ANALIZA WYTRZYMAŁOŚCIOWA KÓŁ CYKLOIDALNYCH WYKONANYCH Z TWORZYWA SZTUCZNEGO

Transkrypt

1 ANALIZA WYTRZYMAŁOŚCIOWA KÓŁ CYKLOIDALNYCH WYKONANYCH Z TWORZYWA SZTUCZNEGO ANALYSIS OF STRENTH IN THE CYCLOIDAL GEARS WHICH ARE MADE OF A PLASTIC Kzysztof Bienacki - Instytut Konstukcji i Eksploatacji Maszyn, Politechnika Wocławska W atykule pzedstawiono analizę napężeń i odkształceń jakie powstają w kołach cykloidalnych podczas ich pacy w hydaulicznej maszynie geotoowej Auto ozpatzył możliwość zastosowania twozywa sztucznego (polioksometylenu POM) jako mateiału na budowę tych kół Analizę pzepowadzono z użyciem metody elementów skończonych Pzepowadzono analizę numeyczna dla kliku położeń oboczych zespołu kół Wynikiem analizy jest okeślenie maksymalnej watości ciśnienia oboczego z jakim mogą pacować maszyny geotoowe z kołami cykloidalnym wykonanymi z polioksymetylenu Słowa kluczowe: polioksymetylen POM, napężenie, defomacja, koła cykloidalne Aticle shows the analysis of stesses and displacements which occu in the cycloidal geas duing woking of thei in geoto machine Authos consideed a possibility of using of a plastic (polyoxymethylene POM) as a mateial of design fo the geas Analysis has been conducted with using of the finish element method The stating of the highest value of pessue which can use in geoto machine which plastic geas is the esult of analysis Key wods: polyoxymethylene POM, stess, defomation, cycloidal geas Wpowadzenie Zastosowanie twozyw sztucznych w budowie maszyn hydaulicznych stwaza nowe możliwości ich ozwoju i poszeza obsza zastosowań W atykule ozpatzono możliwość użycia twozywa sztucznego jako mateiału na budowę kół cykloidalnych Koła te są głównym zespołem oboczym w hydaulicznej maszynie geotoowej Użycie twozyw jest kozystne ze względów konstukcyjnych, bowiem pompa geneuje niższy hałas oaz może pacować z cieczami ekologicznymi takimi jak emulsje czy woda Jest ono ównież kozystne ze względów technologicznych i ekonomicznych bowiem koła cykloidalne można wykonać postą i tanią metoda wtysku Jednakże twozywa chaakteyzują się w stosunku do stali niższą wytzymałością i większą odkształcalnością Pzewiduje się zatem, że koła geotoowe z twozyw sztucznych pacując w pompie będą się odkształcać w stopniu znacznie większym niż koła ze stali Efektem tego będzie zwiększenie luzów wewnętznych i pzecieki, a pzez to pojawią się zakłócenia w pocesie pompowania W tej sytuacji stosując metodę FEM pzepowadzono analizę wytzymałościową zespołu kół wykonanych z twozywa sztucznego w celu: - ustalenia mechanizmu powstawania napężeń i odkształceń kół, a w ezultacie okeślenie luzów wewnętznych, - ustalenie teoetycznego zakesu obciążalności zespołu kół ze względu na napężenia i odkształcenia dopuszczalne Budowa i zasada działania pompy geotoowej Budowę pompy geotoowej pokazano za [1,2,5] na ysunku 1 Kopus pompy składa się z tzech płyt: pzedniej (1), śodkowej (2) i tylnej (3) W płycie śodkowej (2) umieszczony jest zespół cykloidalnych kół zębatych (4) (5), któy wpowadzony jest w uch obotowy wałem (7) umieszczonym w łożyskach (6) Pomiędzy kołami posiadającymi specjalne zazębienie wewnętzne cykloidalne i óżnicę zębów z 2 -z 1 =1 ukształtowane są międzyzębne komoy wypoowe (TCR) W płycie tylnej po stonie wejściowej (Inlet) ufomowany jest cylindyczny kanał wejściowy (ICL) i komoa wejściowa (ICR) w kształcie neki, zaś po stonie wyjściowej (Outlet) ukształtowany jest kanał wyjściowy (OCL) i komoa wyjściowa (OCR) o takim samym kształcie Komoa wejściowa i wyjściowa