Handel międzynarodowy. Wykład 13: Polityka handlowa: mechanizmy ekonomii politycznej i uwarunkowania instytucjonalne. Gabriela Grotkowska

Transkrypt

1 Handel międzynarodowy Wykład 13: Polityka handlowa: mechanizmy ekonomii politycznej i uwarunkowania instytucjonalne Gabriela Grotkowska

2 Pral wykładu 13 Ekonomia polityczna i lobbing Ogólne mechanizmy ekonomii politycznej: W. Meyer: median voter M. Olsen: collective action Nowocześniejsze modele ekonomii politycznej model Findlaya-Wellisza Negocjacje wielostronne: od GATT do WTO 2

3 Co to jest ekonomia polityczna polityki handlowej? W wielu krajach polityki handlowej nie da się racjonalnie wyjaśnić na gruncie ekonomicznym: zbyt wysoki poziom protekcji, ochrona sektorów względnie konkurencyjnych lub schyłkowych, nieoptymalne instrumenty; Czy jest to wynikiem niewiedzy lub złej woli polityków? Ekonomia polityczna polityki handlowej: wyjaśnienie rzeczywistych motywów działania polityków podejmujących decyzje Polityka handlowa ma charakter endogeniczny: jest wynikiem przetargów i kompromisów wewnątrz demokratycznego społeczeństwa 3

4 Co to jest lobbing? Lobbing: działanie grup nacisku na rzecz własnych racji: oddziaływanie na decydentów nim podejmą decyzje Od końca lat siedemdziesiątych modelowanie mechanizmów tworzenia polityki handlowej Koncepcja politycznej (nie ekonomicznej) efektywności: zwiększenie szans wyboru danej partii Trudności w empirycznym potwierdzeniu tych teorii, choć pewne próby tu czyniono 4

5 Koncepcja median voter Przeciętny głosujący (median voter) W. Mayer: model demokracji bezpośredniej (np. Szwajcaria) poziom protekcji jest ustalany w bezpośrednim głosowaniu Średni poziom taryfy jest ustalany przez maksymalizacje użyteczności przeciętnego wybrocy Mayer wykazał to analitycznie 5

6 Założebua teorii median voter Po pierwsze, zakłada się, że wyborcy mogą umieścić wszystkie możliwe wybory wzdłuż jednowymiarowego spektrum W praktyce często partie proponują własną politykę w odniesieniu do różnych problemów, a referendum może obejmować więcej niż jeden problem Po drugie, twierdzenie zakłada, że preferencje wyborców są jednomodalne, co oznacza, że wyborcy mogą zawsze wskazać alternatywę najbliższą własnym preferencjom Zakłada się również, że wyborcy zawsze głosują, niezależnie od tego, jak daleko alternatywy są od ich poglądów. Twierdzenie jest najbardziej adekwatne do systemu wyborów większościowych. 6

7 Teoria median voter Załóżmy, że społeczeństwo decyduje o poziomie taryfy celnej na lodówki (cło sepcyficzne). Każdy wyborca ma własne preferencje co do wysokości taryfy. Jeśli ustawisz wszystkich wyborców w kolejności ich preferencji celnych, median voter będzie tym, który znajduje się pośrodku. Teoria median voter: matematyczny wynik pokazujący, że zasada większości zawsze wybierze wynik najbardziej preferowany przez median voter 7

8 % of voters Przykład 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% $20 $30 $40 $50 $60 $70 $80 8

9 Przykład działania twierdzenia o środkowym wyborcy % of voters 30% 25% 20% 15% 10% Środkowy wyborca wybiera taryfę w wysokości 50$. 5% 0% $20 $30 $40 $50 $60 $70 $80 Preferowane cło na lodówki Stawka najbliższa 50$ wygra każdy wyścig. Załóżmy, iż jest wybór między 40$ a 70$: 40$ wygra, mimo iż większa liczba wyborców preferuje 70$! 9 9

