Rola państwa w gospodarce. Ceny minimalne i maksymalne. Podatki. Dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska Katedra Badań Operacyjnych, Finansów i Zastosowań Informatyki Wydział Informatyki i Zarządzania Prezentacja oparta na materiałach z: http://www.swlearning.com/economics/mankiw/mankiw3e/powerpoint_micro.html
Cena maksymalna Cena minimalna Obciążenie podatkowe
Na wolnych, nieregulowanych rynkach, siły rynkowe prowadzą do ustalenie ceny i ilości równowagi. A co w sytuacji, kiedy nie wszystkie strony są zadowolone z danego poziomu równowagi rynkowej? Albo kiedy politycy uważają, że dana cena jest niesprawiedliwa dla nabywców lub sprzedawców?
Teoretycznie, ekonomiści jako doradcy polityczni służą swoimi teoriami by zmieniać świat na lepszy Niestety często zaproponowane działania daję nieprzewidziane wcześniej efekty
Jest wprowadzona przez polityków, kiedy uważają, że dana sytuacja rynkowa jest niesprawiedliwa dla kupujących lub sprzedających. W rezultacie rząd nakłada: ceny minimalne lub maksymalne.
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning Cena rożków lodowych podaż $3.00 Cena równowagi Równowaga Ilość równowagi popyt 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Liczba rożków lodowych
Organizacja zrzeszająca wielbicieli lodów narzeka, że cena 3$ jest za wysoka dla konsumentów. Organizacja zrzeszająca producentów lodów narzeka, że cena 3$ jest za niska dla producentów i sprzedawców Każda z tych grup chce wymusić na rządzie wprowadzenie regulacji prawnych, które zmieniłyby sytuację na rynku poprzez kontrolę cen.
Jeśli lobbing sprzedawców okaże się skuteczny, to rząd nałoży cenę minimalną Jeśli lobbing kupujących okaże się skuteczny, to rząd nałoży cenę maksymalną Cena minimalna: stanowi minimalny dopuszczalny prawem poziom ceny, po której można sprzedawać dobro. Cena maksymalna: stanowi maksymalny, dopuszczalny prawem poziom ceny, po której można sprzedawać dobro.
Jeśli rząd nałoży cenę maksymalną, możliwe będą dwa efekty: Cena maksymalną nie będzie wiążąca, jeśli jest ustanowiona powyżej ceny równowagi. Cena maksymalną będzie wiążąca, jeśli jest ustanowiona poniżej ceny równowagi, prowadząc do niedoboru podaży.
(a) Cena maksymalną nie jest wiążąca cena lodowych rożków podaż cena równowagi $4 cena maksymalna 3 popyt 0 100 ilość równowagi liczba lodowych rożków
(b) Cena maksymalna jest wiążąca cena lodowych rożków podaż cena równowagi $3 Cena rynkowa równa się cenie maksymalnej 2 cena maksymalna niedobór 0 75 ilość oferowana popyt 125 wielkość liczba lodowych zapotrzebowania rożków Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning
Kiedy na rynku lodów powstanie niedobór podaży na skutek nałożenia ceny maksymalnej, to zajdą w sposób naturalny mechanizmy racjonowania sprzedaży lodów: Długie kolejki, Racjonowanie lodów na podstawie personalnych kryteriów (np. lody tylko dla przyjaciół) Zakłócona zostaje efektywność i sprawiedliwość podziału dóbr Nie wszyscy kupujący skorzystają na tej polityce.
Kiedy rząd nałoży wiążącą cenę maksymalną na konkurencyjnym rynku, to powstanie niedobór tego dobra. Sprzedawcy będą musieli racjonować rzadkie dobra między licznymi kupującymi: dyskryminacja potencjalnie niesprawiedliwe strata czasu kupujących Wolne rynki racjonują dobra za pomocą cen
W1973, OPEC podniósł ceny ropy na światowych rynkach. Wysoka cena ropy podniosła ceny paliw i zmniejszyła ich podaż. Kto był odpowiedzialny za długie kolejki na stacjach? OPEC, ograniczając wydobycie czy regulacje rządowe, które ograniczały cenę benzyny, której mogły żądać firmy?
