Skrobacki, Andrzej Dr med. Stanisław Flis ( ) : in memoriam! Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1,

Transkrypt

1 Skrobacki, Andrzej Dr med. Stanisław Flis ( ) : in memoriam! Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1,

2 N E K R O L O G I Andrzej Skrobacki DR MED. STANISŁAW FLIS ( ) IN MEMORIAM! chorążych Sanitarnych Rezerwy pracował jaki nisława w Warszawie, a od grudnia 1935 roku) W dniu 6 października 1976 roku zmarł dr Stanisław Flis, organizator służby żdrowia w województwie olsztyńskim, pierwszy dyrektor i wieloletni ordynator Szpitala PKP, działacz towarzystw lekarskich i społecznych, autor wielu prac naukowych z zakresu chorób wewnętrznych, historii medycyny, etnografii i antropologii, członek kolegium redakcyjnego Komunikatów Mazursko-Warmińskich, bibliograf. Należał do odchodzącego już pokolenia1lekarzy polskich, którzy wiedzę medyczną łączyli z rozległymi horyzontami humanistycznymi, a pracę naukową traktowali jako obowiązek społeczny. Był lekarzem z powołania i historykiem medycyny z pasji; właśnie w tej gałęzi wiedzy lekarskiej upatrywał ważki składnik kultury osobistej lekarza i jego poglądu na świat. Był przeświadczony, że bez znajomości dziejów sztuki i wiedzy medycznej nie można w ogóle mówić o pełnym wykształceniu lekarskim 1. Lekarz-humanista, w pełnym tego słowa znaczeniu, człowiek niezwykle skromny i pracowity, obdarzony ogromnym entuzjazmem dla wiedzy. Urodził się w Bocheniu w powiecie łowickim w rodzinie rolnika Andrzeja i Marianny z domu Kret 26 listopada 1902 roku. Udokumentowana genealogia rodziny Flisów sięga XVIII wieku. Wcześnie osierocony przez rodziców zdany był na własne siły i talenty. Nauki początkowe pobierał w szkole bocheńskiej, a wykształcenie średnie otrzymał w gimnazjum łowickim im. ks. Józefa Poniatowskiego. Brał udział w kampanii wojennej w szeregach 201 ochotniczego pułku piechoty. Złożywszy egzamin dojrzałości, wstąpił na Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego, który ukończył 22 grudnia 1928 roku zdobywając tytuł doktora wszechnauk lekarskich. Po odbyciu służby wojskowej w Szkole Podąsystent w szpitalu św. Stao wybuchu II wojny świato 1 J. M a c h a ls k i, W s p o m n ie n ie p o śm ie rtn e o pro f. dr. m e d. J e r z y m R u tk o w s k im, A r c h iw u m H is to rii M e d y c y n y, t. 37, 1974, z. 2, s K om unikaty M azursko-w arm ińskie, 1977, nr 1 (135)

3 130 Nekrologi wej, jako starszy asystent, pełnił obowiązki adiunkta w Klinice Chorób Wewnętrznych znakomitego diagnosty prof. Władysława Filińskiego, mieszczącej się podówczas w szpitalu św. Ducha. Wtedy już ujawnił swoje predyspozycje do pracy naukowej, choć pierwsze artykuły o treści popularnej publikował w czasach studenckich. Plonem pracy w szpitalach warszawskich było wiele rozpraw i doniesień kazuistycznych z dziedziny chorób zakaźnych i medycyny wewnętrznej, z których przede wszystkim należy wymienić artykuł napisany wspólnie z Gabrielem Nowosadko o krwinkach białych w durzę brzusznym. Materiał oparty na 313 przypadkach chorobowych stanowił znaczny postęp w poznaniu hematologii tego schorzenia. Z innych prac na uwagę zasługują Przyczynki do zjawisk wstrząsowych w leczeniu surowicami oraz W sprawie postaci aglutynacji w odczynie Widala. Ta ostatnia praca, napisana wspólnie z Janem Rosenbergiem, ukazała się rówńież w języku francuskim. Warto też podkreślić, że współautorką pracy o przepuklinie przeponowej była Maria Werkenthin, jedna z najlepszych polskich lekarek-rentgenologów. Kontakt z czołowymi klinicystami, doskonałe przygotowanie facho\ve zaowocują później w powojennej, samodzielnej pracy zawodowej. Działalność naukowa przyniosła Mu w 1936 roku nagrodę Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego. Niestety, wybuch II wojny światowej przerwał brutalnie świetnie zapowiadającą się karierę młodego lekarza i pracę habilitacyjną poświęconą anałopłytkowości samoistnej. W czasie okupacji niemieckiej dr Flis pracował jako lekarz w Miejskiej Pomocy Lekarskiej Wydziału Szpitalnictwa miasta Warszawy oraz w Przychodni Przeciwgruźliczej V Ośrodka Zdrowia. Udzielał się też w Radzie Głównej Opiekuńczej. Był członkiem podziemnego ruchu