54 Polyka Bud eowa BANK I KREDYT wrzeseƒ 2004 Dochody bud eu paƒswa* Tomasz Sza wƒsk Ws p Zagadnene gromadzena dochodów przez paƒswo poruszane jes w w kszoêc opracowaƒ doyczàcych fnansów publcznych. Analzy skupajà s g ówne na kwes obcà ena spo eczeƒswa dannam publcznym oraz na opse snejàcych sysemów fskalnych. Brakuje naomas usysemayzowanego podejêca do zagadnena prognozowana dochodów sekora publcznego. Insyucjà kóra ma obowàzek zarówno czuwaç nad sanem fnansów publcznych jak prognozowaç ch przysz y san jes Mnserswo Fnansów. Pon sze opracowane prezenuje w jak sposób Mnserswo Fnansów prognozuje dochody bud eu paƒswa. Sposób en ne zosa doàd sformalzowany w posac uk adu równaƒ. Ze wzgl du na du à lczb êróde dochodów bud eu paƒswa kóre okreêlone sà w ar. 62 usawy z 26 lsopada 1998 r. o fnansach publcznych * Praca powsa a w wynku sa u zawodowego kóry auor odby w Deparamence Polyk Fnansowej Analz Saysyk Mnserswa Fnansów. Auor pragne podz kowaç za okazanà pomoc pracownkom Wydza u Dochodów Sekora Fnansów Publcznych Deparamenu Polyk Fnansowej Analz Saysyk. Rozszerzona wersja opracowana zosa a obronona jako praca magserska napsana pod kerunkem prof. dr. hab. Aleksandra Welfe w Kaedrze Model Prognoz Ekonomerycznych Unwersyeu ódzkego. zdecydowano s na omówene najw kszych jednoczeêne najwa nejszych êróde dochodów. Podak poêredne Dochody z podaków poêrednch sanowà g ównà cz Êç dochodów bud eu paƒswa. Wynka o z faku e wp ywy z ego yu u sà w odró nenu od wp ywów z podaków bezpoêrednch wy àczne dochodam bud eu paƒswa. Wa nym czynnkem jes równe o e podak poêredne obejmujà coraz szerszà grup owarów us ug. Tendencja a jes zgodna z rozwojem wspó czesnych sysemów podakowych sosowanych w krajach wysoko uprzemys owonych. Wadà akego sysemu jes o e majà doêç luêny zwàzek z poj cem sprawedlwoêc spo ecznej (J. Czekaj 2003). Dochody z podaku od owarów us ug (VAT) Podaek VAT (ang. Value Added Tax) kóry od 5 lpca 1993 r. zasàp podaek obroowy zajmuje perwszoplanowe mejsce wêród podaków poêrednch w zaslanu bud eu paƒswa. Od 1994 r. udza wp ywów
BANK I KREDYT wrzeseƒ 2004 Polyka Bud eowa 55 z VAT-u w dochodach bud eu sysemayczne roêne. Wynka o przede wszyskm z pow kszana zakresu przedmoowego podaku oraz podwy szana sawek podakowych. Ne bez znaczena jes ak e spadek udza u wp ywów z c a podaków bezpoêrednch w dochodach bud eu paƒswa. Zmenne1 objaênajàce ksza owane s dochodów z VAT-u mo na podzelç na dwe zasadncze grupy. Perwszà sanowà zmenne makroekonomczne: dynamka sprzeda y owarów us ug obj ych podakem od owarów us ug oraz dynamka deflaora VAT. Do drugej grupy nale à zmenne nsyucjonalne: zmany w zakrese sawek zwolneƒ podakowych oraz zasad oblczana podaku. OkreÊlajà one sysem podakowy; zwykle reprezenowane sà przez jednà zmennà wyra ajàcà oszacowane skuków zman sysemowych. W celu wyznaczena prognozy dochodów z podaku nale y w c okreêlç dynamk sprzeda y owarów us ug opodakowanych VAT-em oraz dynamk deflaora podaku a ak e oszacowaç skuk zaplanowanych zman sysemowych w podaku VAT nnych przepsów zwàzanych z ym podakem. W prakyce dynamka wolumenu sprzeda y owarów us ug zale y od dynamk spo yca krajowego. Nale y zaznaczyç e owary eksporowane sà zwolnone z VAT-u ( akcyzy). Deflaor VAT-u defnowany jes jako Êredna wa ona ndeksów CPI PPI z arbralne usalanym wagam. Wp ywy z podaku VAT oblczane sà nas pujàco: BYVATP = BYVATP. sva. pva + ZMVAT BYVATP 1 (1.1) dochody bud eu paƒswa z podaku VAT ogó em w roku 1 Symbole poszczególnych zmennych u ye w ym opracowanu zosa y dososowane do sysemu oznaczeƒ model WK (por. A. Welfe (red.) 2000); ma ym leram oznaczono wskaênk wzrosu. BYVATP -1 dochody bud eu paƒswa z podaku VAT w roku 1 ZMVAT szacunek skuków zman sysemowych dla roku sva wskaênk realnego wzrosu sprzeda y owarów obj ych podakem VAT pva wskaênk wzrosu deflaora podaku VAT. Podsawà prognoz na przysz y rok bud eowy (okres ) jes planowane wykonane dochodów bud eu paƒswa w roku poprzednm ( 1) w kórym opracowywana jes usawa bud eowa. Podczas budowy prognoz ne