ŻYWIENIE DIETETYCZNE PACJENTÓW, CHARAKTERYSTYKA DIET I ZALECEŃ ŻYWIENIOWYCH

Transkrypt

1 ŻYWIENIE DIETETYCZNE PACJENTÓW, CHARAKTERYSTYKA DIET I ZALECEŃ ŻYWIENIOWYCH Dieta podstawowa a dieta lecznicza *Dieta podstawowa - dostarcza energii i składników odżywczych zgodnie z zapotrzebowaniem człowieka zdrowego * Dieta lecznicza - stanowi medycznie uzasadnioną modyfikację diety podstawowej dostosowaną pod względem ilościowym i jakościowym do potrzeb chorego Cel żywienia dietetycznego: Odciążenie organizmu, Oszczędzanie chorego narządu, Uzupełnienie niedoborów składników odżywczych, Dostosowanie żywienia do zdolności przetwarzania składników odżywczych, Wyeliminowanie substancji mających negatywny wpływ na organizm, Wspomaganie rekonwalescencji. Modelowe diety lecznicze, do zastosowania w żywieniu pacjentów szpitalnych - podstawowa, - bogatoresztkowa, - łatwostrawna, - łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu, - łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego, - łatwostrawna o zmienionej konsystencji: papkowata, płynna, płynna wzmocniona, do żywienia przez zgłębnik lub przetokę, - ubogoenergetyczna, - łatwostrawna bogatobiałkowa, - z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów i nasyconych kwasów tłuszczowych, - łatwostrawna niskobiałkowa. DIETA ŁATWOSTRAWNA Celem diety jest dostarczenie choremu wszystkich niezbędnych składników pokarmowych oraz ograniczenie produktów i potraw ciężko strawnych. Charakterystyka diety : modyfikacja żywienia racjonalnego ludzi zdrowych. Powinna pokryć zapotrzebowanie energetyczne i dostarczyć takiej samej ilości składników pokarmowych, jak dieta podstawowa.

2 ograniczenie, a nawet wykluczenie produktów i potraw tłustych, smażonych, pieczonych w tradycyjny sposób, długo zalegających w żołądku, wzdymających, ostro przyprawionych. ograniczenie podaży błonnika pokarmowego do 24g, ale pewna ilość tego składnika jest potrzebna, gdyż wchłania on wodę, rozluźnia masy kałowe i wpływa na ich wydalanie. Dieta łatwostrawna Zastosowanie w stanach zapalnych błony śluzowej żołądka i jelit, w nadmiernej pobudliwości jelita grubego, w nowotworach przewodu pokarmowego, w wyrównanych chorobach nerek i dróg moczowych, w chorobach infekcyjnych przebiegających z gorączką, w zapalnych chorobach płuc i opłucnej o przebiegu ostrym, w przewlekłych chorobach układu oddechowego przebiegających z rozedmą, w zburzeniach krążenia płucnego (zawał), w okresach rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych, dla chorych leżących, i których dochodzi do zaburzenia pracy przewodu pokarmowego, dla osób w wieku podeszłym Dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu Zastosowanie w przewlekłym zapaleniu i kamicy pęcherzyka żółciowego oraz dróg żółciowych, w chorobach miąższu wątroby - przewlekłym zapaleniu wątroby, marskości wątroby, w przewlekłym zapaleniu trzustki, we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego - w okresie zaostrzenia choroby Celem diety jest: ochrona wymienionych narządów przez zmniejszenie ich aktywności wydzielniczej, dostarczenie wszystkich niezbędnych składników pokarmowych w celu utrzymania równowagi metabolicznej, wyrównaniu występujących niedoborów pokarmowych i tym samym poprawieniu czynności narządów.