oporu, najpierw w Konfederacji Narodu, a następnie w Wojskowej Służbie Ochrony Powstania (jako lekarz batalionu Armii Krajowej por. Dzika ). Wybuch powstania warszawskiego zastał go daleko od stolicy. Nie mogąc przedrzeć się na swój posterunek, wrócił do Bochenia i tam współpracował z oddziałami Armii Krajowej. Redagował gazetkę podziemną, najpierw Echo Nadbzurzańskie a potem Głos Łowicki, których był i redaktorem i kolporterem. Mieszkańcom podłowickich wsi gazetki te przynosiły informacje o wydarzeniach wojennych, krzepiły i dodawały ducha; zawierały także artykuły o treści społecznej i kulturalnej. Akcja była jedną z wielu, choć mało jeszcze dzisiaj poznaną, formą walki podziemnej polskich lekarzy. Z chwilą oswobodzenia Warszawy rozpoczął się nowy etap w życiu i pracy tego lekarza. Po stracie spalonego przez Niemców mieszkania, postanowił opuścić stolicę. Na wieść o pierwszym zaciągu ochotników do odbudowy ziem odzyskanych wyjechał do Olsztyna, gdzie jako czwarty z kolei lekarz polski osiedlił się 24 marca 1945 roku. Wkrótce objął stanowisko dyrektora Szpitala Kolejowego PKP, które piastował przez 24 lata, aż do chwili przejścia na emeryturę 1 lutego 1969 roku. Rzadki to przypadek tak długoletniej pracy na jednym stanowisku w złożonych i skomplikowanych powojennych czasach! ]W szpitalu PKP dr Flis zorganizował oddział wewnętrzny i przez wiele lat był jego ordynatorem. Pracował w latach, które były niezwykle trudne dla powojennej służby zdrowia w Olsztynie. Praca absorbowała lekarzy bez reszty, nie pozostawiając zbyt wiele czasu do własnej dyspozycji. Zaledwie kilku

4 Nekrologi 131 osiadłych pracowników służby zdrowia mogło podołać nawałowi zajęć, brak było przedstawicieli rzadkich specjalności, jak: okulistów, rentgenologów, psychiatrów i innych. W tej sytuacji wszystkie obowiązki spadały na lekarzy ogólnych. Mimo trudnych warunków, niedostatku i głodu, zajęć administracyjnych i' społecznych (jak np. bezinteresowna praca w Pogotowiu Ratunkowym czy wyjazdy na wieś w ramach tzw. białych niedziel) dr Flis nie zrezygnował z podjęcia pracy naukowej i zorganizowania warsztatu twórczego. Nie tylko sam pisał, ale gorliwie zachęcał innych do badań naukowych. W ten sposób stał się prekursorem życia naukowego w słabo kontaktującym się pod tym względem z resztą kraju Olsztynie. Z jego inicjatywy powołano do życia pierwsze na tych ziemiach towarzystwo lekarskie, które w ramach Podsekcji Naukowej przy Sekcji Lekarskiej Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia rozpoczęło swoją owocną działalność w 1949 roku. Działalność Podsekcji, której przewodniczącym był dr Flis, trwała zaledwie trzy lata, ale stała się później zalążkiem Olsztyńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Zanim jednak społeczność lekarska przystąpiła do zorganizowania się, dr Flis był już autorem kilku prac i doniesień naukowych. Jego pierwszą powojenną pozycję piśmienniczą i pierwszą z Ołsztyńskiego(!) odnotowała Polska Bibliografia Lekarska z 1947 roku pod numerem 433. Było to sprawozdanie z dotychczasowej działalności szpitala kolejowego w Olsztynie, opublikowane w Lekarzu Kolejowym. W ślad za tą pracą pojawiły się następne, chociaż zainteresowania naukowe dr. Flisa przesunęły się wyraźnie' w kierunku historii medycyny i historii Warmii i Mazur. Szczególnie żywe zainteresowanie dr. Flisa wzbudziła postać lekarza z najbardziej odległego zakątka ziemi, z Fromborka Mikołaja Kopernika. Opracowane przez niego artykuły o Astronomie-Lekarzu były pierwszymi powojennymi próbami przywrócenia pamięci społecznej tej znakomitej w historii nauki polskiej sylwetki. W poszukiwaniu śladów polskości ziemi warmińskiej, aby na ziemi odzyskanej po wieku niewoli przywrócić ciągłość tradycji polskiej i zaszczepić ludziom poczucie swojszczyzny, dr Flis podjął wkrótce żmudne poszukiwania napisów polskich na nagrobkach cmentarnych w Olsztynie i jego bliższej i dalszej okolicy. Później zainteresowania te przeniesie na ziemię babimojską i złotowską. Tropienie polskich śladów pochłonęło go tak bardzo, że zaniechał myśli o lepszej stabilizacji materialnej. Za to dzięki Niemu zachował się osiemnastowieczny raptularz chłopski z podolsztyńskiego