jes bowem znane rzeczywse wykonane bud eu paƒswa w okrese bezpoêredno poprzedzajàcym okres prognozy. Zmenne (ZMVAT ZMAP ZMPIT ZMCIT ) kórych celem jes uwzgl dnene szacunkowych skuków zman sysemowych sà zmennym egzogencznym. Do zman sysemowych mo na zalczyç np. zmany zasad amoryzacj Êrodków rwa ych podsaw podaków zasad oblczana podaków wprowadzane lub lkwdowane obcà eƒ podakowych. Dochody z podaku akcyzowego Podaek akcyzowy (ang. excses) zosa przywrócony po prawe p çdzes cu laach. Zakres sosowana akcyzy zbl ony jes do podaku akcyzowego okreêlonego w aêcwym dyrekywam Un Europejskej. W Polsce akcyza nak adana jes na wyroby konsumpcyjne wêród kórych najwa nejszym sà: palwa wyroby spryusowe wyroby yonowe pwo wyroby wnarske samochody osobowe oraz od 2002 r. energa elekryczna. Dochody bud eu paƒswa z yu u podaku akcyzowego szacowane sà na podsawe dwóch rodzajów zmennych: zmennych makroekonomcznych nsyucjonalnych. Zmennà makroekonomcznà wykorzysywanà do prognozowana dochodów z akcyzy jes dynamka dosaw na zaoparzene rynku poszczególnych wyrobów obj ych podakem akcyzowym. Dosawy sà zdefnowane jako wolumen wyprodukowanych w kraju produków pomnejszony o ch ekspor pow kszony o mpor oraz skorygowany o saldo zman zapasów u producena. Zmenne e przybl ajà podsaw opodakowana kórà w przypadku podaku akcyzowego jes sprzeda owarów akcyzowych. Do zmennych nsyucjonalnych ksza ujàcych dochody z podaku akcyzowego nale à: zmany sawek podaku akcyzowego obejmujàce poszczególne wyroby zmany zakresu przedmoowego podaku (np. obj ce podakem akcyzowym w 2002 r. energ elekrycznej kóre uwzgl dnane sà w równanu poprzez zmennà opsujàcà skuk zman sysemowych). Oszacowane wp ywów z podaku akcyzowego od sprzeda y ww. grup owarów akcyzowych oraz pozosa ych wyrobów dokonywane jes dla ka dej grupy wyrobów oddzelne ale sposób oblczana wp ywów z akcyzy jes ak sam dla ka dej z grup. Prognoza dochodów z podaku akcyzowego jes przygoowywana w Mnserswe Fnansów w rzech eapach. Eap perwszy polega na oszacowanu dynamk dosaw wyrobów obj ych podakem akcyzowym (sà one rakowane jako egzogenczne). Wykorzysuje s u meod wyg adzana wyk adnczego Hola-Wnersa (zob. Amr D. Aczel 2000). Na drugm eape wyznacza s Êrednorocznà dynamk sawek podaku kóra jes oblczana na podsawe mes cznych planowanych zman sawek akcyzy na poszczególne grupy wyrobów z uwzgl dnenem kalendarza harmonzacj polskch przepsów z normam Un Europejskej. Kolejnym eapem prognozy wp ywów do bud eu paƒswa z yu u akcyzy jes oszacowane dochodów z ego podaku od poszczególnych grup produków:
56 Polyka Bud eowa BANK I KREDYT wrzeseƒ 2004 BYAP = BYAP sa ra + ZMAP BYAP sa ra (1.2) dochody z akcyzy w okrese wynkajàce z opodakowana grupy wyrobów () numer okreêlajàcy grup wyrobów opodakowanych akcyzà wskaênk wzrosu wolumenu dosaw poszczególnych grup wyrobów () obj ych akcyzà wskaênk wzrosu sawk akcyzy dla poszczególnych grup wyrobów () ZMAP oszacowane skuków zman sysemowych dla roku ceny be àce. Osaecznà kwo dochodów bud eu paƒswa zyu u podaku akcyzowego orzymuje s po zsumowanu kwo podaku od poszczególnych grup wyrobów akcyzowych. BYAP Dochody z ce (1.3) dochody bud eu paƒswa z akcyzy ogó- em C o ne jes ex defnone podakem lecz ma charaker podaku (zob. N. Gajl 1992). Dodakowym argumenem za klasyfkowanem dochodów z ce jako dochodów podakowych jes o e dochody e ujmowane sà w sprawozdawczoêc nsyucj m dzynarodowych akch jak OECD czy IMF jako dochody podakowe. Udza dochodów z ce w dochodach bud eu paƒswa sysemayczne maleje co spowodowane jes wprowadzanem w yce kolejnych porozumeƒ doyczàcych ch redukcj w ramach harmonzacj prawa z prawem Un Europejskej. Po wsàpenu Polsk do Un Europejskej dochody bud eu paƒswa z ego yu u sà ogranczone co wynka z dwóch przyczyn. Po perwsze od momenu akcesj 75% dochodów z c a jes przekazywane do bud eu unjnego. Po druge ne podlega oclenu mpor owarów us ug z obszaru UE. Zmennym objaênajàcym ksza owane s dochodu z ce sà: efekywna sawka celna mpor wg GUS Êredn kurs z oego c o od mporu nerejesrowanego