Wydatki budżetu państwa

Transkrypt

1 BSiE 37 Dr Zofia Szpringer Informacja BSiE nr 817 (IP 96G) Wydatki budżetu państwa Charakter prawny wydatków budżetowych, w tym ich przeznaczenie, rodzaj, sposób klasyfikacji i prezentacji w ustawie budżetowej, określa ustawa o finansach publicznych (zwana dalej uofp) oraz wydane na jej podstawie przepisy aktów wykonawczych. Poniżej przedstawiam najważniejsze regulacje dotyczące wydatków budżetu państwa 1, a także kształtujące się w ostatnim okresie: wielkość i strukturę wydatków oraz ich relacje do PKB. 1. Charakter prawny wydatków budżetowych Zgodnie z ustawą o finansach publicznych: - środki publiczne mogą być przeznaczone głównie na wydatki publiczne 2. Przy czym środki pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków (chyba, że odrębna ustawa stanowi inaczej). Ograniczenia tego nie stosuje się do wydatków finansowanych z kredytów udzielonych przez międzynarodowe instytucje finansowe oraz finansowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi 3 oraz wobec jednostek prowadzących działalność gospodarczą; - prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że ustawy stanowią inaczej. Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy; - ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych wydatki - stanowią nieprzekraczalny limit 4. Limit wydatków budżetu państwa stanowi: suma wydatków budżetu państwa i włączonych do ustawy budżetowej środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi 5 ; - zamieszczenie w budżecie państwa wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń tych osób wobec państwa (wyjątkiem są subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego); - wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonej w ustawie 1 Pomijam tu regulacje ustawy zasadniczej z uwagi na ich bardzo ogólny charakter, jak również przepisy uofp dotyczące spraw związanych z odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych w zakresie dotyczącym nieprzestrzegania zasad finansowych związanych z dokonywaniem wydatków. 2 A także na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego (art. 4 uofp) 3 Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi są: - przeznaczane wyłącznie na cele określone w umowie międzynarodowej lub deklaracji dawcy, - wydatkowane zgodnie z procedurami zawartymi w tej umowie lub innymi procedurami obowiązującymi przy ich wykorzystywaniu. 4 Wydatki mogą ulec zmianie, jeżeli: zrealizowano przychody wyższe od prognozowanych, zmiana wydatków nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu oraz nie zmniejszy wielkości planowanych wpłat do budżetu albo zysków oraz planowanego stanu środków na dzień 31 grudnia roku objętego planowaniem. Zmiany przychodów i wydatków, wymagają dokonania zmian w rocznym planie finansowym. Zob. art. 26 uofp. 5 Zob. art. 86 ust. 3 uofp.