Gietrzwałdu jedna z wielu zdobyczy lekarza ze smętkowego tropu... W roku 1960 ukazała się drukiem obszerna monografia Dżuma na Mazurach i Warmii w latach , pierwsza publikacja tego typu w języku polskim, poświęcona epidemii tej niegdyś groźnej na ziemiach polskich choroby. Wprawdzie wcześniej już wybitny historyk medycyny Franciszek Giedroyć w rozprawie pod tytułem Mór w Polsce w wiekach ubiegłych poświęcił jej wiele miejsca, ale całkowicie pominął w niej ziemię mazurską, a o Warmii zaledwie wspomniał. Monografia, którą trudno pominąć pisząc jakikolwiek rozdział o przeszłości Warmii i Mazur, uzupełniła dotkliwą, pozostawioną przez Giedroycia lukę. Podobną rangę mają prace poświęcone wybitnemu lekarzowi mazurskiemu z XVIII wieku Maciejowi Ernestowi Boreckiemu (Boretiusowi). 9*

5 132 Nekrologi Pięćsetletnia rocznica urodzin Mikołaja Kopernika dała lekarzowi asumpt do napisania nowych o nim prac. Zdobyły sobie one powszechny rozgłos i uznanie. Szczególnie żywy oddźwięk wzbudziła w świecie lekarskim nowa hipoteza o przyczynie śmierci Wielkiego Astronoma. Według niej Kopernik zmarł nie z powodu wylewu krwi do mózgu, jak głosi przekaz, lecz na skutek zakrzepu jednej z tętnic lewej półkuli mózgowia. Przedruk niektórych artykułów kopernikowskich ukazał się w czasopismach przeznaczonych dla zagranicy. Były one jednym z głównych powodów przyznania Autorowi tytułu honorowego członka Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny. Godność tę wręczono Mu podczas uroczystej sesji naukowej, jaka odbyła się w Olsztynie 9 września 1973 roku. Była ona nagrodą za wieloletni trud badawczy i temperament historyczny. Wzmiankowanym pracom towarzyszyły recenzje, streszczenia, artykuły popularno-naukowe, a także cenne pozycje bibliograficzne. Pracę nad bibliografiami czy to Komunikatów Mazursko-Warmińskich, czy Rocznika Olsztyńskiego wykonywał z zamiłowaniem, traktując je jako część obowiązków autorskich. Wzbogaciły one znacznie profil wydawniczy obu czasopism. Po nawiązaniu bliższej współpracy z redaktorem Komunikatów Mazursko-Warmińskich, Emilią Sukertową-Biedrawiną w 1957 roku dr Flis stał się niezbędnym pomocnikiem i wszedł na stałe do komitetu redakcyjnego. Godność członka redakcji nie była dla Niego li tylko funkcją honorową, gdyż jak czytamy w okolicznościowym piśmie gratulacyjnym, nadesłanym z okazji 40-lecia pracy lekarskiej dr. Flisa, «Komunikaty» zawsze mogły liczyć na Jego pomoc i radę, na sumienną i szybką adiustację, korekty, na dokładnie opracowane indeksy. Oddzielnym rozdziałem zainteresowań etnograficznych lekarza były dzieje i folklor jego rodzinnej wsi Bochenia. Być może inspiratorem do zajęcia się przeszłością podłowickiej wsi i jej mieszkańców była postać wielkiego ziomka Adama z Bochenia, zwanego również Adamem z Łowicza, znakomitego lekarza, przedstawiciela renesansowej myśli humanistycznej i profesora Wydziału Lekarskiego Akademii Krakowskiej. Obfite.materiały i źródła bio- i bibliograficzne do historii Bochenia znajdują się jeszcze, podobne jak wiele innych prac tego naukowca, w maszynopisach. Należy wyrazić nadzieję, iż znajdą się one w druku, zwłaszcza Słownik biograficzny lekarzy Warmii i Mazur, Inwentaryzacje dawnych napisów polskich na Babimojszczyźnie, Zapiski inowrocławskie i pełne uroku wspomnienia z lat szkolnych. Przytoczone tu prace są miarą zainteresowań i pracowitości tego lekarza, zwłaszcza pod koniec życia, podkreślając niejako trafność słów przypisywanych Diogenesowi, że zbliżając się do mety, trzeba przyspieszyć kroku. Ale praca zawodowa i naukowa nie wypełniała jeszcze w pełni Jego życia. Był członkiem Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, honorowym przewodniczącym Olsztyńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny, przez wiele lat pełnił obowiązki członka zarządu oddziałów: Polskiego Towarzystwa Lekarskiego oraz Towarzystwa Internistów Polskich. Był także jednym z założycieli i pierwszym prezesem Towarzystwa Miłośników Olsztyna (przez dwie kadencje) a następnie jego członkiem honorowym. Aktywnie pracował w Polskim Towarzystwie Historycznym, pełniąc przez wiele lat funkcję przewodniczącego Komisji Rewizyjnej Oddziału w Olsztynie.

