Urszula Nadolna Literatura dziecięca w przedszkolu Nauczyciele, którzy pracują z dziećmi w wieku przedszkolnym, starają się tak organizować swoją działalność, aby ułatwić swoim wychowankom osiągnięcia jak najwyższego stopnia rozwoju. Dziecko zdobywa wiedzę o otaczającym go świecie przede wszystkim, poprzez swoją własną aktywność. Jednym z atrakcyjnych sposobów jest kontakt z literaturą. Jestem nauczycielką z kilkunastoletnim stażem pracy dydaktyczno wychowawczej. Od trzech lat pracuję w Miejskim Przedszkolu Specjalnym dla Dzieci z Zezem i Niedowidzeniem Nr6 w Legnicy. Bardzo często wraz ze swoimi wychowankami ( pięciolatkami) sięgamy do literatury. Czytamy codziennie, przez co dzieci gromadzą coraz to nowe doświadczenia życiowe, rozwijają się społecznie, emocjonalnie. Czasem celowo organizuję pewne sytuacje wychowawczo dydaktyczne, które warunkują prawidłowy i pogodny rozwój życia uczuciowego dziecka. W swoją działalność włączam również rodziców swoich podopiecznych. Organizuję i przeprowadzam zajęcia otwarte i różne uroczystości włączając również literaturę dla dzieci. Podczas zebrań z rodzicami i konsultacji indywidualnych dla nich, które w naszej grupie odbywają się raz w miesiącu wspólnie wymieniamy się spostrzeżeniami i doświadczeniami zdobytymi podczas kontaktów z literaturą, nas i dzieci. Niektórzy rodzice zobowiązali się również czytać swoim dzieciom do poduszki. Mamy również stały kontakt z biblioteką. Podczas cyklicznych spotkań dzieci obcują z książkami oraz uczestniczą w zajęciach bibliotecznych wyśmienicie prowadzonych przez panie bibliotekarki. Moje przedszkolaki uwielbiają te spotkania. Wszechstronny rozwój człowieka we współczesnym świecie jest bardzo ważnym aspektem, dlatego też coraz bardziej docenia się wpływ różnych czynników, które oddziałują i kształtują ten proces już we wczesnych okresach życia dziecka. Za najważniejsze uważa się pierwsze kontakty i doświadczenia związane ze środowiskiem wychowującym. Jednym z czynników, jest książka. Chociaż kontakt z literaturą nie jest tak naturalną potrzebą dziecka jak zabawa i kontakt z drugą osoba, warto jednak by rodzice i nauczyciele od najmłodszych lat w sposób świadomy i systematyczny kształtowali nawyk stałego obcowania z książką. Okres wieku przedszkolnego jest bardzo ważnym i odpowiednim momentem sprzyjającym osiągnięcia tak wzniosłego celu.
Aby towarzyszyć dziecku w wieku przedszkolnym, w doborze literatury musimy starannie wsłuchać się w jego reakcje i podsuwać mu takie teksty, które identyfikują jego osobiste potrzeby. Z książki korzystamy między innymi po to, aby poprawić dziecku nastrój, dać odrobinę radości i uśmiechu, ale również po to, aby pozwolić zrozumieć mu jego własne lęki i niepokoje. Literatura w szczególności oddziałuje na młodego odbiorcę i dotyka jego doznań psychicznych poprzez rozbudzanie w nim przeżyć emocjonalnych. Przeżycia artystyczne, które dziecko czerpie z książki pobudzają jego aktywność poznawczą, prowokują do stawiania pytań i dążeń do znalezienia odpowiedzi na nie. Obecnie dostrzega się potrzebę wykorzystania literatury jako lekarstwa uzdrawiającego osobowość dziecka. Dlatego tak ważne jest, aby wychowanie literackie integrowane było z innymi działaniami np. literacko muzycznymi lub literacko plastycznymi. Tylko integracja sprzyjać może w rozwijaniu estetycznej kultury młodych czytelników. Literackie wzory osobowe mają ogromny wpływ na kształtowanie się u dzieci idealnego ja, gdyż właśnie to ja jest nieodzownym elementem w rozwoju osobowości, jest jednym z kryteriów samooceny dziecka. W okresie dzieciństwa bardzo potrzebne są wzory i ideały, które kształtują osobowość, gdyż człowiek nigdy nie bywa bardziej zachłannym i wrażliwym czytelnikiem jak właśnie w tym okresie swojego życia. Literatura, oprócz wpływu na sferę emocjonalną dzieci rozwija też ich własną inwencję twórczą. Po wysłuchaniu utworu dzieci same chętnie inscenizują go, czy to w formie teatrzyku kukiełkowego, czy też identyfikując się z bohaterem, dopisują własny ciąg dalszy lektury lub ubarwiają przygody bohaterów. Moi wychowankowie wprost uwielbiają takie zabawy z książką. Lektury dla