IDEE I NOWOCZESNY WZROST IDEAS AND MODERN GROWTH

Transkrypt

1 Barbara Z Liberda i Ewa Maj Uniwersytet Warszawsi, Wydział Nau Eonomicznych IDEE I NOWOCZESNY WZROST Streszczenie Ponad 50 lat po sformułowaniu modelu wzrostu Solowa dysusja o tym, co powoduje wzrost jest nadal żywa i dotyczy pytań podstawowych Od 20 lat rozwija się tzw nowa teoria wzrostu, lub inaczej teoria wzrostu endogenicznego Badane są nowe czynnii wzrostu, taie ja: apitał ludzi, postęp technologiczny, nowe idee Stosowanie nowych idei rodzi poważne impliacje dla agregatowej funcji producji w postaci dodatnich efetów sali i rosnących przychodów z inwestowania apitału Nowe idee powodują powstawanie orzyści zewnętrznych i prowadzą do wzrostu endogenicznego, czyli wzrostu tworzonego wewnątrz systemu gospodarczego Celem artyułu jest analiza modeli wzrostu z puntu widzenia uwzględnienia nowych czynniów wzrostu, w tym nowych idei Słowa luczowe idea, wzrost, endogeniczność, apitał ludzi, postęp technologiczny, orzyści sali, orzyści zewnętrzne Barbara Z Liberda and Ewa Maj Warsaw University, Faculty of Economics IDEAS AND MODERN GROWT Abstract Fifty years after the Solow growth model was formulated, the discussion on what is the engine of growth is thriving and concerns the fundamental issues For the last two decades the new growth theory, called also endogenous growth theory, is being developed New factors of growth lie human capital, technological progress and new ideas are being examined Implementing new ideas causes important implications for the aggregate production function in the form of scale effects and increasing returns to capital New ideas impact the arising of positive externalities and lead to endogenous growth, which is growth created inside the economic system The aim of the article is to analyze the models of growth from the perspective of new factors of growth, among them new ideas Key words idea, growth, endogenous, human capital, technological progress, scale effects, externalities

2 Barbara Z Liberda i Ewa Maj Uniwersytet Warszawsi Wydział Nau Eonomicznych IDEE I NOWOCZESNY WZROST Wprowadzenie Wzrost gospodarczy następuje dzięi tworzeniu i wyorzystywaniu nowych idei Idee to instrucje, tóre umożliwiają łączenie ograniczonych zasobów fizycznych w nowe ombinacje o więszej wartości niż istniejące dotychczas (Romer 1993, 64) Ograniczoność zasobów oraz nieorzystne efety zewnętrzne producji stanowiłyby barierę wzrostu, gdyby nowe idee nie były wytwarzane i stosowane Idee różnią się od innych dóbr tym, że są nieonurencyjne Raz wymyślone, mogą być używane jednocześnie przez wiele osób Idee nie są jedna dobrami publicznymi, gdyż są częściowo wyłączalne Dobra onurencyjne muszą być wytworzone za ażdym razem, gdy mają być sprzedane Idee tworzone są tylo raz przy relatywnie wysoich osztach stałych Ich stosowanie odbywa się przy prawie zerowych osztach rańcowych (np oszty opiowania programu omputerowego) Nieonurencyjność idei impliuje zatem występowanie dodatnich orzyści sali w procesie stosowania idei Korzyści sali powodują, że czynnii producji nie mogą być opłacane według produtu rańcowego, czyli optymalna aloacja czynniów nie może być uzysana dzięi onurencji dosonałej Model oparty o stosowanie nowych idei załada onurencję niedosonałą Tworzenie idei jest motywowane chęcią uzysania prywatnych zysów z ich wynalezienia Firma ponosząca wysoie oszty stałe tworzenia nowej idei znajdzie się na rynu tylo wówczas, gdy będzie mogła ustalić cenę swojego produtu powyżej osztu rańcowego wytworzenia dodatowej jednosti tego produtu Wynalazca nie poniósłby wysoich osztów tworzenia nowych idei, gdyby nie mógł liczyć na część społecznych orzyści, tóre jego wynalaze przyniesie społeczeństwu Patenty i prawa autorsie stanowią prawne instrumenty gwarantujące wynalazcom przez oreślony czas monopol, aby mogli uzysiwać orzyści ze swojego wynalazu Patenty i prawa własności inteletualnej są próbą prawnego oreślenia stopnia wyłączalności idei Jeśli prywatne i społeczne orzyści z wynalazu zbytnio od siebie odbiegają, pewne społecznie pożądane idee nie powstaną lub nie będą rozwijane To samo dotyczy sytuacji, gdy państwo przejmuje w całości lub wysoo opodatowuje zysi wynalazców Nowe idee najczęściej tworzą dużo wyższe orzyści społeczne niż te, z tórych może sorzystać wynalazca Dlatego też idee są tylo częściowo wyłączalne Idee są trudne do mierzenia Często trudno jest odróżnić naład do producji idei i produt, czyli samą ideę Dane odnośnie naładów na badania i rozwój oraz patentów mogą dostarczyć pewnych informacji dla mierzenia, ale wiele wynalazów nie jest opatentowanych, a ich oszty nie mieszczą się w granicach oreślanych jao badania i rozwój (np ina multiples, projetowanie systemów) Nowa teoria wzrostu tratuje o ideach, w tym o meta-ideach, czyli o ideach, tóre służą producji i wyorzystaniu innych idei Przyłady meta-idei to: patenty i licencje, prawa autorsie, system grantów badawczych, etc Nowa teoria wzrostu formalizuje endogeniczny postęp technologiczny w warunach niedosonałej onurencji (Lucas 1988; Romer 1986, 1990; Aghion, owitt 1998; Grossman, elpman 1991) Endogeniczność oznacza, że wzrost jest endogenicznym wyniiem całego systemu gospodarczego, a nie sił działających na zewnątrz systemu Innowacje, będące odzwierciedleniem postępu technologicznego, można podzielić na fundamentalne, czyli te, tóre wymagają wysiłu i świadomej pracy badawczo-rozwojowej oraz pochodne, tóre są wyniiem nabywania wiedzy przez pratyę (learning-by-doing), a zatem wyniają ze stażu pracy i doświadczenia w setorze producyjnym Idee nie są tożsame z pojęciem apitału ludziego Kapitał ludzi jest dobrem onurencyjnym, natomiast idee charateryzuje bra onurencyjności Przy modelowaniu wzrostu podstawowym problemem dla badacza będzie oreślenie sposobu i wielości wpływu nowych idei na wzrost w sali maroeonomicznej Fat, ze ludzie doonują odryć nie pojawia się wraz z przypisanym mu współczynniiem istotności statystycznej (Romer, 1994, 19) Zarówno badacz ja i społeczeństwo dopiero po pewnym czasie będą mogli zaobserwować i odczuć efety stworzenia nowych produtów, procedur, techni, sposobów organizacji, sieci powiązań, modeli biznesowych W teorii wzrostu endogenicznego tratuje się wzrost i jego czynnii w nowy sposób Rozszerza się pojęcie apitału o apitał ludzi, analizuje współczesny wymiar czynnia praca, bada charater postępu informacyjnego i rozwoju technologii Podobne zagadnienia były rozpatrywane w teorii rozwoju, ale nie były ta ściśle formalizowane Dotyczy to roli historii i oczeiwań w rozwoju, błędu oordynacji, omplementarności