŝnorodnym innym przemianom pod wpływem utleniaczy, między innymi rodnikowej (utleniającej) oligomeryzacji dpowiednie środowisko oraz substancje sprzyjające tworzeniu rodników ułatwiają przekształcanie i w mezomerycznie stabililizowane rodniki fenoksylowe :B : : : : e anion anowy rodnik fenoksylowy R R 9

10 Mezomeria stabilizuje rodnik fenoksylowy, a tym samym ułatwia jego powstawanie: : : : : : : : : Rodniki fenoksylowe dimeryzują do dihydroksybifenyli, które w ciągu kolejnych podobnych reakcji mogą dalej zwiększać masę cząsteczkową 4,4'dihydroksybifenyl Podstawniki w połoŝeniu orto lub/i para w pierścieniu u, w tym reszty alkilowe, a szczególnie grupa tbutylowa dodatkowo zwiększają trwałość rodnika fenoksylowego JuŜ nie tylko efekt mezomeryczny stabilizuje tego rodzaju rodniki, ale zajęte miejsca reaktywne (o i p) i objętościowo duŝe grupy utrudniają rekombinację wolnych rodników Do związków łatwo tworzących trwałe wolne rodniki naleŝą 3,5ditbutylo4hydroksytoluen (BT butylated hydroxytoluene), 2tbutylo4hydroksyanizol 3tbutylo4hydroksyanizol (BA) i 2,4,6tritbutylo ( C C( C( C( Me 2tbutylo4hydroksyanizol Me 3,5ditbutylo4hydroksytoluen 3tbutylo4hydroksyanizol ( C C( 2,4,6tritbutylo C( Utlenienie 2,4,6tritbutylou, np za pomocą np Pb 2 lub K 3 Fe(CN) 6 prowadzi do otworzenia trwałego wolnego rodnika, który w roztworze przybiera niebieskie zabarwienie; w stanie stałym jest bezbarwny W warunkach beztlenowych nie dimeryzuje, ale pod wpływem tlenu jego roztwory szybko tracą zabarwienie, przekształcając się w bezbarwny nadtlenek: 10

11 ( C C( : : Pb 2 ( C C( C( 2,4,6tritbytulo bezbarwny C( rodnik 2,4,6tritbutylofenoksylowy niebieski 2 ( C C( C C ( C ( (C C( ) 3 C 3 3 bezbarwny nadtlenek zawierający szkielet chinoidowy 3 Reakcje substytucji elektrofilowej S E 31 Bromowanie Fenolowa grupa hydroksylowa naleŝy do podstawników najsilniej uaktywniających pierścień aromatyczny na podstawienie S E Tego typu reakcje z ami biegną szybciej i często w niŝszych temperaturach niŝ z arenami nieuaktywnionymi Bromowanie i chlorowanie u w wodzie biegnie bez katalizatora i nie zatrzymuje się na etapie monobromowania, lecz prowadzi otrzymania do 2,4,6tribromo lub trichlorou W celu otrzymania monobromou bromowanie naleŝy przeprowadzić w niskiej temperaturze, w roztworze disiarczku węgla, a brom wprowadzać do mieszaniny reagującej wolno w postaci rozcieńczonego roztworu, tak Ŝeby w trakcie bromowania nie było nadmiaru bromu Br 2 /25 o C CS 2 /0 o C Br 2 Br Br Br 2,4,6tribromo Br Br obromo (9%) pbromo (91%) Czysty obromo moŝna otrzymać w reakcji kilkustopniowej W pierwszym etapie blokuje się pozycję para i jedną orto usuwalnymi resztami (np grupami sulfonowymi), następnie przeprowadza bromowanie, po czym usuwa się grupy ochronne: S 3 Br S 3 2 S Br 4 2 / 200 o C S 3 S 3 obromo 43% kwas 4hydroksy kwas 5bromo4hydroksybenzeno1,3disulfonowy benzeno1,3disulfonowy Br 11

12 Bromowanie aniliny bromem w wodzie, podobnie jak bromowanie u, prowadzi do 2,4,6 tribomoaniliny 32 Alkilowanie Reakcje alkilowania i biegną łatwiej niŝ alkilowanie samego benzenu Fenol moŝna alkilować chlorkiem tbutylu lub tpentylu w podwyŝszonej temperaturze bez katalizatora ( C o C ptbutylo Fenole moŝna teŝ alkilować alkenami lub alkoholami; reakcja biegnie tym łatwiej im wyŝej rzędowy jest alkohol Alkilowanie tymi odczynnikami prowadzi się w obecności kwasu siarkowego, fluorku boru lub chlorku glinu 33 Nitrozowanie Fenol pod wpływem kwasu azotowego (III) zostaje przekształcony w pnitrozo, który jest nietrwały, poniewaŝ ulega on tautomerycznemu przegrupowaniu do oksymu pchinonu Czynnikiem nitrozującym jest jon nitrozoniowy N NaN 2 / 2 S 4 0 o C N= pnitrozo 34 Reakcja Kolbego (karboksylowanie KolbegoSchmitta) N (80%) oksym pchinonu erman Kolbe ( ), ur w Niemczech; doktorat w Getyndze, prof uniwersytetów w Marburgu i Lipsku Robert Schmitt ( ); ur w Wippershain, Niemcy, doktorat w Marburgu, prof Uniwersytetu w Dreźnie C 2 jest słabym elektrofilem, ale z silnie uaktywnionymi arenami jest w stanie wchodzić w reakcje S E Do takich arenów naleŝy anion anowy Fenolan sodu w podwyŝszonej temperaturze i pod zwiększonym ciśnieniem w reakcji z C 2 zostaje przekształcony w salicylan sodu, z którego po zakwaszeniu powstaje kwas salicylowy, substrat w syntezie aspiryny Jest to przemysłowa reakcja otrzymywania kwasu salicylowego Na Ac C 2 / C Ac C 125 o C/5 atm an sodu kwas salicylowy kwas acetylosalicylowy (aspiryna) Mechanizm reakcji: δ C δ δ an : C C salicylan 12