ozdzielone są mostkami (LHB) i (HLB) Zasada działania pompy jest następująca Czynnik oboczy wpływa do pompy kanałem wejściowy (ICL) i napełnia komoy wejściowe (ICR) Jednocześnie wzdłuż niej pzemieszczają się międzyzębne komoy wypoowe (TCR), któe zwiększają swoja objętość i zasysają czynnik oboczy Następnie komoy (TCR) pzemieszczają się kolejno na mostek (LHB), gdzie kończy się poces ssania a ozpoczyna poces tłoczenia Kolejne komoy (TCR) pouszają się wzdłuż komoy wyjściowej (OCR), zmniejszają swoją objętość i wytłaczają czynnik oboczy Czynniki oboczy wypływa z pompy pzez komoę wyjściową (OCR) i kanał wyjściowy (OCL) W końcu komoy między- 46

2 Rys 1 Budowa i zasada działania pompy geotoowej wg [5]: 1, 2, 3 elementy kopusu; 4, 5 koła zębate cykloidalne; 6 łożysko; 7 wał Fig 1 Constuction and opeation of geoto pump accoding to [5]: 1, 2, 3 - pats of the body, 4, 5 - pinion geaing, 6 - beaing, 7 - shaft zębne pzemieszczają się na mostek (HLB) gdzie kończy się poces tłoczenia i ozpoczyna poces ssania W takcie pocesu tłoczenia czynnik oboczy pozostaje pod ciśnieniem p Wpływa on ównież na powiezchnie czołową w amach szczeliny osiowej h a Jak pokazano na ysunku 1 w pompie można wyóżnić cztey chaakteystyczne stefy, pzez któe pzemieszcza się komoa wypoowa TCR: - stefę niskiego ciśnienia (LPZ), wyznaczoną pzez komoę wejściową (ICR), gdzie panuje ciśnienie wejściowe p i, - stefę wzostu ciśnienia (LHPZ) wyznaczoną pzez mostek LHB, gdzie ciśnienie ośnie od watości p i do watości p o, - stefę wysokiego ciśnienia (HPZ) wyznaczoną pzez komoę wyjściową (OCR), gdzie panuje ciśnienie p o, - stefę spadku ciśnienia (HLPZ) wyznaczoną pzez mostek HLB, gdzie ciśnienie spada od watości p o do watości p i Z pzedstawionego opisu wynika, że zespół kół zębatych pompy geotoowej pozostaje pod sumaycznym obciążeniem mechanicznym i hydaulicznym Obciążenie mechaniczne wywołane jest momentem M powodującym obót zespołu kół Obciążenie hydauliczne spowodowane jest oddziaływaniem ciśnienia p czynnika oboczego znajdującego się w międzyzębnych komoach wypoowych, a także oddziaływaniem ciśnienia p na powiezchnie czołowe współpacujących kół Sumayczne obciążenie kół powoduje ich odkształcenie, powiększanie się luzów międzyzębnych czyli luzów pomieniowych h i luzów osiowych h a pomiędzy czołami kół, a kopusem pompy Dobó twozywa sztucznego Twozywo sztuczne pzeznaczone do budowy elementów hydaulicznych musi spełniać szeeg waunków dotyczących wytzymałości mechanicznej jak i właściwości fizykochemicznych Jest wiele twozyw, któe waunki te spełniają, a jednym z nich jest polioksymetylen POM Polioksymetylen chaakteyzuje się stosunkowo dużą wytzymałością mechaniczną i niezbyt dużym odkształceniem Badania wytzymałościowe tego mateiału pozwoliły ustalić watość σ dop 60 MPa [1] Mateiał ten pochłania wodę w stopniu nieznacznym a pzez to nie zmienia wymiaów w czasie eksploatacji Jest to szczególnie ważne ponieważ polioksymetylen można stosować w hydaulice wodnej Pzy tych paametach ma on nieduży współczynnik tacia statycznego oaz małą pacę adhezji Jest to wynikiem małej enegii powiezchniowej dla polioksymetylenu [4] Ma to znaczenie dla zespołu kół cykloidalnych ponieważ ich wzajemny styk jest wielopunktowy i na stosunkowo dużej powiezchni Polioksymetylen ma także niewielką ozszezalność temiczną Pzy tych wszystkich zaletach jest on twozywem niedogim, a jego pzetwóstwo jest dobze opanowane Rys 2 Model zespołu kół cykloidalnych: a)-układ obciążeń, b)-siatka elementów skończonych Fig 2 Model of cycloidal gea set: a)- system of loads, b) finite element mesh 47