oraz zmnejszena c a z uwag na konyngeny celne. Prognoza efekywnej sawk celnej jes sporzàdzona na podsawe funkcj rendu wyk adnczego. Posaç funkcyjnà weryfkuje s mnmalzujàc perwasek b du Êrednokwadraowego wykorzysujàc w ym celu meod Newona. RCM = e S s = 1 BYAP = BYAP µ+ 1 (1.4) RCM efekywna sawka celna m h paramery rend = 1... T. WelkoÊç c a aryfowego oblczana jes zgodne z równanem: CT = MP. WDZL. (1 (1.5) CT c o aryfowe MP wolumen mporu w USD WDZL Êrednoroczny kurs z oego (PLN/USD) MDF udza mporu nepodlegajàcego oclenu (oblczany na podsawe nformacj hsorycznych). Ró nca m dzy c em ogó em a c em aryfowym polega na ym e c o aryfowe ne uwzgl dna c a od mporu nerejesrowanego (c a p aconego bezpo- Êredno na grancy) welkoêc konyngenów. Wolumen c a od mporu nerejesrowanego oblczany jes zgodne ze wzorem: MNRP MNRP (1.6) wolumen c a od mporu nerejesrowanego. Wp ywy z ce orzymywane sà na podsawe równana: BYCP = CT -KP + MNRP BYCP KP MNRP 1 = MNRP 2 (1.7) wp ywy do bud eu paƒswa z yu u c a wolumen konyngenów usalany w usawe bud eowej ceny be àce. Podak bezpoêredne MNRP 1 MDF ). RCM Do podaków bezpoêrednch nale à: podaek dochodowy od osób fzycznych (ang. Personal Income Tax PIT) oraz podaek dochodowy od osób prawnych (ang. Corporae Income Tax CIT). Dochody z podaku dochodowego od osób fzycznych (PIT) Podaek dochodowy od osób fzycznych obowàzuje od 1 syczna 1992 r. na mocy usawy z 26 lpca 1991 r. o podaku dochodowym od osób fzycznych kóra uproêc a wczeênej obowàzujàcy sysem podakowy (zob. S. Owsak 1999). Nale y pam aç e ne wszyske wp ywy z podaku PIT sà dochodam bud eu paƒswa. Zrycza owany podaek dochodowy p acony w forme kary podakowej przez osoby fzyczne prowadzàce dza alnoêç gospodarczà sanow dochód gmn.
BANK I KREDYT wrzeseƒ 2004 Polyka Bud eowa 57 Udza wp ywów z PIT-u w dochodach bud eu paƒswa od klku la maleje co wynka ze zw kszena s udza u dochodów gmn we wp aach z podaku wzrosu wp ywów z podaków poêrednch wzrosu wykorzysywana ulg zwolneƒ podakowych (odlczena w podaku dochodowym od osób fzycznych ylko w laach 1993 1996 wzros y ponad czerokrone). Tendencja a prawdopodobne b dze wyhamowana poprzez obserwowane w osanm okrese ogranczane ulg podakowych (m.n. lkwdacja od 2002 r. zw. du ej ulg budowlanej oraz od 2004 r. ulg remonowej z zachowanem praw nabyych) oraz dz k wprowadzenu w 2002 r. opodakowana w forme zrycza owanej nekórych przychodów z kapa ów pen nych a od 2004 r. opodakowana dochodów z odp anego zbyca paperów waroêcowych. Dochody z yu u podaku PIT sà funkcjà podsawy podaku kórà jes dochód osób fzycznych podzelony wg nas pujàcych êróde : wynagrodzena emeryury reny zas k dla bezrobonych nne opodakowane Êwadczena spo eczne (w sk ad kórych wchodzà g ówne zas k Êwadczena przedemeryalne) dochody z pozosa ych êróde w ym z dza alnoêc gospodarczej osób fzycznych. Do drugej grupy zmennych wp ywajàcych na podaek PIT nale à: wysokoêç sawek podaku zasady waloryzacj progów podakowych kwoy wolnej od podaku welkoêç odlczeƒ z yu u snejàcych ulg zwolneƒ skuek zman sysemowych w kórej kumulujà s skuk pozosa ych zman sysemowych. Prognoza dochodów z PIT-u jes przygoowywana w dwóch zasadnczych eapach. Na perwszym eape szacuje s podsaw opodakowana czyl fundusze dochodów osób fzycznych w podzale na ww. êród a dochodów. Wszyske fundusze prognozowane sà w podobny zaprezenowany na przyk adze funduszu wynagrodzeƒ sposób: YZP YZP zp. = zp n YZP 1. (2.1) fundusz wynagrodzeƒ wskaênk nomnalnego wzrosu przec nego wynagrodzena w gospodarce n wskaênk wzrosu zarudnena w gospodarce. Fundusz zas ków dla bezrobonych pozosa ych Êwadczeƒ wyp acanych z Funduszu Pracy (YUN ) oblcza s na podsawe Êrednej lczby benefcjenów Êwadczeƒ (UN ) Êrednej welkoêc zas ków (UP ) kóre waloryzowane sà co pó roku zgodne z usawà z 14 grudna 1994 r. o zarudnenu przecwdza anu bezrobocu wskaênkem wzrosu cen owarów us ug konsumpcyjnych. Nale y przy ym pam aç e zas k ne podlegajà waloryzacj w przypadku gdy wskaênk wzrosu cen owarów us ug konsumpcyjnych w osanm pó roczu ne zmen s