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning (a) Cena maksymalna na benzynę jest niewiążąca cena benzyny 1. Początkowo, cena maksymalna nie jest wiążąca S 1 Cena maksymalna P 1 0 Q 1 D ilość
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning (b) Cena maksymalna na benzynę jest wiążąca cena benzyny S 2 2.... Ale kiedy spada podaż... S 1 P 2 Cena maksymalna 4.... powodując P 1 3.... cena maksymalna staje się wiążąca... niedobór podaży. Demand 0 Q S Q D Q 1 ilość
Kontrola czynszów polega na nakładaniu cen maksymalnych, jakich właściciele mogą żądać od najemców. Celem jest sztuczne obniżenie cen mieszkań, by stać na nie było biedniejszych członków społeczeństwa. W krótkim okresie czasu popyt i podaż na rynku mieszkań pod wynajem jest nieelastyczna.
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning czynsz (a) Kontrola czynszów w krótkim okresie (popyt i podaż są nieelastyczne) S W krótkim okresie czasu celem jest obniżenie czynszów. 0 niedobór Kontrolowany poziom czynszu D Liczba mieszkań
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning Cena (b) Kontrola czynszów w długim okresie (popyt i podaż są elastyczne) S W długim okresie: zaniechanie budowy nowych mieszkań. Zaniedbanie dotychczasowych lokali. Większe zainteresowania konsumentów tanimi lokalami. 0 niedobór Kontrolowany czynsz D Ilość mieszkań
W miastach, gdzie istnieje kontrola czynszów właściciele mieszkań stosują różne mechanizmy racjonowania: Tworzą listy kolejkowe, Dają preferencję rodzinom z dziećmi, Dyskryminują na podstawie rasy, Wymuszają łapówki Na wolnym rynku wyższe ceny mieszkań niwelują ich niedobór i patologiczne zachowania właścicieli.
Kiedy rząd nakłada cenę minimalną, możliwe są dwa rezultaty: Cena minimalna nie jest wiążąca, jeśli jest ustalona poniżej ceny równowagi. Cena minimalna jest wiążąca, jeśli jest ustalona powyżej ceny równowagi powodując nadwyżkę podaży.
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning (a) Cena minimalna nie jest wiążąca Cena lodowych rożków S cena równowagi $3 2 cena minimalna D 0 100 ilość równowagi Liczba rożków
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning (b) Cena minimalna jest wiążąca cena rożków S nadwyżka $4 3 Cena minimalna cena równowagi D 0 80 120 Liczba rożków wielkość ilość zapotrzebowania oferowania
Cena minimalna uniemożliwia cenie i ilości na rynku osiągnięcie poziomów równowagi. Kiedy cena rynkowa osiągnie poziom ceny minimalnej to już dalej nie spada i cena rynkowa jest równa cenie minimalnej.
Cena minimalna powoduje... nadwyżkę podaży ponieważ: Q S > Q D racjonowanie poza cenowe jako mechanizm racjonowania dobra. Przykłady ceny minimalnej: płaca minimalna, ceny minimalne w rolnictwie
Rysunek przedstawia sytuację na rynku jaj. Rząd postanawia chronić producentów ustanawiając gwarantowane ceny minimalne. Nie sprzedane nadwyżki towaru są interwencyjnie skupowane przez państwo po ustalonej cenie. a) Jak ukształtowałyby się cena i ilość jaj oferowanych i nabywanych w stanie równowagi rynku, gdyby nie było interwencji państwa? b) Jak poziom osiągnęłaby cena rynkowa, gdyby rząd gwarantował cenę P1? c) Jakie byłyby rozmiary popytu przy tej cenie? d) Jaką ilość jaj musiałby zakupić rząd przy takiej cenie? e) Ile wyniosłaby cena rynkowa, gdyby rząd gwarantował cenę P3? f) Jakie byłyby rozmiary popytu przy tej cenie? g) Jaką ilość jaj musiałby zakupić rząd?