10 Wnioski z twierdzenia o środkowym wyborcy W wyścigu między dwoma partiami lub dwoma kandydatami, każda z partii będzie zbliżała stanowisko do tego, które jest charakterystyczne dla środkowego głosującego. Punkt widzenia mniejszości jest słabo reprezentowany. 10

11 Ogólny mechanizm ekonomii politycznej Mancur Olson prekursor ekonomii politycznej polityki gospodarczej Collecive action, które jest dobrem publicznym: skutki działania grup nacisku dotyczą całego społeczeństwa, nie tylko tych grup (niekonkurencyjność i niewykluczalność tych skutków), Przykład lobbingu na rzecz cła na wyroby hutnicze: strata konsumentów w całej gospodarce przekracza zyski wąskiej grupy producentów, ale ponieważ strata każdego konsumenta będzie minimalna, nie będą oni przeciwdziałać takiej polityce Dylemat więźnia: choć obrona wolnego handlu leży w interesie konsumentów jako grupy nikt z nich indywidualnie nie ma motywacji do jakichkolwiek działań w tym zakresie Małe, a dobrze zorganizowane i poinformowane grupy właścicieli czynników produkcji mogą istotnie oddziaływać na polityką państwa zbiorowe działanie irracjonalność polityki handlowej państwa polityka która powoduje duże straty dla społeczeństwa jako całości, ale małe straty jednostkowe może nie wywołać silnej opozycji 11

12 Endogenizacja polityki handlowej Polityka handlowa jako gra prowadzona przez właścicieli czynników produkcji (lobby na rzecz podniesienia ceł) model Findlaya-Wellisza Anne Krueger rent seeking behaviour Nowsze analizy wpływ gromadzenia przez grupy interesu środków finansowych (przeznaczanych na lobbing) na podejmowane decyzje: Magee, Brock i Young (1989) Grossman, Helpman (1994) Większe kontrybucje finansowe ze strony grup nacisku zwiększają prawdopodobieństwo wygrania partii reprezentującej ich interesy 12

13 Ogólny mechanizm ekonomii politycznej Magee, Brock, Young (1989) Rysunek pokazuje koszty i korzyści z lobbingu: Oś pozioma wydatki ponoszone przez grupę nacisku na rzecz partii opowiadającej się za protekcjonizmem Prosta TC jest nachylona pod kątem 45 stopni nie ma kosztów stałych (organizacyjnych) prowadzenia nacisku Krzywa TB obrazuje korzyści z lobbingu - jest rosnąca dodatkowe nakłady na lobbing zwiększają korzyści grupy nacisku, ale w coraz mniejszym stopniu Równowaga w punkcie, gdzie odległość między krzywymi jest największa (L E ) Równowagę tę pokazano również poprzez zrównanie MB z MC, ciemny trójkąt pokazuję całkowite korzyści netto analizowanej grupy nacisku 13

14 Ogólny mechanizm ekonomii politycznej Magee, Brock, Young (1989) JJ Michalek Całkowite Koszty i korzyści z lobbyingu (a) TC TB F E 0 L e Wydatki na lobbying Krańcowe koszty i korzyści z lobbyingu (b) E MC 0 L e MB Wydatki na lobbying 14

15 Aktywność na rzecz lobbingu a poziom endogenicznej taryfy celne: Magee, Brock, Young (1989) Oś pozioma: poziom taryfy celnej Oś pionowa: liczba głosów uzyskiwanych przez partię opowiadająca się za protekcją Krzywa OG: przyrost głosów wraz ze wzrostem t. Jest to krzywa rosnąca o malejącym nachyleniu, ponieważ efektywność uzyskiwania dodatkowych głosów zmniejsza się przy coraz wyższych poziomach taryfy (zgodnie z koncepcją średniego głosującego). Krzywa OL: efekt zniekształcenia wywołany przez coraz wyższe cła: silniejsza redystrybucja dochodów, zniekształcenia cenowe, straty dobrobytowe i opór głosujących za polityką liberalną strona kosztów Równowaga, gdy odległość między OG a OL jest największa (MB=MC) 15