2 38 BSiE budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych; - jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków; - wydatki publiczne powinny być dokonywane: w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, w sposób umożliwiający terminową realizację zadań, w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań. - jednostki sektora finansów publicznych dokonują zakupów dostaw, usług i robót budowlanych na zasadach określonych w przepisach ustawy o zamówieniach publicznych; - planowanie i dokonywanie wydatków na realizację każdego kolejnego etapu programu wieloletniego poprzedzane jest analizą i oceną efektów uzyskanych w etapach poprzednich; - Minister Finansów, w porozumieniu z dysponentami części budżetowych, o których mowa w art. 67 ust. 4 uofp (tj. tzw. jednostek pozarządowych), opracowuje harmonogram realizacji wydatków budżetu państwa. Realizacja wydatków powinna być dokonywana zgodnie z harmonogramem. Dla poniesienia jednorazowego wydatku wyższego niż wielkość wynikająca z harmonogramu niezbędne jest uzyskanie zgody Ministra Finansów; - jednostki sektora finansów publicznych mogą zaciągać zobowiązania do wysokości wynikającej z planu wydatków jednostki, pomniejszonej o wydatki na wynagrodzenia i uposażenia oraz o obligatoryjne wpłaty płatnika. Dysponent części budżetowej może ustalić dla podległych jednostek dodatkowe ograniczenia zaciągania zobowiązań bądź dokonywania wydatków; - przedstawiane Radzie Ministrów projekty aktów prawnych, których skutkiem finansowym może być zwiększenie wydatków podmiotów sektora finansów publicznych w stosunku do wielkości wynikających z obowiązujących przepisów, wymagają określenia wysokości tych skutków i uprzedniego ich zaopiniowania przez Ministra Finansów. Wydanie przez organ administracji rządowej aktu normatywnego wywołującego skutki finansowe dla budżetu państwa, nie przewidziane w danej części budżetowej, wymaga porozumienia z Ministrem Finansów; - wydatki publiczne klasyfikuje się wg działów i rozdziałów, określających rodzaj działalności oraz paragrafów określających rodzaj wydatku 6. Dopuszczalne jest określenie większej szczegółowości dla zadań z zakresu bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego (co znalazło swoje odzwierciedlenie w praktyce 7 ). Wydatki budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej w podziale na: części, działy i rozdziały klasyfikacji wydatków z wyodrębnieniem wydatków finansowanych ze źródeł zagranicznych. 8 - wydatki muszą być odpowiednio księgowane (w tym zwłaszcza z uwzględnieniem zasad ustawy o rachunkowości i standardów międzynarodowych) i wykazywane w sprawozdawczości budżetowej; zaś zbiorcze dane m.in. dotyczące wydatków podawane do publicznej 6 Min. Finansów na podstawie delegacji wynikającej z art. 13 i art. 68 ustawy określił szczegółową klasyfikację wydatków a także ustalił klasyfikację części budżetowych i określił ich dysponentów. Zob. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 lipca 2000 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów. Dz. U. nr 59 z dnia 26 lipca 2000 r. poz. 688 ze zm. oraz Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 września 1999 r. w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów. Dz. U. nr 78 z dnia 23 września 1999r. poz. 880 ze zm. 7 Zob. zał. nr 7 do ww. Rozporządzenia w której przedstawiono taką klasyfikację (jest ona sześciocyfrowa). 8 Zob. art. 86 ust. 6 uofp.

3 BSiE 39 wiadomości przez Ministra Finansów 9. Wydatki budżetu państwa przeznaczone są na 10 : realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały, subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje, współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi. Z wydatków budżetu państwa wyodrębnia się wydatki, których źródłem finansowania są środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi. Wydatki budżetu państwa dzielą się na: wydatki bieżące, wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa, wydatki majątkowe. Wydatki bieżące obejmują: 1) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, 2) dotacje, 3) wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane, 4) inne świadczenia na rzecz osób fizycznych 11, 5) zakupy towarów i usług, 6) inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań. Dotacjami są, podlegające szczególnym zasadom rozliczania, wydatki budżetu państwa przeznaczone na: 1) finansowanie lub dofinansowanie: a) zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami, b) ustawowo określonych zadań, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego, c) bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, d) zadań zleconych do realizacji jednostkom nie zaliczonym do sektora finansów publicznych oraz fundacjom i stowarzyszeniom, e) kosztów realizacji inwestycji, o których mowa w art. 74 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, zwane dalej "dotacjami celowymi", 2) dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu, zwane dalej "dotacjami podmiotowymi", 3) dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowanych według stawek jednostkowych, zwane dalej "dotacjami przedmiotowymi", 4) dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnej ustawie, 9 Zob. art uofp. 10 Zob. art. 63 uofp. 11 Świadczenia na rzecz osób fizycznych obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a nie będące wynagrodzeniem za świadczoną pracę.