lub by ujemny. Na drugm eape oblcza s wp ywy z podaku równe w podzale na poszczególne êród a dochodów osób fzycznych. Nas pne wp ywy z podaku zosajà podzelone pom dzy bud e paƒswa fundusz powszechnego ubezpeczena zdrowonego jednosk samorzàdu eryoralnego: BYODFM = BYWTP + BYBGTP + BYBGATP + + BYUNP + BYOTP BYODFM BYWTP BYBGTP (2.2) podaek dochodowy ogó em w uj cu memora owym (rok podakowy bez uwzgl dnena odlczeƒ od dochodu podaku oraz przesun ç czasowych we wp ace podaku wys pujàcych na prze- ome roku) podaek od wynagrodzeƒ podaek od ren emeryur pracownczych BYBGATP podaek od ren emeryur rolnczych BYUNP podaek od zas ków dla bezrobonych Êwadczeƒ spo ecznych BYOTP podaek od dochodów pochodzàcych z pozosa ych êróde w ym dza alnoêc gospodarczej opodakowanej na zasadach ogólnych oraz na zasadze rycza u (RP ) ceny be àce. Wa ne jes rozró nene roku podakowego roku bud eowego. Rok podakowy dla PIT-u rwa od poczàku roku bud eowego j. od poczàku roku kalendarzowego do koƒca rozlczena s podanków z Urz dem Skarbowym j. do koƒca lpca nas pnego roku a rok bud eowy jes o samy z rokem kalendarzowym. Pocàga o za sobà konecznoêç uwzgl dnena w oblczenach wp ywów kasowych dla roku bud eowego salda rozlczeƒ za poprzedn rok podakowy oraz przesun ç czasowych we wp aach podaku wys pujàcych na prze ome roku. Zalczk na podaek od dochodów grudnowych wp acane sà zazwyczaj w sycznu nas pnego roku. Inna syuacja jes w przypadku grudnowych zalczek na podaek od dochodów osób prowadzàcych dza alnoêç gospodarczà ponewa zalczk e muszà byç wp acone jeszcze w grudnu. Taka syuacja wys puje ylko na prze ome roku ponewa w pozosa ych mesàcach zalczk na pocze podaku wp acane sà do 20. dna nas pnego mesàca (w przypadku podaku zrycza owanego do 7. dna nas pnego mesàca). Prognozy wp ywów z PIT-u dla poszczególnych êróde dochodów sà worzone w analogczny sposób jak dla dochodów z wynagrodzeƒ (z wyjàkem podaku od pozosa ej dza alnoêc) j. prognoza jes loczynem funduszu poszczególnych êróde dochodów (b -
58 Polyka Bud eowa BANK I KREDYT wrzeseƒ 2004 dàcego przedmoem podaku) efekywnej sawk podaku. Sposób oblczana zaprezenowany jes na podsawe podaku dochodowego od wynagrodzeƒ: BYWTP = YZP. RE BYWTP podaek od wynagrodzeƒ YZP fundusz wynagrodzeƒ RE sawka efekywna. (2.3) Prognoza efekywnej sawk oblczana jes na podsawe analogcznej sawk oblczonej wed ug danych z roku poprzedzajàcego rok opracowywana usawy przy uwzgl dnenu nas pujàcych zman: kwoy pomnejszajàcej podaek (zw. kwoy wolnej) oraz progów podakowych (w laach 2002 2003 2004 wysokoêç progów pozosa a na nomnalnym pozome z 2001 r.) aak e lmu kwoy zrycza owanego koszu uzyskana przychodu. Sposób corocznej waloryzacj kwoy wolnej progów podakowych okreêla usawa o podaku dochodowym od osób fzycznych. Obowàzujàca skala podakowa ma charaker progresj szczeblowej. Sysem odlczeƒ powoduje jednak e przec ne efekywne obcà ene dochodu jes o wele mnejsze n wynkajàce ze skal podakowej. Na przyk ad w 1996 r. gdy sawk podaku by y najw ksze (21% 33% 45%) przec ne obcà ena dochodu bruo dla poszczególnych przedza ów dochodów ksza owa y s nas pujàco: dla perwszego przedza u 15% dla drugego przedza u 16% dla rzecego przedza u 25% a dla ogó u podanków obcà ene o wynos o neco ponad 16% (zob. I. Bolkowak n. 1996); w 2002 r. wynos o neco pon ej 16%. Jes o wynkem najw kszych najcz Êcej dokonywanych odlczeƒ przez osoby kórych dochody znajdujà s w rzecm przedzale podakowym. W 2002 r. ponad 81% osób o dochodach z drugego ponad 76% osób z rzecego przedza u korzysa o z odlczeƒ a osób korzysajàcych z ulg w perwszym przedzale dochodowym by o neca e 46%. Dochody z PIT-u w uj cu kasowym (dochody bud eu od poczàku do koƒca roku kalendarzowego) oblczane sà nas pujàco: BYODFKP = BYODFM -UO -PNN + PNN + ZMPIT (2.4) BYODFKP podaek ogó em w uj cu kasowym (rok bud eowy) UO ulg odlczena dokonywane w rakce roku PNN podaek nale ny rozlczony w roku nas pnym ZMPIT oszacowane skuków zman sysemowych dla roku ceny be àce. 1 Podaek nale ny rozlczony w roku nas