3 Charakterystyka Zawartość tłuszczu w diecie zarówno pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego powinna wynosić g na dobę. Jest to tłuszcz znajdujący się w mięsie, wędlinach, mleku, jajach oraz tłuszcz dodawany do pieczywa i potraw. Dieta lekkostrawna zmodyfikowana o: mleko i produkty mleczne tylko odtłuszczone lub o znacznie zmniejszonej ilości tłuszczu; białko jaja bez ograniczeń, natomiast całe jaja w ograniczonej ilości tylko do potraw; ryby tylko chude; margaryny miękkie i oleje w bardzo ograniczonej ilości (np. do smarowania folii); zupy na wywarach mięsnych niewskazane; sosy zaprawiane tylko niewielką ilością margaryny miękkiej; niewskazany majonez; biszkopt tylko na białku jaja; ciasto drożdżowe bez jaj, z bardzo małym dodatkiem margaryny miękkiej lub oleju. Dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego Zastosowanie w chorobie wrzodowej, żołądka i dwunastnicy, w przewlekłym nadkwaśnym nieżycie żołądka, w refluksie żołądkowo - przełykowym (w wyniku zwiększonego wydzielania kwasu solnego do przełyku, nasilając objawy refluksu), w dyspepsjach czynnościowych żołądka (dolegliwości niemających podłoża zmian organicznych). Celem diety jest dostarczenie pacjentowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, ograniczenie produktów i potraw pobudzających wydzielanie kwasu solnego, neutralizowanie soku żołądkowego, niedrażnienie chemiczne, mechaniczne, termiczne błony śluzowej żołądka. Charakterystyka diety W diecie należy ograniczyć produkty i potrawy działające pobudzająco na czynność wydzielniczą żołądka.

4 Zaliczamy do nich : mocne rosoły, buliony, esencjonalne wywary warzywne, grzybowe, galarety, wody gazowane, kwaśne napoje, nierozcieńczone soki z owoców i warzyw, napoje alkoholowe (piwo, wino), kawa naturalna, mocna herbata, produkty marynowane, wędzone, potrawy pikantne, słone, smażone, pieczone, ostre przyprawy. Modyfikacja diety łatwostrawnej kasze i płatki owsiane niekiedy wymagają przetarcia, mąka pszenna jasna; z napojów mlecznych tylko mleko słodkie i zsiadłe, przeciwwskazany jogurt i kefir; przeciwwskazane mięso wieprzowe i tłuste ryby; owoce gotowane, ewentualnie przetarte, przeciwwskazane wszystkie owoce surowe, cytrusowe dżemy bez pestek w ograniczonej ilości, przeciwwskazane kompoty, galaretki nierozcieńczone, z przypraw: tylko łagodne w ograniczonych ilościach, sól, cukier, sok z cytryny, koper zielony, wanilia; przeciwwskazane zupy owocowe, barszcz, pomidorowa, zupy na wywarach mięsnych; z napojów słaba herbata, słaba herbata z mlekiem, słaba kawa zbożowa z mlekiem, mleko. Dieta łatwostrawna o zmienionej konsystencji Dieta papkowata Zastosowanie diety: w chorobach i po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy ustnej i przełyku utrudnione gryzienie i połykanie w niektórych chorobach przebiegających z gorączką Charakterystyka diety: Produkty i potrawy podawane są w takiej formie, aby nie wymagały gryzienia Zbliżona do diety łatwo strawnej, potrawy różnią się konsystencją. Bardzo ważnymi składnikami w tej diecie są białko pochodzenia zwierzęcego, witamina C, witaminy z grupy B i składniki mineralne. Potrawy są gotowane, najlepsze są zupy przecierane i zupy krem. Warzywa i owoce podaje się w postaci soków lub gotowane, rozdrobnione. Mięsa gotowane mielone najlepiej podawać z sosami.