popytu, równowagi na nisim poziomie (Rosenstein-Rodan 1943; irschman 1958, Azariadis, Drazen 1990; Krugman 1991, 1992) Teoria rozwoju na wysoim teoretycznym poziomie stawiała pytania o to ja rozpocząć wzrost, podczas gdy nowa teoria wzrostu próbuje wyjaśnić mechanizm podtrzymujący wzrost W nowej teorii wzrostu załada się, że gospodara stanowi jeden setor lub setory są symetryczne W teorii rozwoju bada się gospodarę, w tórej występują co najmniej dwa setory: nowoczesny, charateryzujący się orzyściami sali i tradycyjny, w tórym efety sali nie występują Podstawowym tematem badawczym teorii rozwoju było pytanie o różnice miedzy społecznymi i prywatnymi orzyściami z inwestycji na sute występowania orzyści zewnętrznych, chociaż początowo orzyści zewnętrzne widziano głównie w formie pieniężnej (Krugman 1992) Korzyści zewnętrzne, a w dalszej olejności orzyści sali stanowią przedmiot badań nowej teorii wzrostu Inaczej niż w lasycznym modelu Solowa, apitał ludzi uznaje się w nowej teorii wzrostu za ważny i samodzielny czynni producji

3 Nowe teorie wzrostu W neolasycznym modelu Solowa (1956) wzrost jest determinowany przez egzogenicznie oreślony postęp technologiczny, a podstawowymi czynniami producji są praca oraz apitał fizyczny Formułowanie teorii wzrostu gospodarczego po modelu Solowa wynia z potrzeby odnalezienia źródeł wzrostu produtywności czynniów pozwalających na rozwój gospodarczy Badacze próbują odpowiedzieć na pytania, co wypełnia resztę Solowa, jaa jest rola technologii i ja w formalny sposób ująć niewyjaśnione przez model Solowa zjawiso postępu technologicznego W związu z tym rozpatrywane są taie przejawy zmiany technologicznej ja: wynalazi, innowacje, działalność badawczorozwojowa, wyposażenie i wyorzystanie infrastrutury informatycznej i zaawansowanych technologii (ICT), imitacja i dyfuzja technologii Eonomiści próbują taże wyznaczyć miejsce apitału ludziego w reowaniu wzrostu gospodarczego i postępu technologicznego Czy jest on taim samym czynniiem producji ja apitał fizyczny zwięszając bezpośrednio dochód, czy jego rola polega na zwięszaniu zdolności innowacyjnej i adaptacyjnej gospodari, czy też jego wpływ uwidacznia się w efetach zewnętrznych i rozprzestrzenianiu nowoczesnych technologii? Z drugiej strony można sobie zadać pytanie, czy tzw nowym czynniom wzrostu nie jest przypisywane zbyt duże znaczenie? Kapitał ludzi, dyfuzja technologii, innowacje, ICT nie oddziaływałyby na wzrost produtywności gospodari, gdyby nie praca i apitał fizyczny, czyli podstawowe elementy funcji producji W istocie, dla analizy wzrostu ważna jest nie tylo zależność dochodu od nowego czynnia wzrostu, ale taże proporcje zachodzące między wszystimi czynniami W literaturze przedmiotu można znaleźć odpowiedzi na postawione pytania, jedna trudno mówić o jednej spójnej teorii obejmującej wszystie te zagadnienia i znajdującej potwierdzenie w danych empirycznych Podstawowe oncepcje wzrostu gospodarczego stworzone przez Solowa, Nelsona i Phelpsa, Lucasa, Romera, Maniwa, Romera i Weila, różnią się zarówno założeniami, ja i przesłanami Jeszcze bardziej różnorodne są wynii osiągane przez badaczy, tórzy przeprowadzają weryfiację empiryczną podstawowych teorii, czy też własnych zmodyfiowanych i rozszerzonych oncepcji W Tabeli 1 przedstawiono najczęściej cytowaną literaturę dotyczącą głównych modeli wzrostu Tabela 1 Modele wzrostu gospodarczego Ro Autor Tytuł Zawartość 1956 Solow A Contribution to the Theory of Economic Growth Występują malejące rańcowe przychody z apitału Długooresowy wzrost oreślony jest przez egzogeniczny postęp techniczny 1966 Nelson, Phelps Investments in umans, Technological Diffusion and Economic Growth Wzrost gospodarczy opiera się na apitale ludzim, tóry umożliwia tworzenie i przyswajanie innowacji 1986 Romer P Increasing Returns and Long-Run Krańcowa produtywność apitału nie zmniejsza się, Growth 1988 Lucas On the Mechanics of Economic Development 1990 Lucas Why Doesn t Capital Flow from Rich to Poor Countries? gdy rośnie jego zasób dzięi zastosowaniu wiedzy Bezpośrednim argumentem funcji producji jest apitał ludzi, tóry wytwarza efety wewnętrzne i zewnętrzne Kwantyfiacja orzyści zewnętrznych dzięi przebywaniu w otoczeniu, w tórym apitał ludzi rośnie 1990 Romer P Endogenous Technological Change Postęp technologiczny doonuje się dzięi inwestycjom podmiotów dążących do zysu Zasób apitału ludziego wpływa dodatnio na stopę wzrostu 1992 Romer P Two Strategies for Economic Development: Using and Producing Ideas 1992 Maniw, Romer D, Weil 1994 Benhabib, Spiegel 1996 Nonneman, Vanhoudt A Contribution to the Empirics of Economic Growth The Role of uman Capital In Economic Development: Evidence from Aggregate Cross Country Data A Further Augmentation of the Solow Model and the Empirics of Economic Growth for OECD Countries 2003 Engelbrecht uman Capital and Economic Growth: Cross-Section Evidence for OECD Countries 2005 Toarsi Wybrane modele podażowych czynniów wzrostu gospodarczego Źródło: Opracowanie własne Rozwój gospodarczy może wyniać z wprowadzenia istniejących idei lub z wynalezienia nowych Idee mają charater nieonurencyjny, ale częściowo wyłączalny Dodanie do modelu Solowa apitału ludziego jao czynnia producji pozwala na empiryczne potwierdzenie jego znaczenia dla wzrostu dochodu Poziom apitału ludziego pozytywnie wpływa na produtywność czynniów, aumulację apitału oraz wzrost dochodu; aumulacja apitału ludziego nie wpływa na wzrost Rozszerzenie modelu MRW o nowy czynni producji oreślający technologię i wyazanie jego wpływu na wzrost gospodarczy Poziom apitału ludziego stymuluje przyswajanie zagranicznej technologii Na wzrost dochodu ma taże wpływ aumulacja apitału ludziego W modelach o rosnących efetach sali długooresowy wzrost gospodarczy zależy nie tylo od stopy egzogenicznego postępu technicznego, lecz również od siły efetów sali oraz stopy wzrostu liczby pracujących