pnym dany jes równanem: PNN = ZG + RKW ZG RKW RKZ (2.5) zalczka na podaek za grudzeƒ (ne doyczy dochodów z pozarolnczej dza alnoêc gospodarczej) rozlczene koƒcowe za rok do wp acena przez podanków rozlczene koƒcowe za rok do zwrou przez bud e paƒswa ceny be àce. Kwoy koƒcowe do zwrou wynkajà g ówne z korzysana przez podanków z ulg kóre w w kszoêc rozlczane sà dopero po z o enu rocznego zeznana podakowego. Ulg odlczena (UO ) oraz welkoêç zwroów nadp a podaku (RKW RKZ ) szacowane sà na podsawe danych doyczàcych wykorzysana przez podanków ulg odlczeƒ za poprzedne laa. Kwoy koƒcowe do wp acena wynkajà przede wszyskm zujemnej waroêc ró ncy pom dzy kwoà zalczek wp aconych w rakce roku a podakem nale nym wynkajàcym z rocznego zeznana podakowego. Podza wp ywów podaku na dochody: bud eu paƒswa funduszu powszechnego ubezpeczena zdrowonego jednosek samorzàdu eryoralnego defnuje równane: BYODFP = BYODFKP -HICP -YLGODFP BYODFP HICP YLGODFP RKZ (2.6) podaek dla bud eu paƒswa ceny be- àce cz Êç sk adk na powszechne ubezpeczene zdrowone odlczanej od podaku podaek dla jednosek samorzàdu eryoralnego ceny be àce. Prognoza wp ywów ze sk adek na ubezpeczene zdrowone z wy àczenem wp a z bud eu paƒswa (m.n. za osoby bezrobone bez prawa do zas ku) worzona jes na podsawe funduszu s u àcego do oblczena podaku przy uwzgl dnenu ró ncy pom dzy podsawam nalczana podaku sk adk na ubezpeczene zdrowone oraz pozomu ÊcàgalnoÊc sk adek (zwykle przyjmowanym na pozome z roku poprzednego). Wp ywy z podaku dochodowego od osób fzycznych sà pomnejszane najperw o sk adk na obowàzkowe ubezpeczene zdrowone (od 2003 r. ylko cz Êç sk adk jes odlczana od podaku). Nas pne ak pomnejszona kwoa jes dzelona na dochody jednosek samorzàdu eryoralnego2 dochody bud eu paƒswa 2 Podane udza y jednosek samorzàdu eryoralnego obowàzujà w 2004 r
BANK I KREDYT wrzeseƒ 2004 Polyka Bud eowa 59 w proporcjach: bud e paƒswa (5426% wp ywów ogó- em z yu u podaku) gmny (4574% wp ywów) wojewódzwa (16% wp ywów) poway (842% wp ywów). Dochody jednosek samorzàdu eryoralnego (gmn powaów wojewódzw) z podaku dochodowego od osób fzycznych szacowane sà w nas pujàcy sposób: YLGODFP. (2.7) = ( BYODFP -RP -HICP ) SLGPIT RP zrycza owany podaek dochodowy ceny SLGPIT udza jednosek samorzàdu eryoralnego w podaku. Wp ywy z yu u podaku p aconego w forme rycza u (z wyjàkem podaku p aconego w forme kary podakowej) ne sanowà podsawy do oblczena udza u jednosek samorzàdu eryoralnego. Nale y przypomneç e wp ywy z wprowadzonego w 2002 r. podaku (p aconego w forme zrycza owanej) od nekórych przychodów z kapa ów pen nych (do koƒca 2003 r. z opodakowana by y wy àczone dochody ze sprzeda y paperów waroêcowych w obroce publcznym) sà wy àczne dochodem bud eu paƒswa. W pozycj podaek od dochodów pochodzàcych z pozosa ych êróde znajdujà s wp ywy z opodakowana dochodów charakeryzujàcych s najwy szà zmennoêcà. Nale à do nch m.n. dochody z: dza alnoêc gospodarczej najmu podnajmu dzer awy poddzer awy oraz nnej umowy o podobnym charakerze dza ów specjalnych produkcj rolnej dza alnoêc wykonywanej samodzelne oraz wykonywana wolnego zawodu. Dodakowym urudnenem w denyfkowanu czynnków objaênajàcych wp ywy z ej cz Êc podaku PIT sà: du a zmennoêç lczby podanków op acajàcych podaek z yu u osàgana dochodu z ww. êróde oraz fak e nekóre z powy szych dochodów mo na àczyç (w celach oblczena podaku) z dochodam znnych êróde np. z wynagrodzena. A 95% podanków p ac podaek na zasadach obowàzujàcych w perwszym progu podakowym (wg nformacj Mnserswa Fnansów w 2002 r. 9509% podanków kórzy rozlczal s na zasadach ogólnych osàgn o dochód do opodakowana kóry meêc s w perwszym przedzale podakowym). Dochody z podaku dochodowego od osób prawnych (CIT) Podaek dochodowy od osób prawnych w obecnej posac funkcjonuje na podsawe usawy z dna 15 luego 1992 r. Sawka podaku podlega a sa emu obn anu. Tabela 1. Sawk podaku dochodowego od osób prawnych w laach 1992-2004 r. (w %) Rok 1992-1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Sawka 40 38 36 34 30 