5 Dieta łatwostrawna o zmienionej konsystencji Dieta płynna Zastosowanie diety: wymioty, nudności, biegunka inne jednostki chorobowe wg wskazań lekarza Charakterystyka diety: Dieta dostarcza odpowiednią ilość płynów, nie dostarcza energii i składników pokarmowych. Choremu podaje się tylko płyny: przegotowaną wodę, niegazowaną wodę mineralną, napary z rumianku, mięty, herbata bez cukru. Jeśli nie ma przeciwwskazań można podać chudy rosół. Początkowo ilość płynu podawana jednorazowo co godzinę wynosi tylko ml stopniowo jest zwiększana, a następnie chory przechodzi na dietę płynną wzmocnioną Dieta może być stosowana przez 1-2 dni. W miarę poprawy stanu zdrowia chorego dietę modyfikuje się wprowadzając niewielkie ilości, chudego twarogu, przecieru z jabłek, bułki czerstwej, mleka, masła, żółtka jaja stopniowo przechodząc do diety łatwo strawnej. Dieta płynna wzmocniona Zastosowanie diety: w chorobach jamy ustnej i przełyku u chorych nieprzytomnych inne wg wskazań lekarza Charakterystyka diety: Dieta dostarcza odpowiednią ilość energii i składników odżywczych i zapewnia ochronę jamy ustnej i przewodu pokarmowego. Posiłki muszą być łatwo strawne, ubogie w błonnik pokarmowy, bez ostrych przypraw, nie mogą powodować wzdęć, zaparć, biegunek. Posiłki podawane są w sposób naturalny lub przez sondę. Wszystkie posiłki po ugotowaniu są przecierane lub miksowane Modyfikacja diety lekkostrawnej z produktów zbożowych tylko pieczywo jasne i czerstwe, kasza manna i inne kasze w formie kleików;

6 jaja tylko gotowane na miękko lub w koszulkach; ziemniaki gotowane i przetarte; warzywa gotowane i przetarte; soki z warzyw surowych, przecier z dobrze dojrzałych surowych pomidorów; soki owocowe, przeciery z owoców surowych, gotowanych, pieczonych (jabłka) o konsystencji płynnej; płynne kisiele z cukrem; przyprawy łagodne w ograniczonych ilościach: sól, cukier, sok z cytryny, koper zielony, wanilia, ewentualnie cynamon. wszystkim produktom dozwolonym należy nadać konsystencję płynną. Dieta łatwostrawna niskobiałkowa Zastosowanie w chorobach nerek i wątroby przebiegających z niewydolnością tych narządów. Celem jest: zapobieganie nadmiernemu wytwarzaniu toksycznych dla organizmu produktów przemiany białkowej, ochrona zmienionych chorobowo narządów - wątroby, nerek, utrzymanie możliwie dobrego stanu odżywienia pacjenta przez dostarczenie potrzebnej ilości energii i składników pokarmowych. Dieta łatwostrawna niskobiałkowa Charakterystyka zmniejszona ilość białka do granic tolerancji tego składnika przez chorego. Przy dużych ograniczeniach białka, jego zawartość w diecie powinna być niższa aniżeli 0,5 g na kilogram należnej masy ciała na dzień. Diety dostarczają wówczas tylko g białka. Mniej drastyczne ograniczenie omawianego składnika pozwala na dietę dostarczającą g białka. W każdym przypadku stosowania diety niskobiałkowej należy dążyć do tego, aby około 75% ogólnej ilości białka stanowiło białko pełnowartościowe W diecie stosowanej w niewydolności wątroby głównym źródłem energii dla organizmu są węglowodany, tłuszcze w tej jednostce chorobowej obciążają chory narząd - w stanach ostrych produkty tłuszczowe zaleca się z diety całkowicie wykluczyć. W niewydolności nerek kalorie niebiałkowe pokrywają produkty bogatoenergetyczne - węglowodanowe i tłuszczowe