4 Rozszerzenie modelu neolasycznego o apitał ludzi (Maniw, Romer, Weil) Model Maniwa, Romera, Weila (1992) należy do rodziny neolasycznych modeli wzrostu gospodarczego W modelu Maniwa, Romera, Weila podobnie ja w modelu Solowa, zostało poczynione założenie o stałości przychodów sali i egzogeniczności postępu technicznego, w związu, z czym nie może on uzasadniać ogólnoświatowego wzrostu gospodarczego Różnica między modelami Solowa i Maniwa, Romera, Weila polega na wprowadzeniu do funcji producji apitału ludziego, jao dodatowego czynnia Z modelu wynia impliacja, że umiarowany wzrost środów poświęconych aumulacji apitału rzeczowego i ludziego może wywołać duży wzrost dochodu przypadającego na pracownia, co pozwala na dostarczenie wytłumaczenia ta dużego zróżnicowania dochodu pomiędzy rajami Dodatowe założenia związane z apitałem ludzim są następujące: inwestycje w apitał ludzi mają tai sam charater ja inwestycje w apitał rzeczowy, ludzie przeznaczają część swoich dochodów na jego aumulację; występuje deprecjacja apitału ludziego według stałej stopy; dochód dzieli się na onsumpcję i inwestycje pomiędzy apitał ludzi i fizyczny Maniw, Romer, Weil przyjęli, że producja (Y) jest funcją apitału fizycznego (K), apitału ludziego () oraz efetywnej siły roboczej (AL), tóra jest dana w postaci Cobba-Douglasa: α β 1 α β Y = K AL α + β < 1, gdzie α oznacza elastyczność produtu względem apitału fizycznego, a β elastyczność produtu względem apitału ludziego Dynamia wzrostu apitału fizycznego jest dana wzorem: K& = sky δ K K, gdzie s K oznacza stopę inwestycji w apitał fizyczny, a δ K to jego wsaźni deprecjacji Analogiczne równanie różniczowe opisuje przyrost zasobu apitału ludziego: & = sy δ Podobnie ja w przypadu apitału fizycznego, zmiana zasobu apitału ludziego jest różnicą między wielością inwestycji w apitał ludzi a zużyciem tego apitału Podobnie ja w modelu Solowa tempo przyrostu siły roboczej wyraża stopa n, zaś tempo przyrostu technicznego stopa g Przyjęcie intensywnej postaci funcji producji, w tórej wszystie wielości dane są na jednostę pracy efetywnej, a nowa w stosunu do modelu Solowa zmienna h jest zasobem apitału ludziego na jednostę efetywnej siły roboczej, prowadzi do równania: y = α h β, zaś przyrosty apitału fizycznego i ludziego opisane są następującymi wzorami: & = sk y ( n + g + δ K ) h& = s y ( n + g + δ )h Z modelu wynia, że gdy gospodara znajduje się w długooresowej równowadze, wielość strumienia dochodu przypadającego na jednostę pracy efetywnej jest zdeterminowana zarówno przez zasób apitału fizycznego, ja również ludziego Rozwiązanie modelu Maniwa, Romera, Weila wyorzystujące przeształcenie powyższych równań prowadzi do następującego wzoru na producję w puncie równowagi długooresowej: y * s K = δ n + g + K α 1 α β ( ) s + δ n + g + Gospodara znajdująca się w równowadze wchodzi na ścieżę zrównoważonego wzrostu, na tórej y, i h są stałe, zasób apitału fizycznego (K), ludziego () i całowita producja (Y) odnotowują wzrost zgodny ze stopą (n+g), zaś wzrost apitału fizycznego na pracownia, apitału ludziego na pracownia i producji na pracownia oreśla stopa g A zatem, podobnie ja w modelu Solowa, stopa wzrostu producji na pracownia w długim oresie jest zdeterminowana przez stopę postępu technicznego Dodatowo model przewiduje, że dochód na osobę w rajach o podobnych stopach aumulacji, wzroście populacji oraz technologii będzie zmierzał do podobnego poziomu Równanie wzrostu w postaci gotowej do estymacji przyjmuje następującą postać: Y ( t) Y (0) α ln ln = θ ln A(0) + gt + θ ln s L L(0) 1 α β ( t) α + β Y (0) θ ln( n + g + δ ) θ ln + ε, 1 α β L(0) K β 1 α β β + ln s 1 α β gdzie θ =1 e λt, a λ oznacza stopę onwergencji raju do jego stanu ustalonego, co mierzy, ja szybo raje osiągają swoją ścieżę równowagi długooresowej Miarę tę opisuje równanie: d ln y( t) * = λ[ln y ln y( t)] dt a zależność stopy onwergencji od innych zmiennych w modelu można wyrazić równaniem: λ = ( n + g + δ )(1 α β) Specyfiacja wzrostu stworzona przez Maniwa, Romera i Weila dostarcza dosyć prostych teoretycznych ram dla regresji wzrostu Maniw, Romer i Weil użyli tego modelu do badania empirycznego, tóre potwierdziło ich +

5 przypuszczenia Kapitał ludzi potratowali jao eduację mierzoną współczynniiem solaryzacji dla szół średnich Z ich oszacowania wynia, że elastyczności dochodu względem apitału fizycznego i ludziego, α i β, wynoszą ooło 1/3, więc funcja producji przyjmuje następującą postać: Neolasyczną teorię wzrostu gospodari charateryzuje dążenie do długooresowej ścieżi zrównoważonego wzrostu, tórego tempo wyznacza egzogeniczna stopa postępu technicznego Politya gospodarcza poprzez oddziaływanie na stopę oszczędności może wprowadzić gospodarę na inną ścieżę zrównoważonego wzrostu, lecz nie jest w stanie zmienić jej stopy wzrostu dochodu w długim oresie Dodatowy czynni neolasycznej funcji producji w modelu Nonnemana, Vanhoudta - technologiczne now-how Artyuł Nonnemana i Vanhoudta (1996) prezentuje rozwinięcie neolasycznego modelu Solowa przy zachowaniu jego podstawowych założeń Oznacza to, że w odróżnieniu od endogenicznych modeli wzrostu nie występują tu efety zewnętrzne, rosnąca stopa zwrotu z technologii oraz niedosonała onurencja Wynagrodzenie czynniów producji równe jest rańcowemu produtowi, jai wytwarzają Przyjmuje się taże założenie o wzroście siły roboczej według stopy n wyniającej ze wzrostu populacji oraz z egzogenicznego wzrostu jej produtywności oraz występuje deprecjacja apitału według współczynnia δ Autorzy uogólniają równanie producji wyprowadzone przez Solowa w ten sposób, że ujmuje ono różne formy apitału Poazują, że model Maniwa, Romera, Weila (1992) mieści się w tej specyfiacji, gdyż obo tradycyjnych czynniów producji, jaimi są praca i apitał fizyczny, dodaje olejną formę apitału: apitał ludzi Nonneman i Vanhoudt dołączają w swoim modelu nowy czynni: technologiczne now-how, tóre również tratują jao formę apitału Technologiczne now-how rozumiane jest tutaj jao wzory procesów producyjnych oraz nowe produty przy założeniu, że now-how jest obecne na dobrze działającym rynu oraz prawa własności inteletualnej są ompletne W modelu uwzględnione zostają zatem trzy formy apitału: fizyczny (), ludzi (h) oraz technologiczny (τ ) Postać równania dochodu w stanie ustalonym (y j* ) po poddaniu zmiennych logarytmowaniu i przeliczeniu na jednostę pracy efetywnej jest następująca: α ln( y j ) = α 0 + ln( s * 1 ( α + α + α ) Y = K h τ j α h ) + ln( s 1 ( α + α + α ) ατ α + α h + ατ + ln( sτ ) ln( n j + δ ) + ε j, j 1 ( α + α h + ατ ) 1 ( α + α h + ατ ) gdzie α, α h, α τ są odpowiednio udziałami apitału fizycznego, ludziego i technologicznego w całym dochodzie, a s, s h, s τ to stopy inwestycji w te formy apitału Szoi specyficzne dla ażdego raju są ujęte w błędzie losowym ε Za miarę inwestycji w technologiczne now-how przyjęto średnią roczną relację rajowych wydatów na badania i rozwój do nominalnego PKB W części będącej empiryczną weryfiacją teorii autorzy wyazują, że ich rozszerzony model wyjaśnia zróżnicowanie wzrostu dochodu w rajach OECD w 80%, co stanowi lepszy wyni niż osiągnięty przez Maniwa, Romera, Weila (65%) Poza tym, wniosują, że udział inwestycji w badania i rozwój jest w modelu MRW zmienną pominiętą Z oszacowań parametrów