6 Nekrologi 133 Jako człowiek oddany otoczeniu i ziemi, na której przyszło mu żyć i działać, przejęty myślą o wzbogaceniu jej w pierwiastki polskie, nie mógł przejść obojętnie obok faktu przypadkowego odnalezienia w okolicach Braniewa zabytkowego starodruku. Wiedziony instynktem badacza dołożył wiele starań, aby ta niezwykła rzadkość (jak się później okazało inkunabuł medyczny ze zbiorów Mikołaja Kopernika, jedyny egzemplarz z biblioteki Astronoma w Polsce) zdobyła godne sobie miejsce na zamku olsztyńskim w Muzeum Warmii i Mazùr. Uhonorowano go za to medalem ofiarowanym w 25-lecie muzealnictwa polskiego na Warmii i Mazurach, z wygrawerowanym nań napisem: Dr. Stanisławowi Flisowi w podzięce za wzbogacenie zbiorów Muzeum Mazurskiego. Z innych medali, którymi był odznaczony, wymienić należy: Za zasługi dla humanistyki olsztyńskiej, przyznany Mu przez Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, medal Prezydenta Miasta i Towarzystwa Miłośników Olsztyna z okazji XXX rocznicy wyzwolenia miasta oraz medal przyznany przez Społeczny Ruch Kulturalny Warmii i Mazur, Kujaw i Pomorza w 500 rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika. Niezwykły i rzadki, jak na lekarza, dowód wszechstronnej działalności! Uzupełniają ją dyplomy honorowe oraz akt szczególnie wyróżniający: wpis do Księgi Zasłużonych dla miasta Olsztyna z 22 lipca 1974 roku. Ponadto za wzorowe wypełnianie obowiązków zawodowych i społecznych dr Flis otrzymał Brązowy i Złoty Krzyż Zasługi (1946, 1954), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1961), medale dziesięciolecia i trzydziestolecia Polski Ludowej (1955, 1974), odznakę Zasłużonym dla Warmii i Mazur (1960), Przodujący Kolejarz (1960), Za wzorową pracę w Służbie Zdrowia (1969), honorową odznakę Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Pojezierze (1966), pięćdziesięciolecia Polskiego Czerwonego Krzyża (1969), Towarzystwa Przyjaciół Łowicza i Ziemi Łowickiej (1974), Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, Polskiego Towarzystwa Lekarskiego i inne. Odszedł od nas Człowiek, o którym powiedziano, że dawał niezliczone dowody autentycznej pasji poznania, ogromnej sumienności i uczciwości wewnętrznej, wzruszającej bezinteresowności i gotowości do współdziałania. Przejawiała się w tym Jego mądra i dojrzała miłość ludzi i wszystkiego co ludzkie, co przydatne krajowi i społeczeństwu. Powiedziano o Nim: odszedł najlepszy przyjaciel chorych, «mocno dobry doktor», powiedziano też, że każdy następny rok dodawać będzie blasku tej szlachetnej postaci. I tak będzie. B IB L IO G R A F IA P R A C D R. S T A N IS Ł A W A F L IS A P o ls k a w ie ś g o ściła u c z o n y c h z a g ra n ic z n y c h. (P se u d.) S t. B o le c h a. W ola L u d u n r 38: 23 IX. 2. Z p o b y tu gości z a g r a n ic z n y c h w B o c h c - n iu. (P se u d.) S t. B o le c h a. Ł o w ic za n in n r 36: 7 IX s T y to ń i w p ły w p a le n ia je g o n a o rg a n iz m c z ło w ie k a. (P se u d.) S t. B o le c h a. Łowiczetn in n r 34, 35, 37, O ty to n iu i w p ły w ie p a le n ia n a o rg a n iz m lu d z k i. (P se u d.) S t. B o le c h a. G łos K u p c ó w C h rześcija n n r P r a c a k u ltu ra ln o -o ś w ia to w a w B o c h e n lu. (K ry p t.) D r S t. F. Ł o w ic za n in n r 9: 1 III. 6. S ta n c z y te ln ic tw a g a z e t w B o c h e n iu (w r. 1929). (K ry p t.). D r S t. F. Ł o w ic za n in n r 6: 3 VI. 7. z B o c h e n ia. (K ry p t.). S t. F. Ł o w ic za n in n r 31: 3 V III s. 4.