16 Aktywność na rzecz lobbingu a poziom endogenicznej taryfy celne: Magee, Brock, Young (1989) JJ Michalek Wpływ ceł na głosy (a) L G e E G L e 0 H t e t Wpływ ceł na głosy krańcowe (b) MC E 0 t e MB t 16

17 Model Findlaya-Wellisza Pionierski przykład zastosowania endogenicznej taryfy celnej do modelu HOS (w wersji factor specific: 2x2x3) Założenia analizy: specific factor model używany przez Haberlera, Jones a i Nearyego doskonała konkurencja podaż czynników produkcji jest dana 2 produkty: F (food) i M (manufactures); kraj ma przewagę względną w M 3 czynniki produkcji: T, K, L (ziemia przypisana do żywności, kapitał do dobra M, a siła robocza jest mobilna). Zewnętrzne terms of trade są dane (kraj mały); Cena dobra F jest równa π, zaś M wynosi 1. Zaś r to renta gruntowa wyrażona w jednostkach dobra F, q stopa procentowa wyrażona w jednostkach dobra M, zaś w płaca wyrażona w jednostkach dobra M 17

18 Model Findlaya-Wellisza Funkcje produkcji są następujące: F F( L, T ) M M ( L, K) F Z warunku maksymalizacji zysku przy doskonałej konkurencji: p F L F w M L bo cena jednostkowa M wynosi 1 M Wynagrodzenia niemobilnych czynników produkcji są następujące: w M p F T r M K q 18

19 Model Findlaya-Wellisza Krajowa cena żywności p, jest powiązana ze światową π w następujący sposób: p = (1+t) π, gdzie stawka celna t jest zmienną endogeniczną, na którą wpływa presja polityczna obu grup nacisku Uproszczony mechanizm tworzenia ceł: funkcja tworzenia ceł (tariffformation function) t = t (L T, L K ), gdzie L T, L K ilość siły roboczej używanej w lobbingu przez właścicieli ziemi i kapitału Zakładamy (w uproszczeniu), że siła robocza jest jedynym nakładem używanym przez grupy polityczne, a poziom taryfy jest zależny o ilości zasobów włożonych przez daną grupę UWAGA: funkcja t nie wyraża explicite preferencji polityków (czarna skrzynka) Sukcesy grup nacisku w kształtowaniu taryfy tworzą dobro publiczne dla właścicieli ziemi i kapitału 19

20 Model Findlaya-Wellisza Zakładamy, że siła robocza jest jedynym nakładem stosowanym przez grupy nacisku. Siłą robocza zatrudniona przez właścicieli ziemi dąży do podniesienia stawki celnej, zaś zatrudniona przez właścicieli kapitału do jej obniżenia (założenie o defensywnych działaniach w drugim sektorze). Własności funkcji produkcji cła : t L T 2 2 t t t 0, 0, 0, 2 2 L L T L K Warunek pełnego zatrudnienia w tej gospodarce: L F + L M + L T +L K = L Rozwiązanie modelu: określenie L K oraz L T, co ustali także t. K 0 20

21 Model Findlaya-Wellisza Chcemy ustalić L T i L K (co pozwoli określić poziom t) Załóżmy, że L T i L K są dane liczba zatrudnionych w sferze produkcyjnej (L A ): L A = L (L T +L K ), Z własności modelu możemy wyznaczyć wartości zmiennych endogenicznych F, M, r, q oraz w. Każdy z nich jest określony jako wyłącznie funkcja p oraz L A z następującymi właściwościami: F p F 0, 0 L A M p M 0, 0, L A r r q q 0, 0 0, 0 p p L A L A w p w 0, L A 0 21

