CUDOWNE DZIECI CZY TYTANI PRACY? O SZACHOWYCH TALENTACH

Transkrypt

1 CUDOWNE DZIECI CZY TYTANI PRACY? O SZACHOWYCH TALENTACH DR ALICJA BAUM DR MIROSŁAW BAUM AKADEMIA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ IM. MARII GRZEGORZEWSKIEJ W WARSZAWIE

2 TALENTW UJĘCIU FRANZA MÖNKSA Talent to wypadkowa czterech czynników: - motywacji (umiejętność formułowania i planowania odległych celów, dążenie do nich, gotowość do podejmowania zadań), - wybitnych zdolności intelektualnych (uczenie się, pamięć, myślenie abstrakcyjne, rozwiązywanie problemów), - twórczości (umiejętność znajdowania nowych rozwiązań zadań i problemów), - środowiska rodzinnego, rówieśniczego i szkoły (wparcie rodziny, stymulowanie przez szkołę dostosowane do jednostki programy kształcenia, wymiana doświadczeń i wspólne rozwiązywanie problemów z rówieśnikami). Mönksrozwinął model Renzulliego, tzw. Trójpierścieniowy Model Zdolności. za: Limont(2005)

3 TALENTW UJĘCIU ABRAHAMA TANNENBAUMA za: Limont(2005) Talent to współwystępowanie zespołu koniecznych czynników: - wybitnej inteligencji, - uzdolnień kierunkowych, - czynników pozaintelektualnych (m. in. motywacja, obraz własnej osoby, zdrowie psychiczne), - wsparcia środowiska (stopień akceptacji osoby zdolnej przez rodzinę, kolegów, szkołę, społeczeństwo i gotowość innych do inwestowania w rozwój talentu), - przypadku (trudne do przewidzenia zdarzenia, które mogą być znaczące dla rozpoznania i rozwoju potencjalności). Każdy z wymienionych czynników ma wymiar statyczny właściwości i charakterystyka ucznia w konkretnym czasie, w porównaniu z grupą rówieśniczą oraz dynamiczny związany z wpływem procesu edukacji i środowiska. Jan Strelaudo powyższego modelu dodaje myślenie twórcze jako specyficzny sposób ujmowania i postrzegania rzeczywistości.

4 SZACHY A ILORAZ INTELIGENCJI Jonathan Levitt Geniusz szachowy biegłość szachowa ma związek z ilorazem inteligencji Równanie Levitta Elo (10 x IQ) Elo najwyższy ranking jaki dany gracz może osiągnąć Z równania wynika, że każdy arcymistrz (Elo 2500) jest geniuszem, bo iloraz inteligencji szacuje się na 150 (takim ilorazem legitymował się Albert Einstein)

5 SYSTEM KLASYFIKACJI SZACHISTÓW (RANKING SZACHOWY ELO) Arpad Elo( ) twórca sytemu, amerykański profesor fizyki węgierskiego pochodzenia, miłośnik gry w szachy; model opisał w książcethe Ratings of Chess Players: Past and Present, wydanej w 1978 roku; metoda obliczania relatywnej siły gry szachistów oparta na naukowych podstawach; najwyższy ranking w historii Magnus Carlsen 2882 ELO ( ); Arpad Elo

6 SZACHY A EMOCJE Jonathan RowsonSiedem szachowych grzechów głównych talenty w szachach nie mają charakteru intelektualnego a psychologiczny i emocjonalny Większość znaczących naukowych publikacji dotyczących szachów nie uwzględnia kluczowych myśli i uczuć gracza. Ich autorzy grzeszą przekonaniem, że szachy są niemal wyłącznie zajęciem o wymiarze poznawczym, w którym ruchy oraz pozycje wybiera się i interpretuje jedynie w oparciu o modele i inferencje podczas gdy ktoś chce zostać doskonałym szachistą musi posiąść umiejętność rozpoznawania i wykorzystania własnych emocji na równi ze sposobami myślenia.