7 134 Nekrologi 8. Z K się g i P a m ią tk o w e j B o c h e n ia. (K ry p t.) D r S t. F. Ł o w ic za n in n r 34: 23 V III s U. P r z y p a d e k n ie d o k rw is to ś c i ty p u z ło śliw e g o n a tle g ru ź lic y. M e d y c y n a n r 3 s O d b itk a ss P r z y p a d e k ro p n o -z g o rz e lin o w e g o z a p a le n ia p r z e ły k u, ta r c z y c y i o to c z e n ia w s k u t e k u w ię z g n ię c ia c ia ła o b ce g o. M e d y c y n a n r 16 s P r z y p a d e k z w ę ż e n ia u jś c ia tę tn ic y g łó w - n e j. M e d y c y n a s K r w in k i b ia łe w d u rz ę b rz u s z n y m. (W sp ó ła u to r:) d r G-' N o w o sa d k o. M e d y c y n a n r 6 s O d b itk a ss. 15, n ib. 1, ta b l P r z y p a d e k p o s o c z n ic y e n te r o k o k o w e j. M e d y c y n a n r 6 s P r z y p a d e k z a p a le n ia j ą d r a i n a ją d r z a w p rz e b ie g u d u r u b rz u sz n e g o. M e d y c y n a n r 24 s O d b itk a ss P r z y p a d e k z a p a le n ia o trz e w n e j z p rz e d z iu ra w ie n ia w o r e c z k a żó łc io w eg o w p r z e b ie g u d u r u b rz u sz n e g o. (W sp ó ła u to r:) d r K. C h o d k o w sk i. M e d y c y n a n r 13 s P r z y p a d e k zg o rz e li p łu c. M e d y c y n a n r 24 S W s p r a w ie p o s ta c i a g lu ty n a c ji w o d c z y n ie W id a la. (W s p ó ła u to r:) d r J. R o s e n b e rg. M e d y c y n a D ośw iadczalna i S p o łec zn a z. 3/4 s O d b itk a ss. 5, n lb. l, ta b l L a f o r m e d e l a g g lu tin a tio n e t r e v o lu tio n d e la f iè v r e ty p h o id e. (W sp ó ła u to r:) j. R o s e n b e rg. C o m p te s R e n d u s d es Séances d e la S ociété d e B iologie t. 107 s (?). O d b itk a ss. 3, n lb. 1, ta b l D r u g i p r z y p a d e k z a p a le n ia n a ją d r z a w p rz e b ie g u d u r u b rz u sz n e g o. M e d y c y n a n r 10 s P r z y p a d e k p a n m y e lo p h th is is u d z ie c k a. N o w in y L e k a rsk ie n r 6 s O d b itk a ss. 11, n lb. 1, ta b l P r z y p a d e k z a p a le n ia o p łu c n e j m ię d z y p ła - to w e g o. M e d y c y n a n r 15 s P r z e p u k lin a p rz e p o n o w a. (W sp ó ła u to r:) M. W e rk e n th in. G ruźlica n r 4 s O d b itk a ss. 12, ry c P rz y c z y n e k do h e m a to lo g ii d u r u b rz u s z n e g o. M e d y c y n a n r 16 s O d b itk a ss P r z y p a d e k w ło ś n ic y z e z m ia n a m i w m ię ś n iu se r c o w y m. M e d y c y n a n r 1 s P r z y p a d e k zg o rz e li p o w ie k w p rz e b ie g u d u r u b rz u sz n e g o. M e d y c y n a nv 3 s O d b itk a ss Z k a z u is ty k i g ru ź lic y g ru c z o łó w w n ę k o w y c h. M e d y c y n a n r 13 s P rz e to k a o s k rz e lo w o -p r z e ły k o w a. (W spóła u to r :) Z. K a m ie ń s k a. M e d y c y n a n r 13 s O d b itk a ss P r z y c z y n k i do 2 ja w is k w s trz ą s o w y c h w le c z e n iu s u ro w ic a m i. M e d y c y n a n r 4 s O d b itk a ss. 4, n lb P r z y p a d e k n ie z w y k łe j u rik e rtiii p o k a r m o w e j. M e d y c y n a n r 22 s P r z y p a d e k z a p a le n ia p łu c ś ro d k o w e g o. > (W sp ó ła u to r:) K. Ł a n ie w s k a. M e d y c y n a n r 8 s o k ą p ie la c h sło n e c z n o -p o w ie tr z n y c h słó w k ilk a. (K ry p to n im :) D r S t. F. O rlę n r P r z y p a d e k w s p ó łis tn ie n ia r a k a p ę c h e rz y k a żó łc io w eg o i p o lip a ż o łą d k a. (W sp ó ła u to r:) J. S te in. M e d y c y n a n r 2 s O d b itk a ss. 3, n lb R o p n ie m n o g ie p łu c a. M e d y c y n a n r 20 s P r z y p a d e k s a m o is tn e j o d m y śró d p ie r s io - w e j i p o d s k ó rn e j w p rz e b ie g u g ru ź lic y p łu c. M e d y c y n a n r 3 s O d b itk a ss. 3, n lb. l. 35. P r z y p a d e k tz w. lin itis p la s tic a. M e d y c y n a n r 18 s O d b itk a ss. 3, n lb K o śc ió ł w B r u n s w a łd z ie z a b y te k p o l sk o ści n a W a rm ii, ż y c ie O lszty ń sk ie R. 1 n r 171 s S p ra w o z d a n ie z d o ty c h c z a s o w e j d z ia ła l n o ści S z p ita la P K P w O lsz ty n ie. L e k a r z K o le jo w y R. 12 n r 1/2 s S z c z e p ie n ia B C G c h r o n ią p rz e d g ru ź lic ą, Ż y c ie O ls z ty ń s k ie R. 1 n r 238 s W s p r a w ie z im n ic y w p o rz e z im o w e j. L e k a r z K o le jo w y R. 13 n r 3/4 s O d b itk a ss W ie ś w a r m iń s k a u c z c iła p a m ię ć o b ro ń c y w ia r y i m o w y o jc ó w. S totao P o w sze c h n e R. l n r 155 s S p. d r W a c ła w O rło w sk i. P o lsk i T y g o d n ik L e k a r s k i R. 5 n r 4 s , b ib lio g r. poz z ż y c ia n a u k o w e g o w O ls z ty n ie (I). P o l-

