Polityka handlowa część 1 WYKŁAD 6 Z MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH, CE UW

Transkrypt

1 Polityka handlowa część 1 WYKŁAD 6 Z MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH, CE UW

2 Wykład 6 Dlaczego kraje w praktyce nie stosują polityki wolnego handlu? Instrumenty polityki handlowej i ich analiza Cło w kraju małym i dużym Efektywna protekcja celna Ograniczenia ilościowe w handlu Subwencja eksportowa Inne instrumenty polityki handlowej

3 Skutki handlu w świetle teorii wymiany międzynarodowej Wzrost efektywności: przy tych samych zasobach czynników produkcji i technologii można wyprodukować (i skonsumować) więcej Wyższy poziom użyteczności dla konsumentów (niższe ceny i większy wybór) ALE: Efekty redystrybucyjne wewnątrz gospodarek: jedni zyskują, inni tracą Koszty dostosowawcze Choć przejście od autarkii do wolnego handlu podniesie dobrobyt, samo dostosowanie może być kosztowne (trzeba zamknąć fabrykę ołówków, a otworzyć fabrykę procesorów) Wiąże się to przede wszystkim z faktem, iż w praktyce czynniki produkcji nie są w pełni mobilne (gdyż nie są homogeniczne)

4 Czy gdzieś istnieje naprawdę wolny handel? Większość krajów stosuje regulacje w handlu międzynarodowym: wpływa na wielkość i strukturę swojego handlu zagranicznego Ogół takich regulacji nazywamy polityką handlową danego kraju Polityka handlowa = oddziaływanie na eksport i import Polityka wolnego handlu Polityka protekcjonizmu Gdzieś pomiędzy

5 Czemu kraje stosują aktywną politykę handlową? Motyw produkcyjny: rząd chce chronić krajowy sektor wytwarzający dobra, w których kraj nie ma przewagi komparatywnej (i zatrudnienie w nim) przed konkurencją z zewnątrz rząd chce promować sektor mający przewagę komparatywną (promować eksport) z powodów bezpieczeństwa z powodów społecznych Motyw konsumpcyjny: rząd chce ograniczyć konsumpcję jakiegoś dobra (np. z powodów zdrowotnych)

6 Czemu kraje stosują aktywną politykę handlową? Motyw fiskalny: niektóre instrumenty polityki handlowej (np. cła) generują przychód fiskalny; dziś mało znaczący argument, historycznie mający większe znaczenie Dla zrównoważenia bilansu płatniczego: np. cła importowe mogą zmniejszyć import i przyczynić się do zmniejszenia deficytu handlowego Z powodów politycznych: embargo USA w handlu z Kubą

7 Instrumenty polityki handlowej Cła Ograniczenia ilościowe (kwoty importowe, dobrowolne ograniczenia eksportowe) Subwencje eksportowe Przepisy domieszkowe Minimalne wymogi eksportowe Bariery techniczne i sanitarne dziś odgrywają coraz większą rolę wobec postępującej liberalizacji w zakresie ceł i tradycyjnych instrumentów

8 Czemu bariery techniczne mają znaczenie? Sprawa Cassis de Dijon Jedno z najsłynniejszych orzeczeń ECJ (1979) W 1977 celnicy niemieccy zakwestionowali możliwość wwozu francuskiego likieru na teren Niemiec (mimo istnienia unii celnej w ramach EWG: teoretycznie ograniczeń w handlu być nie powinno) Czym motywowali decyzję? Cassis to francuski likier z zawartością alkoholu na poziomie 16%. W Niemczech nie chciano zgodzić się na wprowadzenie tego produktu na rynek jako likieru, gdyż prawo niemieckie przewiduje minimalną zawartość alkoholu dla likierów na poziomie 25%. Żądali innego ometkowania butelek (bez użycia słowa likier ) Z punktu widzenia producenta likieru miałoby to efekt jak cło (dodatkowy koszt) sprawa ECJ Kluczowe orzeczenie Trybunału Europejskiego z 1979, zgodnie z którym ogólną zasadą jest, że towar legalnie wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w jednym państwie UE powinien być dopuszczony na rynki pozostałych Państw Członkowskich (sprawa 120/78)

