Globalizacja rynków. Rynki finansowe

Transkrypt

1 Mimo różnic, zarówno co do samej definicji globalizacji, przedstawiania zjawisk z nią związanych oraz sposobu analizy tych procesów, jak i oceny wpływu globalizacji na różne dziedziny, można pokazać pewne istotne cechy współczesnej globalizacji, które kształtują zmiany w gospodarce światowej oraz w otoczeniu państw, firm i ludzi. Badania pozwalają na wskazanie wielu czynników determinujących przebieg tych procesów oraz mechanizm przekształceń globalnych. Skalę i przebieg współ czesnych procesów globalizacji można przedstawić na przykładzie rynków towaro wych i usług, rynków finansowych, częściowo rynków pracy, globalizacji działal ności gospodarczej, globalizacji produkcji przemysłowej oraz globalizacji techno logii i wiedzy. Tendencje globalizacyjne na poszczególnych rynkach, w segmen tach gospodarki czy wybranych gałęziach przemysłu są zróżnicowane. Globalizacja rynków Rynki finansowe Najbardziej zaawansowany jest proces globalizacji rynków finansowych. Deregulacja rynków finansowych i liberalizacja przepływu kapitału stworzyły podstawę nowego ich funkcjonowania. Prywatne kapitały przemieszczają się bardzo szybko po całym świecie. Ogromne przepływy kapitałowe i różnorodność transakcji finansowych (wraz z wykorzystaniem nowych instrumentów finansowych) oraz mnogość pośredników (tysiące funduszy inwestycyjnych, emerytalnych i innych inwestorów instytucjonalnych) przy czyniły się do powstania globalnych rynków finansowych. Rynki te działają dzisiaj w znacznym stopniu autonomicznie, w oderwaniu od strefy realnej. Powstanie elektronicznego pieniądza jako zapisu komputerowego stanowi fenomen współczesnej gospodarki światowej. W nowej gospodarce elektronicznej zarządzający funduszami, banki, korporacje oraz miliony pojedynczych inwes torów mogą transferować kapitały z jednego końca świata na drugi. Postęp technologiczny i wykorzystanie osiągnięć rewolucji informacyjnej pozwoliły na dokonywanie bardzo skomplikowanych operacji na wielu rynkach przez 24 h na dobę. Globalne rynki finansowe zdominowały współczesne procesy alokacji czynników wytwórczych. Funkcjonowanie współczesnych rynków finansowych charakteryzuje duża niestabilność, spowodowana gwałtownymi zmianami w kie runkach przepływu kapitału. Wzajemne powiązania rynków walutowych powodu ją, że kryzys finansowy w jednym kraju szybko przenosi się na inne kraje (efekt domina). Rynki towarowe i usług 1 / 6