4 40 BSiE 5) pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, zwane dalej "dotacjami na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe". Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa obejmują w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami. Wydatki majątkowe obejmują: 1) wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, 2) wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Zgodnie z art. 67 ustawy o f.p. budżet państwa składa się z części odpowiadających organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów, wymienionym w art. 83 ust. 2, oraz administracji rządowej. W odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się: subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwę ogólną, rezerwy celowe, obsługę długu Skarbu Państwa, przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej. W uzasadnionych przypadkach w budżecie państwa mogą być tworzone odrębne części dla: państwowych jednostek organizacyjnych nie będących organami władzy lub administracji rządowej, zadań ogólnych, jeżeli wyodrębnienie części jest uzasadnione koniecznością zapewnienia bieżącej kontroli wydatków. Częściami budżetu państwa dysponują kierownicy organów wymienionych w art. 83 ust. 2 uofp, właściwi ministrowie, przewodniczący określonych w odrębnych ustawach komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz kierownicy państwowych jednostek organizacyjnych. Ustawa budżetowa może określać, oprócz limitów wydatków na okres roku budżetowego, limity wydatków na programy wieloletnie, ujmowane w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy budżetowej. ów wieloletnich może być podzielona na etapy. W toku wykonywania budżetu państwa obowiązują następujące zasady związane z wydatkami: 1) pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i ustalonym harmonogramem; 2) dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, 3) wydatki na współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi, mogą być dokonywane po uzyskaniu tych środków, 4) zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych,

5 BSiE 41 5) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa są dokonywane przed innymi wydatkami budżetu państwa, 6) wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel; powinny one być zrefundowane w trybie przeniesień wydatków określonym w art. 96 uofp, 12 7) przeniesienia wydatków w budżecie państwa mogą być dokonywane na zasadach i w zakresie określonych w art. 96, 8) dotacje celowe przyznane jednostkom samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, nie wykorzystane w danym roku, podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej zadanie nie zostało wykonane. Dotacje udzielone z budżetu państwa wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem lub pobrane w nadmiernej wysokości podlegają zwrotowi do budżetu państwa wraz z odsetkami 13 w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, w terminie do dnia 28 lutego następnego roku, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Wykorzystanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem wyklucza prawo do ubiegania się o przyznanie dotacji przez kolejne trzy lata. W przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na terytorium państwa lub jego części Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, dokonywać przeniesienia planowanych wydatków budżetowych między częściami i działami budżetu państwa w celu realizacji zadań wynikających z przepisów dotyczących wprowadzenia tych stanów. W przypadku stwierdzenia: 1) niegospodarności w określonych jednostkach, 2) opóźnień w realizacji zadań, 3) nadmiaru posiadanych środków, 4) naruszenia zasad gospodarki finansowej, - może być podjęta decyzja o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych; blokowanie to oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. Decyzje o blokowaniu planowanych wydatków podejmują: 1) Minister Finansów - w zakresie całego budżetu państwa, z wyłączeniem wydatków tzw. jednostek pozarządowych, 12 "Art Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków, z zastrzeżeniem ust. 5, w ramach danej części i działu budżetu państwa. 2. Nie są dozwolone przeniesienia wydatków, które powodują zwiększenie wydatków w jakiejkolwiek podziałce klasyfikacji wydatków ujętej w budżecie państwa o więcej niż 5%. 3. Przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu wydatków majątkowych wymaga zgody Ministra Finansów. 4. Dysponenci części budżetowych mogą upoważnić kierowników podległych jednostek do dokonywania przeniesień wydatków w obrębie jednego rozdziału, z uwzględnieniem przepisu ust Przeniesienia wydatków, o których mowa w ust. 1 i 4, nie mogą zwiększać planowanych wydatków na wynagrodzenia, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. 6. Ograniczenia wynikające z przepisów ust. 1-4 nie mają zastosowania do przeniesień wydatków z rezerw budżetu państwa." 13 Odsetki nalicza się odpowiednio od dnia przekazania dotacji z budżetu państwa lub stwierdzenia nieprawidłowego naliczenia dotacji. W przypadku pobrania dotacji w nadmiernej wysokości, zwrotowi do budżetu państwa podlega ta część dotacji, która została nadmiernie pobrana.