3 Model obliczeniowy zespołu kół geotoowych Wykozystując schemat konstukcyjny pompy geotoowej pokazanej na ysunku 1 opacowano model geometyczny zespołu kół cykloidalnych, któy pzedstawiono na ysunku 2 Pofile uzębień obu kół wyznaczono na podstawie [1, 2] Wymiay gabaytowe zespołu kół pokazano na ysunku 2a Obciążenie mechaniczne modelu wynika z pzekazywania momentu M pzez wał napędowy o śednicy d 1 =25 mm na wpust łączący go z kołem o uzębieniu zewnętznym i dalej na koło o uzębieniu wewnętznym Obciążenie hydauliczne modelu wynika z napou ciśnienia p czynnika oboczego znajdującego się w międzyzębnych komoach wypoowych zespołu kół Zespół kół pozostaje w ównowadze, gdyż moment M pzyłożony do wału będzie ówny momentowi wywołanemu oddziaływaniem ciśnienia p Model należy utwiedzić, a sposób utwiedzenia także wynika z zasady pacy pompy geotoowej (ys1) Z ysunku wynika, że koło o uzębieniu zewnętznym osadzone jest na wale (7) i ma jedynie możliwość obotu wokół osi O 1 Odpowiednio w modelu pokazanym na ysunku 2a koło to jest utwiedzone pomieniowo na wale o śednicy d 1 =25 mm i ma możliwość obotu wokół osi Z Koło o uzębieniu wewnętznym pzedstawione na ysunku 1 jest osadzone w gnieździe kopusu śodkowego (2) i ma możliwość obotu wokół osi O 2 Odpowiednio w modelu pokazanym na ysunku 2a koło to jest utwiedzone pomieniowo na śednicy d 2 =75 mm, ale może się obacać wokół osi Z Jak pokazano na ysunku 1 zespół jest obciążony ównież ciśnieniem p czynnika oboczego znajdującego się w szczelinie osiowej ha ukształtowanej pomiędzy elementami kopusu (2) i (3) Zespół kół jest pzez to dociskany do kopusu (1) W związku z tym w modelu pokazanym na ysunku 2a powiezchnia czołowa zespołu kół obciążona jest ciśnieniem pi zaś powiezchnia pzeciwległa jest utwiedzona Model numeyczny zespołu kół cykloidalnych wykonano za pomocą systemu ABAQUS vesion 67-5 Licencja tego pogamu o numeze 05UWROCLAW została udostępniona pzez Wocławskie Centum Sieciowo-Supekomputeowe w Politechnice Wocławskiej Do opacowania siatki elementów skończonych pokazanej na ysunku 2b użyto elementu sześciennego typu HEXA, któy jest elementem typowym do twozenia modeli byłowych Siatkę elementów skończonych dla zespołu kół utwozono z ok elementów Elementy utwozyły zays zespołu kół w płaszczyźnie XY W celu zamodelowania gubości zespołu kół utwozono 15 wastw elementów HEXA Wastwy te ozmieszczono co ok 0,7 mm wzdłuż osi OZ aż do uzyskania gubości zespołu kół ównej b=10,4 mm (ys 2a) Element HEXA ma kształt sześcianu i posiada 8 węzłów Liczba węzłów wskazuje, że jest to element piewszego zędu Każdy węzeł elementu HEXA posiada tzy stopnie swobody i są to pzesunięcia względem osi X, Y oaz Z W pzewidywanych miejscach spiętzenia napężeń dokonano zagęszczeń siatki, któe są widoczne na ysunku 2b Miejsca zagęszczeń to styki zębów współpacujących kół po stonie wejściowej (lewa stona modelu na ysunek 2b) oaz ejon owka wpustowego w kole czynnym Mniejszych zagęszczeń dokonano w naożach u podstawy zębów koła wewnętznego Siatka koła zewnętznego składa się z większej ilości elementów ponieważ zdaniem autoów jest ono badziej wytężone System ABAQUS umożliwił także zamodelowanie styku Rys 3 Stan napężeń i odkształceń w płaszczyźnie XY w modelu kół cykloidalnych Obciążenie modelu ciśnieniem p=4 MPa oaz momentem M=7,16 Nm = a, b) - położenie początkowe koła zewnętznego α=-π/z 1, c, d) - położenie koła zewnętznego α=0 Fig 3 Distibution of stess and stain in the XY plane in the model of cycloidal geas Load model pessue p=4 MPa and a toque M =716 Nm a, b) - the stat location of the oute cicle α = -π/z 1, c, d) - the position of the oute cicle α = 0 48