22 Model Findlaya-Wellisza Jeśli początkowo istniał wolny handel (brak presji politycznej ze strony właścicieli ziemi (tzn. L T =0)) oraz, że działania właścicieli kapitału mają wyłącznie charakter defensywny, to dochód (całkowity) właścicieli ziemi wynosiłby: r(, L) T (tzn. cena światowa x wynagrodzenie jednostkowe z ziemi x zasób ziemi). Lobbing prowadzony przez właścicieli ziemi podnosi poziom cła powyżej zera, co powoduje wzrost ceny F (p > π), ale wymaga zaangażowania siły roboczej (L T ) Korzyść netto (NT) właścicieli ziemi z zaangażowania się w proces polityczny ustalania ceł: = (dochód w warunkach protekcji) (dochód w warunkach wolnego handlu)- (koszt siły roboczej zaangażowanej w lobbing): N T NT a po pełnym rozpisaniu p p r T r T w LT, LK r p LT, LK, L LT LK T r, L T w p LT, LK, L LT LK LT W powyższym równaniu L K jest traktowane jako parametr. L T 22

23 Model Findlaya-Wellisza Podobną analizę kosztów prowadzą właściciele kapitału. Oznaczmy: t^: optymalna (prawdopodobnie prohibicyjna) taryfa celna osiągnięta przez właścicieli ziemi przy braku reakcji ze strony właścicieli kapitału; L T^: ilość siły roboczej użyta do osiągnięcia powyższego celu; q^: wynikająca stąd stopa procentowa (od kapitału); Przy takich oznaczeniach korzyść netto N K, właścicieli kapitału przystępujących do procesu politycznego: N K q ^ ^ ^ p L, L, L L L K q 1 t, 1 L K w p L, L, L L, L T K T K T T K T K L K 25

24 Model Findlaya-Wellisza Tworzenie się równowagi (przy pomocy funkcji reakcji): przy danym L K optymalne L T dla właścicieli ziemi jest określone przy danym L T optymalne L K dla właścicieli kapitału jest określone Funkcje reakcji, każdej grupy mogą być uzyskane przez wyliczenie różniczki zupełnej warunków koniecznych pierwszego stopnia z równań równowagi 2 2 N N T K dlt LK L dl T K LT LK 2 2 dlk N dl T T N K 2 2 L LK T Mianowniki muszą być ujemne by spełnić warunek drugiego stopnia na maksymalizację wartości N T i N K Nachylenie każdej z krzywych reakcji zależy od znaku pochodnych krzyżowych w liczniku. Zakładamy, że funkcje reakcji osiągają stabilną równowagę --> równowaga Nasha-Cornot a określająca poziom optymalnego zaangażowania w lobbing --> ilustracja graficzna. 27

25 Model Findlaya-Wellisza F T U t K t K F T' K L P t U F P L U L Nachylenie p=(1+t) P F Nachylenie 0 T' T M JJ Michalek 28

26 Model Findlaya-Wellisza TT krzywa transformacji produkcji dobra M i F bez lobbyingu i terms of trade równe π. Równowaga produkcyjna znajduje się w punkcie P F, konsumpcyjna w punkcie K F na krzywej obojętności U F. Lobbying ustalana stawka t, cena dobra F rośnie do p, a cena względna M spada, ale zmniejsza się ilość siły roboczej zatrudnionej w sektorze produkcyjnym krzywa transformacji kurczy się do T T. Równowaga produkcyjna znajduje się w punkcie P L, konsumpcyjna w punkcie K L na krzywej obojętności U L. Punkty P T, K T i krzywa U T pokazują sytuacje przy wprowadzeniu identycznego cła, ale egzogenicznie U L U T U F Protekcjonizm wprowadzony w sposób endogeniczny powoduje większe straty dobrobytowe niż analogiczny poziom protekcjonizmu wprowadzony w sposób egzogeniczny Część zasobów jest marnotrawiona na bezużyteczną polityczna grę Efektywność polityczna nie jest równoważna efektywności ekonomicznej 29