6 42 BSiE 2) dysponenci części budżetowych - w zakresie ich części budżetu państwa. O swoich decyzjach, dysponenci niezwłocznie informują Ministra Finansów. Minister Finansów, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu, może utworzyć nową rezerwę celową i przenieść do tej rezerwy kwoty wydatków zablokowanych. W przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej może nastąpić blokowanie na czas oznaczony planowanych wydatków budżetu państwa; blokowanie to oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. Decyzję o blokowaniu wydatków podejmuje Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, po uzyskaniu w tej sprawie pozytywnej opinii komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu. Nie zrealizowane kwoty wydatków budżetu państwa wygasają z upływem roku budżetowego. 14 Wydatki budżetu państwa dokonywane są poprzez obciążenie centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa. Wydatki tzw. jednostek pozarządowych (tj. jednostek wymienionych w art. 83 ust. 2 ustawy o f.p.) dokonywane są poprzez obciążenie rachunków bieżących tych jednostek., natomiast wydatki finansowane ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi, dokonywane są z rachunku bieżącego tych środków. Wielkość i struktura wydatków budżetu państwa oraz ich relacje do PKB Poziom wydatków budżetu państwa, ich dynamikę nominalną i realną a także relację do PKB przedstawia załączona na końcu opracowania tabela 1. Z danych w niej zawartych wynika, iż: wydatki budżetowe w relacji do PKB zmniejszały się w latach (ich udział w PKB spadł z 28,1% do 22%), po czym zaplanowano (nierealistycznie) ich wzrost realny tak, że w roku 2002 wydatki budżetu państwa miałyby stanowić blisko 25% PKB. Załączona tabela 2 przedstawia planowane przez Rząd J. Buzka wydatki budżetu państwa - wg działów oraz ich strukturę - w latach Wynika z niej dominujący udział wydatków na ubezpieczenia społeczne, różne rozliczenia oraz obsługę długu publicznego. W związku z tym, że zaprezentowany w tabeli układ wydatków na etapie planu i niepełnego wykonania roku bieżącego jest mało czytelny i nieporównywalny z latami wcześniejszymi 15, w dalszej części opracowania przedstawiam tabele dotyczące wykonania wydatków budżetowych w roku Nie wygasają z upływem roku budżetowego wydatki: 1) których planowanym źródłem finansowania są: a)przychody z kredytów zagranicznych, b)środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi, 2) przeznaczone na współfinansowanie programów realizowanych z niepodlegających zwrotowi środków pochodzących ze źródeł zagranicznych. Nie później niż do dnia 15 grudnia roku budżetowego Rada Ministrów może ustalić, po uzyskaniu w tej sprawie opinii komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu, wykaz wydatków, które nie podlegają wygaśnięciu. Ustalając ten wykaz Rada Ministrów powinna uwzględniać w szczególności: 1) terminy zakończenia procedur wynikających z ustawy o zamówieniach publicznych, 2) w przypadku wydatków inwestycyjnych - zrealizowany, ale nie zafakturowany zakres zadań rzeczowych danej inwestycji, 3) stopień zaawansowania realizacji inwestycji i programów wieloletnich. Łącznie z wykazem wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego, Rada Ministrów ustala plan finansowy tych wydatków, w określonej szczegółowości a także określa ostateczny termin ich dokonania. 15 Z uwagi na zmianę klasyfikacji budżetowej i przekazywanie zadań do realizacji jednostkom samorządu tery-

