Agnieszka Konopka "Psychologia w badaniach międzykulturowych", William F. Price, Richard H. Crapo, Gdańsk 2003 : [recenzja]

Transkrypt

1 Agnieszka Konopka "Psychologia w badaniach międzykulturowych", William F. Price, Richard H. Crapo, Gdańsk 2003 : [recenzja] Studia Psychologica nr 5,

2 wu określonego rodzaju kom unikacji na odkryw anie siebie, budow anie w iasnej tożsam ości i p o czucia więzi ze społeczeństw em. W rozdziale szóstym zostały zaprezen tow ane korzyści z przynależności do społeczności w irtualnych o raz p rz eg ląd a n ia stro n www. C harakterystycznym asp ektem sp ołeczności on-line są luźne więzy m iędzyludzkie o ra z w sparcie em o cjo n aln e. A u to r tak że p re z e n tu je specyfikę osób szukających w sparcia w In te rn e c ie o ra z m echanizm y i dynam ikę jeg o u d zielan ia. P rzeglądan ie stro n www jest zw iązane z pew nym i praw idłow ościam i w fu n k cjo n o w an iu człow ieka w aspekcie psychologicznym. P rzytoczone zostały pozytyw ne skutki celow ego p rz eg ląd a n ia stro n o raz b a d a nia dotyczące różnic m iędzy kobietam i i m ężczyznam i w korzystan iu ze stro n www. W stęp n ie zostały o k reślo n e przyczyny, d la których w arto włączyć In te rn e t w re p e rtu a r technik p sy c h o tera peutycznych. R am y do zrozum ienia zachow ań internetow ych zostały określo n e w rozdziale siódm ym. A u to r ska koncepcja psychologii In te rn e tu (S M E E ) sięga do pierw szych p ró b określen ia cyberpsychologii przez K iesler i G ack enbach a. Sposób korzystania z In tern e tu, w ybór określonych m ożliwości odpow iada takim cechom psychicznym jak osobow ość użytkow nika, m otyw acje, a także jest związane z płcią. O pisany jest także właściwy sobie wpływ m ediów na zachow anie się ludzi. Interakcyjny m odel (S M E E ) jest szczegółow o prezentow any i om aw iany. W rozdziale siódm ym zostały zam ieszczone refleksje a u to ra dotyczące przyszłości In tern e tu i jego użyteczności w różnych w ym iarach funkcjonow ania człow ieka, poczynając od finansów i kończąc na poradnictw ie i psychoterapii. Pozycja A d am a N. Jo in so n a jest p ró b ą podsum ow ania dotychczasow ych b ad ań n ad In tern e te m i o k reślenia w łasnej ciekaw ej teo rii (S M E E ), wyjaśniającej zachow anie się w ludzi w Sieci. In te ra k cyjny m odel podejścia w nosi dużo bogactw a w in terp retację dotychczasow ych b ad ań, a także w p rojektow anie przyszłych. Je st to n ieoceniona pom oc dla wszystkich, którzy p ró b u ją zrozum ieć w spółczesnego człow ieka, fenom en In tern e tu i jego wpływ na życie poszczególnych ludzi, a naw et całych społeczeństw. W dobie rew olucji inform atycznej psychologia niew ątpliw ie dużo by straciła, nie zajm ując się tym asp ektem funkcjonow ania człowieka. K siążka ta jest p ró b ą zro zu m ienia p rzem ian w życiu ludzi i społeczeństw z perspektyw y człow ieka, jak i In tern etu. Tom asz Rowiński G W P W illiam F Price, R ich ard H. C rapo, Psychologia w badaniach m iędzykulturow ych, G d ańsk 2003, R ecenzo w an a książk a stanow i szero k ą p re zenta c ję różnych k ieru n k ó w b a d a ń z psychologii, prow adzo n y ch w zak re sie ró żnic m iędzykulturow ych. T reść nie k o n c e n tru je się n a w ybranym o b szarze b a d ań m iędzykulturow ych w psychologii, raczej u k azu je d o d a tk o w e m ożliw ości i wyzw ania, jak ie pojaw iają się p rzed psychologią, kiedy uw zględniony zostaje k o n tek st m iędzykulturow y. K siążka zaw iera 32 k ró tk ie artykuły. M ateriał został podzielony n a 16 części, z czego każda część dotyczy innego obszaru psychologii. D zięki tem u całość kom ponuje się w interesujący przegląd zagadnień m ogących być przedm iotem analiz m iędzykulturow ych w psychologii. K siążka obejm uje całą gam ę różnych zagadnień psychologicznych, prezentuje b ad an ia z odległych dziedzin psychologii. Psychologia społeczna, psychologia rozw ojow a, uzależnień, spostrzegania, różnic indyw idualnych czy psychologia w artości, to tylko n iektóre dziedziny psychologii, które