27 Negocjacje międzynarodowe w polityce handlowej

28 Negocjacje wielostronne Spadek przeciętnego poziomu ceł w ostatnich 60 latach Głównie skutek działań w obrębie GATT i WTO: GATT General Agreement on Trade and Tariffs (1947) WTO World Trade Organization (1995) Czemu negocjacje wielostronne okazały się być tak skuteczne? 31

29 Negocjacje wielostronne Negocjacje wielostronne mobilizują eksporterów do wspierania polityki wolnego handlu, o ile wierzą, że liberalizacja zwiększy ich rynki zbytu W przypadku jednostronnych prób liberalizacji motyw ten nie działałby Wsparcie to jest przeciwwagą dla działań na rzecz ograniczania handlu podejmowanych grupy producentów konkurujących z importem Negocjacje wielostronne ograniczają prawdopodobieństwo występowania wojen handlowych między krajami W przypadku polityki handlowej mamy do czynienia z mechanizmem dylematu więźnia: jeśli każdy kraj ma interes polityczny (presja polityczna) do ochrony krajowych producentów, niezależnie od tego, jaką decyzję podejmą inne kraje, wówczas wszystkie kraje wprowadzą restrykcje handlowe, nawet jeśli w interesie wszystkich krajów razem jest prowadzenie polityki wolnego handlu przykład 32

30 Negocjacje wielostronne W tym przykładzie, każdy kraj działając osobno będzie w lepszej sytuacji wybierając politykę protekcjonistyczną, ale oba razem osiągnęłaby wyższy dobrobyt wybierając wolny handel Jeśli Japonia i USA podejmą wiążące zobowiązanie do utrzymania wolnego handlu unikną pokus stosowania polityki protekcjonistycznej i będą łącznie w lepszej sytuacji niż przy stosowaniu ograniczeń w wymianie międzynarodowej

31 W drodze do GATT i WTO Dwustronne negocjacje Przykład USA: Wielki Kryzys i ustawa Smoota-Hawleya wysokie stopień protekcji i ograniczenie handlu Trudności w obniżeniu ceł (silny opór, słabe poparcie- rozproszone korzyści) Negocjacje dwustronne z krajami, gdzie USA eksportowały jakiś towar poparcie ze strony eksporterów redukcja przeciętnej stawki celnej z 59% w 1932 roku do 25% w 1945 roku 34

32 Negocjacje wielostronne zamiast dwustronnych Po II wojnie światowej przejście do negocjacji dwustronnych Plany powołania ITO Międzynarodowej Organizacji Handlowej (organizacji bliźniaczej do Banku Światowego i MFW) Karta Hawańska, 54 kraje Problemy z jej ratyfikacją (USA) tymczasowe porozumienie: GATT Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu przetrwał 48 lat GATT to układ, nie organizacja, a kraje były układającymi się stronami, nie członkami W praktyce stały sekretariat GATT w Genewie Światowa Organizacja Handlu (Marrakesz) reguły GATT pozostały w mocy, zmiany zasad działania systemu 35

33 GATT-WTO Funkcjonowanie GATT-WTO P. Krugman: urządzenie, które popycha ciężki obiekt pod górę W tym wypadku obiektem jest gospodarka światowa popychana na drodze do wolnego handlu Aby się tam dostać trzeba używać dźwigni popychających obiekt i zapadek zapobiegających zawróceniu na złą drogę 36

34 GATT-WTO Główna zapadka: wiązanie ceł Kraje ustalają pewien poziom stawek i zobowiązują się nie podnosić ich w przyszłości; obecnie n związane są prawie wszystkie stawki celne w krajach wysokorozwiniętych i ¾ w rozwijających się Można podnieść stawkę pod warunkiem uzyskania zgody innych krajów (zwykle konieczność przyznania rekompensaty, np. w postaci obniżenia innych stawek Inna zapadka: zapobieganie używania środków pozataryfowych Zakaz stosowania subsydiów eksportowych z wyjątkiem produktów rolnych Zakaz stosowania nowych ograniczeń ilościowych; istniejące zamieniane są na cła; możliwość wprowadzania nowych tylko w wypadku przeciwdziałania zakłóceniom rynku (??, np. nagły wzrost importu grożący wyparciem jakiejś gałęzi z rynku) 37

