18. Reakcje benzenu i jego pochodnych

Transkrypt

1 18. Reakcje benzenu i jego pochodnych 1

2 18.1. Nazewnictwo mono-podstawionych benzenów nazwa podstawnika - przedrostek przed słowem benzen wiele nazw zwyczajowych (pokazane wybrane związki) pierścień benzenowy w roli podstawnika metylenofenyl w roli podstawnika 2

3 18.2. Elektrofilowe podstawienie aromatyczne (S E Ar) wymiana protonu (H+) reagent, z którego zostaje wygenerowany elektrofil elektrofil sp 2 sp 3 aromatyczny produkt podstawienia protonu (H + ) jest trwalszy termodynamiczne nukleofil pełni rolę zasady odrywa proton od at. C(sp 3 ) hipotetyczny produkt addycji niearomatyczny, mniej trwały termodynamicznie 3

4 S E Ar mechanizm reakcji 2 E H Energia poten ncjalna 4

5 Powszechnie stosowane reakcje S E Ar Fluorowanie w reakcji S E Ar zachodzi gwałtownie trudna kontrola reakcji at. F wstawia się w reakcji soli diazoniowych (Ar-N 2+ ) (uwaga: to nie jest reakcja S E Ar) 5

6 18.3. S E Ar halogenowanie wytworzenie elektrofila (X = Cl, Br) podstawienie w praktyce stosuje się Fe, ze względu na higroskopijność FeX 3 2 Fe + 3 X 2 2 FeX 3 wytworzenie elektrofila podczas jodowania 6

7 18.4. S E Ar nitrowanie W praktyce: mieszanina stęż. HNO 3 i stęż. H 2 SO 4 tzw. mieszanina nitrująca wytworzenie elektrofila kationu nitroniowego (NO 2+ ) HNO 3 (słabszy kwas) pełni rolę zasady (formalnie) protonowanie HNO 3 sprzyja wytworzeniu NO 2 + bez dodatku H 2 SO 4 nitrowanie zachodzi wolno kation nitroniowy podstawienie 7

8 18.5. S E Ar sulfonowanie wytworzenie elektrofila podstawienie 8

9 S E Ar sulfonowanie, odwracalność reakcji sulfonowanie de-sulfonowanie sulfonowanie jest stosowane w praktyce jako zabezpieczenie określonej pozycji w pierścieniu benzenowym 9

10 18.6. S E Ar acylowanie Friedela-Craftsa wytworzenie kationu acyliowego (elektrofila w wiekszości zbadanych reakcjach acylowania) podstawienie występowanie produktu w postaci kompleksu z AlCl 3 ma konsekwencje w praktyce 10

11 S E Ar acylowanie Friedela-Craftsa, praktyka Konsekwencje w praktyce tworzenia kompleksów R(O)Cl-AlCl 3 i keton-alcl 3 : 1. konieczność użycia R(O)Cl i AlCl 3 w odpowiedniej proporcji molowej 2. konieczność rozkładu kompleksu keton-alcl 3 w celu wydzielenia produktu reakcji (ketonu) 11

12 S E Ar acylowanie Friedela-Craftsa, stosowanie bezwodników kwasowych wytworzenie kationu acyliowego bezwodniki kwasowe mniej reaktywne niż chlorki kwasowe cykliczne bezwodniki kwasowe są stosowane do syntezy kwasów oksokarboksylowych podstawienie (jak w przypadku użycia chlorku kwasowego) konsekwencje w praktyce użycia (RCO) 2 O:

13 18.7. S E Ar alkilowanie Friedela-Craftsa wytworzenie elektrofila (karbokationu alkilowego) karbokation może ulec przegrupowaniu (jak w innych poznanych reakcjach) najpoważniejsza (nie jedyna) wada metody podstawienie odtwarza się katalizator nie jest wiązany przez produkt (jak w acylowaniu) może być stosowany w ilości katalitycznej (zaleta metody) 13

14 18.8. S E Ar rada na przegrupowanie karbokationu w alkilowaniu Friedela-Craftsa produkt spodziewany produkt główny (lub jedyny) przyczyna niepowodzenia sposób na otrzymanie spodziewanego związku warunki redukcji redukcja Wolffa-Kiżnera NH 2 NH 2 /OH /DT lub redukcja Clemmensena Zn(Hg)/HCl/DT 14