8 Nekrologi 135 sk i T y g o d n ik L e k a r s k i R. 6 n r 23/24 s B o c h e n p r a s ta r e o sie d le w ie js k ie. S łow o P o w sze c h n e R. 5 n r W y le c z o n y p r z y p a d e k ro p o w ic y ż o łą d k a, d w u n a s tn ic y i je lita czczego. (A u to rz y :)..., J a n Ja n o w ic z. P o lski T y g o d n ik L e k a r s k i R. 7 n r 45 S M ik o ła j K o p e r n ik j a k o le k a rz. P o ls k i T y g o d n ik L e k a r s k i R. 8 n r 29 s , n r 30 S , n r 31 S M ik o ła j K o p e r n ik ja k o le k a rz. S łow o na W a r m ii i M a zu ra c h R. 2 n r 7 s P o ls k o ś ć K o p e r n ik a. S ło w o n a W a rm ii 1 M a zurach R. 2 n r 20 s Z ż y c ia n a u k o w e g o w O lsz ty n ie (II). P ols k i T y g o d n ik 'L e k a r s k i R. 8 n r 9 s W s p r a w ie e p ita f iu m K o p e rn ik a. P ro b lem y R. 11 n r 7 s M a c ie j E r n e s t B o re c k i (B o re tiu s) z n a n y le k a rz m a z u r s k i X V I II w ie k u. P o ls k i T y g o d n ik L e k a r s k i R. 11 n r 33 s O d b itk a : W a rs z a w a 1965, ß, s. 7, n lb M a c ie j E r n e s t B o re c k i p io n ie r szc zep ie ń o sp y n a z ie m i m a z u rs k ie j. Głos O lsztyń s k i R. 7 n r 40 s P o ls k ie T o w a rz y s tw o L e k a r s k ie [w O l sz ty n ie ]. K o m u n ik a ty M a z u rsk o -W a rm iń sk ie 1957 ПГ 3 S B o re c k i (B o re tiu s) M a c ie j E r n e s t. W a r m ia i M a z u r y R. 4 n r 5 s. 23. W d zia le : S ło w n ik b io g ra f ic z n y W a r m ii i M a z u r. 54. D a w n e n a p is y p o ls k ie n a c m e n ta r z u w m ie js c o w o ś c i B rą s w a łd, p o w. O lszty n. R o c zn ik O lszty ń sk i t. 1 s , ry c., S od., S u m. N a d b itk a. 55. I n w e n ta r y z a c ja d a w n y c h n a p is ó w p o lsk ic h n a P o w iś lu S z tu m sk im. K o m u n ik a ty M a z u r s k o -W a r m iń s k ie n r 3 s , n r 4 S ; 1959 n r 2 S B ib lio g ra fia [z a w a rto śc i],.k o m u n ik a tó w I n s ty tu tu M a z u rs k ie g o w O lsz ty n ie za la ta K o m u n ik a ty M a zu rsk o -W a rm iń skie n r 4 S D a w n e n a p is y p o lsk ie w O lsz ty n ie o ra z w m ie js c o w o ś c ia c h G r y ź lin y i G u tk o w o, p o w. O lszty n. R o c zn ik O lszty ń sk i t. 2 s , ry c. 3, S od., S u m. N a d b itk a. 53. G o lla n F ra n c is z e k. W a rm ia i M a zu ry R. 5 n r 2 s. 26. W d z ia le : S ło w n ik b io g ra f ic z n y W a r m ii i M a z u r. 59. P ie rw s z a p la c ó w k a S łu ż b y Z d ro w ia w O l s z ty n ie. K a le n d a rz M a zu r i W a r m ii n a r o k 1960 s S k r ó t p t.: P ie rw s z y szp ita l. G lo s Ols z ty ń s k i R. 10 n r 19 s B ie d r a w a Jó z e f. W a rm ia i M a zu ry R. 6 n r 6 s. 21. W d z ia le : S ło w n ik b io g ra f ic z n y W a rm ii i M a z u r. 61. D ż u m a n a M a z u ra c h i W a rm ii w la ta c h K o m u n ik a ty M a z u rsk o -W a rm iń skie n r 4 s , ilu s tr. N a d b itk a. 62. z w iz y tą u W ilh e lm a M o ż d ż e n ia. K a le n darz M azur i W a r m ii na r o k 1961 s Z e w s p o m n ie ń A u g u s ty n a H o h m a n n a. S ło w o na W a r m ii i M a zu ra c h R. 9 n r 24 s D a w n e n a p is y p o ls k ie w n ie k tó r y c h m ie j sc o w o śc ia c h p o w ia tu o lsz ty ń sk ie g o. R o czn ik O lsz ty ń sk i t. 3: 1960 s , ilu str., S od., S u m. N a d b itk a. 65. M isz k ie w ic z B r u n o n : S tr u k tu r a a n tr o p o lo g ic z n a M a z u ró w. W