3 znalazły m iejsce w pracy p rzez prezentacje przykładow ych b adań m iędzykulturow ych, jak ie m ogą być prow adzone w ich obszarach. W tym m iejscu zap rezentu ję zaw artość książki, sygnalizując w ybrane problem y analizow ane przez autorów, przytoczenie bow iem wszystkich poruszonych kwestii przekracza ram y tej recenzji. C zęść pierw sza stanow i w prow adzenie do zagadnień kultury o raz b ad ań m iędzykulturow ych. A nalizuje się znaczenie badań m iędzykulturow ych dla rozw oju nauki, a także dla rozw oju osobistego człow ieka oraz zagadnienia uniw ersalności m iędzykulturow ej pew nych teorii i testów. W następnej kolejności autorzy zajm ują się kwestią doznań zmysłowych, przedstaw iając specyficzne dla pew nego p lem ien ia E skim osów zjawisko kajakow ej u d ręk i jak o n astępstw a depryw a- cji sensorycznej, n astępn ie opisuje się kulturow e uw arunkow ania złudzeń wzrokowych. C zw arta część obejm uje zag adnienia stanów św iadom ości. Z aw arty w niej rozdział V I stanow i krótki przegląd niektórych kulturow o uw arunkow anych postaw w obec snów. Porusza się także problem specyficznych treści snów, jako w skaźnika zaburzeń psychicznych, gdzie kryteria n orm alności są silnie zdeterm inow ane w arunkam i społeczno-kulturow ym i. N astępnie autorzy p rezen tu ją problem zm ienionych stanów św iadom ości, w kontekście społecznych i kulturow ych uw arunkow ań uzależnień. Porów nuje się w zorce zażyw ania substancji n a r kotycznych w społeczeństw ach zachodnich i pozazachodnich. Część p iąta mieści się w obszarze psychologii uczenia i w arunkow ania. A utorzy w yjaśniają w iarę w duchy w p lem ien iu Ifaluk odnosząc się do m echanizm ów uczenia się i w arunkow ania, a także funkcjonow ania w edług społecznie określonych norm etycznych. W n astępnej części, zatytułow anej: Pam ięć i przetwarzanie inform acji, p rezentu je się b adania nad uniw ersalnością pewnych operacji umysłowych, następnie porów nuje się nasilenie lęku egzam inacyjnego u A m erykanów, Chilijczyków oraz białych i czarnych dzieci z Florydy. D alej, k o n cen tru jąc się na zagadnieniach m otyw acji, autorzy analizują interesujący przykład m otyw acji p lem ien ia A zteków. C hodzi tutaj o m otyw ację do k anib alizm u... M ożna pow iedzieć, że kolejny poruszany problem jest czymś skrajnie różnym od p o przedniego, a jest to b rak agresji. A utorzy zastanaw iają się nad m echanizm am i, k tó re w aru n k u ją szczególnie niskie nasilenie agresji w śród ludu Sem ai. K o lejn e z a g a d n ie n ia to ró żnice w system ie w arto ści p rzed staw icieli sp o łeczeń stw k o lek ty w istycznych i indyw idualistycznych, u n iw ersaln o ść ek sp resji tw arzow ej o ra z d o św iadczenia e m o c jo n aln eg o. O ry g in aln e je st tu ta j opisyw ane zjaw isko lęk u p rz e d c zaram i w jed n y m z ro dów E skim osów. Część dziesiąta zajm uje się problem atyką rozw oju na różnych etap ach życia. A utorzy koncentrują się na psychologicznym znaczeniu rytuałów inicjacji oraz na problem ach zw iązanych z deficytem takich rytuałów w społeczeństw ach zachodnich. Innym i poruszanym i w książce zagadnieniam i są następujące kwestie: różnice w ilorazie inteligencji u osób z różnych k u ltu r i ras, uniw ersalność stadiów rozw oju zaproponow anych przez Kohlberga, zw iązane z w iekiem różnice w cechach osobow ości, czary jak o strategia rad zen ia sobie ze stresem. Interesu jącą, częścią książki jest prezentacja zbioru b adań dotyczących zab u rzeń psychicznych. A utorzy rozpoczynają od problem u postrzegania choroby psychicznej w różnych społeczeństw ach. B ardzo ciekaw e są bad an ia nad plem ieniem Indian H opi, którzy postrzegają depresję w złożony sposobów, w yszczególniając 6 rodzajów depresji o raz w łaściw e im sposoby terapii. N iestety, w książce nie zostały bardziej szczegółow o om ów ione ani odm iany d epresji w in terp retacji Indian, ani sposoby jej leczenia. N iem niej jednak tak ie zasygnalizow anie zjaw iska m oże w zbudzić żywe zainteresow anie zagadnieniem.