9 Cło: podstawowy instrument polityki handlowej Cło podatek pośredni nakładany w momencie przekraczania przez towar granicy celnej Najstarszy instrument celny Wysokość tego podatku jest określona w taryfach celnych

10 Taryfa celna (np. UE 894 strony )

11 Rodzaje ceł Z punktu widzenia ruchu towarów: Cła tranzytowe kiedyś często pobierane (myto), dziś bardzo rzadko; większość rządów uznaje, że sam tranzyt przynosi korzyści gospodarce i pobiera dodatkowych opłat Cła eksportowe stosowane rzadko, jeśli to w krajach (szczególnie rozwijających się), gdzie duża część gospodarki oparta jest na eksporcie jakiegoś jednego dobra (mogą zastępować podatki) Cła importowe najczęściej spotykane Z punktu widzenia formy: Cła ad valorem - jako procent wartości jednostkowej towaru, np. 5% od wartości importu cukru Cła specyficzne - określona kwota pieniędzy za import jednostki, np. 10 zł za tonę cementu Cła kombinowane = ad valorem + specyficzne

12 Skutki stosowania ceł: jak je badać z punktu widzenia ekonomicznego? Równowaga cząstkowa vs równowaga ogólna Doskonała konkurencja vs niedoskonała konkurencja Mały kraj vs duży kraj Dziś będziemy zajmować się wyłącznie przypadkiem konkurencji doskonałej z perspektywy jednego rynku (równowaga cząstkowa)

13 Skutki stosowania cła w kraju małym Załóżmy, że w małym kraju obserwujemy doskonale konkurencyjny rynek pewnego dobra (nie patrzymy na konsekwencje cła dla innych rynków) Kraj ten nie ma przewagi komparatywnej w produkcji tego dobra (cena autarkiczna (P A ) jest wyższa niż światowa cena dobra, P w ) Doskonała konkurencja dobro jest homogeniczne; identyczne dobro produkowane jest za granicą Załóżmy, że nie ma kosztów transportu, a wyjściowo także żadnych innych barier dla handlu

14 Skutki stosowania cła w kraju małym P A P w S D Wyjściowo (w wolnym handlu): Ceną obowiązującą w tym kraju jest cena Pw (nikt nie kupiłby tego dobra po cenie P A, skoro identyczne dobro można kupić po P W ) Przy cenie P w, wielkość popytu wynosi q 2, zaś krajowi producenci są skłonni dostarczyć q 1 q 1 q 3 q 4 q 2 Import wynosi q 1 q 2

15 Skutki stosowania cła w kraju małym P A P w + t P w q 1 q 3 q 4 q 2 S D Po wprowadzenia cła specyficznego w wysokości t: Ceną obowiązującą w tym kraju jest cena Pw+t (nikt nie kupiłby tego dobra po cenie P A, skoro identyczne dobro można kupić po P W +t < P A ) Przy cenie P w +t, wielkość popytu spada do q 4, zaś krajowi producenci są skłonni dostarczyć q 3 Import spada i wynosi teraz q 3 q 4

16 Nadwyżka konsumentaprzypomnienie

17 Nadwyżka producenta - przypomnienie

18 Dobrobytowe skutki cła P A P w + t P w A B C D q 1 q 3 q 4 q 2 S D Zmiana nadwyżki konsumenta: -(A+B+C+D) Zmiana nadwyżki producenta: +A Przychód fiskalny państwa (zakładamy, że trafia do kieszeni producentów lub konsumentów): +C EFEKT NETTO: - (B+D) < 0 Wprowadzenie cła przez kraj mały obniża dobrobyt społeczny

19 Efekt dobrobytowy cła Efekt reprezentowany przez pole B związany jest ze wzrostem produkcji krajowej na skutek wprowadzenia cła i nazywany jest ujemnym efektem produkcyjnym Czemu ujemnym? Bo cło powoduje, iż zwiększa się produkcja dobra, w którym nie mamy przewagi komparatywnej nieefektywna alokacja zasobów Efekt reprezentowany przez pole D związany jest ze spadkiem konsumpcji krajowej na skutek wprowadzenia cła i nazywany jest ujemnym efektem konsumpcyjnym Czemu ujemnym? Bo spada konsumpcja.