7 SZACHY A TRENING Malcolm GladwellPoza schematem do osiągnięcia mistrzostwa w dowolnej dziedzinie potrzeba godzin planowych ćwiczeń. Badania skrzypków przeprowadzone przez szwedzkiego psychologa K. Andersa Ericssona Berlińska Akademia Muzyczna: - podzielił studentów-muzyków na trzy grupy 1. tzw. gwiazdy, 2. dobrzy uczniowie, 3. przyszli nauczyciele muzyki w szkołach; - pytanie Odkąd po raz pierwszy wzięliście skrzypce do rąk, ile godzin ćwiczyliście? ; - wyniki do ukończenia 20. roku życia grupa pierwsza ćwiczyła godzin, druga 8 000, a trzecia (wszyscy rozpoczynali naukę w wieku pięciu lat, a różnice w długości treningu zaczęły pojawiać się już w ósmym roku życia); Szachiści również potrzebują około godzin do osiągnięcia tytułu arcymistrza, tj. 10 lat intensywnego treningu (ok 3 godziny dziennie).

8 KIM BYLI/SĄ SZACHOWI GENIUSZE? Nieoficjalni Mistrzowie Świata Niekwestionowani Mistrzowie Świata Mistrzowie Świata PCA/FIDE Francois Philidor Wilhelm Steinitz Aleksander Chalifman Adolf Anderssen Emanuel Lasker Rusłan Ponomariow Paul Morphy Jose Capablanca Rustam Kasimdżanow Aleksander Alechin Weselin Topałow Max Euwe Michaił Botwinnik Wasilij Smysłow Michaił Tal Tigran Petrosjan Borys Spasski Robert Fischer Anatolij Karpow Garri Kasparow Władimir Kramnik Viswanathan Anand Magnus Carlsen

9 KIM BYLI/SĄ SZACHOWI GENIUSZE? mężczyznami; grę w szachy rozpoczynali zwykle między 4 a 12 rokiem życia; często cudownymi dziećmi doskonała pamięć, słuch muzyczny, zdolności matematyczne; zwykle silnie wspierani przez rodziców (ale mistrzami zostawały również sieroty, np. Petrosjan); najczęściej umysłami ścisłymi (matematycy, chemik, inżynier elektryk), ale też muzykami (kompozytor, śpiewak operowy), prawnikami tylko jeden z mistrzów świata miał trudności z matematyką - Alechin; zwykle w pełni poświęcali się karierze szachowej szczególnie mistrzowie po latach 70-tych XX wieku (rozwój komputerów szachowych); niebywale kreatywni w dziedzinie szachów (twórcy np. nowych debiutów, autorzy książek szachowych);

10 SZACHY A PŁEĆ kobieta nigdy nie została Mistrzem Świata; na liście 100 graczy o najwyższym rankingu (na ) jest tylko jedna kobieta Chinka HouYifan(2663 Elo; 85 miejsce), jedyna aktywna szachistka z rankingiem powyżej 2600 Elo; na liście 100 szachistek o najwyższym rankingu (na ) tylko 26 posiada tytuł arcymistrza; tylko 1% szachowych arcymistrzów stanowią kobiety; najmłodszy szachowy arcymistrz w dniu zdobycia ostatniej normy miał 12 lat i 7 miesięcy, a arcymistrzyni 14 lat, 6 miesięcy i 2 dni (16 miejsce na liście najmłodszych arcymistrzów); najwyższy ranking w historii kobiecych szachów osiągnęła Judit Polgar(2735 Elo), co plasowało ją na ósmym miejscu na światowej liście;

11 SZACHY A PŁEĆ -BADANIA Christopher Chabris(Harward University) i Mark Glickman(Boston University School of Public Health) przez 13 lat badali ponad szachistów grających w turniejach. Ich celem było ustalenie dlaczego tylko 1% populacji arcymistrzów stanowią kobiety. Ustalenia 1. średni ranking mężczyzn jest wyższy niż kobiet; 2. dziewczęta i chłopcy podobnie zyskują i tracą na rankingach z podobną częstością również rezygnują z gry w szachy, ale znacznie więcej chłopców zaczyna grać w szachy i grają na wyższym poziomie; 3. w środowiskach, gdzie przynajmniej 50% nowych graczy stanowią dziewczęta ich początkowy ranking nie jest niższy niż u chłopców; Wniosek Większa liczba mężczyzn na najwyższym poziomie w szachach może być tłumaczona większą liczbą chłopców, którzy rozpoczynają grę w szachy na najniższym poziomie.