35 GATT-WTO Główna dźwignia : runda negocjacyjna Runda negocjacyjna proces, w którym przedstawiciele krajów spotykają się i negocjują zakres redukcji ceł i innych instrumentów Od 1947 roku 8 rund negocjacyjnych: Pierwsze pięć rund równoległe negocjacje dwustronne, które każdy kraj prowadził jednocześnie z wieloma krajami Szóste porozumienie (Runda Kennedy ego) ogólna obniżka ceł o 50% przez kraje uprzemysłowione z wyjątkiem konkretnych wybranych gałęzi w odniesieniu do których pozostawiono stawki bez zmian zmiana logiki negocjacji negocjowano, które gałęzie mają być wyłączone z liberalizacji obniżenie przeciętnego poziomu cła o około 35% Runda Tokijska (do 1979 roku) znacznie bardziej skomplikowane mechanizmy, dodatkowe porozumienia i kodeksy dot. instrumentów pozataryfowych (VERy, porozumienia o uporządkowaniu rynku) Runda Urugwajska ( ): Układ w sprawie handlu usługami i własnoścli intelektualnej Ograniczenie protekcjonizmu w rolnictwie W czasie tej rundy powołano WTO Ostatnia runda (Doha) od 2001 roku słabe postępy z powodu rozbieżności stanowisk krajów rozwijających się i rozwiniętych w sprawie 38 liberalizacji handlu produktami rolnymi

36 Rundy negocjacyjne GATT Rundy GATT i WTO Nazwa Początek Okres Kraje Przedmiot obrad Osiągnięcia Genewska kwiecień miesięcy 23 taryfy celne podpisanie GATT, koncesji taryfowych obejmujących obrót watości 10 mld dolarów USA z Annecy kwiecień miesięcy 13 taryfy celne 5000 koncesji taryfowych z Torquay wrzesień miesięcy 38 taryfy celne 8700 koncesji taryfowych, obniżających poziom taryf z 1948 o 25% Genewska II styczeń miesięcy 26 taryfy, 2,5 mld dolarów USA redukcji przyjęcie Japonii taryf celnych Dillona wrzesień miesięcy 26 taryfy celne koncesje taryfowe warte 4,9 mld dolarów USA Kennedy'ego maj miesięcy 62 taryfy celne, dumping koncesje taryfowe warte 40 mld dolarów USA Tokijska wrzesień miesięcy 102 taryfy celne, ograniczenia redukcje taryfowe obejmujące pozataryfowe, 300 mld dolarów "porozumienia ramowe" Urugwajska Z Ad-Dauhy (Katarska) wrzesień miesięcy 123 listopad 2001? 141 taryfy celne, ograniczenia pozataryfowe, zasady handlu, usługi, własność intelektualna, rozstrzyganie sporów, tekstylia, rolnictwo, stworzenie WTO itd. taryfy celne, ograniczenia pozataryfowe, rolnictwo, standardy BHP, ochrona środowiska, zasady konkurencji, inwestycje, przejrzystość, patenty itd. utworzenie Światowej Organizacji Handlu, podwyższenie rangi negocjacji handlowych, zasadnicza obniżka stawek celnych (ok. 40%) i subsydiów rolnych, podpisanie porozumienia o wolnym handlu tekstyliami z krajów rozwijających się i rozszerzeniu praw własności intelektualnej (TRIPS) runda nie została zakończona 7 grudnia 2013 przyjęto Pakiet z Bali 39