2 Procesy globalizacji rynków towarowych i usług nabrały przyspieszenia w warunkach liberalizacji, otwarcia gospodarek i powszechnie głoszonej zasady wolnego handlu oraz instytucjonalizacji global nych zasad w handlu międzynarodowym w ramach WTO. Uczestnictwo w tej organizacji jest prawie powszechne (w 1999 r. należało 135 krajów), ok. 90% handlu światowego wyrobami przemysłowymi opiera się na wspólnych globalnych zasadach. O pogłębieniu globalnych współzależności świadczy dynamiczny wzrost hand lu międzynarodowego i wzrost udziału wymiany handlowej w PKB większości krajów. Coraz więcej towarów wytwarzanych przez poszczególne kraje stanowi przed miot wymiany międzynarodowej. Niektóre segmenty rynków towarowych stają się homogeniczne w światowym wymiarze i oferują produkty podobne pod względem standardów i użyteczności (elektronika, komputery, samochody, fast food). Roz szerza się też globalny rynek konsumenta oraz zasięg światowych produktów i marek. W związku z postępującym procesem ujednolicania się gustów, potrzeb, preferencji, wymagań i wzorów konsumpcji dokonuje się tzw. proces macdonaldyzacji. W innych segmentach rynków towarowych nadal preferowane są lokalne wzory oraz modele konsumpcji i występują zróżnicowane potrzeby konsumentów. Zdecydowanie pogłębiła się globalizacja rynków usług (bankowych, ubezpiecze niowych, transportowych i innych). Banki wychodzą poza sfery swej tradycyjnej działalności i łączą się z innymi instytucjami. Zmienia się charakter i organizacja pośrednictwa w przepływie kapitału. Rosną możliwości poszerzenia udziałów w rynkach w związku z deregulacją prawa antymonopolowego oraz wzmożonym procesem megafuzji i przejęć. Rynki pracy i migracje ludności Postęp w swobodnym przepływie siły roboczej jest stosunkowo niewielki. Rynki pracy są mniej zglobalizowane, ale dzięki rewolucji informacyjnej praca może być dzisiaj wykonywana na duże odległości bez konieczności przemieszczania się ludzi. W gospodarce globalnej bardzo mobilna jest kadra menedżerska. Procesy globalizacji rynków towarowych i usług mają istotny wpływ na lokalne rynki pracy, w tym płace i bezrobocie oraz migracje zarobkowe. Globalizacji towarzyszy przemieszczanie się ludności w ce lach turystycznych. Sprzyja temu spadek kosztów transportu lotniczego oraz globalizacja informacji i usług. 2 / 6

3 Zasięg globalnych przepływów kapitału, towarów i usług oraz informacji będzie się poszerzał m.in. w związku z wykorzystaniem Internetu dla potrzeb nowej gospodarki. Globalizacja działalności gospodarczej Do przyspieszenia globalizacji rynków towarowych, usług i rynków finansowych w znacznym stopniu przyczyniła się wysoka dynamika przepływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w ostatniej dekadzie. Była ona znacznie wyższa niż dynamika handlu światowego. Dzięki zniesieniu barier w handlu i przepływach kapitału oraz możliwościom podejmowania działalności gospodarczej na całym świecie firmy coraz częściej dokonują racjonalnych wyborów przez angażowanie kapitału i technologii w działalność poza granicami kraju macierzystego. Globalizacja stwarza warunki dla ekspansji i osiągania dodatkowych zysków przez wykorzystanie przewag lokalizacyjnych i technologicznych. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie zmieniają strumienie i strukturę międzynarodowej wymiany oraz kształtują procesy rozwojowe w poszczególnych krajach. Światowe przepływy inwestycji zagranicznych i globalizacja biznesu rozwinęły się na niespotykaną skalę w ostatniej dekadzie. Coraz więcej przedsiębiorstw podejmuje globalne strategie działania. Firmy zmieniają swe formy organizacji i zarządzania, aby zmniejszyć koszty i maksymalizować zyski, ograniczyć ryzyko, a przede wszystkim - zachować pozycję konkurencyjną zarówno w skali jednego kraju czy regionu, jak i w skali globalnej. Siłą napędzającą procesy globalizacji jest szeroka i zróżnicowana działalność korporacji transnarodowych, które mają największe zdolności dostosowania się do ery globalizacji i kształtowania tego procesu. Działając na wielu rynkach, przy czyniają się do wzrostu przepływów towarów, usług, technologii, kapitału oraz tworzenia sieci powiązań produkcyjnych i kooperacyjnych między firmami. Ich pozycja w handlu światowym i globalnej produkcji oraz w światowym potencjale technologicznym stale rośnie. Obecne, bardzo kompleksowe działania korpora cji transnarodowych różnią się zasadniczo od ich wcześniejszej struktury i orga nizacji. One to w znacznym stopniu przejęły funkcje alokacji zasobów znajdujące się wcześniej głównie w rękach agencji rządowych lub rynków. Nie oznacza to jednak, że wiele małych i średnich przedsiębiorstw nie może się włączyć do globalnych sieci produkcji i dystrybucji towarów oraz usług i odnosić z tego tytułu korzyści. Nowy wymiar konkurencyjności Procesy globalizacji rynków i działalności gospodarczej prowadzą do nasilenia się konkurencji międzynarodowej w wymiarze globalnym. Kiedy rynki stają się bardzo powiązane, a firmy muszą koordynować swą działalność w wielu krajach, warunki konkurencji na rynkach światowych stają się coraz trudniejsze. Większa swoboda, zniesienie ograniczeń w przepływie 3 / 6