wynia, że udział pracy w reowaniu dochodu wynosi 42%, apitału fizycznego 35%, apitału ludziego 15%, a technologii 8% (wielości podane są w zaorągleniu) Ja widać, najistotniejszą rolę wciąż odgrywa siła robocza, drugie miejsce w hierarchii siły wpływu zajmuje apitał fizyczny, a dopiero potem występują nowe czynnii wzrostu, czyli apitał ludzi i technologia Rozszerzenie modelu neolasycznego o rosnące efety sali przez Toarsiego 1/ 3 Toarsi (2005) analizuje wpływ uchylenia założenia o rosnących efetach sali na równowagę długooresową w modelach Solowa, Maniwa-Romera-Weila oraz modelu z endogeniczną aumulacją wiedzy nauowo-technicznej Poddając przeształceniu wzory wyprowadzone z modelu Solowa i uwzględniając możliwość występowania rosnących przychodów sali dochodzi do formuły długooresowej stopy wzrostu technicznego uzbrojenia pracy danej wzorem: * g + ( Θ 1) n g = lim g ( t) = t + 1 α Autor dochodzi do wniosu, że gdy w modelu Solowa występują stałe efety sali (Θ=1), wówczas stopa wzrostu technicznego uzbrojenia pracy w długim oresie dąży do stopy wzrostu wyznaczonej przez iloraz stopy postępu technicznego w sensie icsa (g) i elastyczności producji względem naładów pracy (1-α) Oznacza to, że stopa wzrostu jest tym wyższa, im wyższa jest stopa postępu technicznego w ww sensie i im wyższa jest elastyczność producji względem naładów apitału Jeśli zaś w agregatowej funcji producji występują rosnące efety sali (Θ>1), to długooresowa stopa wzrostu technicznego uzbrojenia pracy zależna jest nie tylo od stopy postępu technicznego w sensie icsa i elastyczności producji względem naładów apitału, lecz również jest tym wyższa, im wyższy jest stopień jednorodności agregatowej funcji producji (Θ) oraz stopa wzrostu liczby pracujących (n),,gospodara Maniwa-Romera-Weila z rosnącymi efetami sali, podobnie ja analogiczna gospodara typu Solowa, ma naturalne tendencję do dążenia do wzrostu równomiernego Również w tej wersji modelu Maniwa-Romera-Weila rosnące efety sali impliują, że stopy wzrostu apitału rzeczowego, ludziego i produtu na pracującego są nie tylo tym wyższe, im wyższa jest stopa postępu technicznego w sensie arroda, ale również tym wyższe, im wyższa jest stopa wzrostu liczby pracujących i stopień jednorodności agregatowej funcji producji Wynia stąd, iż jeśli w gospodarce występują rosnące efety sali procesu producyjnego, to mogą one być czynniiem utrwalającym (potęgującym) długooresową stopę wzrostu gospodarczego wtedy i tylo wtedy, gdy w gospodarce występuje wzrost liczby pracujących Co więcej, w warunach rosnących efetów sali dodatnia stopa egzogenicznego postępu technicznego nie jest już czynniiem niezbędnym do wzrostu gospodarczego podstawowych zmiennych 1/ 3 L 1/ 3 h τ h j )

6 maroeonomicznych na pracującego, gdyż wzrost owych zmiennych w długim oresie może wyniać z rosnących efetów sali i wzrostu liczby pracujących Idea wzrostu endogenicznego w modelu Paula Romera Endogeniczne podejście do wzrostu gospodarczego prezentuje Romer Nowatorstwo oncepcji Romera (1986) w stosunu do modelu neolasycznego polegało głównie na odejściu od założenia malejących przychodów z apitału Postęp technologiczny staje się zmienną endogeniczną modelu, gdyż długooresowy wzrost jest determinowany przez aumulację wiedzy przez podmioty gospodarcze Producja dóbr onsumpcyjnych jao funcja zaumulowanej wiedzy (gdy inne czynnii producji przyjmiemy za stałe) charateryzuje się rosnącymi przychodami Czyli inaczej, produt rańcowy z zastosowania wiedzy jao apitału jest rosnący Funcja producji dóbr onsumpcyjnych staje się więc wypuła a nie wlęsła W odniesieniu do apitału Romer twierdził, że im dłużej się go używa tym jest on bardziej produtywny, a gdy wzrasta, pracownicy uczą się go coraz lepiej wyorzystywać Dzięi uwzględnieniu wiedzy jao dodatowego czynnia w funcji producji, podwojenie naładów apitału i pracy spowoduje więszy niż dwurotny przyrost producji Całą gospodarę charateryzują rosnące przychody względem sali, zaś wiedza jest odbiciem rosnącej producyjności rańcowej Romer (1990) modeluje bezpośrednio postęp technologiczny Za jego źródło uznaje szuanie przez jednosti nowych idei w dążeniu do osiągnięcia prywatnych przychodów Wiedza jest czynniiem producji o rosnącej rańcowej produtywności, zaś osią modelu jest apitał ludzi, tóry może przynieść rosnące przychody z apitału fizycznego, a taże przyczynia się do długooresowego wzrostu dochodu Romer załada, że zasób apitału ludziego może być podzielony między dwie działalności: producyjną (Y) oraz badawczo-rozwojową, czyli tą, tóra odpowiada za wytwarzanie idei (A) Stąd wynia równanie: = Y + A W modelu Romera A(t) to zasób wiedzy albo liczba wynalezionych idei do czasu t Zatem przyrost technologii A jest liczbą nowych idei wytworzonych w danym momencie czasu i zależy od ilości apitału ludziego zaangażowanego w wynajdywanie nowych idei ( A ) pomnożonego przez współczynni oreślający tempo, z jaim odrycia te są doonywane, δ : λ A & = δ A λ jest tutaj parametrem, tórego wartość oreśla, czy orzyść ze zwięszenia liczby pracowniów setora badawczorozwojowego jest więsza (gdy λ>1), czy mniejsza (gdy λ<1) niż proporcjonalna Tempo doonywania odryć, czyli współczynni efetywności naładów apitału ludziego w setorze wiedzy, może być modelowany w następujący sposób: γ δ = δa, gdzie δ i γ są pewnymi stałymi Przedział wartości przyjmowanych przez stałą γ determinuje, czy zasób początowej technologii będzie przyspieszał (gdy γ>0), czy spowalniał (gdy γ<0) dalszy jej przyrost Stąd można już przejść do ogólnego wzoru opisującego wzrost technologii: λ γ A& = δ A A Przy założeniu, że parametry λ i γ są równe 1 i dzięi podzieleniu obu stron równania przez A można otrzymać wzór opisujący postęp technologiczny g, a więc tę zmienną, tórej pochodzenia nie wyjaśnia model Solowa: A& A g A = δ = Zdaniem Romera, innowacje fundamentalne, czyli wynalazi, są podytowane głównie chęcią zysu Podreśla on osztowność wymyślania danej formuły, głównie ze względu na ogromne oszty stałe Średni oszt wytwarzania zupełnie nowej technologii zawsze będzie przewyższał jej oszt rańcowy Zgodnie z tą teorią, żeby powstały wynalazi musi istnieć dobre prawo własności inteletualnej i prawo patentowe, aby wynalazca miał możliwość uzysania ceny powyżej osztów rańcowych, co umożliwi mu odzysanie naładów poniesionych na opracowanie formuły Impliuje to występowanie niedosonałej onurencji na rynu idei, czy wynalazów Idee, według Romera (1992), ze względu na charaterystyczną ombinację pewnego stopnia prywatnej ontroli oraz brau osztu alternatywnego, nie są ani dobrami publicznymi, ani prywatnymi, ani