swoich przedszkolaków dobieram różnie, ale najczęściej podczas wprowadzania nowych wiadomości na określony temat, również wtedy, gdy coś moich podopiecznych zaciekawi, czy o tak sobie czytamy i wówczas same pomysły zabaw przychodzą nam do głowy. Po prostu tak spontanicznie. Ale też i wtedy, kiedy samoistnie stworzy się ku temu sytuacja, na przykład, gdy się czegoś boją, albo wtedy, gdy ich wielkim problemem jest przyjście na świat rodzeństwa. Wówczas odnoszę się do książek. Oczywiście wybieram takie odpowiednie na dana chwilę. Bardzo bliska jest mi twórczość Heleny Bechlerowej.Kiedyś, jeden z przedszkolaków panicznie przestraszył się psa i oczywiście opowiadał to na forum całej grupy. Pozostałe dzieci były również przestraszone. Wówczas sięgnęłam do opowiadań H. Bechlerowej Mały biały koziołek i Dzielny dobry Truś. W opowiadaniach tych przedstawiony został strach bardzo bliski dzieciom, gdyż tytułowi bohaterowie tych książek zanim stali się dzielni i odważni bali się podobnie jak wówczas
dzieci. Po wysłuchaniu tych opowiadań dzieci jak nakręcone zaczęły mówić czego jeszcze się boją ( oprócz psa). Oto niektóre ich wypowiedzi - Ja boję się krowy i pająków, bo jest wielka, a pająk straszny. - Tak, boję się potworów z filmu Power Reangers, bo są straszne i duże. - Boje się, gdy jest ciemno i nic nie widać, można wtedy upaść. - Tak, jak ktoś opowiada o duchu lub czymś strasznym jak ktoś umiera, bo to straszne. Zapytane o to: jakich znają innych bohaterów, którzy też się czegoś boją mówiły: - Kubuś Puchatek, bał się potworów, bo one mruczały i on się tak trząsł. - Czerwony Kapturek bał się wilka. - Jaś i Małgosia bali się Baby Jagi. - Brzydkie kaczątko bało się wystrzałów. Ich próby zdefiniowania pojęcia strach były m.in. następujące: - Jak się boję strasznie płaczę, krzyczę i drżę. - Chowam się u mamy i płaczę. - Oczy robią się duże i włosy jeżą się, no boję się. W interpretacji słownej prac plastycznych do opowiadań H. Bechlerowej dzieci podkreślały to, czego bohaterowie się bali. Ilustrują to rysunki ( 1-3) i podpisy pod nimi: Rys.1. Natalia Narysowałam jak lalki dokuczają koziołkowi, on się boi, płacze i chce od nich uciec. Boi się ich kokard -H.Bechlerowa, Mały biały koziołek
Rys.2. Maciek Narysowałem koziołka, który się boi wielkich lal, aż sam się zrobił taki bardzo malutki -H.Bechlerowa, Mały biały koziołek Rys.3. Patryk Narysowałem zajączka, który się boi psa tak mocno, że rośnie mu w oczach -H.Bechlerowa, Dzielny, dobry Truś Po inną książkę sięgnęłam wówczas, gdy był problem rodzeństwa. Była to książka Zajączek z rozbitego lusterka H. Bechlerowej, której głównymi bohaterami są brat i siostra Piotruś i Basia. W książce tej jest mowa o zazdrości. To uczucie bardzo często występuje u tych dzieci, w których rodzinach przychodzi na świat rodzeństwo. Zazdrość jest trudnym pojęciem dla dzieci, często nie potrafią go określić. Po zapoznaniu dzieci z opowiadaniem przeprowadziłam z nimi rozmowę na jego temat. Podczas tej rozmowy dzieci opowiadały, co się im najbardziej podobało, a co nie:
- Podobało mi się najbardziej, gdy mama czytała książeczki Piotrusiowi., tez bym tak chciał. - A mnie kolorowy zajączek, bo bym też chciała mieć takiego. - Brzydkie było to, gdy Piotrek zbił lusterko mamy, tak wariował i tak się stało źle. - Jak mama poszła z domu, to nie było ładne. Mówiły też, którym z bohaterów Zajączka z rozbitego lusterka chciałyby być i dlaczego. Oto ich wypowiedzi: - Chciałabym być Basią, aby mi mama też czytała książki. - Chciałbym być Piotrem i mieć siostrę Opowiadały też o zazdrości Piotrusia. Same przypominały sobie, że też są czasem o coś lub kogoś zazdrosne. Wypowiedzi dzieci były m.in. takie: - Jak piotrek był zazdrosny, to był niegrzeczny. - Piotruś nie chciał, aby mama siedziała przy łóżku Basi, bo ją kochał i chciał ją mieć dla siebie, ja też mamy nikomu nie daję. - Byłem zazdrosny kiedyś o to, jak mama kupiła bratu samochód jak miał szczepionkę, a mnie nic. Wypowiedzi o zazdrości bardzo często się powtarzały. Dzieci zgodne były co do tego, że Piotruś kochał mamę, siostrę, tatę i Mucka, ale chciał mieć mamę tylko dla siebie. Na zadane dzieciom pytanie, co to znaczy być zazdrosnym?- odpowiadały: - Jak się kocha to się nie chce, aby ten ktoś był z innym i to jest zazdrość. Ja kocham swoją mamę i nie oddam jej. - To znaczy, że można się popłakać i się nie wie co ma się robić. Dzieci wykonały też ilustracje. Oto ich wypowiedzi na temat swoich prac: Rys.4. Natalia: Chorą Basią opiekuje się mama i nie wie nawet o tym, że Piotruś jest o to zazdrosny