4 towarów, usług i kapitału oraz możliwości podejmowania działalności gospodarczej na całym świecie spowodo wały, że poszczególne podmioty gospodarcze (firmy, banki, instytucje finansowe), z jednej strony, zaczęły poszukiwać większych zysków poza granicami kraju, z drugiej zaś - stanęły przed koniecznością sprostania presji konkurencji globalnej. Globalizacja zmienia zasady gry w walce o korzyści konkurencyjne między firmami oraz krajami. Konkurencja globalna wzmaga presję na megafuzje i przeję cia firm, aby zapewnić im długofalową przewagę konkurencyjną. Zarówno przed siębiorstwa, jak i gospodarki narodowe czy regiony muszą podejmować działania, których celem jest sprostanie presji nowej globalnej konkurencji. Konkurencja wytycza kierunki restrukturyzacji produkcji i jej przestrzenną organizację oraz rozwój postępu technologicznego i wybory w polityce gospodarczej państw. Globalizacja produkcji przemysłowej Zmiany technologiczne, postęp w wykorzystaniu komputerów, rozwoju teleko munikacji i informatyki oraz obniżenie kosztów transportu stworzyły nowe moż liwości funkcjonowania wielu gałęzi przemysłu i zmieniły sposób organizacji produkcji. Podstawą umiędzynarodowienia produkcji jest postęp technologiczny, liberalizacja rynków oraz wzrost mobilności czynników produkcji. Zmiany doty czące działania przemysłu w nowych warunkach polegają na tym, że tworzy się sieć skomplikowanych powiązań produkcyjnych między firmami w wielu krajach. Globalizacja przemysłu zmienia sposób działania firm i możliwości ich spec jalizacji w skali globalnej (zaangażowanie w inwestycje, handel, produkcję, rozwój technologii i współpracę B+R, powstawanie nowych produktów oraz sieci mar ketingowe). Globalne strategie firm pozwalają na rozdzielenie poszczególnych faz produkcji oraz innych działań w zakresie tworzenia wartości dodanej na różnych rynkach. Ich rozwój wiąże działanie firmy-matki z firmami kooperującymi w róż nych częściach świata. Konsekwencje sukcesu konkurencyjnego lub porażki nie są już ograniczone do jednego kraju, lecz mają istotny wpływ na pozycję konkuren cyjną danej firmy w innym kraju. Poruszanie się po globalnym rynku ułatwia upowszechnienie się zasad i instytucji rynkowych oraz ujednolicenia struktur organizacyjnych, metod zarządzania, systemów produkcji, sposobów przetwarza nia danych (np. programy Microsoft) czy łączności, mechanizmów regulacji, systemów prawnych oraz wzorów konsumpcji w skali światowej. Globalizacja wiedzy i technologii Istotnym czynnikiem napędzającym procesy globalizacji był postęp techno logiczny w transporcie i telekomunikacji oraz rozwój nowych technologii infor macyjnych. Rewolucja komputerowa i postęp w telekomunikacji (komunikacja elektroniczna, Internet, e-biznes, telefony komórkowe, komputery, programy) umożliwiły przyspieszenie globalnych interakcji. Światowy system sieci telekomu nikacji i transportu pozwala na szybkie przenoszenie idei, towarów, informacji i kapitału. Postęp w technikach informacyjnych prowadzi również do.kurczenia się świata", wydarzenia, informacje i idee natychmiast docierają do wszystkich krajów. Globalna rewolucja informacyjna wywołała zasadnicze zmiany w produk cji, finansach, wymianie międzynarodowej oraz w funkcjonowaniu biznesu. Sek tory, które wcześniej 4 / 6