4 Innym oryginalnym tem atem jest następne opisane tutaj zaburzenie stanow iące form ę d ep erso nalizacji, w ystępującej na tle problem ów seksualnych, k tó ra w ystępuje u C hińczyków z okolic rzeki Jangcy. D ość szeroko zostały zap rezento w an e w książce zagadnienia dotyczące sfery intym nych relacji, seksualności i stereotypów płciowych. C iekaw e są zagadnienia w ielom ęstw a (poliandrii) i w ielożeństwa oraz związanych z tymi m ałżeńskim i rozw iązaniam i pozycji społecznych kobiet i mężczyzn. W ielom ęstw o jest sp otykane w Tybecie, N epalu, B u th an ie i Indiach. Czy k o b ieta m a w związku z tym silniejszą pozycję i m oże dom inow ać w związku? Raczej n ie... A jak się dzieje w m ałżeństwach o odw rotnej strukturze? P odobne pytania oraz próby odpow iedzi znajdziem y w tekście. Ciekawym zagadnieniem z kręgu płciowości jest w ystępow anie pom ieszania ról płciowych i występow anie płci p o średniej (berdache), k tó ra pełnić m oże pew ne role płci przeciw nej. O kazuje się, że berdache m oże spełniać określo n e specyficzne funkcje w niektórych społeczeństw ach, takie jak np. nadaw anie dzieciom imion. Tak u jęta problem aty k a obszaru psychologii m iędzykulturow ej stanow i przejrzystą p rezentację m ożliwości i problem ów, jak ie staw ia ta dziedzina przed badaczem. A utorzy w yraźnie pokazują ogro m n e znaczenie b adań m iędzykulturow ych dla odkrycia lub p o tw ierdzenia tego, co uniw ersalne w psychologii oraz tego, co unikalne i specyficzne dla danej kultury. P rezen to w ane b adan ia dotykają całego re p ertu aru dziedzin psychologii, p o tw ierdzając tym sam ym m ożliwe korzyści płynące z badań m iędzykulturow ych dla praktyków i teoretyków zajm ującymi się różnym i obszaram i psychologii. Z apew ne dla psychologów praktyków zajm ujących się uzależnieniam i interesujący będzie p o ru szony w rozdziale V II p ro b lem kulturow o-społecznych uw arunkow ań uzależnień, a dla teoretyków o zainteresow aniu psychoanalitycznym, rozdział III m ówiący o problem ie uniw ersalności teorii F reuda i E riksona. Prezentow ane tutaj badania i rozw ażania nie stanow ią jed n ak szerokich analiz poruszanej p ro blem atyki. N ie dają jed n a k szerszego, w ieloaspektow ego p oglądu na d aną kw estię. Są najczęściej raczej zasygnalizow aniem pewnych problem ów. Jednocześnie artykuły nie przedstaw iają często alternatyw nych sposobów interp retacji danego zjawiska. R ep rezentu ją czasam i jed e n głos w dyskusji, a nie rozw ażania obejm ujące różne stanow iska. D latego też m ogą stanow ić dobry punkt wyjścia do dyskusji i analiz odnoszących się do szerszego kontek stu psychologicznego, bądź historyczno-kulturow ego oraz otw arty m ateria! polem iczny. Takie ujęcie nie jest w ystarczające do zrozum ienia poszczególnych p roblem ów ale m oże być bardzo p ło d n ą inspiracją do dalszych poszukiw ań, jak rów nież in teresu jącą p o dstaw ą do dyskusji oraz własnych rozw ażań. P o n adto niekiedy p o d aw an e d ane em piryczne są dość ogólne, np. inform acja, że b adan ia były p ro w adzone na społeczeństw ach zachodnich bez w yszczególnienia, w jakich krajach prow adzono obserw acje i jak a grup a spoleczno-w iekow a uczestniczyła w badaniach. Istotnym i oryginalnym w alorem książki są zestawy pytań zam ieszczone przed każdym artykułem określane jako inspirujące pytania, a także um ieszczone po końcu każdego rozdziału pytania do dyskusji o raz zagadnienia do dalszych rozw ażań. D zięki takiej form ie książka m oże być św ietną p om ocą dydaktyczną, szczególnie w zakresie interakcyjnych form nauczania. C ala książka m a b ardzo przejrzystą i uporządkow aną form ę, co b ard zo ułatw ia czytanie i zro zu m ienie treści. Taka fo rm a w p o łączeniu z dodatkow ym i pytaniam i o raz p o lecan ą lite ratu rą ułatw ia nie tylko uporząd k o w anie i system atyzację wiedzy, ale stw arza unik aln ą m ożliw ość zaplanow ania jej dalszego rozwoju.