15 Dobór warunków redukcji ketonu alkilowo-arylowego grupy funkcyjne wrażliwe na warunki redukujące też mogą ulegać przemianie CO 2 R, CHO, NO 2, C=C modyfikacja Huanga-Minlona: NH 2 NH 2 /OH-(CH 2 ) 2 -OH/DT t-buok/dmso/temp. pok. 15

16 Wady Alkilowanie i acylowanie Friedela-Craftsa, zestawienie wad i zalet Alkilowanie Friedela-Craftsa 1. Przegrupowanie karbokationu alkilowego (elektrofila) 2. Polialkilowanie - grupa alkilowa ma charakter elektronodonorowy - wprowadzenie pierwszej grupy alkilowej zwiększa podatność pierścienia benzenowego na dalsze podstawienie elektrofilowe; polialkilowanie ogranicza stosowanie dużego nadmiaru benzenu w stosunku do RCl 3. Reakcji ulegają tylko pochodne benzenu z podstawnikami: -R alkil; -OR alkoksyl X halogen (-Cl, -Br, -F) Zalety 1. Stosowanie kwasu Lewisa w małej ilości Wady Zalety Acylowanie Friedela-Craftsa 1. Stosowanie kwasu Lewisa w ilości ponadstechiometrycznej 2. Niemożność syntezy aldehydu benzoesowego (chlorek formylu nie istnieje), syntezę trzeba wykonać w innych warunkach (patrz pkt 18.10) 3. Reakcji ulegają tylko pochodne benzenu z podstawnikami: -R alkil -OR alkoksyl X halogen (-Cl, -Br, -F) 1. Brak przegrupowania kationu acyliowego (elektrofila) 2. Brak poliacylowania - grupa acylowy ma charakter elektronoakceptorowy - wprowadzenie pierwszej grupy acylowej zmniejsza podatność pierścienia benzenowego na dalsze podstawienie elektrofilowe 3. Możliwość redukcji ketonów alkilowo-arylowych do odpowiednich alkilobenzenów (niedostępnych przez alkilowanie F.-C. z powodu przegrupowania karbokationu) (pokazana w pkt 18.8 i 18.1, ale patrz też pkt 18.11) 16

17 Reakcja Gattermana-Kocha - formylowanie pierścienia benzenowego równomolowa mieszanina metoda ograniczona do benzenu i alkilobenzenów 17

18 Nazewnictwo di- i polipodstawionych pochodnych benzenu dipodstawienie o-, m-, p- tylko (!) w piśmie orto (o) 2 R 1 2 orto (o) polipodstawienie poli liczba R = 3-6 dipodstawienie meta (m) 3 R' 4 3 para (p) meta (m) R = R numeracja i kolejność zgodna z alfabetem nazwa zwyczajowa zw. monopodst. podstawą nazwy ale pochodne toluenu, to podstawione metylobenzeny 1 2 Br Br 1,2-dibromobenzen orto-dibromobenzen 2 1 CH 3 Br 1-bromometylobenzen orto-bromometylobenzen polipodstawienie jak najniższe lokanty, kolejność nazw podstawników - alfabetyczna 18

19 Względna reaktywność benzenu i jego pochodnych w S E Ar benzen przeważa efekt wzbogacania (zasada nie obowiązuje, kiedy Z = F, Cl, Br, I) obydwa efekty się sumują 19

20 Względna reaktywność benzenu i jego pochodnych w S E Ar, przykłady 20

21 Względna reaktywność benzenu i jego pochodnych w S E Ar, zestawienie podstawniki aktywujące na S E Ar benzen podstawnik aktywacja efekt kierujący silna średnia słaba orto, para podstawniki deaktywujące na S E Ar podstawnik deaktywacja słaba średnia silna efekt kierujący orto, para meta 21

22 Efekt kierujący podstawnika w S E Ar, grupa alkoksylowa rozkład ładunków podstawienie: orto para meta 22

23 Efekt kierujący podstawnika w S E Ar, grupa nitrowa rozkład ładunków podstawienie: meta orto para 23

24 Efekt kierujący podstawnika w S E Ar, przykłady 24

25 Efekt kierujący podstawnika w S E Ar, przykłady aktywniejszy pierścień O O NO 2 O HNO 3 H 2 SO 4 O + O O NO 2 O HNO 3 H 2 SO 4 O 2 N O H 3 C O H 3 C O OCH 3 OCH 3 NO 2 NO 2 O Br 2, Fe Br O H 3 C H 3 C 25

