WARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY MEDICAL UNIVERSITY OF W AR SA W

Transkrypt

1 , WARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY MEDICAL UNIVERSITY OF W AR SA W Zakład Farmacji Klinicznej i Opieki Farmaceutycznej Dep artment of Clinical Pharmacy and Pharmaceutical Care Kierownik/ Head: prof. dr. hab. n.med. M ałgorza t a Kozłowska -Wojciechowska Ocena pracy lekarza medycyny Sebastiana Kołodzieja pt. "Uwarunkowania podmiotowe zachowań zdrowotnych polskich lekarzy" na stopień doktora nauk medycznych. Obowiązująca od lat definicja zdrowia, jako dobrostanu trzech płaszczyzn: fizycznej, psychicznej i społecznej, a nie braku choroby, doprowadziła do ewolucji podmiotowego traktowania zdrowia. Docenienie wpływu czynników psychologicznych i społecznych na zdrowie oraz samopoczucie człowieka spowodowało powstanie bio-psycho-społecznego modelu zdrowia, opartego na ogólnej teorii różnych systemów. Do współczesnych modeli zdrowia zaliczamy model salutogenetyczny i holistyczno-funkcjonalny. Oba modele podkreślają wielowymiarowy, dynamiczny oraz podmiotowy charakter zdrowia. W modelu salutogenetycznym, który stał się przedmiotem rozprawy doktorskiej, zdrowie jest rozumiane jako całościowy, systemowy i dynamiczny proces poszukiwania i utrzymywania równowagi pomiędzy możliwościami człowieka, a wymaganiami otoczenia. Ponadto, zgodnie z założeniami salutogenezy, ważnym czynnikiem warunkującym zdrowie jest aktywna adaptacja do zmieniającego się środowiska zewnętrznego oraz wewnętrznego, która polega na skutecznym rozładowywaniu stresu poprzez wykorzystanie dostępnych człowiekowi zasobów. Lek. med. Sebastian Kołodziej w swojej pracy na stopień doktora nauk medycznych podjął się oceny związku między wybranymi czynnikami podmiotowymi a zachowaniami zdrowotnymi lekarzy, a tym samym podjął próbę odpowiedzi na pytanie, czy zachowania zdrowotne lekarzy są istotnym aspektem decydującym o wdrażanej przez nich profilaktyce oraz wpływają na efektywność stosowanych terapii w ich codziennej praktyce z pacjentami. Lek. med. Sebastian Kołodziej, z tego powodu, podjął się analizy oraz poszukiwania czynników, które mogą wpływać na podejmowane przez nich decyzje. Podstawowym obszarem zainteresowania Doktoranta s t a ły się wybrane zmienne podmiotowe oraz ich związek z zachowaniami zdrowotnymi lekarzy. Jako kryterium doboru zmiennych uwzględniono potencjalną możliwość ich ilościowej lub jakościowej zmiany przez ul. Banacha 1_ Warszawa lele-faks: (0-22) mkw@wum.edu.pl