r o c ła w 1956; T e n ż e : S tr u k tu r a a n tro p o lo g ic z n a a u to c h to n ic z n e j lu d n o ś c i W a rm ii. W r o c ła w [R e c e n z ja ]. K o m u n ik a ty M a zu rsk o -W a rm iń sk ie n r l s P ię c io le c ie B ib lio te k i L e k a rs k ie j w O l s z ty n ie. K o m u n ik a ty M a z u rsk o -W a rm iń sk ie n r 2 s T o ż: B iu le ty n G łó w n e j B ib lio te k i L e k a rsk ie j w O lsztyn ie R. 4: 1962 n r 1 s P io tr G o s ty ń s k i. W a rm ia i M a zu ry R. 7 n r 6 s B ib lio g ra fia [z a w a rto śc i] K o m u n ik a tó w M a z u rs k o -W a rm iń s k ic h z a la ta K o m u n ik a ty M a zu r s k o -W a r m iń s k ie n r l s N a d b itk a. 69. D a w n e n a p is y p o ls k ie n a M a z u ra c h. K o m u n ik a ty M a zu rsk o -W a rm i s k ie n r 3 s S y lw e tk i d w ó c h p o ls k ic h l u m in a r z y m e d y c y n y n a W a rm ii i M a z u ra c h w p r z e szłości. B iu le ty n In fo r m a c y jn y Z a rzą d u O kr. Z w. Z a w. P r a c o w n ik ó w S łu ż b y Z d r o w ia w O lsztyn ie n r 13/14: 1961/1962 s T o w a rz y s tw o In te r n is tó w P o ls k ic h w O l sz ty n ie. K o m x tn lk a ty M a z u rsk o -W a rm iń s k ie n r 1 s

9 136 Nekrolog! S k ro b a c k i A n d r z e j: P o c z ą tk i s z p ita ln ic tw a w O lsz ty n ie. P o ls k i T y g o d n ik L e k a rs k i R. 18: 1963 n r 8 s [R ec en z ja ]. K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie n r 1 s L e h n d o r f f H a n s v o n : O stp re u s sis c h e s T a g e b u c h. A u fz e ic h n u n g e n e in e s A r z te s a u s d e n J a h r e n M ü n c h e n [R e c e n z ja ]. A r c h iw u m H isto rii M e d y c y n y t. 27 n r 1/2 s. 1S P a n e g ir y k z p ie rw s z e j p o ło w y X V III w ie k u k u u c z c z e n iu p a m ię c i M a c ie ja E r n e sta B o re tiu s a (B o re ck ieg o ). K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie n r 4 s N a d b itk a. 75. S k ro b a c k i A n d r z e j: P o la c y n a W y d z ia le L e k a r s k im U n iw e r s y te tu w K ró le w c u. P o s z u k iw a ń ^ w s tę p n e. A r c h iw u m H isto rii M e d y c y n y t. 27 n r 1/2 s [R e c e n z ja ]. K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie n r 2 S C ele i z a d a n ia T o w a rz y s tw a M iło śn ik ó w O lsz ty n a. Glos O lszty ń sk i R. 16 n r 90: 18 IV s S łu ż b a z d ro w ia [w o j. o ls z ty ń sk ie g o w l a ta c h ). [A u lo rzy :]...f A n d rz e j S k ro b a c k i. R o c zn ik O lsztyń ski t. 6: 1964 s , ta b., b ib lio g r., R ez., S u m. N a d b itk a K n o s a ła R y sz a rd. [A u to rz y :]..., P io tr S w ie rc. W : P o ls k i s ło w n ik b io g ra f ic z n y t. 13. W r o c ła w s î 79. B ib lio g ra fia [z a w a rto śc i] K o m u n ik a tó w M a z u rs k o -W a rm iń s k ic h za la ta K o m u n ik a ty M a z u rsk o -W a rm iń sk ie n r 2 - s E s k u la p. W a rm ia i M a zu ry R. 14 n r 4 s ; n r 5 s S to c k i E d w a r d : M ik o ła j W o d k a z K w i- d z y n ia, z w a n y A b s te m iu s, le k a r z i a s t r o n o m p o lsk i X V s tu le c ia, n a u c z y c ie l K o p e r n ik a. W ia d o m o śc i L e k a rs k ie t. 21 z. 12 s [R ec en z ja ]. K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie n r 3 s B itw a p o d D ą b ró w n e m. T y g o d n ik P o w s z e c h n y R. 23 n r 22 s. 5. P o le m ik a z E m e r y k ie m C z a p sk im. 83. P ie c h o c k i W ito ld : W a łk a i m ę c z e ń stw o. O lsz ty n [R e c e n z ja ], K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie n r 4 s P o la k z, L itw y o p ie k u n e m lu d u w a r m iń sk ie g o [ks. F r a n c is z e k K a u p o w ic z. Stow o na W a rm ii i M a zurach R. 18 n r 50 s Ż o łn ie rz e w r z e ś n ia 1939 r. p o le g li n a p o la c h D ę b s k a N o w e g o p o w. S o c h a c z e w. W r o c ła w s k i T y g o d n ik K a to lik ó w n r 34 s. U. 1970* 86. K o p e rn ik o w s k i i n k u n a b u ł m e d y c z n y w O lsz ty n ie. K o m u n ik a ty M a z u rsk o -W a rm i?!