nawet mieszaną obu tych rodzajów Tratowanie idei jao dóbr publicznych nie jest prawidłowe, bowiem podejście to nie bierze pod uwagę fatu, że idee mogą być ontrolowane przez jednosti, tóre reagują na sygnały z rynu Idee są, przynajmniej częściowo, wyłączalne Utożsamianie idei z apitałem ludzim taże jest podejściem błędnym, gdyż pomija fat możliwości wyorzystania idei przez wielu ludzi w tym samym czasie Idee charateryzuje bowiem bra onurencyjności Ja można zmierzyć idee? Nałady na badania i rozwój są z pewnością istotnym czynniiem funcji producji idei Przy założeniu, że najbardziej wartościowe idee są opatentowane dobrą miarę może stanowić również liczba patentów Jedna dobre idee mogą taże stanowić odrycia nie lasyfiowane jao działalność badawczo-rozwojowa albo nie opatentowane Endogeniczna teoria wzrostu Lucasa Teoria stworzona przez Lucasa (1988) mieści się w nurcie nowej, czy też endogenicznej teorii wzrostu Osią oncepcji Lucasa jest stwierdzenie, że transformacja tradycyjnej gospodari rolniczej w nowoczesną rozwijającą się gospodarę nastąpiła głównie dzięi wzrastającemu tempu aumulacji apitału ludziego Z rozważań teoretycznych Lucasa wynia, że apitał ludzi jest ważnym czynniiem, ponieważ wpływa na wzrost produtywności siły roboczej, a taże umożliwia bardziej efetywne i pełniejsze wyorzystanie innych czynniów producji W jego modelu apitał ludzi jest taim

7 samym czynniiem producji ja apitał fizyczny i praca Jedna Lucas uważa, że nie można apitału ludziego tratować jao alternatywy dla motoru wzrostu gospodarczego, jaim jest technologia Podstawowe równanie modelu Lucasa poazuje, że dochód jest generowany według funcji producji o postaci: α 1 α Y = AK (uhl), gdzie Y, A, K, L to odpowiednio dochód, technologia, apitał fizyczny i siła robocza, a 0<α<1 Zmienna u jest zdefiniowana jao odsete siły roboczej zaangażowanej w producję, a h to zasób apitału ludziego W ujęciu per capita postać funcji producji jest następująca: α 1 α y = A (uh) Występują tu stałe przychody sali względem zmiennych u i h Przyrost apitału fizycznego jest dany równaniem różniczowym: & = y c ( n + δ ), w tórym c oznacza onsumpcję, n stopę wzrostu populacji, a δ stopę deprecjacji apitału Aumulacja apitału ludziego następuje w tym modelu według wzoru: h& = γh(1 u) h& = γ (1 u), h gdzie γ jest pewnym współczynniiem Interpretacja na poziomie zagregowanym oreśla u jao część populacji zaangażowaną w pracę, tórej produtem są dobra lub usługi, a 1-u to odsete populacji poświęcający się producji wiedzy, czyli przeprowadzający badania nauowe i technologiczne Z puntu widzenia jednosti wielość u jest czasem poświęconym pracy, zaś 1-u czasem poświęconym aumulacji apitału ludziego Jedyną zmienną egzogeniczną w tym modelu jest tempo przyrostu populacji n W teorii Lucasa aumulacja apitału ludziego przez jednostę przynosi orzyści zarówno w postaci efetów wewnętrznych, ja zewnętrznych Efet wewnętrzny stanowią natychmiastowe stopy zwrotu z aumulacji apitału ludziego bezpośrednio dla danej jednosti lub jej najbliższej rodziny Efet zewnętrzny przejawia się w dyfuzji wiedzy oraz doonuje się podczas szolenia zawodowego przez podnoszenie efetywności pracy innych pracowniów Jest to możliwe dzięi występowaniu interacji między ludźmi oraz wynia z fatu, że tworzenie apitału ludziego jest zajęciem społecznym Dyfuzja wiedzy i technologii pomiędzy rajami podlega z olei stymulacji przez handel Lucas poszerzył neolasyczny model wzrostu gospodarczego Solowa o apitał ludzi, a taże o wymianę między rajami Lucas podreśla wład modelu Solowa w ta ważną westię, jaą jest rozróżnienie zmian poziomów zmiennych od efetów wzrostowych Zmiana poziomu zmiennych wiąże się z wejściem na wyższą bądź niższą ścieżę wzrostu bez zmiany jej nachylenia, natomiast efet wzrostowy występuje wtedy, gdy zmieniają się parametry, tóre oreślają stopę wzrostu Impliacją modelu Lucasa jest fat, że zachodzą małe szanse, aby gospodari charateryzujące się nisim początowym zasobem apitału zarówno fizycznego, ja i ludziego, zrównały się z rajami o wysoim zasobie tych apitałów Endogeniczny model dyfuzji technologii Nelsona-Phelpsa Jedna z pierwszych endogenicznych teorii modelująca bezpośrednio pochodzenie i dynamię technologii została stworzona przez Nelsona i Phelpsa w 1966 rou Wprowadzili oni pojęcie teoretycznego poziomu technologii, tóre oznacza najwyższy pratyczny poziom technologii przy założeniu, że dyfuzja technologii jest nieustanna i stanowi miarę zasobu wiedzy i dostępnych dla innowatorów techni Przyswajanie nowych technologii, adaptacja do zmian, wprowadzanie innowacji to działania mające na celu zbliżenie fatycznego poziomu technologii stosowanego w pratyce do jej teoretycznego poziomu Umożliwia to apitał ludzi, rozumiany tutaj jao osiągnięty poziom wyształcenia Zgodnie z tą teorią, im bardziej wyształcony człowie, zwłaszcza zarządzający producją, tym lepszym będzie innowatorem, a więc tym szybciej wprowadzi nowe technologie do procesu producyjnego, co przyspieszy rozprzestrzenianie się technologii w gospodarce Eduacja zwięsza zdolność do rozumienia, przyswajania i oceny nowych informacji oraz rozróżniania między dobrymi i nieorzystnymi pomysłami Zmniejsza również prawdopodobieństwo popełniania błędów, co słania do poszuiwania nowych techni w celu usprawnienia producji i uninięcia ryzya Od strony formalnej wzrost całowitej produtywności czynniów A w raju i jest przedstawiony równaniem: DA i = γ 1 + γ 2 i + γ 3 i [( Y max Y i ) / Y i ] gdzie DA oznacza logarytm różnicy między ońcem a początiem oresu w raju i, γ 1 reprezentuje egzogeniczny postęp technologiczny, γ 2 to rajowe innowacje, a ostatnie wyrażenie obrazuje dyfuzję technologii z zagranicy, tóra jest modelowana jao interacje pomiędzy średnim w oresie badania poziomem w raju i doganianiem technologicznym Sładni opisujący dyfuzję technologii, czy też efet doganiania wsazuje na opóźnienie raju w stosunu do lidera technologicznego ( Y max to dochód na głowę w przodującym technologicznie raju) Przeształcenie funcji producji Cobba-Douglasa o następującej postaci: Y = A K α L β ε przez logarytm różnicy oraz podstawienie powyższego równania prowadzi do otrzymania następującego równania opisującego wzrost dochodu: DY = γ 1 + ( γ 2 γ 3 ) i + γ 3 i ( Ymax / Yi ) + αdk + βdl + Dε Całowity wpływ apitału ludziego na przyrost dochodu DY jest dany przez: γ γ ) + γ ( Y / Y ), ( max i