4 powiezchni kół współpacujących za pomocą specjalnego algoytmu chaakteystycznego dla tego systemu Kontakt założono w miejscu styku zębów po stonie wejściowej zespołu kół (lewa część ysunków 2a i 2b) Współczynnik tacia μ dla kontaktu dobano uwzględniając odzaj twozywa oaz waunki panujące w miejscu styku (np duży nacisk) Watość współczynnika tacia μ=04 ustalono na podstawie badań [3] Wyniki analizy numeycznej Na ysunkach 3 i 4 pokazano wyniki badań modelu zespołu kół obciążonych sumaycznym stanem obciążenia tzn ciśnieniem p=4 MPa działającym w komoach wypoowych oaz momentem M=7,16 = Nm oddziaływującym na owek wpustowy Pzedstawiono stan napężeń zedukowanych i odkształceń dla kilku chaakteystycznych położeń koła czynnego W celu lepszego poównania odkształceń pzedstawiono kontu odkształcony widoczny w koloach oaz naniesiono także zaysy kół nieodkształconych naysowany linią ciągłą pogubioną Na ysunkach od 3a do 3d pzedstawiono ozkłady napężeń i odkształceń dla zespołu kół w dwóch początkowych położeniach oboczych Odpowiednio na ysunkach 3a i 3b ozpatzono stan napężeń i odkształceń dla położenia początkowego (α=-π/4) Na ysunku 3a widać, że w kolejnych paach zębów 1 1, 2 2, 3 3 istnieją napężenia (siły międzyzębne), zaś w paach 4 4, 5 5 i 1-7 napężenia nie występują Największe napężenia dla układu kół powstają w położeniu pzedstawionym na ysunku 3a i widoczne są u stopy zęba 1 wchodzącego w zazębienie z głowa zęba 1 Dodatkowo pomiędzy stopą zęba a owkiem wpustowym powstaje mostek napężeń co powoduje, że miejsce to jest najbadziej wytężone w zespole kół Tam też zaejestowano największą watość napężeń dla tego położenia i napężenie to wynosi 33,17 MPa W kolejnych paach zębów 2 2 i 3-3 napężenia (siły) maleją Na ysunkach 3c i 3d pzedstawiono stan napężeń i odkształceń dla kolejnego położenia koła czynnego (α=0) Na ysunku 3c widać, że w kolejnych paach zębów 1 1, 2 2 i 3 3 powstają napężenia (siły) stopniowo malejące zaś pomiędzy zębami 4 4, 5 5, 6 6 i 1 7 napężenia nie występują Napężenie maksymalne nie występuje w styku zębów jak popzednio lecz na bocznej ściance (lewej) owka wpustowego w miejscu pzyłożenia momentu M Watość tego napężenia wynosi ok 26 MPa Stan napężeń można wyjaśnić analizując stan odkształceń pokazany na ysunku 3b Widać na nim, że koło czynne odkształca się w stonę części ssawnej (w lewo) Powoduje to dociskanie się wzajemne zębów 1-1, 2-2 i 3 3 i wywołuje miedzy nimi napężenia (siły) Jednocześnie odsuwane są od siebie 4 4, 5 5, 6 6 i 1 7 Powstają między nimi luzy pomieniowe h Największe luzy powstają pomiędzy zębami w paach 4 4 i 5 5 Z analizy ysunku 3d wynika, że pod wpływem ciśnienia oba koła są pzemieszczane w pzeciwnych kieunkach i defomowane i w wyniku czego pomiędzy zębami 4 4, 5 5,6 6 i 1 7 powstają luzy pomieniowe h Największe luzy powstają pomiędzy zębami 4 4, 5 5 Watość luzu h powstająca w wyniku odkształceń wynosi h =0,0815 mm Kolejne położenia zespołu kół podczas ich pacy pzedstawiono w dalszej części na ysunku 4 Dla układu α=+π widocznym na ysunku 4a maksymalna watość napężeń wynosi 22,85 MPa Watość tą zaejestowano na bocznej pawej ściance owka wpustowego w miejscu, gdzie na koło czynne oddziaływuje moment M za pośednictwem Rys 4 Stan napężeń i odkształceń w płaszczyźnie XY modelu kół cykloidalnych Obciążenie modelu ciśnieniem p=4 MPa oaz momentem M=7,16 Nm = a, b) - położenie koła zewnętznego α=+π, c, d) - położenie koła zewnętznego α=15π Fig 4 Distibution of stess and stain in the XY plane ih the model of cycloidal geas Load model pessue p=4 MPa and a toque M =716 Nm a, b) - the stat location of the oute cicle α = +π, c, d) - the position of the oute cicle α=15π 49