13 W reakcji karboksylowania anu potasu ditlenkiem węgla powstaje mieszanina izomerów kwasu o i phydroksybenzoesowego, z przewagą izomeru para Poliany reagują z ditlenkiem węgla łatwiej niŝ e monohydroksylowe, np rezorcyna ulega karboksylowaniu juŝ pod wpływem wodorowęglanów C rezorcyna 1 KC 3, 140 o C 2 / kwas 2,4dihydroksybenzoesowy 35 Reakcja ReimeraTiemanna: Fenole w środowisku zasadowym w reakcji z chloroformem zostają przekształcane w hydroksyaldehydy, przy czym grupa formylowa zajmuje połoŝenie orto lub para w stosunku do grupy Z orientacji tej moŝna wywnioskować, Ŝe reakcja biegnie mechanizmem S E, jednak na pierwszy rzut oka trudno wskazać elektrofil biorący udział w tej reakcji Elektrofilem jest dichlorokarben tworzący się z chloroformu pod wpływem zasady C 3 :C 3 :C 3 :C 2 chloroform dichlorokarben Dichlorokarben w reakcji S E reaguje z anem podstawiając atomy wodoru w pozycji orto i para w stosunku 4:1 C 2 an :C 2 dichlorokarben odichlorometyloan C 2 pdichlorometyloan Ugrupowanie dichlorometylenowe szybko hydrolizuje w alkalicznym środowisku przekształcając się w funkcję aldehydową Mechanizm reakcji: : :C 2 C an C C C C aldehyd salicylowy (< 40%) Wydajność aldehydu salicylowego otrzymywana tą metodą nie jest duŝa, nie przekracza bowiem 40% Ta niska wydajność wynika zarówno z powodu tworzącego się izomeru para (tu produkt niepoŝądany), jak i innych towarzyszących reakcji ubocznych; nie mniej jest to najtańszy i najczęściej stosowany sposób otrzymywania tego związku 13

14 36 Reakcja i z aldehydami W środowisku zasadowym bardzo łatwo reaguje z metanalem, powstają przy tym alkohole hydroksybenzylowe (orto i para): 25 o C C 2 / C 2 metanal alkohol ohydroksybenzylowy (saligenina) C 2 alkohol phydroksybenzylowy W przypadku nadmiaru metanalu powstają produkty zawierające dwie lub trzy reszty hydroksymetylowe Mechanizm reakcji przypomina pierwszy etap kondensacji aldolowej, w którym karboanion, w tym przypadku an w formie mezomerycznej, przyłącza się do karbonylowego atomu węgla, po czym następuje przemiana tautomeryczna: C 2 C 2 : C 2 / W środowisku lekko kwaśnym, w temp pokojowej w reakcji i z aldehydami powstające alkohole hydroksybenzylowe kondensują z kolejną cząsteczka u tworząc bis(hydroksyfenylo)metany Kondensacja moŝe nastąpić zarówno w połoŝeniu orto, jak i para alkohol phydroksybenzylowy C 2 / C 2 bis(4hydroksyfenylo)metan W podwyŝszonej temperaturze z metanalem ulegają polikondesacji, której produkty znane jako Ŝywice owoformaldehydowe znalazły szerokie zastosowanie (nazwy techniczne rezole, bakelit, rezit czy nowolak) Fenole mające znaczenie praktyczne prócz wymienionych na początku i naturalnych, z których szereg znalazło praktycznie zastosowanie, np witamina E αtokoferol, tymol, tyrozyna, adriamycyna czy estriol, które uŝywane są między innymi w lecznictwie, duŝe znaczenie ma cenny surowiec w produkcji wielu związków, a takŝe e i ich pochodne jako herbicydy, środki do konserwacji drewna (przeciwgrzybowe i przeciwbakteryjne), Ŝywice i barwniki C 2 C C 2 kwas 2,4dichlorofenoksyoctowy heksachloro heksachlorofen (2,4D; herbicyd) (do konserwacji drewna) (antyseptyk) 14

15 n alizaryna czerwony barwnik do wełny Ŝywica nowolakowa stosowana do wytwarzania powłok polimerowych w produkcji obwodów scalonych 15