7 Stosowanie diety niskobiałkowej pociąga za sobą konieczność stałej kontroli ilości i jakości spożywanego białka, kontroli elektrolitów głównie takich, jak sód, potas, wapń, fosfor oraz kontroli pobieranych płynów. Dieta łatwostrawna bogatobiałkowa Zastosowanie u pacjentów wyniszczonych, w chorobach nowotworowych, w rozległych oparzeniach, w zranieniach, w chorobach przebiegających z gorączką, dla rekonwalescentów po przebytych chorobach. Dieta łatwostrawna bogatobiałkowa Celem jest: dostarczenie odpowiedniej ilości białka do budowy i odbudowy tkanek ustrojowych, ciał odpornościowych, enzymów, hormonów, białek osocza. Aby białko mogło spełniać swoje zadanie, dieta musi mieć należną wartość energetyczną, w przeciwnym razie białko będzie wykorzystywane do celów energetycznych. Charakterystyka modyfikacja polega na zwiększeniu ilości białka 2/3 białka powinno być białkiem pełnowartościowym i pochodzić z produktów zwierzęcych np.: mleko, sery twarogowe, chude mięsa, chude wędliny, jaja W celu wykorzystania białka, przez organizm, do celów budulcowych i regeneracyjnych, w diecie tej zwiększa się podaż energii w porównaniu z dietą łatwostrawną Dieta ubogoenergetyczna Celem diety jest: redukcja masy ciała (przez stopniowe ograniczanie energii), zapewnienie prawidłowego funkcjonowania organizmu, utrzymanie dobrego samopoczucia pacjenta, ograniczenie uczucia głodu

8 Charakterystyka diety wartość diety ubogoenergetycznej waha się w granicach kcal jednak nie powinna być mniejsza od 1000 kcal zróżnicowana pod względem zawartości składników odżywczych największemu ograniczeniu podlegają tłuszcze W leczeniu dietetycznym otyłości, osobom dorosłym należy rekomendować diety o obniżonej kaloryczności w odniesieniu do indywidualnie ustalonego zapotrzebowania. Dzienny deficyt kaloryczny powinien wynosić od 500 do 800 kcal W praktyce oznacza to, że kaloryczność diet redukujących o umiarkowanym deficycie energetycznym: dla kobiet powinna wynosić około kcal/d, dla mężczyzn około kcal/d. Proporcje makroskładników dla białka 10-25% całkowitej energii z diety, dla węglowodanów %, dla tłuszczu % energii. Należy zwrócić uwagę na konieczność ograniczenia w diecie pacjentów produktów wysokokalorycznych, o niskiej wartości odżywczej. Dieta redukcyjna powinna pokrywać zapotrzebowanie na składniki mineralne i witaminy zgodnie z obowiązującymi normami żywieniowymi. IŻŻ 2017 Białko Dzienne spożycie białka powinno wynosić 0,8 g/kg masy ciała należnej. Ponadto zaleca się, aby pacjent otrzymał 1,75 g białka o wysokiej wartości biologicznej na każde 100 kcal deficytu energetycznego. Im mniej kalorii zawiera dieta, tym większy powinien być w niej udział procentowy białka Węglowodany Dieta niskoenergetyczna nie powinna zawierać mniej niż 100 g węglowodanów, bowiem chroni to przed zakłóceniem bilansu wodnego organizmu i zużywaniem białka wewnątrzustrojowego na potrzeby energetyczne. Według norm IŻŻ g Spożycie węglowodanów poniżej 50 gramów dziennie powoduje ketozę.