5 wpustu Napężenia (siły) powstają także miejscach styku pa zębów 4-1 i 5-2 a watość tych napężeń maleje W paze zębów 6-3 nie zaejestowano już wzajemnego ich oddziaływania Za takie zachowanie się układu kół odpowiedzialny jest ozkład odkształceń Odkształcenie to powoduje (tak samo jak w położeniach popzednich) unoszenie zęba w lewej dolnej części koła czynnego (tutaj ząb 6 w paze 6-3 ) do góy Efektem tego jest bak styku (kontaktu) w tym miejscu między zębami obu kół Maksymalna watość luzu pomieniowego h dla tego położenia kół (α=+π) zaejestowana została w paze zębów 1-4 (ys 4b) i wynosi h =0,038 mm Watość tego luzu jest tutaj niższa od tych, któe zaejestowano dla innych położeń Taki stan zeczy można wytłumaczyć faktem, że w miaę obotu kół względem siebie zmieniło się także położenie owka wpustowego pzez, któy oddziaływuje moment M Pzejście zęba 1 w położenie dolne spowoduje, że moment M działający w pawo będzie częściowo kompensował odkształcenie tego zęba, któy w wyniku działania ciśnienia p jest pzemieszczany w lewo Dla kolejnego położenia kół α=15p (ys 4c i 4d) zaejestowano dość dużą watość napężeń (nie najwyższą dla układu), któa wynosi 31,54 MPa Watość tę zaejestowano dla pay zębów 2-1 W pozostałych miejscach styku kół watości napężeń są malejące i tak samo jak w położeniach popzednich ma to miejsce na skutek specyficznego ozkładu odkształceń Duża watość pzemieszczenia została zaejestowana dla zębów 1 i 2 w kole czynnym Jednak pzemieszczenie to nie ma wpływu na ozszczelnienie pompy ponieważ ząb 2 jest tutaj dociskany do zęba 1 w kole bienym Rozszczelnienie pompy dla tego położenia (oaz innych) powoduje luz pomieniowy h powstający w części dolnej dla pa zębów 5-4 oaz 6-4 Maksymalną watość luzu pomieniowego h zaejestowano dla pay zębów 5-4 i wynosi h =0,057 mm Należy też zwócić uwagę na ozkład i watość napężeń w położeniach kół α=1,5p i α=-π/z 1 (ys 3a i 4c) Rejestowane tutaj watości napężeń opócz tego, że są stosunkowo duże (33,17 MPa i 31,54 MPa) to jeszcze zwaca uwagę ich nietypowy ozkład W ozkładzie pojawiają się dwa punkty styku Zdaniem autoa wpływ na watość i ozkład napężeń ma geometia zaysu kół Podczas modelowania układu okazało się, że zaysy kół w tym miejscu styku zachodzą na siebie i występuje tutaj intefeencja Intefeencja zaysów powoduje, że system ABAQUS intepetuje taki stan zeczy jako wzost napężeń w tym miejscu Będzie to miało wymieny skutek na pacę obu kół powodując badziej intensywne zużycie się kół w tych miejscach W miaę upływu czasu pacy kół badziej się one dopasują i watość napężeń w tych miejscach obniży się Pojawia się jednak konieczność wpowadzenia koekty zaysu zębów, aby uniknąć dużych watości napężeń dla kół w początkowej fazie ich pacy Zgodnie z pogamem badań analizę odkształceń i napężeń pzepowadzono w zakesie obciążeń ciśnieniem p = 4, 6 i 8 MPa oaz popocjonalnie większym momentem M Wyniki pzedstawiające otzymane watości luzów h i h zapezentowano w a tabeli 1 Analizując tabelę 1 zauważyć można, że ze względu na napężenia w zespole kół cykloidalnych z twozywa POM można obciążać ciśnieniem oboczym do watości p 8 MPa Maksymalna watość napężeń zedukowanych jest w pzybliżeniu ówna σ 60 MPa Zauważa