2 podmiot. W pracy założono, iż zarówno indywidualne rozumienie zdrowia, jak poczucie koherencji oraz styl radzenia sobie ze stresem, to czynniki, które mogą być modyfikowane pod wpływem doświadczeń życiowych, ale co szczególnie istotne - również pod wpływem celowego oddziaływania, takiego jak np. kształcenie w toku studiów lub kształcenie podyplomowe. Z tego względu, głównym celem badawczym Doktoranta stała się ocena związku pomiędzy wybranymi czynnikami podmiotowymi (mierzalnymi) a zachowaniami zdrowotnymi badanych. Praca obejmuje 84 strony, zawiera 25 tabel w części głównej oraz 111 pozycji piśmiennictwa, w języku polskim i angielskim. W aneksie umieszczono autorski kwestionariusz ankiety, który posłużył do przeprowadzenia badania. Praca została podzielona na wstęp oraz część badawczą. Wstęp, składający się z trzech rozdziałów, jest teoretycznym uzasadnieniem przeprowadzonego badania i zajmuje 24 strony. Zostały w nim zaprezentowane podmiotowe wymiary zdrowia, ze szczegółowym opisem modelu salutogenetycznego zdrowia; następnie zaprezentowano i omówiono kryteria służące człowiekowi do samooceny własnego stanu zdrowia; i w końcu przeanalizowano czynniki decydujące o zachowaniach zdrowotnych każdego człowieka. W części badawczej, liczącej 40 strony, lek. med. Sebastian Kołodzie j przedstawił cel, metodykę, wyniki swojej pracy oraz dyskusję i wnioski. Zastrzeżenia budzi konstrukcja rozdziału "Materiał i metody", który nie jest spójny i czytelnie przedstawiony, a tabele I-III są umieszczone w niewłaściwym miejscu. Wyniki pracy pochodzą z badania ankietowego przeprowadzonego z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety skonstruowanego na potrzeby badania, którego wzór został umieszczony w załączniku nr 1, w aneksie. Natomiast, Doktorant nie zaprezentował w pracy zastosowanych testów: Inwentarza Zachowań Zdrowotnych - IZZ (Z. juczyński), Listy Kryteriów Zdrowia - LKZ (Z. juczyński), Testu Orientacji Życiowej - SOC-29 (A. Antonovsky, polska adaptacja: j. Koniarek, B. Dudek, Z. Makowska) oraz Inwentarza do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem - Mini-Cope (Ch. S. Carver, polska adaptacja: Z. juczyński, N. Ogińska-Bulik). Niestety, brak pełnych prezentacji wykorzystanych testów, a jedynie ich krótkie opisy, utrudnia miejscami czytelne zrozumienie otrzymanych wyników badania. Przykładem tego są niezrozumiałe dla recenzenta sformułowania opisu testu IZZ: item, czy sten? lele-faks: (0-22) , _ mkw@wum.edu.pl

3 Ponadto, Doktorant w opisie organizacji badania napisał, że lekarze badani w trakcie szkoleń dokształcających są próbą reprezentatywną dla populacji polskich lekarzy, czyli iż badanie ma charakter reprezentatywny. Nie odpowiada to jednak prawdzie, gdyż jak łatwo zrozumieć, w prowadzonych szkoleniach brali udział chętni, a nie specjalnie dobierani lekarze, według kryteriów, które mogłyby stworzyć grupę reprezentatywną. Tym bardziej, iż w kryteriach doboru grupy badanej, Doktorant napisał, że "do ostatecznej analizy zakwalifikowano dane pochodzące od 523 osób. Dane od 91 badanych odrzucono z powodu niekompletnego wypełnienia kwestionariuszy, uniemożliwiającego przeprowadzenie analizy". Dlatego też w tabelach V-VII niepotrzebny jest wiersz :"brak danych", określany zerami. Przy prezentowaniu Listy Kryteriów Zdrowia w tabeli X zatytułowanej "Plasowanie kryteriów zdrowia na liście pięciu najważniejszych w badanej grupie" zabrakło wyszczególnienia tych 5- ciu kryteriów uznanych przez respondentów za najważniejsze, jak i komentarza do zaskakująco wysokich wartości ocen negatywnych, np. "czuć się szczęśliwym przez większość czasu" - nie - odpowiedziało 38,81%, "umieć się cieszyć z życia" - nie-38,05%, i inne. Przy prezentowaniu Testu Orientacji Życiowej (SOC-26) również zabrakło komentarza Doktoranta odnośnie wnioskowania, co sugerują uzyskane wyniki o grupie badanych lekarzy. Stwierdzenie, iż "najsilniej zaznaczona w badanej grupie okazała się podskala sensowności" nie wyjaśnia czy to jest korzystne w ocenie koherencji badanej grupy lekarzy, czy może nie? Ponadto, wyjaśnione powinno zostać sformułowanie "wyniki surowe". W tabeli XVIII i XIX wyniki zaprezentowano przy pomocy wskaźnika "R" i testu Rang Spearmana nie wyjaśniając jednak co oznaczają te określenia (brak opisu pod tabelami), a jednoczesne,,+" i,,_" cech, utrudniają wnioskowanie. Tabela XXII w prezentowanej formie jest dla recenzenta nieczytelna, gdyż jak wcześniej wspomniano, przy tabeli X zabrakło podsumowania 5 najważniejszych uzyskanych kryteriów. Tabela XXV prezentuje analizę regresji logistycznej..., jednakże Doktorant nie wyjaśnił co z tej analizy wynika. Natomiast podsumowanie, iż wykazano, że wystąpienie zachowań antyzdrowotnych rośnie: o 3,2% z każdym wcześniejszym rokiem od ukończenia specjalizacji, wydaje się pozostawać w sprzeczności z wnioskami zaprezentowanymi na str.49 gdzie zaprezentowano pogląd, iż "Osoby prezentujące zachowania prozdrowotne były starsze oraz ukończyły specjalizację wcześniej. niż osoby przejawiające zachowania antyzdrowotne". Skąd ponadto pochodzi liczha 3,2%7 czy też pozostałe dwie wartości' 2 6% i 144% 7 ul. Banacha Warszawa lele-faks: (0-22) , mkw@wum.edu.pl