37 Pakiet z Bali (2013) Pakiet z Bali umowa handlowa podpisana na 9. Konferencji Ministerialnej WTO na Bali w grudniu Pakiet zawiera umowy obejmujące uproszczenia procedur dotyczących wymiany handlowej oraz poprawę bezpieczeństwa żywnościowego państw rozwijających się. Jest to pierwszy globalny układ zawarty przez wszystkich członków Światowej Organizacji Handlu (WTO). Negocjacje nad porozumieniem prowadzono na konferencji trwającej od 3 do 6 grudnia Podczas rozmów natknięto się na liczne trudności. Indie odrzucały zapis o krajach rozwijających, których subwencje państwowe służące tworzeniu rezerw żywnościowych dla biednych będą dozwolone tylko w czteroletnim okresie przejściowym. Z kolei Kuba, Boliwia, Nikaragua i Wenezuela sprzeciwiały się embargu nałożonego przez Stany Zjednoczone na Kubę. Ostatecznie wszystkie strony podpisały porozumienie. Po podpisaniu porozumienia na Bali, każdy z kraj musi ratyfikować umowę. Pakiet z Bali składa się łącznie z 10 umów. Pakiet umów zawiera przepisy dotyczące obniżenia ceł importowych i dotacji dla rolnictwa krajów rozwijających się, aby umożliwić konkurencję z krajami rozwiniętymi na rynkach światowych. Innym ważnym punktem pakietu jest reforma biurokracji i formalności celnych w celu ułatwienia światowej wymiany handlowej. Spodziewanym efektem wykorzystania pakietu z Bali będzie utworzenie 21 milionów nowych miejsc pracy i obniżenie kosztów prowadzenia handlu międzynarodowego o 10-15%. 40

38 Zasady GATT Zasada niedyskryminacji (Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania, KNU) art. I GATT członkowie GATT muszą być jednakowo traktowani: każdy przywilej handlowy przyznany jakiemukolwiek krajowi członkowskiemu GATT musi być automatycznie i niezwłocznie przyznany wszystkim innym członkom GATT Klauzula narodowa (art. III GATT) wymaga, aby towary importowane, po przekroczeniu granicy i opłaceniu cła były tak samo traktowane jak podobne produkty krajowe Zasada wzajemności (korzyści i ustępstw) winna być przestrzegana w czasie rund negocjacji oraz podczas przystępowania do GATT; od lat 70-tych: kraje rozwijające się zostały formalnie zwolnione z udzielania równorzędnych koncesji W założeniu cła są głównym instrumentem polityki handlowej Zasada uczciwej konkurencji zasady przeciwdziałania nieuczciwej polityce handlowej (zakaz stosowania nieuczciwego dumpingu itp.) Wszystkie sprawy sporne dotyczące zasad GATT winny być rozwiązane na drodze konsultacji (lub w oparciu o zalecenia grup ekspertów) 41

39 Podnoszenie ceł w sytuacjach wyjątkowych Art. 28: zmiana listy zobowiązań krajów członkowskich notyfikacja, negocjacje, rekompensata Art. 25 zwolnienia ze zobowiązań Układu Ogólnego Art. 20 i 21 naruszenie porządku publicznego, ochrona zdrowia lub bezpieczeństwa narodowego Art. 13 i 28 równoważenie bilansu płatniczego Art. 6 nieuczciwy dumping lub subwencjonowany eksport 42

40 GATS Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami (ang. General Agreement on Trade in Services, GATS) jest wielostronnym porozumieniem ustanawiającym prawno-traktatowe ramy międzynarodowego handlu usługami. Stanowi, obok Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu (GATT) oraz Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS) integralną część porozumienia podpisanego na zakończenie cyklu negocjacji handlowych tzw. Rundy Urugwajskiej ( ), w wyniku której powstała Światowa Organizacja Handlu WTO. 43