się, także iż luz pomieniowy h i osiowy h a ośnie wpost popocjonalnie do wzostu ciśnienia czynnika oboczego oddziaływującego na zespół kół Dla ganicznego ciśnienia obciążającego p=8 MPa luzy te wynoszą: h =0,164 mm oaz h a =0,036 mm Podsumowanie Zespół kół z odkształcalnego twozywa POM ulega defomacji Koło zewnętzne jest odkształcane i pzemieszczane w kieunku części czynnej natomiast zęby koła wewnętznego w kieunku części bienej W wyniku tych defomacji w ejonie mostka dolnego powstają międzyzębne luzy pomieniowe h Możliwość zastosowania w maszynach geotoowych kół zębatych z twozywa sztucznego POM należy ozpatywać łącznie zaówno z punktu widzenia odkształceń jak i napężeń dopuszczalnych Nie należy dopuścić do tego, aby napężenia w kołach pzekoczyły ganice plastyczności powodując uszkodzenie tych kół Jednocześnie nie należy dopuścić, aby odkształcenia zębów oaz wynikające z tego luzy międzyzębne pomieniowe h oaz luz osiowy h pzekoczyły watości ganiczne pzyjęte a dla danej klasy maszyny hydaulicznej Waunek odkształceń jest badziej istotny niż waunek napężeń Zdaniem autoa maksymalna łączna watość luzów pomieniowego h i osiowego h a nie powinna pzekoczyć watości h max =0,15 mm Powadzone badania wykazały, że koła cykloidalne wykonane z polioksymetylenu POM, pacują popawnie w pompie geotoowej obciążonej ciśnieniem oboczym o watości 1 MPa [1] Analiza numeyczna pzedstawiona w niniejszym atykule pozwala sądzić, że w zespole kół z twozywa POM waunek napężeń jest zachowany w zakesie obciążeń ciśnieniem do ok 8 MPa Pzy tej watości ciśnienia napężenie maksymalne w kołach wynosi ok 66 MPa Ciśnienie p=8 MPa może nie zostać jednak osiągnięte pzez maszynę wskutek luzów wytwozonych tym ciśnieniem Luzy pomieniowe h =0,164 mm oaz luz osiowy h a =0,036 mm będą tak duże, że spowodują utatę szczelności wewnętznej maszyny i waunek odkształceń może nie zostać spełniony W związku z tym istnieje możliwość zastąpienia kół cykloidalnych ze stali kołami z twozywa POM lecz ganica ich obciążalności ciśnieniem powinna być obniżona do watości p=5 6 MPa Aby waunek odkształceń spełnić i zmniejszyć watości luzów należy zastosować twozywa sztuczne o wyższej wytzymałości i (albo) wpowadzić zmiany ozwiązania konstukcyjnego dla zespołu kół cykloidalnych Tab 1 Watości luzu pomieniowego h, osiowego h a i napężeń w zależności od ciśnienia Tab 1 The values of the adial cleaance h and the axial cleaance ha depending on the pessue Ciśnienie obocze p [MPa] Luz pomieniowy h [mm] Luz osiowy h a [mm] Napężenie max s [MPa] 4 0,035-0,082 0,018 33,17 6 0,053-0,123 0,027 49,76 8 0,071-0,164 0,036 66,34 50

6 Liteatua [1] Bednaczyk S, Styczek J, Zienowicz Z, Geoto pumps with plastic geas Hydaulika i Pneumatyka, n 5/2006 [2] Bienacki K, Bednaczyk S, Styczek J, Zastosowanie twozyw sztucznych w budowie maszyn hydaulicznych Międzynaodowa konfeencja naukowo-techniczna Napędy i steowanie hydauliczne i pneumayczne 2007 (st ) Wocław, paździenika 2007 [3] Capanidis D, Badania ślizgowe kompozytów ślizgowych na bazie polioksymetylenu (POM) Tanofom Tibologia N 3/2004 (st 25-33) [4] Paszkowski M, Wieleba W, Wóblewski R, Reseach of adhesion of steel and plastics in the context of thei application in fictional couples Tibologia N 5/2010(233), pages [5] Styczek J, Koła zębate maszyn hydaulicznych Wydawnictwo Politechniki Wocławskiej Wocław 2007 Z cyklu: Sentymentalne wędówki po meandach polskiej myśli techniki góniczej Rozdzielnia nakladu i węgla w okesie budowy piewszych nadkładowych ciągów KTZ Repint Renata S-K 51