Państwo zdecydowało, że wolnorynkowa cena sera jest zbyt niska. a) Załóżmy, że państwo wprowadza wiążącą cenę minimalną na rynku sera. Posłuż się rysunkiem z krzywymi popytu i podaży i pokaż wpływ takiej polityki na cenę i ilość sprzedawanego sera. Czy pojawi się niedobór czy też nadwyżka ilości sera na rynku? b) Rolnicy narzekają, że ta cena minimalna zmniejszyła ich utarg całkowity. Czy to jest w ogóle możliwe? Dlaczego? c) Reagując na te skargi rolników, państwo zgadza się po obowiązującej cenie minimalnej wykupić całą nadwyżkę ilości sera na rynku. Porównaj skutki tej polityki ze stanem przed wprowadzeniem ceny minimalnej. Kto korzysta na tej nowej polityce państwa a kto traci?
Płaca minimalna określa prawem, ile musi minimalnie zarabiać zatrudniony pracownik.
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning płaca Podaż pracy Płaca równowagi Popyt na pracę 0 Równowaga w zatrudnieniu iilość
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning płaca płaca minimalna Nadwyżka pracowników (bezrobocie) podaż pracy popyt na pracę 0 wielkość zapotrzebowania ilość oferowana ilość
Dla większości pracowników, płaca minimalna nie jest wiążąca, gdyż zarabiają powyżej tej kwoty. Natomiast jest na ogół wiążąca dla ludzi młodych, nie mających jeszcze doświadczenia i kwalifikacji. Płaca minimalna zawyża wynagrodzenie pracowników nisko wykwalifikowanych i bez doświadczenia.
Płaca minimalna ma największy wpływ na zatrudnienie osób o niskich kwalifikacjach Badania pokazują, że 10% wzrost płacy minimalnej zwiększa bezrobocie wśród młodych między 1-3%. Płaca minimalna zwiększa ilość chętnej młodzieży do poszukiwania i podjęcia pracy.
Według niektórych płaca minimalna podnosi dochód najuboższych. Oponenci uważają, że wysoka płaca minimalna: Powoduje bezrobocie (szczególnie wśród młodych) Zachęca firmy do alternatywnych form zatrudnienia (np. umowy śmieciowe) Zachęca młodych do rzucania szkoły
Wprowadzając kontrolę cen, politycy zakłócają rynkowe sygnały cenowe. Kontrola cenowa jest prowadzona, ponieważ zdaniem niektórych jedna ze stron rynku jest poszkodowana. Polityka cenowa jednak często szkodzi tym, którym miała pomóc. Alternatywy: dopłacanie do czynszów najuboższym rodzinom, dopłaty do wynagrodzeń mogą podnieść standard życia bez zniechęcania pracodawców do zatrudniania pracowników.
Rząd nakłada podatki, by zwiększyć wpływy do budżetu. Załóżmy, że lokalny rząd zdecydował się nałożyć podatek $0.50 na sprzedaż rożków lodowych. Obie lobbujące grupy: sprzedawców i kupujących kłócą się, która strona ma płacić podatek. Pytanie: kto ma ponieść ciężar nałożonego przez rząd podatku?