20 Czemu zatem cła są stosowane? Dobrobyt ogólnospołeczny spada Ale są dwie grupy, które na wprowadzenia cła zyskały: rząd producenci Producenci zwykle są małą, dobrze zorganizowaną i sprawnie lobbującą grupą Konsumentów zwykle jest wielu, a jednostkowa strata jest mała (np. kilkanaście złotych rocznie) nie przeciwstawiają się skutecznie takiej polityce Z drugiej strony część konsumentów jest także zainteresowana istnieniem tego systemu (dzięki ochronie celnej ich miejsca pracy są bezpieczne)

21 Cło w kraju dużym W opisanym wyżej rozumowaniu zakładaliśmy, iż mamy do czynienia z krajem małym Kraj mały: ma tak mały udział w światowym rynku danego dobra, iż cokolwiek stanie się na krajowym rynku tego dobra, nie wpłynie to na cenę światową Kraj duży: ma na tyle duży udział w światowym rynku danego dobra, iż jeśli np. zmniejszy swoje zakupy danego dobra lub zwiększy jego podaż w sposób istotny wpłynie na ogólnoświatową cenę tego dobra

22 Cło w kraju dużym Wprowadzając cło, kraj zmniejsza import, a zatem zmniejsza swoje zakupy danego dobra na rynku światowym Jeśli jest to kraj duży, światowy rynek odczuje tę zmianę Spadek popytu przekłada się na spadek ceny

23 P w +t P w Cło w kraju dużym A B C D P w E S D Wprowadzenie cła przez kraj duży powoduje, iż cena światowa spada (do P w ) Cena krajowa = cena światowa (nowa!) plus cło Zmiany konsumpcji, produkcji i importu są podobne, jak w wypadku kraju małego: Konsumpcja spada Produkcja rośnie Import spada q 1 q 3 q 4 q 2

24 P w +t P w Cło w kraju dużym A B C D P w E q 1 q 3 q 4 q 2 S D Zmiana nadwyżki konsumenta: -(A+B+C+D) Zmiana nadwyżki producenta: +A Przychód fiskalny państwa (zakładamy, że trafia do kieszeni producentów lub konsumentów): +(C+E) EFEKT NETTO: - (B+D)+E Zmiana dobrobytu społecznego na skutek wprowadzenia cła przez kraj duży nie jest jednoznaczna

25 Efekty dobrobytowe cła w kraju dużym Pole B: strata dobrobytowa ujemny efekt produkcyjny Pole D: strata dobrobytowa ujemny efekt konsumpcyjny Pole E: efekt poprawy terms of trade dodatki efekt dobrobytowy związany z tym, że kraj duży wprowadzając cło obniża cenę, którą płaci za dany towar zagranicznym jego producentom Skąd nazwa? Terms of trade = relacja światowej ceny dobra eksportowanego do światowej ceny dobra importowanego Im wyższe terms of trade, tym bardziej korzystnie dla kraju: drożej sprzedaje, a taniej kupuje Cło w kraju dużym obniża światową cenę dobra importowanego, czyli poprawia terms of trade

26 Optymalna taryfa celna w kraju małym i dużym Co to znaczy optymalna taryfa celna? To poziom cła, który maksymalizuje dobrobyt kraju W kraju małym optymalna taryfa celna wynosi zero W kraju dużym, optymalna taryfa celna, to taka, dla której wyrażenie [E (B + D)] jest największe. Nie musi to być t =0!

27 A co jeśli występują dobra pośrednie? Wprowadzenia cła importowego na jakieś dobro wpływa na warunki produkcji danego dobra w kraju Ale ma też skutki dla innych sektorów W szczególności dzieje się tak, kiedy dane dobro jest jednocześnie nakładem produkcji przy wytwarzaniu innego dobra Pytanie o skutki cła można sformułować inaczej: jakie są jego skutki dla wartości dodanej wytwarzanej w gospodarce (PKB = suma wartości dodanej)

28 Efektywna protekcja celna Stopa efektywnej protekcji celnej to względny przyrost wartości dodanej wytwarzanej w gospodarce w wyniku wprowadzenia polityki handlowej