- s k ie n r 4 s N a d b itk a. T o ż w : K o p e r n ik n a W a rm ii. O lszty n 1C73 s N a d b itk a. 67. S k ro b a c k i A n d r z e j: P o la c y n a W y d z ia le L e k a r s k im U n iw e r s y te tu w K ró le w c u. O lsz ty n [R e c e n z ja ]. K o rm in ik a ty M a z u rsk o -W a r m iń s k ie n r i s P r o b s t C h ris tia n : D e r D e u ts c h e O rd e n u n d se in M e d iz in a lw e s e n in P re u s s e n. H o sp ita l, F ir m a r ie u n d A r z t bis B ad G o d e s b e rg [R e c e n z ja ]. A r c h iw u m H i sto rii M e d y c y n y t. 35 n r 1/2 S W s p r a w ie p rz y c z y n y ś m ie rc i M ik o ła ja K o p e rn ik a. K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a r m iń sk ie n r 2/3 s , Zfg. T oż w : K o p e r n ik n a W a rm ii. O lszty n 1973 s N a d b itk a A C o p e m ic ia n m e d ic a l in c u n a b u lu m in P o la n d. M a teria M edica P olona t. 5 n r i s P rz e k ł.: I n c u n a b le m é d ic a l d e C o p e r n ic d é c o u v e r t e n P o lo g n e. M ateria M e dica P olona t. 5 n r 1 s D z ia ła ln o ść K o p e r n ik a ja k o le k a rz a. F a r m a c ja P olska R. 29 n r 1 s. U F a m o u s P o lish p h y s ic ia n s C o n te m p o r a r ie s o f C o p e rn ic u s. M ateria M edica P o lona t. 5 n r 1 s P rz e k ł.: L es g ra n d s m é d e c in s p o lo n a is d u te m p s d e C o p e rn ic. M ateria M edi ca P olona t. 5 n r 1 s K o p e r n ik le k a rz. W a rm ia i M a zu ry R Г 2 S K o p e rn ik u sc h y łk u życia. W : M ik o ła j K o p e r n ik i m e d y c y n a. W a rs z a w a s R e c.: C h o jn a J. W., K w a r ta ln ik H istorii N a u k i i T e c h n ik i R. 19: 1974 n r 4 s R o k w ie lk ie g o a s tro n o m a. S to w o na W a r m ii i M a zu ra c h R. 123] n r 3 s. 2, n r 4 s. 2, n r 5 s. 2, n r 6 s. 1, n r 7 s. 2, n r 8 S. 1, ПГ 9 S. 2, ПГ 10 S. 2, n r 11 s. 2, n r 12 s. 3, n r 13 s Z ie m ia r o d z in n a K o p e rn ik a. 2. D o k to rs k i e g z a m in K o p e rn ik a.

10 Nekrologi P ie rw s z a d r u k o w a n a k s ią ż k a K o p e r n ik a. 4. D z ia ła ln o ść K o p e rn ik a w d z ie d z in ie a s tro n o m ii. 5. O b r o ń c a O lsz ty n a. a. M ik o ła ja K o p e r n ik a,,d e r e v o lu tio n ib u s ". 7. K o p e r n ik a r e fo rm a k a le n d a rz a. 8. D z ia ła ln o ść le k a r s k a K o p e r n ik a ; to ż : W ro c ła w sk i T y g o d n ik K a to lik ó w n r *12 s. 8. [9]. D z ia ła ln o ść e k o n o m ic z n a K o p e rn ik a. 10. C zy K o p e rn ik b u d o w a ł w o d o c ią g i? 11. P o m n ik K o p e r n ik a w M o n tre a lu. S o m e r e m a r k s o n th e c a u s e o f N ic h o la s C o p e rn ic u s d e a th. M ateria M edica Polona t. 5 n r l s P r z e k l.; L a c a u s e d u d é c é s d e N ic o la s C o p e rn ic. M ateria M edica P olona t. 5 n r i s. б: 69. Z n a n i le k a rz e p o lsc y w c z a sa c h K o p e r n ik a. M e d y c y n a K o m u n ik a c y jn a R. 9 n r 3 s J ó z e f O sta sz e w sk i d zia ła cz k u l t u r a l n y M a zo w sza P ó łn o c n e g o ( ). R o czn ik M a zo w ieck i t. 5 s , ilu slr., bib lio g r., S u m. 99. K o p e rn ik o w s k ie s y m p o z ju m le k a r z y w O ls z ty n ie i F r o m b o r k u. K o m u n ik a ty M a zu rsk o -W a r m iń s k ie n r l ś S ch o lz H a r r y, S c h r ö d e r P a u l: Ä r z te in O st- u n d W e s tp r e u s s e n. L e b e n u n d L e i s tu n g s e it 18. J a h r h u n d e r t. W ü r z b u rg (R e c e n z ja ]. A r c h iw u m H istorii M e d y c y n y t. 37 n r 2 s B ib lio g ra fia z a w a r to ś c i R o c z n ik a O l sz ty ń s k ie g o (t. 1 10). R o c z n ik Olszfcyńs k i t. 11 s C o p e rn ic a n a w K o m e n ta r z a c h F ro m b o r - s k ic h (t. 1 5). R o c z n ik O lsz ty ń sk i t. 11 s O m ó w ie n ie z. 1 5, S ik o r s k i J e r z y : M ik o ła j K o p e r n ik n a W a rm ii. C h ro n o lo g ia ży c ia i d z ia ła ln o śc i. O lsz ty n [R e c e n z ja ]. R o c z n ik O lszty ń s k i t. 11 s. 307.