Rys.5. Kuba: Narysowałem Piotrusia jak wita się z mamą i już mu przechodzi zazdrość
Rys.6. Kamil: Narysowałem jak utęskniony Piotruś biegnie do mamy, gdy ją znalazł Po tych spotkaniach na temat zazdrości dzieci wspólnie doszły do wniosku, że zazdrość jest niepotrzebna. Jak powiedział Kuba ( 6l.) To głupie zazdrościć czegoś przecież kiedyś może i ja będę mieć to coś, a mama jest przecież moja i Maćka Z literaturą dziecięcą bawimy się również tworząc teatrzyki. Tak jak wtedy, gdy... Za oknem hulał wiatr, deszcz stukał o szyby okien, późna jesień dawała nam znak, że wkrótce zagości zima, a my wygodnie siedząc na dywanie ze swoją ulubioną przytulanką maskotką słuchamy pewnej historii. Przeczytałam wówczas dzieciom przygody Brzydkiego Kaczątka. Dość długo panowała cisza po wysłuchaniu tej bajki, aż nagle jeden z chłopców powiedział nieśmiało: chciałbym też być taki jak to kaczątko. Wówczas pozostałe dzieci zaczęły wykrzykiwać nazwy innych bohaterów bajki. I tak narodził się pomysł wystawienia sztuki pt.: Brzydkie Kaczątko. Na podstawie książki Zofii Wójcik pt.: Zabawa w teatr ułożyłam scenariusz i wspólnie z przedszkolakami przydzieliliśmy role. Rodzice stanęli na wysokości zadania i uszyli swoim małym aktorom przepiękne stroje, zaś dekorację przygotowałam wspólnie z panią Moniką. Przygotowania do premiery trwały prawie dwa miesiące. Wykorzystałam w tym przedstawieniu muzykę poważną Wiosna Vivaldiego oraz Taniec piskląt w skorupkach Musorgskiego, która miała nadać naszemu przedstawieniu rangi i powagi oraz inne piosenki śpiewane przez aktorów. Aż w końcu nadszedł ten długo oczekiwany dzień premiera, która
odbyła się w naszym przedszkolu. Następnie występowaliśmy dla rodziców, dzieci z innych legnickich przedszkoli oraz dla gości z Teatru w Legnicy. Oto kilka zdjęć: R y s. 1 9. E w e l i n a : n a r y s o w a ł a m t o j a P i o t r u ś b y ł c h o r y,
Również i nauczycielki z naszego przedszkola przekazują literaturę dziecięcą swoim wychowankom w formie teatru. I tak pewnego słonecznego, pięknego dnia z okazji Dnia Dziecka zrobiłyśmy przedszkolakom wielką niespodziankę. Wystawiłyśmy wówczas teatrzyk Bal w pokoiku lal. A oto nasze fotograficzne wspomnienia:
Podstawowym celem pracy przedszkola w dziedzinie wychowania literackiego jest budzenie motywacji czytelniczych i krzewienie kultury literackiej, przygotowanie dziecka do tego, aby stało się dojrzałym, zdolnym świadomie wybierać i oceniać książkę. Rozwijać określone gusty i zainteresowania literackie w sposób samodzielny i twórczy. Stałe kontakty dziecka z książką, która obok pięknego tekstu literackiego posiada atrakcyjne ilustracje pobudzają wrażliwość estetyczną dziecka, rozwijają jego postawę twórczą, wyzwalają formy ekspresji słownej, plastycznej itp. Oddziaływania literatury dotyczą również sfery rozwoju intelektualnego. Dzieci w wieku przedszkolnym mają jeszcze niewielki zasób doświadczeń, a ich spostrzeżenia i wyobraźnia dotyczą najbliższego środowiska. Tak wiec cała literatura dziecięca czy to baśń, bajka, opowiadanie czy wiersz ma przed sobą ważne zadanie jakim jest uporządkowanie pewnych schematów tak, aby były one jasne i zrozumiałe dla dziecka. Literatura dziecięca wspiera dziecko w tym wieku, pozwala mu się rozwijać i myśleć, by stało się bogatym i wartościowym, w przyszłości dorosłym czytelnikiem i człowiekiem. Książki dla dzieci należy traktować niezwykle poważnie, gdyż to one są pierwsze a dla wielu osób pozostają niemal jedyną szkołą odczuwania i przeżywania. To w niej zatapiają się najskrytsze marzenia i wzruszenia dzieci. To ona przemawia do serc dziecięcych, do wyobrażeń kreując ich osobowość. Uczy wyrozumiałości i poszanowania. I chociażby dlatego warto ją czytać dzieciom