29 Efektywna protekcja celna: przykład Założenia: Producent wiórków kokosowych używa do produkcji swojego produktu tylko orzechów kokosowych Kg wiórek kokosowych kosztuje 100 zł (krajowych lub importowanych), zaś kg orzechów kokosowych 10 zł (pochodzą tylko z importu) Do wytworzenia kg wiórek potrzeba 5 kg orzechów Wartość dodana wytworzona w tym sektorze wynosi x 10 = 50 zł (dochód właścicieli czynników produkcji) Jakie będą skutki polityki handlowej? Jeśli rząd wprowadzi 50% cło na importowane wiórki, to wartość dodana wzrośnie do x 10 = 100 zł, a zatem stopa efektywnej protekcji wyniesie 100% Jeśli rząd wprowadzi 50% cło na orzechy, to wartość dodana spadnie do x 15 = 25 zł, a zatem stopa efektywnej protekcji wyniesie -50% Jeśli rząd wprowadzi jednocześnie 50% cło na wiórki i 100% cło na orzechy, to wartość dodana wyniesie x 20 = 50 zł, a zatem stopa efektywnej protekcji wyniesie 0%, czyli z punktu widzenia producenta będzie to równoważne sytuacji, gdyby nie wprowadzać żadnych instrumentów polityki handlowej

30 Syntetyczne ujęcie stopy efektywnej protekcji T ef t 1 N i 1 N i 1 c t i c i i T ef Np. dla N = 2 t c1t 1 c2t2 1 ( c1 c2) gdzie: T ef stopa efektywnej protekcji w danym sektorze N liczba półproduktów używanych przy wytwarzaniu danego dobra t stawka celna na wyrób finalny c i udział poszczególnych półproduktów w cenie wyrobu finalnego t i stawki celne na poszczególne półprodukty

31 Inne metody ograniczania importu: kwota importowa (ograniczenie ilościowe) Badamy ponownie rynek jednego produktu (ten S sam rysunek co przy cle) Rząd ustala kwotę równą q 3 q 4 (czyli tyle, ile wyniósł import po wprowadzeniu cła) Ograniczenie wielkości importu powoduje, iż przy cenie P w mamy do czynienia z nadwyżką D nad S P d Podnosi do cenę krajową (P d ), dotąd, aż różnica między popytem a podażą będzie równa kwocie P w kwota Nadwyżka popytu nad podażą q 1 q 3 q 4 q 2 D Kwota ograniczająca wielkość importu do wielkości q 3 q 4 jest w pełni ekwiwalentna względem cła ograniczającego import do tej samej wielkości: Powoduje identyczny wzrost ceny Powoduje identyczny wzrost produkcji krajowej Powoduje identyczny spadek konsumpcji krajowej

32 Dobrobytowe skutki kwot Skutki dobrobytowe ograniczenia ilościowego są identyczne, jak cła: Wywołuje stratę konsumenta (a + b + c + d) Powoduje wzrost nadwyżki producenta (a) ALE Rząd nie ma wpływów do budżetu (jak przy cle) Pole c to korzyść importerów, którzy kupują towar za granicą po cenie światowej, a sprzedają wyższej cenie krajowej Strata dobrobytowa netto = (b + d) czyli dokładnie tyle, ile w przypadku cła)

33 Oddziaływanie na eksport Polityka handlowa obejmuje także instrumenty mające wpływać na eksport, np. wymierzone w zwiększenie eksportu (w przypadku dóbr, w których mamy przewagę komparatywną, czyli dóbr eksportowanych) Najczęściej stosowanym instrumentem jest subwencjonowanie eksportu, czyli dopłata rządu do każdej wyeksportowanej przez krajowego producenta jednostki dobra

34 P W +S P w Subwencja eksportowa w kraju małym Po wprowadzenia subwencji A B C D q 3 q 1 q 2 q 4 S D eksportowej w wysokości S: Ceną obowiązującą w tym kraju jest cena Pw+S (nikt nie sprzedałby tego dobra na rynku krajowym po cenie niższej niż P W +S, skoro może je wyeksportować po takiej cenie) Przy cenie P w +S, wielkość popytu spada do q 3, zaś krajowi producenci są skłonni dostarczyć q 4 Eksport rośnie i wynosi teraz q 3 q 4

35 Skutki dobrobytowe subwencji eksportowej w kraju małym Zmiana nadwyżki konsumenta: P W +S P w A B C D S -(A+B) Zmiana nadwyżki producenta: +(A+B+C) Wydatek państwa: -(B+C+D) EFEKT NETTO: q 3 q 1 q 2 q 4 D - (B+D) < 0 Wprowadzenie subwencji eksportowej przez kraj mały obniża dobrobyt społeczny