41 Zasady GATS Bezwarunkowe zobowiązania: Przejrzystość Członkowie mają obowiązek informowania siebie nawzajem o wszystkich stosowanych środkach mających wpływ na handel usługami, poprzez publikowanie informacji na ich temat, notyfikowanie regulacji prawnych mających wpływ na handel usługami do WTO, utrzymywanie punktów informacyjnych i przeprowadzanie przeglądów. Klauzula najwyższego uprzywilejowania KNU Niedyskryminacja Członkowie GATS muszą traktować usługi i usługodawców z terytorium poszczególnych członków jednakowo korzystnie. Każdy członek GATS stworzył listę zobowiązań szczegółowych obejmującą te sektory, w których zobowiązuje się do zapewnienia innym członkom GATS dostępu do rynku (MA- Market Access) i traktowania narodowego (NT National Treatment). W każdym sektorze członek GATS może wpisać ograniczenia w MA i NT, które wynikają z prawa danego członka GATS i wpływają na świadczenie usług. 44

42 Dostęp do rynku Artykuł XVI GATS wyszczególnia 6 rodzajów środków, które powinny zostać wpisane na listę zobowiązań w sektorach, w których taki środek został wprowadzony prawem krajowym w zakresie dostępu do rynku. Środki te definiowane są jako: (a) ograniczenia liczby usługodawców, czy to w postaci kontyngentów określonych liczbowo, monopolów, wyłącznych usługodawców, czy też wymogów wykonania testu potrzeb ekonomicznych; (b) ograniczenia całkowitej wartości transakcji usługowych albo aktywów w postaci kontyngentów określonych liczbowo lub wymogu wykonania testu potrzeb ekonomicznych; (c) ograniczenia całkowitej ilości transakcji usługowych lub całkowitej wielkości produktu wyrażonego w formie określonych liczbowo jednostek, kontyngentów lub wymogów wykonania testu potrzeb ekonomicznych; (d) ograniczenia w postaci kontyngentów określonych liczbowo lub wymogu wykonania testu potrzeb ekonomicznych, całkowitej liczby osób fizycznych, które mogą być zatrudnione w danym sektorze usług albo które może zatrudnić dany usługodawca oraz które są konieczne dla i bezpośrednio związane ze świadczeniem usług; (e) środki, które ograniczają lub wymagają szczególnego rodzaju podmiotowości prawnej lub wspólnego przedsięwzięcia, za pomocą którego usługodawca może świadczyć usługę; oraz (f) ograniczenia nałożone na udział kapitału zagranicznego w postaci górnego progu udziału procentowego zagranicznych podmiotów albo całkowitej wartości indywidualnego czy też łączonego wkładu zagranicznego. 45

43 Sposoby świadczenia usług Sposób 1 (ang. Mode 1) - Świadczenie transgraniczne (ang. Cross-border supply) Świadczenie usług bez przemieszczania się usługodawcy i usługobiorcy. Jedynie sama usługa przekracza granice państw. Np. udzielanie porad prawnych z zagranicy za pomocą telefonu, faksu lub Internetu, udział w korespondencyjnym kursie edukacyjnym organizowanym przez szkołę znajdującą się w innym kraju, itd. Sposób 2 (ang. Mode 2) - Konsumpcja za granicą (ang. Consumption abroad) Usługobiorca przemieszcza się do kraju usługodawcy. Np. wyjazd pacjenta do kraju, gdzie przeprowadzona zostanie operacja medyczna, wyjazd na zagraniczne studia, wyjazd za granicę w celach turystycznych. Sposób 3 (ang. Mode 3 ) - Obecność handlowa (ang. Commercial presence) Zagraniczny usługodawca może w celu wykonywania usługi utworzyć w innym kraju przedstawicielstwo, oddział, przedsiębiorstwo podległe (np. oddział banku). Sposób 4 (ang. Mode 4) - Przepływ osób fizycznych (ang. Movement of natural persons) Zagraniczne osoby fizyczne, w celu realizacji konkretnej usługi, przebywają tymczasowo na terenie kraju, w którym znajduje się konsument tej usługi. Np. realizacja umowy o świadczeniu usług architektonicznych, czasowe zatrudnienie wykwalifikowanego specjalisty przez oddział zagranicznego 46 banku.

44 Dziękuję i zapraszam na egzamin końcowy 47