9 Tłuszcz pochodzenia roślinnego Kalorie pochodzące z tłuszczu są łatwo magazynowane (koszt magazynowania wynosi 4% energii). Natomiast pochodzące z węglowodanów potrzebują dodatkowej energii na przekształcenie w tłuszcz zapasowy, co wymaga ponad 23% energii. Termogeneza poposiłkowa (produkcja ciepła po posiłku) jest mniejsza po pokarmach obfitujących w tłuszcz w porównaniu z zawierającymi węglowodany Błonnik w diecie niskoenergetycznej wynosi g, z czego 25% powinien stanowić błonnik rozpuszczalny. Błonnik posiada właściwości obniżające gęstość pożywienia. Im więcej w produkcie błonnika, tym mniejsza jego gęstość energetyczna. ma zdolność wiązania wody i powiększania objętości pożywienia. Produkty obfitujące w błonnik wymagają długiego żucia, a więc wydłużają czas przyjmowania pożywienia, co sprzyja uczuciu sytości. Powoduje on rozciąganie ścian żołądka, co jest dodatkowym sygnałem sytości. Woda najczęściej poleca się wypijać około 2 litry wody dziennie. w przypadku stosowania diet niskokalorycznych dodatkowo minimum 1 litr wody dziennie. utrzymanie prawidłowego bilansu wodnego, ułatwia walkę z nadmiernym apetytem, zapobiega powstawaniu bólów głowy podczas odchudzania. ilość sodu zawartego w wodzie - 5 do 10 mg sodu w jednym litrze. Upały. Praca w wysokich temp. woda gazowana - poprawia apetyt, objawy dyspeptyczne. Suplementacja Dieta redukcyjna powinna pokrywać zapotrzebowanie na składniki mineralne i witaminy zgodnie z obowiązującymi normami żywieniowymi. Większość osób dorosłych z nadmierną masą ciała nie wymaga suplementacji diety redukcyjnej witaminami i składnikami mineralnymi. Wyjątek stanowi witamina D.

10 Dieta z ograniczeniem węglowodanów łatwoprzyswajalnych głównie dla chorych na cukrzycę Cele uzyskanie jest jak najbardziej prawidłowego poziomu cukru we krwi przy możliwie najmniejszych wahaniach zapobieganie powstawaniu kwasicy i śpiączki ketonowej zapewnienie pożądanego stanu zdrowia Charakterystyka wyklucza węglowodany szybko wchłaniające się, jak: dżemy wysokosłodzone, cukier, miód, słodycze, soki, owoce suszone, konfitury Białko udział energii pochodzącej z białka w diecie powinien wynosić 15-20% (ok.1-1,5 g/kg mc./d). u chorych na cukrzycę typu 2 z nadmierną masą ciała dieta o obniżonej kaloryczności może zawierać 20-30% białka. chorzy z przewlekłą chorobą nerek powinni utrzymać podaż białka w ilości około 0,8-1 g/kg mc./dobę; nie istnieje konieczność ograniczania białka zwierzęcego, chociaż u niektórych chorych korzystne może być zastępowanie białka zwierzęcego białkiem roślinnym (np. sojowym). Węglowodany udział węglowodanów w diecie powinien wynosić około 45% całkowitej ilości energii; jeśli węglowodany pochodzą z produktów o niskim IG i dużym udziale błonnika, ich udział w ogólnej kaloryczności diety może być większy (nawet do 60%). brak wystarczających dowodów naukowych na ustalenie jednej, optymalnej ilości węglowodanów w diecie chorych na cukrzycę; główne źródło węglowodanów powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe, zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym (< 55 IG); podstawowe ograniczenie powinno dotyczyć węglowodanów prostych (jednoi dwucukrów), których spożywanie chory powinien ograniczyć do minimum; substancje słodzące (słodziki) mogą być stosowane w dawkach zalecanych przez producenta;

11 dzienne spożycie fruktozy nie powinno przekraczać 50 g, nie zaleca się stosowania fruktozy jako zamiennika cukru; Błonnik pokarmowy około g/dobę lub g na 1000 kcal. szczególnie zalecane są rozpuszczalne w wodzie frakcje błonnika pokarmowego (pektyny, beta-glukany). Węglowodany wysoka podaż kalorii węglowodanowych powinna być także elementem diety osób o bardzo dużej aktywności fizycznej. niższa od 45% podaż kalorii pochodzących z węglowodanów (25-45%) może być czasowo zalecana u chorych o niewielkiej aktywności fizycznej, u których możliwości jej zwiększenia są ograniczone, np. z uwagi na schorzenia współistniejące. Tłuszcz Tłuszcz ogółem % wartości energetycznej diety tłuszcze nasycone powinny stanowić mniej niż 10% wartości energetycznej diety; u chorych z podwyższonym stężeniem cholesterolu frakcji LDL > 100 mg/dl (> 2,6 mmol/l) mniej niż 7%; tłuszcze jednonienasycone powinny zapewnić 10-15% wartości energetycznej diety; tłuszcze wielonienasycone powinny stanowić około 6-10% wartości energetycznej diety; zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/d; u chorych z podwyższonym stężeniem cholesterolu należy zmniejszyć do < 200 mg/d.; należy maksymalnie ograniczyć spożycie izomerów trans kwasów tłuszczowych. aby obniżyć stężenie cholesterolu frakcji LDL, należy zmniejszyć udział tłuszczów nasyconych w diecie i/lub zastąpić je węglowodanami o niskim indeksie glikemicznym i/lub tłuszczami jednonienasyconymi. Korzystne może być wprowadzenie do diety żywności funkcjonalnej zawierającej sterole/stanole roślinne;