Obciążenie podatkowe oznacza rozkład ciężaru opodatkowania między podmioty rynkowe.
cena cena płacona przez kupujących $3.30 cena 3.00 bez podatku 2.80 cena otrzymywana przez sprzedawców podatek ($0.50) równowaga z podatkiem S 1 Równowaga bez podatku Podatek nałożony na kupujących przesuwa krzywą popytu w lewo o wysokość podatku($0.50). Nabywcy płacą $3.30 Sprzedawcy dostają $2.80 Obie strony odczuwają 0 skutek opodatkowania! 90 100 D 1 D 2 ilość Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning cena Cena płacona przez kupujących cena bez podatku $3.30 3.00 2.80 równowaga z podatkiem podatek ($0.50) S 2 S 1 Podatek nałożony na sprzedawców przesuwa krzywą podaży o wysokość podatku ($0.50). Równowaga bez podatku cena otrzymywana przez sprzedawców D 1 0 90 100 ilość
Podatki zniechęcają do aktywności rynkowej. Kiedy dobro jest opodatkowane, to zmniejsza się jego sprzedana ilość. Podatki pogarszają sytuację kupujących i sprzedających. Obie strony rynku ponoszą ciężar podatku. Różnica polega tylko na tym, która strona: nabywcy czy sprzedający płacą podatek rządowi.
Podatki zmieniają równowagę rynkową. Kupujący płacą więcej a sprzedający otrzymują mniej, niezależnie od tego na kogo jest nałożony podatek.
Jak dokładnie jest dzielony ciężar podatku? Jak mają się efekty podatku po stronie kupujących do efektów po stronie sprzedawców? Odpowiedzi na te pytania zależą od elastyczności popytu i podaży.
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning (a) Elastyczna podaż, nieelastyczny popyt cena Cena płacona przez kupujących 1. Kiedy podaż jest bardziej elastyczna niż popyt S Cena bez podatku Cena otrzymywana przez sprzedawców podatek 2.... ciężar podatku dotyka bardziej konsumentów 3.... niż sprzedawców. D 0 ilość
Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning (b) Nieelastyczna podaż, elastyczny popyt cena Cena płacona przez kupujących Cena bez podatku podatek 1. Kiedy popyt jest bardziej elastyczny niż podaż... S 3.... niż konsumentów. Cena otrzymywana przez sprzedawców 2... ciężar podatku dotyka bardziej sprzedawców D 0 ilość
Więc, jak jest dzielony podatek? Ciężar podatku dotyka bardziej mniej elastyczną stronę rynku! Ta strona rynku, która ma mniej dostępnych alternatyw i mniej łatwo może opuścić rynek, ponosi większy ciężar podatku.
Celem podatku było przyjęcie części dochodu tych, którzy są w stanie płacić wysokie podatki. Popyt na dobra luksusowe jest elastyczny, a podaż jest nieelastyczna. Ciężar podatku spadł głównie na sprzedawców: przedsiębiorstwa i ich pracowników (klasę średnią)
Państwo decyduje się zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza. Ma temu służyć zmniejszenie ilości benzyny zużywanej w kraju. W tym celu państwo wprowadza podatek od każdego sprzedanego litra benzyny, wynoszący 0,50 euro. Czy państwo powinno nałożyć ten podatek na producentów benzyny, czy też na kierowców? Powiedzmy, że popyt na benzynę stał się bardziej elastyczny. Czy w takiej sytuacji podatek okazałby się bardziej czy mniej skuteczny jako środek zmniejszania zużywanej ilości benzyny? Czy kierowcy zyskali czy tez stracili na wprowadzeniu podatku? Czy pracownicy sektora naftowego zyskali czy też stracili na wprowadzeniu tego podatku?
Linia podaży Qs dana jest równaniem Qs=P-2, a linia popytu równaniem Qd= -P+12, gdzie P to cena a Qd to wielkość popytu, Qs to wielkość sprzedaży. Wprowadzono podatek równy 2 od każdego sprzedanego dobra. pokaż na rysunku wpływ opodatkowania na tym rynku ile wynosiły wielkość obrotów i cena przed wprowadzeniem podatku? A ile po jego wprowadzeniu? Oblicz wpływy do budżetu z wprowadzonego podatku.
Na kontrolę cen składają się: ceny minimalne (np. płaca minimalna) i maksymalne (kontrola czynszów). Podatki również zakłócają naturalną równowagę na rynku. Podatkiem mocniej obciążona jest mniej elastyczna strona rynku.