8 ( Y / ) gdzie max Y i ( Y / ) jest średnia wartością max Y i Ze sonstruowanych tu modeli wynia, że rańcowa użyteczność z eduacji zawsze będzie dodatnia, a zwrot z osiągniętego wyształcenia jest tym więszy, im szybciej rośnie teoretyczny poziom technologii Analiza tych modeli prowadzi również do wniosu, że soro innowacje powodują powstawanie efetów zewnętrznych, ponieważ wsazują drogę dla naśladowców, to eduacja przez stymulowanie innowacji taże produuje efety zewnętrzne W ten sposób wpływa na wzrost gospodarczy Modelowanie postępu technicznego przez Benhabiba i Spiegela Benhabib i Spiegel (1994) stworzyli model, tórego specyfiacja wywodzi się z endogenicznej teorii wzrostu, a funcja Cobba-Douglasa przyjmuje postać następującą: yt = At t K α t L β t ε t, co po zlogarytmowaniu można przedstawić za pomocą równania: ln y = ln A + α ln K + β ln L + lnε Wzrost całowitej produtywności czynniów modelowany jest jao funcja poziomu apitału ludziego Wzrost dochodu doonuje się poprzez wpływ apitału ludziego na rajowe innowacje, co jest zgodne z teorią Romera (1990), ja i na technologiczne doganianie innych rajów przez raj i, w duchu myśli Nelsona i Phelpsa (1966) Wyraża to następujące równanie: ymax yi [ ln A i ] i = c + g i + m i, yi gdzie c reprezentuje egzogeniczny postęp technologiczny, g ujmuje endogeniczny postęp technologiczny związany z rajową zdolnością do innowacji, zaś m y i max yi / y i wyraża efet doganiania obrazujący przejmowanie technologii od lidera W rezultacie przeprowadzenia estymacji oazuje się, że rola apitału ludziego ma więsze znaczenie dla technologicznego doganiania niż dla endogenicznych, rajowych innowacji Jedna wynii te zostają odwrócone, gdy do badania wyorzystano jedynie podróbę państw zamożniejszych, w tórych endogeniczny postęp technologiczny w postaci rajowych innowacji nabiera wagi, zaś proces technologicznego doganiania oazuje się mniej ważny Podsumowując, badanie przypisuje ważną rolę apitałowi ludziemu w przyswajaniu zagranicznych technologii w rajach rozwijających się oraz tworzeniu nowych technologii na szczeblu rajowym w rajach bogatych Z modelu wypływa impliacja, że w oreślaniu wzrostu dochodu per capita udział biorą poziomy zasobu apitału ludziego, nie zaś tempo jego wzrostu Autorzy dowodzą taże niepoprawności podejścia do apitału ludziego jao do zwyłego czynnia producji, wchodzącego do funcji producji w sposób bezpośredni Próba syntezy teorii endogenicznych Nelsona-Phelpsa i Lucasa przez Engelbrechta Praca Engelbrechta (2003) stanowi apliację podejścia Nelsona i Phelpsa oraz Lucasa jednocześnie, poprzez testowanie na próbce rajów OECD modelu hybrydowego, uwzględniającego rolę apitału ludziego we wzroście gospodarczym zarówno przez stymulowanie dyfuzji technologii, ja i bezpośrednio przez wpływ jego aumulacji Do estymacji modelu hybrydowego zostało użyte następujące równanie: DY = γ + γ γ ) + γ ( Y / Y ) + αdk + βdl + µ D Dε 1 ( 2 3 i 3 i max i +, gdzie DY oznacza logarytm różnicy między dochodem na ońcu i na początu oresu, a pozostałe oznaczenia są identyczne ja w modelu Nelsona-Phelpsa W efecie przeprowadzenia regresji oraz testów istotności parametrów autor uznał za zasadne usunięcie z równania sładnia (γ 2 -γ 3 ) i 1 oreślającego poziom apitału ludziego odpowiedzialny za rajowe innowacje, uzasadniając, że najistotniejszym władem myśli Nelsona-Phelpsa jest odrycie roli apitału ludziego w dyfuzji technologii Według Engelbrechta wynii empiryczne potwierdzają słuszność stosowania modeli łączących w ten sposób myśl Lucasa i częściowo Nelsona i Phelpsa Wniosi płynące z modelu Benhabiba i Spiegela (1994), tóre wsazywały na duże znaczenie rajowych innowacji w rajach bogatych 2 w pracy Engelbrechta oazały się nie być typowe dla rajów OECD Do badania wyorzystano zbiór Summersa i estona oraz dane przerojowe z rajów OECD uśrednione w czasie, co pozwoliło na uninięcie problemu błędów wyniających z rótoterminowych załóceń oraz umożliwiło porównanie rezultatów z wyniami uzysanymi przez Benhabiba i Spiegela (1994) Wadą tego podejścia jest utracenie informacji zawartych w panelowych zbiorach danych oraz szeregach czasowych Słabością części empirycznej artyułu jest fat przeprowadzenia estymacji na zaledwie 25 obserwacjach będących danymi zagregowanymi w czasie W celu przetestowania odporności regresji autor stosuje różne miary ilościowe i jaościowe zasobu apitału ludziego pochodzące ze zbiorów wyorzystanych wcześniej przez Benhabiba i Spiegela (1994), Barro i Lee (2001), De la Fuente i Domenecha (2000) oraz anusha i Kimo (2000) Testuje owe zbiory i oryguje je ze względu na występowanie obserwacji nietypowych, co prowadzi go do poprawy wyniów oszacowania 1 Ponieważ oazał się nieistotny, a parametr przy nim stojący miał zna ujemny, co jest sprzeczne z podstawową intuicją i wniosami płynącymi z teorii Nelsona-Phelpsa 2 Benhabib i Spiegel (1994) nie dysponowali danymi na temat rajów OECD, za raje bogate zaś uznali te, tóre charateryzował najwięszy początowy dochód w rou 1965 Fatycznie grupa ta nie zwierała taich rajów OECD, ja Austria, Belgia, Czechy, Węgry, Islandia, Norwegia, olandia, Finlandia, Polsa i Szwajcaria, natomiast włączała między innymi Niaraguę, Fidżi, Argentynę, Chile, Ira i Wenezuelę

9 Rezultaty badania wsazują na pozytywny i statystycznie istotny wpływ apitału ludziego na wzrost gospodarczy Będzie on więszy, gdy zastosuje się różne miary wyształcenia dla różnych ategorii apitału ludziego, na przyład wyższe wyształcenie dla sładnia oreślającego dyfuzję technologii oraz średnią liczbę uończonych lat szoły dla aumulacji apitału ludziego Naturalną onsewencją zaprezentowania oncepcji teoretycznych była chęć ich weryfiacji w oparciu o dane empiryczne W literaturze można spotać badania empiryczne w różny sposób rozszerzające podstawowe teorie Artyuły empiryczne często bazują na modyfiacji równań wyprowadzonych z teorii (np Benhabib, Spiegel 1994) lub dodają nowy czynni do równania wzrostu (np Nonneman, Vanhoudt 1996) Ze względu na fat, że teoretyczne modele są trudne do bezpośredniego oszacowania, autorzy czasem posługują się uproszczeniami (np Barro 2001) Można taże spotać modele doonujące syntezy głównych oncepcji teoretycznych (np Engelbrecht 2003) Czasami wład olejnego badania empirycznego do rozwoju wiedzy polega na zastosowaniu nowej miary dla czynnia ludziego (np Gemmell 1996; anushe, Kimo 2000) albo polepszeniu jaości bazy danych (np De la Fuente, Domenech 2000) Przegląd badań empirycznych dotyczących nowych czynniów wzrostu Niezależnie od testowanej teorii, wyorzystywanych zbiorów danych, czy też stosowanej metody eonometrycznej badania empiryczne nowych determinantów wzrostu dochodu, w szczególności wpływu apitału ludziego, badań i rozwoju oraz nowych technologii na wzrost gospodarczy są bardzo zróżnicowane