7 BSiE 43 W budżecie państwa roku 2000 dominowały wydatki sztywne (zdeterminowane), co widać w poniższym zestawieniu (w %): Wydatki 1999 r. Ustawa budżetowa 2000 r. Budżet po zmianach 2000 r. Wykonanie 2000 r. Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 Zdeterminowane 58,2 59,6 60,0 60,9 Elastyczne 41,8 40,4 40,0 39,1 Udział wydatków zdeterminowanych w 2000 r. stanowił 60,9% ogólnej kwoty wydatków budżetu państwa. Postępujące zmniejszanie udziału wydatków elastycznych w ogólnych wydatkach budżetu, powoduje, że w przypadku konieczności ograniczenia wydatków w celu utrzymania na planowanym poziomie deficytu budżetowego, zawęża się możliwość rozłożenia tych ograniczeń i w konsekwencji dość dotkliwie odczuwają to dysponenci mający w swojej gestii głównie wydatki uznane za elastyczne. Wydatki elastyczne obejmują przede wszystkim: wynagrodzenia i wydatki rzeczowe (bieżące) jednostek zaliczanych do sfery budżetowej, dotacje do jednostek samorządu terytorialnego, dotacje do podmiotów gospodarczych, dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych (dotacje do szkół wyższych, jednostek naukowo-badawczych itp.) oraz wydatki majątkowe. Podział wydatków budżetu państwa w 2000 r. według najważniejszych zadań i ich udział w wydatkach ogółem przedstawiał się następująco: mln zł struktura % PKB Wydatki budżetu państwa ,9 100,0 22,0 1) obsługa długu publicznego ,1 11,9 2,6 2) subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego ,2 17,1 3,8 3) wydatki socjalne ,8 32,6 7,2 4) podstawowe funkcje państwa ,0 19,1 4,2 5) wydatki prorozwojowe ,3 9,0 2,0 6) rolnictwo 3.550,8 2,4 0,5 7) ochrona zdrowia 3.532,9 2,3 0,5 8) budownictwo mieszkaniowe 2.025,2 1,3 0,3 9) pozostałe dotacje do podmiotów gospodarczych i na zadania gospodarcze 861,9 0,6 0,1 10) pozostałe wydatki sfery budżetowej 5.524,7 3,7 0,8 Wydatki socjalne to największa grupa wydatków budżetu państwa stanowiąca 32,6% ich ogólnej wartości, do której zaliczono wydatki wykazane poniżej. Wydatki te w stosunku do 1999 r. oraz w stosunku do planu kształtowały się następująco : torialnego 16 Wykorzystuję tu informacje z rządowego Sprawozdania z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2000 roku.

8 44 BSiE Wyszczególnienie Wykonanie 1999 r. Ustawa budżetowa na 2000 r. Budżet po zmianach Wykonanie 2000 r. 5:4 5:2 w tysiącach złotych %% Wydatki socjalne, z tego: ,0 122,2 - dotacja dla FUS ,9 158,2 - dotacja dla KRUS ,5 102,5 - świadczenia dla żołnierzy, funkcjonariuszy oraz sędziów i prokuratorów ,0 109,6 - dotacja dla Funduszu Alimentacyjnego ,0 119,6 - dotacja dla Funduszu Pracy ,0 124,7 - składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osób nie objętych obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego i pobierające niektóre świadczenia z pomocy społecznej ,1 128,2 - zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze ,5 112,4 - dodatki mieszkaniowe ,6 131,4 - dopłaty do PKS ,5 119,4 - opieka społeczna ,1 120,4 - Fundusz Kombatantów ,1 105,7 W stosunku do 1999 r. ta grupa wydatków była wyższa o 22,0% i to głównie w związku ze znacznym wzrostem: - dotacji do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych o 58,2%, w wyniku konieczności przekazywania części składek do otwartych funduszy emerytalnych, - wypłat dodatków mieszkaniowych o 31,4%, - opłacania z budżetu składek na ubezpieczenie zdrowotne dla osób nie objętych obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, w tym za osoby pobierające niektóre świadczenia z pomocy społecznej o 28,2% - dotacji do Funduszu Pracy o 24,7%, - wydatków związanych z opieką społeczną o 20,4%, - dotacji do Funduszu Alimentacyjnego o 19,6%; - zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych o 12,4%. Dotacje do funduszy celowych w 2000 r stanowiły 62,5% wydatków zaliczanych do tej grupy. W 1999 r. udział ten wynosił 60,4%. Wydatki związane z podstawowymi funkcjami państwa 17 stanowiły 19,1% wydatków budżetu państwa zrealizowanych w 2000 r. Wykonanie wydatków w tej grupie w porównaniu do 1999 r. oraz w stosunku do planu pokazuje poniższe zestawienie. 17 W tej grupie wydatków ujęto tylko finansowanie tzw. dóbr publicznych, czyli takich dóbr i usług, których nie można finansować poprzez indywidualną odpłatność obywateli.