26 Efekt kierujący podstawnika w S E Ar, proporcja molowa produktów HNO 3 H 2 SO NO podstawniki kierujące pozycję orto i para im podstawnik bardziej rozbudowany przestrzennie, tym większe zatłoczenie steryczne w pozycji orto NO 2 61% 39% tym większa skłonność podstawnika do kierowania w pozycję para HNO 3 H 2 SO NO NO 2 50% 50% HNO 3 H 2 SO NO NO 2 18% 82% 26

27 Efekt kierujący podstawnika w S E Ar, synteza trójpodstawionych benzenów podstawniki tego samego rodzaju (kierują w takie same pozycje) efekt kierujący - zgodny efekt kierujący - niezgodny ** CH 3 CH HNO 3 3 ** H 2 SO 4 ** CH 3 CH 3 NO 2 podstawniki różnego rodzaju (nie kierują w takie same pozycje) efekt kierujący - zgodny efekt kierujący - niezgodny CH 3 CH HNO 3 3 H ** ** 2 SO 4 NO 2 NO 2 NO 2 27

28 Nukleofilowe podstawienie aromatyczne (S N Ar) wymiana halogenu Podstawienie halogenu (ale nie tylko) wiązanego z aromatycznym at. C(sp 2 ) umożliwia obecność podstawnika silnie elektronoakceptorowego (co najmniej jednego) w pozycji orto i/lub para do grupy odchodzącej 28

29 S N Ar reakcja addycji-eliminacji, a reakcja eliminacji-addycji reakcja addycji-eliminacji eliminacja addycja reakcja eliminacji-addycji Podstawienie halogenu wiązanego z aromatycznym at. C(sp 2 ) w nieobecności podstawnika silnie elektronoakceptorowego w pozycji orto i/lub para do grupy odchodzącej eliminacja addycja 29

30 Reakcje pochodnych benzenu, zachodzące w łańcuchu bocznym 30

31 Materiały uzupełniające, przypomnienia 31

32 S E Ar reagenty i elektrofile, podsumowanie halogenowanie Reakcja S E Ar Reagenty Elektrofil chlorowanie Cl 2, Fe Cl + bromowanie Br 2, Fe Br + jodowanie I 2, HNO 3 lub I 2, H 2 O 2 /H 2 SO 4 I + nitrowanie HNO 3 st., H 2 SO 4 st. sulfonowanie H 2 SO 4 st. lub oleum SO 3 NO 2+ (kation nitroniowy) acylowanie Friedela-Craftsa RC(O)Cl, AlCl 3 lub (RCO) 2 O), AlCl 3 kation acyliowy alkilowanie Friedela-Craftsa RX, AlCl 3 R + (karbokation) formylowanie Gattermana- Kocha CO/HCl, AlCl 3 kation formylowy 32

33 Sposoby otrzymania alkilobenzenów, alternatywne do alkilowania F.-C. przypomnienie reakcja Suzuki reakcja z udziałem R 2 CuLi 33

34 Wpływ podstawnika w pierścieniu benzenowym na kwasowość zw. organicznych, kwasy karboksylowe Podstawniki elektronoakceptorowe w pozycjach orto i para w stosunku do grupy karboksylowej zwiększają kwasowość aromatycznych kwasów karboksylowych. Podstawniki elektronodonorowe w pozycjach orto i para w stosunku do grupy karboksylowej zmniejszają kwasowość aromatycznych kwasów karboksylowych. Prawie wszystkie podstawniki w położeniu orto wywierają taki sam wpływ (wyjątkowo duży) - zwiększają kwasowość, niezależnie od skłonności do przyciągania lub uwalniania elektronów. 34

35 Wpływ podstawnika w pierścieniu benzenowym na kwasowość zw. organicznych, fenole Podstawniki elektronoakceptorowe w pozycjach orto i para w stosunku do grupy hydroksylowej zwiększają kwasowość fenoli. Podstawniki elektronodonorowe w pozycjach orto i para w stosunku do grupy hydroksylowej zmniejszają kwasowość fenoli. Ta prawidłowość jest nie zawsze spełniona w przypadku podstawników elektronodonorowych w pozycji meta. 35

36 Wpływ podstawnika w pierścieniu benzenowym na kwasowość zw. organicznych, aminy aromatyczne Aminy aromatyczne są słabszymi zasadami od amin alifatycznych tej samej rzędowości. Podstawniki elektronoakceptorowe w pozycjach orto i para względem grupy aminowej obniżają zasadowość amin aromatycznych. Podstawniki elektronodonorowe w pozycjach orto i para względem grupy aminowej zwiększają zasadowość amin aromatycznych. 36