i niejednoznaczne Tabela 2 Badania teoretyczno-empiryczne dotyczące nowych czynniów wzrostu Ro Autor Tytuł Zawartość 1 Kapitał ludzi 1991 Barro Economic Growth in a Cross Section of Countries Stopa wzrostu dochodu jest pozytywnie sorelowana z wyjściowym poziomem apitału ludziego i negatywnie z wyjściowym poziomem dochodu 1992 Levine, Renelt A Sensitivity Analysis of Cross-Country Growth Regressions Analiza wrażliwości regresji przerojowych wzrostu na zmiany regresorów Kapitał ludzi przechodzi 1995 Islam Growth Empirics: A Panel Data Approach test pozytywnie Weryfiacja modelu MRW dla danych panelowych poazuje, że parametry przy apitale ludzim oazują się ujemne i statystycznie nieistotne 1996 Pritchett Where as All the Education Gone? Oszacowanie równania wyprowadzonego z teorii eonomii pracy daje ujemne współczynnii przy zmianie apitału ludziego a same współczynnii są nieistotne 1996 Barro Determinants of Growth: A Cross- Country Empirical Study 1996 Gemmell Evaluating the Impacts of uman Capital Stocs and Accumulation on Economic Growth: Some NewEvidence Wyształcenie mężczyzn wpływa dodatnio na wzrost gospodarczy, a wyształcenia obiet nie ma znaczenia dla wzrostu Stworzenie własnej miary apitału ludziego Poziom i aumulacja apitału ludziego bezpośrednio i dodatnio wpływają na wzrost 2000 Bils, Klenow Does Schooling Cause Growth? Wyprowadzenie i empiryczne udowodnienie odwrotnej zależności, w tórej tempo wzrostu gospodarczego pozytywnie wpływa na apitał ludzi 2000 anushe, Kimo 2001 De la Fuente, Domenech Schooling, Labor Quality and the Growth of Nations Schooling Data, Technological Diffusion and the Neoclassical Model Jaość apitału ludziego ma znaczenie dla wzrostu gospodarczego Polepszenie jaości danych pozwala udowodnić, że wzrost apitału ludziego ma dodatni wpływ na wzrost gospodarczy 2001 Barro uman Capital and Economic Growth Pozytywny wpływ apitału ludziego na wzrost dochodu i inwestycje w apitał fizyczny oraz negatywny wpływ na dzietność 2001 Lee Education for Technology Readiness: Prospect for Developing Countries 2002 Barrio-Castro, New Evidence on International R&D Lopes-Bazo, Spillovers, uman Capital and Serrano- Productivity in the OECD Domingo 2001 Bassanini Scarpetta 2004 Liberda, Toarsi Does uman Capital Matter for Growth in OECD Countries? Kapitał ludzi a wzrost gospodarczy w rajach OECD Kapitał ludzi stymuluje wzrost łącznej produtywności czynniów Rola apitału ludziego jest znacząca w oddziaływaniu na łączną produtywność czynniów Wzrost apitału ludziego przyspiesza tempo wzrostu gospodarczego Stopa inwestycji w apitał ludzi nie wyazuje statystycznie istotnego wpływu na tempo wzrostu dochodu

10 2 Badania i rozwój 1993 Lichtenberg R&D Investment and International Productivity Differences Poazuje zależność pomiędzy współczynniiem wydatów na prywatne badania rozwojowe w relacji do PKB, a stopą wzrostu produtu na dorosłego 1994 Goel, Ram Research and Development Expenditures and Economic Growth: A Cross Country Study Współczynni wydatów na badania i rozwój do produtu jest sorelowany ze stopą wzrostu dochodu na głowę jedynie w rajach o wysoim dochodzie 1995 Gittleman, Wolff R&D Activity and Cross Country Growth Comparisons Zmienna B+R oddziałuje na wzrost jedynie w rajach o wysoim dochodzie 1995 Coe, elpman International R&D spillovers Łączna produtywność czynniów (TFP) zależy od 1997 elpman R&D and Productivity: The International Connection 2000 Welfe Empiryczne modele wzrostu gospodarczego rajowego oraz zagranicznego apitału B+R Korzyści z działalności badawczo - rozwojowej oncentrują się w rajach inwestujących, lecz ich część rozprzestrzenia się taże na inne raje Wyodrębnienie efetów naładów na B+R oraz apitału ludziego na łączną produtywność czynniów producji 2000 Braconier Do igher Per Capita Incomes Lead to More R&D Expenditure? Próba obalenia standardowego założenia o egzogeniczności B+R w analizie produtywności 2001 Sylwester R&D and Economic Growth Bra silnej zależności pomiędzy wydatami na badania i rozwój a wzrostem w pełnej próbie; dodatnia zależność w próbie państw G Wolff The Role of Education in the Postwar Productivity Convergence among OECD Countries 2001 Madden, Savage, Bloxham Asian and OECD International R&D Spillovers Pozytywna zależność pomiędzy poziomem wyształcenia siły roboczej, a intensywnością działalności badawczo - rozwojowej w raju Łączna produtywność czynniów oraz wzrost apitału badawczo - rozwojowego są pozytywnie sorelowane 2003 Frantzen The Causality Between R&D and Productivity in Manufacturing: An International Disaggregate Panel Data Study Związe pomiędzy działalnością badawczo - rozwojową i łączną produtywnością czynniów (TFP) jest znaczący i przebiega raczej w ierunu od B+R do TFP niż odwrotnie 3 Technologie ICT oraz patenty 1985 Judd On the Performance of Patents Patenty pobudzają innowacje mimo monopolistycznych 1995 Bresnahan, Trajtenberg, General Purpose Technologies: Engines of Growth? 1999 Jorgenson, Stiroh Information Technology and Growth 2000 Oliner, Sichel The Resurgence of Growth in the late 1990s: Is Information Technology the Story? 2000 Shreyer The Contribution of Education in the Postwar Productivity Convergence Among OECD Countries 2000 Bessen, Sequential Innovation, Patents and Masin Imitation 2002 Quah Technology Dissemination and Economic Growth: Some Lessons for the New Economy 2003 Zachariadis R&D, Innovation, and Technological Progress: a test of the Schumpeterian Framewor without Scale Effects 2003 Gordon i Tech Innovation and Productivity Growth: Does Supply Create Its Own Demand? 2005 Jorgenson Accounting for Growth in the Information Age Źródło: Opracowanie własne załóceń rynu, jaie powodują Tempo postępu technicznego jest zdeterminowane przez technologie o ogólnym zastosowaniu i charaterystyi rynu, na tórym funcjonują Korzyści z inwestycji w sprzęt omputerowy są internalizowane przez firmy i gospodarstwa domowe Znaczący udział technologii informacyjnych we wzroście producyjności siły roboczej We wszystich rajach G7 apitał ICT wyraźnie przyczynia się do wzrostu gospodarczego (najbardziej w USA) W dynamicznym modelu patenty ograniczają omplementarne innowacje Imitacje mogą być pożyteczne z puntu widzenia społeczeństwa oraz oryginalnego innowatora Endogeniczny wzrost gospodarczy jest efetem interacji czynniów podażowych i popytowych Ważna jest wymiana i rozpowszechnianie produtów wiedzy Pozytywna zależność między intensywnością działalności badawczo-rozwojowej, tempem powstawania patentów i postępem technologicznym Konwencjonalne analizy badające wpływ inwestycji w technologie informacyjno omuniacyjne na poziom produtywności po rou 1995 zostały przecenione Ożywienie gospodarcze w rajach G7 po 1995 r to w dużej mierze efet inwestycji w technologie informacyjne