12 WARSZAWSKA OLIMPIADA MŁODZIEŻY SZACHY KLASYCZNE Liczba uczestników w 2016 roku w poszczególnych kategoriach wiekowych z podziałem na płeć. chłopcy dziewczęta do 10 lat do 12 lat 47 8 do 14 lat 35 8 do 18 lat 20 6

13 FENOMEN SIÓSTR POLGAR Najważniejsze osiągnięcia najwybitniejszej z sióstr Judit: - 9 lat pierwszy wygrany turniej (koedukacyjny, z dorosłymi), - 12 i 14 lat mistrzostwo świata w grupie chłopców, - 12 i 14 lat drużynowy złoty medal na Olimpiadzie szachowej (wraz z siostrami w kategorii kobiet), - tytuł arcymistrza w wieku 15 lat i 4 miesięcy (najmłodszy arcymistrz w historii szachów), - ranking Elo2735 ósma na światowej liście. Jak do tego doszło? - eksperyment wychowawczo-psychologiczny Laszlo Polgaraoparty na założeniu, że Każde zdrowe dziecko ma potencjał, aby stać się geniuszem (Bring Up Genius!), - życie rodziny podporządkowane treningowi (6-8 godzin dziennie), - wsparcie rodziców (finansowe, psychiczne, organizacyjne), - nauczanie domowe (matematyka, języki obce), - wspólna walka z przeciwnościami (system, niechęć mężczyzn).

14 NIE ZGUBIĆ SZACHOWYCH TALENTÓW Nikt nie rodzi się uzdolniony szachowo! Predyspozycje do gry w szachy należy odkrywać i pielęgnować SZCZEGÓLNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ NAUCZYCIELI/INSTRUKTORÓW SZACHOWYCH. Nauczajmy szachów z pasją pasja jest zaraźliwa! Dostosowujmy program nauczania do potrzeb uczniów musi on stanowić wyzwanie (treści i tempo).

15 BADANIA WŁASNE A. Baum, J. Łukasiewicz-Wieleba Korelaty nietypowych uzdolnień. Środowiskowe badania nad młodymi szachistami. Celem projektu jest przedstawienie możliwie szerokiej charakterystyki dziecka posiadającego ponadprzeciętne predyspozycje do gry w szachy oraz określnie korelatów tych predyspozycji. Charakterystyka obejmowała będzie różne aspekty funkcjonowania dziecka, m.in.: jego zainteresowania, uzdolnienia (ze szczególnym uwzględnieniem uzdolnień twórczych), trudności, negatywne cechy, funkcjonowanie w szkole i w środowisku rodzinnym, a także preferowane sposoby istyle ucznia się oraz myślenia. Tak szeroki ogląd możliwy będzie dzięki informacjom uzyskanym od rodziców, trenerów pracujących z najwybitniejszymi polskimi młodymi szachistami oraz samych szachistów.

16 ZAMIAST ZAKOŃCZENIA Argumenty na rzecz geniuszu wrodzonego wcale nie znoszą argumentów na rzecz geniuszu wypracowanego kulturowo. Wytrwałość i pracowitość nie tylko mogą wyrównać wszelkie braki dziedziczne, ale pilność, która nie zraża się trudnościami i problemami, a także upór w dążeniu do celu mogą przynieść niespodziewane efekty, nawet na miarę ludzkiego geniuszu. Dlatego prawda czasami jest banalna: geniusze to tytani pracy. Choć prawdą jest także, że aby tak pracować, trzeba odziedziczyć pewne sprawności intelektualne, emocjonalne czy wolicjonalne. Może to oznaczać, że geniusz jest tak samo darem natury, jak i darem kultury. Wiesław Andrukowicz

17 Dziękuję za uwagę!

18 BIBLIOGRAFIA Andrukowicz, W. (2012). By dziecko było geniuszem. Kraków: Impuls. Chabris, Ch., Glickman, M. (2006). Sex Differencesin IntellectualPerformance. PsychologicalScience, Volume 17 Number12. Flora, Carlin (2005). The Grandmaster experiment. Psychology Today, July/August Gladwell, M. (2010). Poza schematem. Kraków: Wydawnictwo Znak. Limont, W. (2005). Uczeń zdolny. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Łukasiewicz-Wieleba, J., Jabłonowska, M. (2010). Zdolności i twórczość. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej. Tough, P. (2012). Jak dzieci osiągają sukces. Warszawa: Wydawnictwo Nasza Księgarnia. Voosen, Paul (2015). Bringing Up Genius. Chronicle of Higher Education. 11/13/2015, Tom 62, Numer 11. Wróbel, T. (2009). Od Philidora do Ananda. Warszawa: Wydawnictwo Penelopa.

19 STRONY INTERNETOWE chessarbiter.com fide.com pzszach.pl zdjęcia szachistek i szachistów: wyszukiwarka google