28 28 27 19 Dla porównana sawka CIT w Czechach od 2004 r. wynos 28% na W grzech 16% w S owen 25% na S owacj 19%. WelkoÊç wp ywów z yu u podaku dochodowego od osób prawnych zale y od zmennych makroekonomcznych nsyucjonalnych. Do ych perwszych nale à: wzros cen (ndeks cen produkcj sprzedanej przemys u PPI ndeks cen nak adów nwesycyjnych IPI) PKB nak ady nwesycyjne wynk fnansowe przeds borsw na kóre sk adajà s : a) przychody przeds borsw z ca ej dza alnoêc b) wysokoêç koszów przeds borsw. Do zmennych nsyucjonalnych nale à: sawka podaku zwolnena odlczena ulg podakowe oraz skuk zman sysemowych np. zakresu podsawy podaku. Perwszym krokem w prognozowanu dochodów zyu u podaku dochodowego od osób prawnych jes oblczene dochodu osób prawnych kóry dany jes równanem: DPO = DPO DPO PPI pkb (2.8) dochód (zysk bruo) przed odlczenam ceny ndeks cen produkcj sprzedanej przemys u wskaênk realnego wzrosu produku krajowego bruo. Aby uzyskaç podsaw opodakowana nale y pomnejszyç dochód o odlczena dokonywane od dochodu w nas pujàcy sposób: PP = DPO -OD -w JP PP OD w JP (2.9) podsawa opodakowana (dochód po odlczenach) odlczena od dochodu bez odlczeƒ wydaków nwesycyjnych paramer reprezenujàcy procen wydaków nwesycyjnych podlegajàcych odlczenu w we (01) wydak nwesycyjne ceny be àce. Odlczena od dochodu bez odlczeƒ wydaków nwesycyjnych oblcza s wg wzoru: OD = OD Wydak nwesycyjne dane sà równanem: JP = JP IPI jpp. PPI. 1. IPI. PPI. jpp 1. pkb 1 (2.10) (2.11) ndeks cen nak adów nwesycyjnych wskaênk wzrosu nak adów nwesycyjnych ceny sa e.
60 Polyka Bud eowa BANK I KREDYT wrzeseƒ 2004 W usawe z dna 20 lsopada 1999 r. o zmane usawy o podaku dochodowym od osób prawnych zlkwdowano ulg nwesycyjnà lecz zachowano do koƒca 2002 r. prawa do odlczeƒ nabye przed 1 syczna 2000 r. Wp ywy z podaku dochodowego od osób prawnych (rok podakowy) wynkajà z o samoêc: BYODPM. = ( PP RCIT ) -ODP (2.12) BYODPM podaek ogó em (rok podakowy) ceny RCIT sawka podaku w okrese ODP zwolnena odlczena obn k podaku ceny be àce. Dochody z podaku dochodowego od osób prawnych wuj cu kasowym (rok bud eowy) oblcza s wg wzoru: BYODKP = BYODPM + RU -RB + ZMCIT BYODKP RU RB ZMCIT (2.13) podaek ogó em w uj cu kasowym (rok bud eowy) rozlczena na konec roku ubeg ego do wp acena przez podanków ceny rozlczene na konec roku ubeg ego do zwrou przez bud e oszacowane skuków zman sysemowych dla roku ceny be àce. Podmoy opodakowane podakem CIT zobowàzane sà do wp acena w grudnu zalczk na podaek za lsopad oraz zalczk za grudzeƒ w wysokoêc zalczk przypadajàcej za lsopad (a sama zasada doyczy osób fzycznych prowadzàcych dza alnoêç gospodarczà). Na osanm eape prognozy podobne jak w przypadku podaku PIT kwoa podaku ogó em BYODKP dzelona jes na dochody bud eu paƒswa BYODPP (7599% podaku ogó em) oraz na dochody jednosek samorzàdu eryoralnego YLGODPP (2401% w ym gmny orzymujà 671% poway 14% wojewódzwa 159%). Indeks symbol zmennych wys pujàcych na schemace: VAT BYVATP ZMVAT sva pva pkb PPI CPI PIT BYODFP BYODFKP HICP YLGODFP BYODFM UO PNN ZMPIT YBGP YZP YUN RE bgp nbg zp n UN UP dochody bud eu paƒswa z podaku VAT ogó em w roku szacunek skuków zman sysemowych w VAT dla roku wskaênk realnego wzrosu sprzeda y owarów obj ych podakem VAT wskaênk wzrosu deflaora podaku VAT wskaênk realnego wzrosu produku krajowego bruo ndeks cen produkcj sprzedanej przemys u ndeks cen dóbr us ug konsumpcyjnych. wp ywy z podaku PIT do bud eu paƒswa ceny wp ywy z podaku PIT ogó em w uj cu kasowym (rok bud eowy) cz Êç sk adk na powszechne ubezpeczene zdrowone odlczanej od podaku PIT wp ywy z podaku PIT sanowàce dochód jednosek samorzàdu eryoralnego podaek PIT ogó em w uj cu memora owym (rok podakowy) ulg odlczena od podaku PIT dokonywane w rakce roku podaek PIT nale ny rozlczony w roku nas pnym oszacowane skuków zman sysemowych w podaku PIT fundusz emeryur ren fundusz wynagrodzeƒ fundusz zas ków dla bezrobonych pozosa ych Êwadczeƒ z Funduszu Pracy sawka efekywna podaku PIT p aconego wg zasad ogólnych wskaênk nomnalnego wzrosu