Kwasy karboksylowe. 1. Cele lekcji. 2. Metoda i forma pracy. 3. Środki dydaktyczne. 4. Przebieg lekcji. a) Wiadomości.

Transkrypt

1 Kwasy karboksylowe 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń zna budowę kwasów karboksylowych, nazewnictwo kwasów karboksylowych, podział kwasów karboksylowych, sposoby otrzymywania kwasów karboksylowych, właściwości wybranych kwasów karboksylowych. b) Umiejętności Uczeń odróżnia kwasy karboksylowe od innych związków organicznych. 2. Metoda i forma pracy zbiorowa. 3. Środki dydaktyczne Podręcznik, kwas mlekowy, kwas salicylowy. 4. Przebieg lekcji a) Faza przygotowawcza 1. Sprawdzenie listy obecności. 2. Przypomnienie zagadnień omawianych na ostatniej lekcji. 3. Nawiązanie do tematu lekcji pogadanka na temat kwasów karboksylowych, np. kwas mrówkowego czy octowego. b) Faza wykonawcza 1. Budowa i nazewnictwo kwasów karboksylowych. Kwasy karboksylowe są to pochodne węglowodorów, w których występuje grupa karboksylowa. Kwasy karboksylowe mają nazwy zwyczajowe, bądź ich nazwa powstaje poprzez dodanie słowa kwas przed nazwą węglowodoru, od którego pochodzą, np.: H kwas metanowy, kwas wodorokarboksylowy, kwas mrówkowy; kwas metanokarboksylowy, kwas etanowy, kwas octowy; CH 2 - kwas propanowy, kwas propionowy; CH 2 CH 2 - kwas butanowy, kwas masłowy; (CH 2 ) 10 - kwas dodekanowy, kwas laurynowy;

2 C 6 H 5 kwas benzoesowy; HOOCCH 2 -CH 2 kwas etanodiowy kwas szczawiowy. 2. Podział kwasów karboksylowych. Kwasy karboksylowe dzielimy na: kwasy karboksylowe alifatyczne, kwasy karboksylowe aromatyczne, kwasy karboksylowe wielofunkcyjne. 3. Otrzymywanie kwasów karboksylowych. a) kwas octowy A. przemysłowe hydratacja acetylenu (w środowisku H 2 SO 4 lub HgSO 4 ) do acetaldehydu i utlenienie przy udziale jonów Mn do kwasu octowego, dehydrogenacja etanolu (Cu, temp ) do acetaldehydu i utlenienie go, aromatyczne w wyniku utlenienia alkilopochodnych B. 2) laboratoryjne utlenianie alkoholi pierwszorzędowych w obecności KMnO 4 utlenianie alkilowych pochodnych benzenu, hydroliza nityli. 4. Zanotowanie przez uczniów właściwości kwasu mlekowego. Kwas mlekowy ma wzór: H C Jest to kwas α-hydroksypropionowy. Zawiera aysmetryczny atom węgla, dlatego też może występować w dwóch odmianach optycznych i jednej racemicznej. Kwas L(+) mlekowy to słupki o temperaturze topnienia C, które rozpływają się na powietrzu. Są bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie, alkoholu i eterze. Kwas ten tworzy się w tkance mięśniowej w wyniku przemiany glikogenu, a dokładniej mówiąc - kwasu pirogronowego, Kwas DL- mlekowy (racemat) to kryształy o temperaturze topnienia 18 0 C trudnorozpuszczalne w eterze. Kwas ten powstaje w wyniku fermentacji laktozy i innych cukrów. Właściwości: Jest to klarowna, bezwonna, higroskopijna i gęsta ciecz.

3 Jest silniejszym kwasem od kwasu węglowego. Po podstawieniu atomu wodoru metalem (w ) tworzą się nierozpuszczalne mleczany. Z chlorkiem żelaza (III) koloru brunatnego daje żółtą barwę. Reaguje z rezorcyną w środowisku kwasu siarkowego (VI), dając czerwony pierścień. Ulega rozkładowi pod wpływem mocnych kwasów, np. siarkowego (VI), np.: -CH- = -CHO + H W wyniku ogrzewania przekształca się w laktyd: COO H C + H C C H H C OOC 5. Zanotowanie przez uczniów właściwości kwasu salicylowego. Kwas salicylowy ma wzór: Jest to najważniejszy o-hydroksykwas aromatyczny Ma następujące właściwości: Jest śnieżnobiałym proszkiem, bez zapachu o charakterystycznym słodkawym i ściągającym smaku. Trudno się rozpuszcza w wodzie, a łatwo - w alkoholu i eterze. Ma słabe właściwości antyseptyczne. Rozkłada się na dwutlenek węgla i fenol: Z alkoholami tworzy estry: C 6 H 4 () = C 6 H 5 + CO 2. C 6 H 4 () + = C 6 H 4 ()COO + H 2 O. Z chlorkiem żelaza (III) daje fioletowe zabarwienie, które po godzinie przechodzi w czerwonofioletową barwę, a po dwóch godzinach - w brunatnożółtą (reakcja zachodzi nawet przy stężeniu 1:100000). Reaguje z odczynnikiem Kobertsa, dając różowe zabarwienie (odczynnik Kobertsa to kilka kropel aldehydu mrówkowego w 3 cm 3 H 2 SO 4 ). 6. Zanotowanie przez uczniów informacji na temat otrzymywania kwasu mlekowego i salicylowego:

4 Otrzymywanie kwasu mlekowego: hydroliza cyjanohydryny etanolu, utlenianie 1,2 - propanodiolu rozcieńczonym kwasem azotowym. Otrzymywanie kwasu salicylowego : synteza Kolbego ONa + CO 2 7. Zapisanie notatki na temat występowania i zastosowania obydwu kwasów: a) Kwas mlekowy Występowanie: w kwaśnym mleku, w produktach poddanych procesowi fermentacyjnemu, podczas dłuższego przechowywania żywności ( sera, wina). Zastosowanie: w przemyśle spożywczym jako konserwant, jako środek zastępujący ocet, w garbarstwie do odwapniania skór, do usuwania kamienia nazębnego. b) Kwas salicylowy Zastosowanie: w lecznictwie, np.: salicylan sodu w reumatyzmie, salicylan fenylu (salol) - odkażalnik jelit, salicylan 2-naftylu odkażalnik jelit, w przemyśle barwników, w perfumerii, np. salicylan metylu, do syntezy organicznej, jako wskaźnik fluorescencyjny. c) Faza podsumowująca Podsumowanie wiadomości zdobytych na lekcji.

5 5. Bibliografia Z. Kluz. M. M. Poźniczek, Chemia. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, WSiP, Warszawa Załączniki brak 7. Czas trwania lekcji 45 minut 8. Uwagi do scenariusza brak