9 BSiE 45 Wyszczególnienie Wykonanie 1999 r. Ustawa budżetowa na 2000 r. Budżet po zmianach Wykonanie 2000 r. 5:4 5:2 w tysiącach złotych %% Wydatki na podstawowe funkcje państwa ,4 108,2 - wymiar sprawiedliwości i prokuratura ,8 107,7 - bezpieczeństwo publiczne ,7 108,7 - obrona narodowa ,4 105,2 - urzędy naczelnych organów władzy, kontroli i sądownictwa ,6 117,0 - administracja państwowa (bez przejść granicznych) ,8 111,1 Wykonanie powyższych wydatków w stosunku do planu wykazuje spadek o 3,6%, natomiast w porównaniu do 1999 r. nastąpił wzrost o 8,2%, z tym, że realny wzrost wydatków odnotowano tylko w dziale urzędy naczelnych organów władzy, kontroli i sądownictwa (o 6,3%) i w dziale administracja państwowa (o 0,9%). Wydatki na bezpieczeństwo publiczne w stosunku do planu po zmianach były niższe o 3,2%, ale w poszczególnych rozdziałach dotyczących wydatków istotnych dla bezpieczeństwa publicznego, wydatki zrealizowane zostały w wyższym stopniu i tak: wydatki związane z finansowaniem Komend Powiatowych Państwowej Straży Pożarnej wykonane zostały w 99,8%, a zaplanowane środki na finansowanie Komend Powiatowych Policji zrealizowane zostały w 99,9%. W stosunku do 1999 r. wydatki w wyżej wymienionych rozdziałach wykazały wzrost realny odpowiednio o 6,1% i o 1,4%. W dziale obrona narodowa zmniejszenie wydatków w stosunku do planu i w stosunku do ubiegłego roku było wynikiem przede wszystkim niższego wykonania wydatków majątkowych o 16,4%. Wydatkowanie niższych niż planowano środków na inwestycje nie spowodowało wystąpienia w 2000 r. zobowiązań wymagalnych dla tej grupy wydatków. W dziale obejmującym organy władzy, kontroli i sądownictwa, których plan włączany jest przez Ministra Finansów bez weryfikacji do budżetu państwa, zrealizowane wydatki w 2000 r. były niższe o 6,4%, a w porównaniu do 1999 r. były wyższe o 17,0%, tj. realnie o 6,3%. W dziale administracja państwowa zrealizowane w 2000 r. wydatki były niższe w stosunku do planu o 3,2%, a w stosunku do roku ubiegłego wyższe o 11,1%, tj. realnie wyższe o 0,9%. Wydatki zaliczone do prorozwojowych stanowiły 9,0% wydatków budżetu państwa ogółem, a ich wykonanie w stosunku do planu i wykonania 1999 r. pokazuje poniższe zestawienie:

10 46 BSiE Wyszczególnienie Wykonanie 1999 r. Ustawa budżetowa na 2000 r. Budżet po zmianach Wykonanie 2000 r. 5:4 5:2 w tysiącach złotych %% Wydatki na cele prorozwojowe* ,6 99,6 z tego: - nauka ,6 107,6 - szkolnictwo wyższe ,1 105,0 - oświata i wychowanie (bez subwencji oświatowej) ,2 67,1 - budowa i modernizacja dróg ,7 - infrastruktura komunikacyjna ,9 105,1 - promocja eksportu ,0 165,3 - programy restrukturyzacyjne, z ,8 108,1 tego: - węgiel kamienny ,7 108,5 - hutnictwo ,9 92,9 * Z uwagi na zmiany w finansowaniu zadań oświatowych porównywalność całej grupy wydatków w stosunku do ubiegłego roku jest nieco myląca. Wykonanie planu wydatków w 2000 r. w poszczególnych rodzajach przedstawia poniższe zestawienie: Wykonanie Ustawa Budżet Wykonanie %% Wyszczególnienie 1999 r. budżetowa po 2000 r. 5: na 2000 r. zmianach w tysiącach złotych nom. real Ogółem ,6 109,1 99,1 1. Dotacje i subwencje ,0 114,5 104,0 2. Świadczenia na rzecz osób fizycznych ,2 111,1 100,9 3. Wydatki bieżące jednostek budżetowych ,8 104,3 94,7 4. Rozliczenia z bankami ,0 120,4 109,4 5. Obsługa długu publicznego ,4 96,0 87,2 6. Wydatki majątkowe ,7 100,5 91,3 W porównaniu do 1999 r. udział poszczególnych rodzajów wydatków wydatkach ogółem uległ pewnym zmianom, a struktura tych wydatków w 1999 i 2000 r. przedstawiała się następująco: 1999 r 2000 r. Wydatki budżetu państwa ogółem 100,0 100,0 Dotacje i subwencje 52,7 55,3 Świadczenia na rzecz osób fizycznych 8,6 8,7 Wydatki bieżące jednostek budżetowych 18,6 17,9 Rozliczenia z bankami 1,2 1,3 Obsługa długu publicznego 13,6 11,9 Wydatki majątkowe 5,3 4,9

11 BSiE 47 Uwagi końcowe Wydatki budżetu państwa, ich poziom i struktura są przedmiotem wnikliwej oceny komisji parlamentarnych oraz NIK. Na etapie ich planowania szczególną rolę przywiązuje się do możliwości ich sfinansowania oraz nakreślenia priorytetów w tym zakresie. To ostatnie jest szczególnie trudne w warunkach dużego udziału wydatków sztywnych. Poza tym, parlament stosunkowo dużo uwagi poświęca tzw. jednostkom pozarządowym których wydatki nie są oceniane przez Rząd i Ministra Finansów. NIK, organ podlegający Sejmowi kontroluje działalność organów administracji rządowej, państwowych osób prawnych itd. z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. NIK - oceniając w przeszłości wydatki budżetowe dokonywane we wszystkich częściach budżetu - stwierdzała liczne nieprawidłowości i zgłaszała do realizacji szereg wniosków pokontrolnych. 18 W ostatnich 2 latach ocenę negatywną NIK przedłożyła w stosunku do budżetu cz. 35- MZIOS, cz.46 - Zdrowie, cz. 58- ZUS i FUS, PFRON-u, planu finansowego NFOŚiGW, inwestycji wieloletnich (centralnych), części oświatowej subwencji ogólnej dla j.s.t., i Ministra Edukacji za nierzetelne wyliczenie skutków finansowych zmiany zasadad wynagradzania nauczycieli. 18 Od kilku lat NIK stosuje 4 stopniową skalę oceny wykonania budżetu państwa: 1. nie stwierdza nieprawidłowości 2. stwierdza jedynie nieznaczne uchybienia nie mające istotnego wpływu na wykonanie budżetu 3. stwierdza istotne nieprawidłowości nie mające zasadniczego wpływu na wykonanie budżetu 4. negatywnie ocenia wykonanie budżetu. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń można stwierdzić, że skala ocen NIK jest zbyt wąska. Dobrze byłoby, gdyby ją poszerzono. Ponadto, istotne jest, by wnioski NIK dotyczące niedomogów, luk i nieprawidłowości prawa były przedmiotem większego zainteresowania Rządu. Wskazać należy, iż w Sejmie III kadencji zgłoszono projekt ustawy zawarty w druku sejmowym nr 2794, mający na celu wyjście naprzeciw temu postulatowi, jednakże prace nad nim nie zostały skończone.

12

13