przec nej emeryury reny w gospodarce wskaênk wzrosu lczby emeryów rencsów w gospodarce wskaênk nomnalnego wzrosu przec nego wynagrodzena w gospodarce wskaênk wzrosu zarudnena w gospodarce Êredna lczba zas koborców w ys. osób Êredna wysokoêç zas ku ceny be àce. Schema modelu Model odwzorowujàcy procedur prognozowana dochodów w Mnserswe Fnansów jes blokowo rekurencyjny co wdaç na schemace. W zacemnonym obszarze znajdujà s zmenne egzogenczne. TrafnoÊç prognoz dochodów bud eowych zale y zaem w du- ym sopnu od rafnoêc przewdywaƒ doyczàcych rozwoju gospodarczego (PKB) udza u w nm gospodarsw domowych (konsumcja ndywdualna) oraz naslena procesów nflacyjnych (ndeks cen dóbr konsumpcyjnych). CIT BYODP BYODKP YLGODKP BYODPM RU RB dochody bud eu paƒswa z podaku CIT ceny wp ywy z podaku CIT ogó em w uj cu kasowym (rok bud eowy) wp ywy z podaku CIT b dàce dochodem jednosek samorzàdu eryoralnego wp ywy z podaku CIT ogó em w uj cu memora- owym (rok podakowy) rozlczena na konec roku ubeg ego do wp acena przez podanków CIT rozlczene na konec roku ubeg ego do zwrou podankom CIT przez bud e
BANK I KREDYT wrzeseƒ 2004 Polyka Bud eowa 61 pkb PPI CPI zp n bgp nbg UN UP pkb PPI IPI jpp sva pva YZP YBGP YUN RE DPO OD JP ZMVAT PNN BYODFM ZMPIT UO PP RCIT ODP YLGODFP BYODFKP HICP BYODPM ZMCIT RU RB BYODFP BYODKP YLGODPP BYVATP BYODPP BYTAXP + BYCP VAT PIT CIT CPI MP WDZL sa ZMAP ra MDF RCM CT MNRP KP BYAP BYCP AKCYZA CLO
62 Polyka Bud eowa BANK I KREDYT wrzeseƒ 2004 ZMCIT RCIT PP ODP OD DPO JP IPI jpp Akcyza BYAP ZMAP sa ra C o BYCP CT MNRP KP MDF RCM MP WDZL BYTAXP Ocena prognoz oszacowane skuków zman sysemowych w podaku CIT sawka podaku CIT podsawa opodakowana podakem CIT (dochód po odlczenach) zwolnena odlczena obn k podaku CIT ceny odlczena od dochodu bez odlczeƒ wydaków nwesycyjnych dochód (zysk bruo) przed odlczenam ceny wydak nwesycyjne ndeks cen nak adów nwesycyjnych dynamka nak adów nwesycyjnych ceny sa e. dochody bud eu paƒswa z akcyzy ogó em ceny oszacowane skuków zman sysemowych dla roku wskaênk wzrosu wolumenu dosaw grup wyrobów obj ych akcyzà wskaênk wzrosu sawk akcyzy. wp ywy do bud eu paƒswa z yu u c a ceny c o aryfowe wolumen c a od mporu nerejesrowanego wolumen konyngenów usalany w usawe bud eowej udza mporu nepodlegajàcego oclenu (oblczany na podsawe nformacj hsorycznych) efekywna sawka celna wolumen mporu w USD Êrednoroczny kurs z oego (PLN/USD) dochody podakowe bud eu paƒswa ceny be àce. Podsawowà rudnoêcà w ocene b dów prognoz dochodów bud eu paƒswa jes odseparowane skuków zman sysemowych kóre ma y wp yw na dochody w danym roku a by y wynkem decyzj podejmowanych w rakce roku bud eowego. Analz g ównych czynnków deermnujàcych dochody zawera coroczne Sprawozdane z wykonana bud eu paƒswa. W abel 2 zaprezenowano b dy procenowe zdefnowane jako (ŷ y )/y oraz Êredn (dla la 1994 2002) absoluny b àd procenowy MAPE (por. A. Welfe (red.) 1998). Du y wp yw na b dy prognoz majà neplanowane decyzje bàdê zmana ch perwonego charakeru co powoduje zman warunków gromadzena dochodów. Przyk adem mogà byç laa 1995 1997 w kórych b dy prognozy dochodów nepodakowych by y wyraêne w ksze. G ównym przyczynam znaczne mnejszych n planowano dochodów nepodakowych w 1995 r. by y: brak dochodów z op ay za Êwadecwa NFI (zrealzowane w 1997 r.) du o mnejsze wp ywy z zysku NBP (co by o wynkem serylzacj przez bank cenralny nadmaru poda y penàdza na rynku) nske dochody z dywdend (spowodowane nezaplanowanem podczas opracowywana usawy bud eowej zman majàcych na celu zasàpene dywdendy od funduszu za o- ycelskego w przeds borswach paƒswowych oprocenowana kapa u w jednoosobowych spó kach Skarbu Paƒswa dywdendà sanowàcà 20% zysku po opodakowanu). Odmenna syuacja wysàp a w 1997 r. gdy dochody nepodakowe okaza y s du o w ksze od planowanych g ówne za sprawà w kszych wp a z zysku NBP (wynkajàcych m.n. z przychodów ze sprzeda y Polskego Banku Inwesycyjnego odseek zap aconych przez bud e paƒswa od kredyu zacàgn ego na pokryce wydaków zwàzanych z usuwanem skuków