36 P W +S Subwencja eksportowa w kraju dużym Skutki ilościowe wprowadzenia P A B C D w E F G H I J P W q 3 q 1 q 2 q 4 S D subwencji w kraju dużym są podobne jak w kraju małym: rośnie krajowa cena, spada konsumpcja, rośnie produkcja ALE: Zwiększenie produkcji (i eksportu) przez kraj duży jest odczuwalny na światowym rynku danego dobra i powoduje spadek światowej cenie tego dobra

37 Subwencja eksportowa w kraju dużym Skutki dobrobytowe: P W +S P A B C D w E F G H I J P W q 3 q 1 q 2 q 4 S ΔNK= - (A + B) ΔNP= + (A + B + C) ΔBS= - (B+C+D+F+G+H+I+J) Δ dobrobytowa netto = -(B+D+F+G+H+I+J)<0 Kraj duży, podobnie jak mały, traci na wprowadzeniu subwencji eksportowej D Co więcej jego strata jest większa niż kraju małego

38 Subwencje eksportowe w CAP

39 Podsumowanie W przeciwieństwie do naszej wcześniejszej analizy handlu, która podkreślała zależności w warunkach równowagi ogólnej, dla analizowaniu polityki handlowej wystarcza zazwyczaj zastosowanie analizy w ramach równowagi cząstkowej Cło wprowadza klin pomiędzy zagraniczną a krajową cenę, podnosząc cenę krajową, ale o mniej niż wynosi wielkość stawki celnej. Ważnym i szczególnym przypadkiem jest kraj mały, który nie może istotnie wpłynąć na ceny zagraniczne. W kraju małym cło w pełni przenosi się na ceny krajowe.

40 Podsumowanie Koszty i korzyści z cła lub innego instrumentu polityki handlowej mogą być mierzone przy użyciu pojęcia nadwyżki konsumenta i nadwyżki producenta. Wykorzystując te pojęcia możemy pokazać, że krajowi producenci danego dobra zyskują, ponieważ cło podnosi cenę, jaką otrzymują. Zaś krajowi konsumenci tracą z tego samego powodu. Istnieje także korzyść dla rządu w postaci wzrostu jego przychodów.

41 Podsumowanie Jeśli dodamy do siebie koszty i korzyści z wprowadzenia cła, okaże się, że efekt netto dla społecznego dobrobytu można podzielić na dwie części. Z jednej strony mamy do czynienia ze stratą efektywnościową, a z drugiej, istnieje efekt w postaci poprawy terms of trade, który odzwierciedla efekt cła, polegający na obniżaniu zagranicznej ceny eksportowej. W przypadku kraju małego, który nie oddziałuje na zagraniczne ceny, drugi efekt nie występuje, a zatem many do czynienia z jednoznaczną stratą dobrobytową.

42 Podsumowanie Analiza cła może być łatwo zaadaptowana do analizy innych narzędzi polityki handlowej, takich jak subsydia eksportowe, kwoty importowe czy dobrowolne ograniczenia eksportowe. Subsydium eksportowe powoduje straty efektywnościowe podobne do cła, przy czym powiększa te straty, wywołując dodatkowo pogorszenie terms of trade. Kwoty importowe i dobrowolne ograniczenia eksportowe różnią się od ceł przede wszystkim tym, że nie powodują przychodów dla rządu. To, co mogłoby być dochodem rządu, staje się rentą otrzymywaną przez posiadacza licencji importowej w przypadku kwoty i przez zagranicznego producenta w przypadku dobrowolnego ograniczenia eksportowego.

43 Podsumowanie Cło Subsydium eksportowe Kwota importowa Dobrowolne ograniczenie eksportowe Nadwyżka producenta Rośnie Rośnie Rośnie Rośnie Nadwyżka konsumenta Spada Spada Spada Spada Saldo budżetu państwa Zmiana dobrobytu ogółem Poprawia się Niejasna, ujemna w małym kraju Pogarsza się Spada Brak zmian: Korzyść dla importerów Niejasna, ujemna w małym kraju Brak zmian: Korzyść dla eksporterów Spada

44 Koniec wykładu 6