5 odgrywały niewielką rolę w wymianie międzynarodowej, głównie ze sfery usług, znacząco wzrosły, a gałęzie przemysłu osiągnęły globalny zasięg. Rewolucja informacyjna stworzyła niespotykane wcześniej możliwości organizacji produkcji w filiach na całym świecie. Procesy globalizacji, z jednej strony, wzmagają dążenie do tworzenia i szybkiego wykorzystania wysokiej techniki, z drugiej zaś - postęp technologiczny przyspiesza procesy globalizacji. Globalizacja wiedzy i technologii stworzyły podstawę dla nowego typu gospodarki opierającej się na wiedzy (knowledge-based economy). Globalna konkurencja przyspiesza postęp technologiczny i narzuca postawy innowacyjne w każdym kraju. Globalne współzależności i oddziaływania Wysoki stopień współczesnych powiązań i współzależności prowadzi do tego, że znacznie wzrosło oddziaływanie zjawisk zachodzących w jednych krajach i regionach na inne kraje i regiony. Dotyczy to zwłaszcza przenoszenia się zjawisk kryzysowych. Rozwój kraju często zależy od tego, co się wydarzy na głównych giełdach czy rynkach walutowych świata. W przeszłości większość krajów była bardziej niezależna od gwałtownych zmian na innych rynkach. Szybkość przeno szenia się skutków kryzysów (efekt domina, zarażania się) stawia bardzo poważne wyzwania przed krajami określanymi jako rynki wschodzące (emerging markets). Odległe geograficznie wydarzenia ekonomiczne i polityczne mają znacznie bar dziej bezpośredni wpływ na poszczególne kraje niż kiedykolwiek wcześniej, np. ostatnie kryzysy finansowe. Decyzje podejmowane w poszczególnych krajach mają z kolei implikacje globalne, np. zmiana stopy procentowej w USA. Decyzje i działania w jednym regionie lub kraju mogą mieć ogromne konsekwencje dla życia ludzi w innych regionach i krajach. Wskutek coraz bardziej intensywnych powiązań handlowych, produkcyjnych, finansowych, inwestycyjnych, usługowych i technologicznych między krajami gospodarka światowa nie jest już sumą indywidualnych rynków, lecz stała się systemem zintegrowanych rynków. Zróżnicowany udział krajów w korzyściach i kosztach globalizacji Udział w procesach globalizacji poszczególnych krajów czy grup społecznych jest nierówny. Wiodącą pozycję zajmują kraje wysoko rozwinięte, które mają zasoby i zdolności szybkiego dostosowania się do wyzwań globalizacji. Nie oznacza to jednak, że kraje słabiej rozwinięte nie mają możliwości korzystnego włączenia się w te procesy. Globalizacja tworzy niespotykane wcześniej możliwości dla niektórych krajów i grup społecznych. Natomiast ci, co pozostają poza głównymi trendami roz wojowymi, ulegają marginalizacji i w ten sposób zwiększa się dystans między krajami. Globalizacja kształtuje i tworzy nowe strefy ekonomiczne oraz kulturowe wewnątrz krajów i między krajami. Prowadzi 5 / 6

6 ona do polaryzacji zarówno we wnątrz kraju, jak i między krajami. Korzyści z globalizacji w różnym stopniu dotyczą określonych zawodów, osób o różnych kwalifikacjach czy poziomie wykształcenia. Konieczność dostosowania się do procesów globalizacji i wybór odmiennych rozwiązań systemowych wpływa na kształtowanie się odmiennych struktur spo łecznych. Globalizacja, z jednej strony, integruje kraje i grupy społeczne, z drugiej zaś - prowadzi do dalszych podziałów. Procesy globalizacji prowadzą do modyfi kacji istniejących powiązań, tworzenia nowych zależności oraz przesunięć w struk turze i sposobie funkcjonowania gospodarki światowej oraz pozycji poszczegól nych krajów. Źródło: red. Barbara Liberska, Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, Warszawa / 6