4 Umieszczenie rozdziału zatytułowanego: Weryfikacja hipotez badawczych (str.56) przed dyskusją wydaje się błędna. Ten rozdział powinien być umieszczony przed wnioskami, wówczas stanowiłby razem z nimi pełne zakończenie pracy badawczej. Ponadto, podając, iż pierwszą hipotezę Doktorant udowodnił ( a może potwierdził?!), powołuje się na "... umiejętność panowania nad swoimi uczuciami i popędami...", lecz analizując publikowane wcześniej wyniki, takich odniesień nie zauważono. Podobnie zbyt śmiałym wydaje się stwierdzenie, iż " W grupie polskich lekarzy przeważają zachowania prozdrowotne", gdyż jak podano, zachowania antyzdrowotne reprezentuje - 27,34%, a prozdrowotne - 29,45%, co oznacza, że różnica jest zbyt mała, aby tak kategorycznie ją prezentować. Doktorant, dyskusję zaprezentował na sześciu stronach, porównując swoje wyniki z badaniami nielicznych ośrodków zajmujących się przedmiotowym zagadnieniem. Natomiast wnioski zostały ujęte w trzech punktach, z których punkt 2 budzi ponownie u recenzenta wątpliwość, szczególnie w odniesieniu do czasu ukończenia specjalizacji. Nie jestem pewna czy faktycznie fakt i czas ukończenia specjalizacji jest najlepszym miernikiem różnicującym grupę badaną. Szczególnie, że jak wynika z tabeli 1Il, 19,12% osób nie miało żadnej specjalizacji. Bez wątpienia praca stanowi ciekawy wkład w badania nad relacjami społecznymi zachodzącymi w zachowaniach zdrowotnych lekarzy, którzy są zawodowo odpowiedzialni za kształtowanie zachowań zdrowotnych pacjentów, a tym samym odpowiadają za zdrowie publiczne. Domyślać się należy, iż mnogość uzyskanych wyników, które wymagały selekcji utrudniły Doktorantowi ich w pełni czytelną prezentację. Podsumowując, należy jednak podkreślić, iż całą przedstawiona do recenzji praca stanowi przykład interesującego z praktycznego punktu widzenia opracowania. W swojej pracy Doktorant udowodnił, iż potrafi łączyć i wykorzystywać metodykę skomplikowanych badań z obszaru nauk społecznych do oceny postaw i zachowań zdrowotnych lekarzy, będących ludźmi odpowiedzialnymi za zdrowie innych. Tego rodzaje umiejętności są unikalne w odniesieniu do osób pracujących poza ośrodkami akademickimi, docenić więc należy, nie tylko walory naukowe i poznawcze przedstawionej pracy, ale również wiedzę i umiejętności praktyczne Doktoranta, które w niniejszej pracy zostały ujawnione. Praca napisana jest poprawnym językiem i dobrą polszczyzną, a kilka pomyłek edytorskich nie wpływa w żaden sposób na jakość i wartość merytoryczną pracy. lele-faks: (0-22) , mkw@wum.edu.pl

5 Przedstawiona do recenzji praca doktorska, w mojej opinii, spełnia warunki stawiane rozprawom dla uzyskania stopnia doktora nauk medycznych, dlatego wnioskuję do Wysokiej Rady Wydziału Nauk o Zdrowiu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach o przyjęcie niniejszej rozprawy doktorskiej i dopuszczenie Doktoranta do dalszych etapów przewodu doktorskiego. Warszawa, dnia 1 lipca 2014 r. Prof. dr. n. med. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska lele-faks: (0-22) , _ mkw@wum.edu.pl