11 Badania empiryczne dotyczące apitału ludziego Levine i Renelt (1992) wyazują, że orelacja pomiędzy więszością zmiennych a wzrostem dochodu zależy od zestawu dodatowych regresorów zawartych w modelu Oznacza to, że zmienne wyazują dużą wrażliwość nawet na niewielie modyfiacje pierwotnych założeń, tóre mogą anulować lub całowicie odwrócić początowe wynii Dodając do tego fat, że alternatywne regresje mają równie znaczące podłoże teoretyczne, autorzy postulują wielą ostrożność w interpretacji wyniów regresji przerojowych Autorom udało się udowodnić hipotezę, że apitał ludzi (mierzony współczynniiem solaryzacji dla szoł średnich, ale taże innymi wsaźniami) jest odporny na dobór innych regresorów, a zatem w sposób istotny uczestniczy we wzroście gospodarczym Jego wpływ jest dodatni, ze współczynniiem przyjmującym wartości pomiędzy 2,5 a 3,7 Mimo tego, połączenie zestawu zmiennych objaśniających z prac Kormendi i Meguire (1985) oraz Barro (1991) sprawia, że zmienne oreślające eduację, podobnie ja pozostałe wsaźnii polityi gospodarczej, stają się nieistotne Według Barro (1991) orelacja między wzrostem dochodu a wyjściowym poziomem apitału ludziego jest silnie dodatnia, przy przyjęciu wyjściowego poziomu dochodu za stały Natomiast orelacja między wzrostem dochodu a wyjściowym poziomem tegoż dochodu jest silnie negatywna, przy założeniu stałości parametrów oreślających wyjściową wielość apitału ludziego Oznacza to, że raje biedne mogą dorównać rajom bogatym tylo wówczas, gdy zwięszą wielość apitału ludziego w stosunu do swego dochodu na głowę Do pozytywnych empirycznych weryfiacji neolasycznej teorii wzrostu należy zaliczyć artyuł Gemmella (1996) Dzięi wyorzystaniu w modelu własnego wsaźnia apitału ludziego autor wyazuje pozytywny wpływ zarówno poziomu, ja i aumulacji apitału ludziego na wzrost dochodu W tym samym rou Barro (1996) udowadnia, że wyształcenie mężczyzn na poziomie średnim i wyższym dodatnio oddziałuje na wzrost gospodarczy, zaś wyształcenie obiet, niezależnie od poziomu, nie odgrywa roli w pobudzaniu wzrostu Kolejni badacze, anushe i Kimo (2000), tworzą własną miarę apitał ludziego posługując się wyniami międzynarodowych testów zdolności poznawczych w dziedzinie matematyi i nau ścisłych W ich modelu jaość apitału ludziego zmierzona w ten sposób oazuje się mieć istotne znaczenie dla wzrostu gospodarczego, choć zastosowanie tej metody dla rajów OECD nie przynosi jednoznacznych rezultatów (Temple, 2000) W regresji na danych panelowych dotyczących rajów całego świata, autorstwa Barro (2001), apitał ludzi bezpośrednio dodatnio wpływa na wzrost gospodarczy Badanie rajów OECD Bassanniniego i Scarpetty (2001) również to potwierdza, choć stosuje inny zestaw zmiennych objaśniających Lee (2001) dowodzi pozytywnego oddziaływania apitału ludziego na całowitą produtywność czynniów (TFP) Podobnie czynią Barrio-Castro i inni (2002), tórzy zwięszenie TFP spowodowane wzrostem apitału ludziego w postaci dodatowego rou w szole oszacowali na 5% Badania empiryczne przynoszą również negatywne wynii zaprzeczając teorii lub wyazując jej niedosonałość W artyule Islama (1995) zostaje wyorzystana specyfiacja Maniwa, Romera i Weila (1992), jedna przebadana próba ma charater danych panelowych Prowadzi to do rezultatów zasadniczo różnych od tych otrzymanych dla regresji przerojowej, a mianowicie parametry przy apitale ludzim oazują się ujemne i statystycznie nieistotne Pritchett (1996) w swoim badaniu przerojowej próby rajów rozwijających się i rozwiniętych odwołuje się taże do eonomii pracy dowodząc, że soro wyształcenie przynosi jednostce wzrost produtywności jej własnej pracy, to powinna występować orelacja pomiędzy dochodem na pracownia a zmianą w średnim uzysanym wyształceniu w społeczeństwie (Temple, 2000) Jedna wynii oszacowania dla badanej próby dają ujemne współczynnii przy zmianie apitału ludziego, a taże oazują się statystycznie nieistotne Bils i Klenow (2000) otrzymują i udowadniają odwrotną zależność, w tórej tempo wzrostu gospodarczego pozytywnie wpływa na apitał ludzi, a nie odwrotnie De la Fuente i Domenech (2000) dowodzą, że niezgodne z intuicją wniosi z poprzednich badań, wsazujące na bra lub negatywną zależność pomiędzy apitałem ludzim a wzrostem gospodarczym wyniają między innymi z niedosonałości wyorzystywanych baz danych na temat eduacji, obarczonych błędem pomiaru Dlatego tworzą własny zbiór danych bazujący na zbiorze Barro i Lee (1996) i szacują model, tóry wyjaśnia zmienność stopy wzrostu produtywności w 80% Uzysane estymacje parametrów technologicznych są zgodne z oczeiwaniami Wyazują również dodatnią zależność pomiędzy apitałem ludzim a wzrostem gospodarczym W pracy Kruegera i Lindahla (2001) poziom apitału ludziego pozytywnie wpływa na wzrost, lecz nie jest to zależność liniowa Badanie wpływu zmiany apitału ludziego na wzrost przez Temple (2001) prowadzi do otrzymania rozbieżnych rezultatów w zależności od zastosowanej metody eonometrycznej i specyfiacji równania Statystycznie nieistotny oazuje się wpływ inwestycji w apitał ludzi na wzrost dochodu w empirycznej weryfiacji modelu neolasycznego autorstwa Liberdy i Toarsiego (2004) Badania i rozwój, technologie ICT oraz patenty w analizach wzrostu Goel i Ram (1994) zaprezentowali model, w tórym współczynni wydatów na badania i rozwój do produtu jest sorelowany ze stopą wzrostu dochodu na głowę, lecz jedynie w rajach o wysoim dochodzie Nie wiadomo, czy zależność ta przebiega w ierunu od wydatów na działalność badawczo rozwojową do wzrostu gospodarczego, czy tez odwrotnie Podobne wynii uzysali Gittleman i Wolff (1995) Z drugiej strony, Lichtenberg (1993) znajduje zależność pomiędzy współczynniiem wydatów na prywatne badania rozwojowe do PKB, a stopą wzrostu produtu na osobę dorosłą Zależność między wzrostem gospodarczym, a rządowymi wydatami na badania i rozwój oazała się w wielu przypadach zerowa, a nawet ujemna Rezultaty sugerują, że prywatne wydati na badania i rozwój mogą być istotne w szerszej grupie państw Badanie Sylwestera (2001) również rozróżnia pomiędzy prywatnymi, a rządowymi wydatami na badania i rozwój Wynii sugerują szybszy wzrost rajów biedniejszych od rajów o wysoim dochodzie oraz to, że raje o więszych zasobach apitału ludziego rozwijają się szybciej od innych Nie ma jedna dowodu na to, że przeznaczanie więszych naładów na badania i rozwój sutuje wyższym wzrostem gospodarczym