12 Witaminy i minerały suplementacja witamin lub mikroelementów u chorych, u których nie stwierdza się ich niedoborów, jest niewskazana; wyjątek stanowi witamina D3 (suplementacja zgodna z zaleceniami dla populacji ogólnej) oraz kwas foliowy (suplementacja w ilości 400 μg u kobiet ciężarnych). Dieta z kontrolowaną zawartością kwasów tłuszczowych Zastosowanie w hiperlipidemii, w miażdżycy, w profilaktyce niedokrwiennej choroby serca. Celem jest zmniejszenie stężenia lipidów w surowicy krwi Charakterystyka ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych ( NKT ) i częściowe ich zastąpienie wielo- i jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi. odpowiedni dobór tłuszczów i właściwe proporcje różnych kwasów tłuszczowych Kwasy tłuszczowe i cholesterol ograniczenie podaży tłuszczów ogółem poniżej 30% całkowitej energii z diety, podaż nasyconych kwasów tłuszczowych poniżej 7% energii, jak najniższą podaż kwasów typu trans, podaż cholesterolu poniżej 300 mg/d zastąpienie tłuszczów nasyconych nienasyconymi kwasami tłuszczowymi podaż od 250 do 500 mg/d wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT) z rodziny n-3 (EPA i DHA) pochodzących z ryb oraz ze źródeł roślinnych Wartość energetyczna diety powinna być ustalona indywidualnie i dostosowana do potrzeb pacjenta. Zawartość białka w diecie powinna być oszacowana indywidualnie w zależności od stanu zdrowia pacjenta. Korzystne może być zwiększenie udziału białka ze źródeł roślinnych. Korzystne jest ograniczenie podaży węglowodanów łatwoprzyswajalnych, w tym głównie fruktozy i sacharozy.

13 Błonnik podaż błonnika pokarmowego powinna wynosić co najmniej 14 g na 1000 kcal diety. 25 g dziennie w diecie kobiet oraz 38 g w diecie mężczyzn Głównie błonnik rozpuszczalny w wodzie Witaminy i minerały Podaż witamin i minerałów w diecie pacjentów kardiologicznych powinna być zgodna z zaleceniami dla populacji osób zdrowych Sterole roślinne Spożycie około 2 g steroli/stanoli roślinnych na dobę Sterol powoduje obniżenie stężenia cholesterolu ogółem oraz frakcji LDL o 7-10% źródłem steroli roślinnych zalicza się otręby ryżowe; oleje: kukurydziany, sezamowy i słonecznikowy; orzechy oraz rośliny strączkowe. efekt terapeutyczny ma żywność funkcjonalna, wzbogacana w sterole/stanole roślinne (m.in. margaryny miękkie, fermentowane napoje mleczne). Inne Sól - dzienna podaż soli poniżej 5 g Ryby - spożywanie dwóch porcji ryb tygodniowo (140 g każda), z których przynajmniej jedna porcja to ryba tłusta Orzechy - 30g/d Białko sojowe - 25 g/dzień Włączenie do codziennej diety 1-2 ząbków czosnku