powodz) oraz wy szych dochodów paƒswowych jednosek bud eowych. Najw kszy b àd prognozy dochodów bud eu paƒswa odnoowano w 2001 r. Na nske wykonane dochodów bud eu (przede wszyskm podaków bezpo- Êrednch) wp yn y g ówne czynnk o charakerze ekonomczno-gospodarczym. Rok 2001 charakeryzowa s slnym os abenem empa rozwoju gospodark (1% realnego wzrosu PKB wobec prognozowanych 45%) znacznym ogranczenem popyu (spadek o 17% wobec prognozowanego 4-procenowego wzrosu). Taka syuacja znalaz a odbce ne ylko w s abszych wp ywach z podaków poêrednch dla kórych g ównà podsawà jes spo yce ale ak e we wp ywach z podaków bezpoêrednch. Przeds borswa chcàc urzymaç s na rynku krajowym oraz bardzo konkurencyjnych rynkach zagrancznych by y zmuszone do redukcj koszów ogranczana mar y zysku (w 2001 r. w sosunku Tabela 2 B àd prognozy (w %) 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 MAPE Dochody ogó em 29 12-05 -06-20 -27-39 -85-11 26 wym: dochody podakowe 24 31-08 00-30 -40-55 -87-20 33 podak poêredne 34 13 02 09-66 -44-99 -56-19 38 podak bezpoêredne 33 48-25 -03 38-30 15-148 -31 41 dochody nepodakowe 22-250 -178 307 171 188 147-68 95 158
BANK I KREDYT wrzeseƒ 2004 Polyka Bud eowa 63 do 2000 r. przeds borswa odnoowa y spadek zysku bruo o 233%) co doprowadz o do n szych dochodów bud eowych z podaków dochodowych. Trudna syuacja podmoów gospodarczych przyczyn a s do znensyfkowana dza aƒ majàcych na celu ogranczene zobowàzaƒ podakowych. Jednak obok legalnych dza aƒ ego ypu nasàp o przenesene cz Êc dza alnoêc do szarej srefy gospodark. W ym mejscu nale y e uparywaç powodów wzrosu zaleg oêc podakowych. W 2001 r odnoowano najw kszy od 1993 r. spadek zarudnena (o 32% w sosunku do roku poprzednego wobec planowanego wzrosu o 02%) co by o g ównym czynnkem mnejszego n prognozowano wzrosu funduszu wynagrodzeƒ a o z kole wp yn o na n sze wp ywy z PIT. Zakoƒczene Przedsawony powy ej uk ad równaƒ formalzuje sposób prognozowana wp ywów z podaków w Mnserswe Fnansów. Auoregresyjny charaker welu równaƒ powoduje e prognozy obarczone sà b dem prognozy planowanego wykonana dochodów bud eu w roku poprzedzajàcym okres prognozy. Podsawowà wadà opsanego pos powana jes brak sprz eƒ zwronych pom dzy podakam (w szczególnoêc podakam poêrednm pozomem cen kursem waluowym popyem (sprzeda à) a PKB. Procedura ne uwzgl dna zman rozmarów szarej srefy. Zmennym egzogencznym wykorzysywanym wprognozowanu sà ndeksy cen (CPI PPI IPI) oraz ndeksy dynamk: PKB (spo yca krajowego) produkcj sprzedanej przemys u przec nego wynagrodzena zarudnena emeryur ren a ak e lczba emeryów rencsów lczba uprawnonych do orzymywana zas ku dla bezrobonych Êwadczeƒ spo ecznych oraz wolumen mporu kurs waluowy. Procedura bazujàc na danych rocznych ne uwzgl dna ksza owana s podsawowych zmennych makroekonomcznych (nflacj wzrosu gospodarczego) w rakce roku. Na podsawe powy ej zaprezenowanego modelu ne mo na ak e wyznaczyç przybl onych wp ywów bud eowych w poszczególnych mesàcach co z punku wdzena zrównowa ena bud eu mo e byç doêç du ym problemem. Z e oszacowane srumena dochodów powoduje nerwencj paƒswa na rynku paperów waroêcowych (najcz Êcej sprzeda dodakowej pul skarbowych paperów waro- Êcowych). Formalzacja w posac uk adu równaƒ procedury prognozowana dochodów bud eu paƒswa umo lwa ch dok adnejszà analz wskazane g ównych s abo- Êc co mo e przyczynç s do wprowadzena w przy- Leraura 1. D. Amr Aczel (2000): Saysyka w zarzàdzanu. Warszawa PWN. 2. I. Bolkowak H. Kuzƒska M. Majewcz C. Malszewsk J. Neneman (1996): Obcà ene podakowe przychodów gospodarsw domowych. Warszawa Insyu Fnansów. 3. J. Czekaj (2003): Nesprawedlwy lnowy. Gazea Wyborcza. 4. S. Owsak (1999): Fnanse publczne. Warszawa PWN. 5. A. Welfe (red.) (2000): Gospodarka Polsk w okrese ransformacj. Warszawa PWE. 6. A. Welfe (1998): Ekonomera. Meody ch zasosowane. Warszawa PWE. 7. Mnserswo Fnansów (2002): Informacja doyczàca rozlczena podaku dochodowego od osób fzycznych opodakowanych na ogólnych zasadach za 2002 rok. Warszawa Mnserswo Fnansów.