5 Ponadto zostaty tu o p isane niezwykle ciekaw e przykłady badań. Ich ró żnoro d n o ść, liczba, a także p ro sto ta opisu pow odują, że książka m oże być także w spaniałą b azą przykładów em pirycznych, k tóre m ogą budzić fascynacje i żywe zainteresow anie św iatem psychologii oraz kultury. Podsum ow ując, m o żn a by stw ierdzić, że książka P rice a i C rapo m ów i o spraw ach dziwnych, ważnych i ciekawych. Sprawy dziw ne, bo bardzo odlegle, obce, czasem niezrozum iałe z pu nktu w idzenia kultury e u ropejskiej. W ażne, bo um ożliw iające spojrzenie na o d m ienność z innej perspektyw y, inspirujące do prób zro zu m ienia uniw ersalnego w ym iaru natury ludzkiej. C iekaw e, bo p o m ag ają otw orzyć now ą p erspektyw ę p a trz en ia na pew ne zjaw iska psychologiczne. A gnieszka K onopka A m ina M em on, A ld ert V rij, R ay Buli, Prawo i psychologia. W iarygodność zeznań i materiatu d o wodowego (tytuł orginalu: Psychology and Law. Truthfulness, A ccuracy and Credibility), G dańsk 2003, GWP. R ecenzow ana książka przedstaw ia w ybrane kw estie psychologii p raw a (psychologii sądow ej) i jest cennym uzupełnieniem wciąż skrom nej literatury z tego zakresu na polskim rynku wydawniczym. A utorzy książki odpow iadają m.in. na następujące pytania: Jakie czynniki wpływają na d o kładność relacji naocznego św iadka? Jak ą siłę oddziaływ ania w kontekście praw nym m ają odzyskane w spom nienia? Czy istnieją rzeteln e wskaźniki oszukiw ania? Czy wygląd tw arzy jest predyktorem przestępczości i jaki wpływ na wskaźniki recydywy m ają operacje plastyczne skazanych? Ja ki wpływ na przyznaw anie się do zarzucanych czynów m ają w arunki, w których p rzesłuchuje się p odejrzanych? W artość książki jest duża, chociażby z tego w zględu, że p rzedstaw ia o n a najnow sze b adania eksp ery m entaln e i kliniczne. A utorzy m ają n iem ałe osiągnięcia w interesującym nas zakresie. A m ina M em on jest pracow nikiem U niw ersytetu w A b erd een, pozostali dwaj to pracow nicy U n i w ersytetu w Portsm outh. R ozdział pierw szy prezen tu je niezm iernie w ażną pro cedurę SVA - S tatem en t Validity A ssessm ent - O cen ianie praw dziw ości zeznania, służącą do ocen ian ia praw dziw ości relacji naocznego św iadka. P ro cedura ta składa się z trzech elem entów : wywiadu; kryteriów treściow ych (19), na podstaw ie których d o k o n u je się analizy zeznania (C B C A, C riteria-b ased C o n ten t A nalysis); k o n troli praw dziw ości (na podstaw ie Validity C hecklist). R ozdziały drugi i trzeci inform ują o m ożliwości w ykryw ania kłam stw a o raz o tym, że m oże zachodzić, chociaż nie zawsze, zw iązek m iędzy w yglądem twarzy a p o d atn o ścią n a p o p ełn ienie d a n e go typu przestępstw a. A utorzy przedstaw iają m.in. takie oto w nioski (s. 72): kłam stw a m ożna wykryć n a podstaw ie sygnałów niew erbalnych tylko wtedy, gdy kłam ca odczuw a strach, podniecenie, m a poczucie winy, lub w tedy, kiedy kłam stw o jest tru d n e do wym yślenia; kłam stw o należy orzec tylko wtedy, gdy wykluczy się wszystkie inne wyjaśnienia; osobę p od ejrzan ą o oszukiw anie pow inno się zachęcać do m ów ienia. Je st to niezbędne, aby wykluczyć inne w yjaśnienia jej zachow ania. P onadto, im więcej kłam cy m ówią, tym bardziej jest praw dopodobne, że w końcu sygnały niew erbalne i w erb aln e zd rad zą ich kłam stw a, poniew aż n ieu stannie m uszą uw ażać zarów no na to, co m ów ią, jak i n a zachow anie niew erbalne. W niezm iernie trudnej praktyce wykrywania kłam stw a należy rozw ijać um iejętność rozpoznaw ania rzeczywistych wskaźników oszukiw ania, do których należą: - cechy w okalne (zaburzenia