Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego DOROTA SZCZEŚ MATERIAŁY SZKOLENIOWE - TWÓRCZE I SKUTECZNE ZAPAMIĘTYWANIE Projekt realizowany w ramach Działania 9.4. Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty na podstawie umowy podpisanej z Urzędem Marszałkowskim Województwa Lubelskiego.
Dorota Szcześ Dorota Szcześ Trener z wykształcenia jest pedagogiem specjalnym (specjalizacja: pedagogika resocjalizacyjna oraz oligofrenopedagogika z reedukacją) oraz terapeutą zajęciowym. Od 2007 roku pracuje jako nauczyciel praktycznej nauki zawodu w Medycznym Studium Zawodowym w Lublinie. Od 2008 roku współpracuje z różnymi firmami szkoleniowo - edukacyjnymi w zakresie prowadzenia szkoleń z arteterapii oraz kompetencji miękkich. 2
Twórcze i skuteczne zapamiętywanie 1. Spis treści. 1.1. Strona tytułowa. 1.2. Notka biograficzna o autorze. 1.3. Pamięć i zapamiętywanie. 1.3.1. Definicja pamięci. 1.3.2. Rodzaje pamięci. 1.3.3. Jak skutecznie zapamiętywać?. 1.4. Półkule mózgowe. 1.4.1. Rola prawej półkuli mózgu. 1.4.2. Rola lewej półkuli mózgu. 1.5. Techniki pamięciowe. 1.5.1. Zakładki osobiste. 1.6. Bibliografia. SKRYPT PROFESJON@LNY TRENER 3
Dorota Szcześ 1.3. Pamięć i zapamiętywanie. 1.3.1. Definicja pamięci. Pamięć wg. J. Formańskiego (1998, s. 52) polega na: zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu treści doznanych uprzednio emocji, myśli, spostrzeżeń oraz dokonanych czynności ruchowych. Dzięki pamięci możliwe jest kształtowanie się doświadczeń człowieka, a następnie korzystanie z nich. Innymi słowy pamięć jest sposobem gromadzenia przez człowieka potrzebnych mu informacji, zapamiętywania. Na początku zdobywamy informacje, rejestrujemy je w naszej pamięci, zapamiętujemy, a następnie nasz mózg przechowuje zapamiętane informacje i w odpowiednim momencie może je wydobyć, czyli przypomnieć. Skuteczne zapamiętywanie i przypominanie wymaga stosowania odpowiednich technik pamięciowych, o których będzie mowa w dalszej części skryptu. W procesie zapamiętywania, przechowywania i przypominania występują pewne fazy. Według M. Przetacznik- Gierowskiej i G. Makiełło Jarża (1989) procesy pamięciowe można podzielić na 3 fazy : 1. Zapamiętywanie, czyli tworzenie śladów pamięciowych, a więc wywoływanie zmian w komórkach nerwowych na skutek spostrzegania przedmiotów. 2. Przechowywanie, czyli utrzymywanie zmian, pomimo tego, iż bodziec przestał działać. 3. Przypominanie, czyli rozpoznawanie informacji i wydobywanie ich, reprodukowanie. 1.3.2. Rodzaje pamięci. Psychologowie wymieniają wiele rodzajów pamięci w zależności od przyjętych kryteriów. Z. Włodarski (1984) proponuje następujący podział rodzajów pamięci: 1. Gatunkowa związana z doświadczeniami poprzednich pokoleń, czyli mamy na uwadze czynniki genetyczne, przenoszenie struktur anatomicznych i czynnościowych z pokolenia na pokolenie. 2. Osobnicza - związana z indywidualnymi doświadczeniami jednostek. Jest ona zróżnicowana ze względu na: a) Przedmiot:: Pamięć obrazowa; Pamięć słowna; Pamięć uczuć; Pamięć epizodyczna; 4
Twórcze i skuteczne zapamiętywanie Pamięć semantyczna. b) Rozumienie: Pamięć mechaniczna; Pamięć logiczna. c) Udział woli: Pamięć dowolna; Pamięć mimowolna. d) Trwałość przechowania: Pamięć bezpośrednia; Pamięć odroczona; Pamięć ultrakrótkotrwała; Pamięć krótkotrwała; Pamięć długotrwała. e) Rodzaj przypomnień: Pamięć rozpoznawcza; Pamięć odtwórcza. 1.3.3. Jak skutecznie zapamiętywać?. Ludzie różnią się między sobą i różni się także ich sposób zapamiętywania. Niektórzy muszą poświecić więcej czasu, aby zapamiętać dany materiał. Zależy to głównie od cech zapamiętywanego materiału (czy jest obrazowy, czy słowny, zawiera niewiele treści, czy jest to obszerny materiał itp.) oraz sposobów i technik pamięciowych, które dana osoba stosuje. Skuteczne zapamiętywanie ma związek z następującymi elementami: Zdrowiem fizycznym (przyjmowaniem leków, dietą, ilością wody w organizmie, ponieważ podczas uczenia się powinniśmy pić wodę mineralną niegazowaną, która wspomaga proces zapamiętywania); Samopoczuciem (odpowiednia ilość snu, emocje, uprzedzenia, pozytywne myślenie); Odprężeniem i relaksacją (lepiej zapamiętujemy, gdy nasz umysł i ciało są odprężone); Czynnikami działającymi podczas zapamiętywania i przechowywania informacji np. hałas itp.; Czynnikami działającymi podczas przypominania (np. wysoki poziom stresu na sprawdzianie). PROFESJON@LNY TRENER 5
Dorota Szcześ T. Buzan (2007, s.15 ) twierdzi, że łatwiej zapamiętujemy to, co wiąże się z naszymi : Skojarzeniami, czyli informacjami i myślami zmagazynowanymi w pamięci; Wyobraźnią; Zmysłami; Zainteresowaniami. Jeśli w swojej pamięci tworzymy obrazy barwne, pełne humoru, dynamicznej akcji, ruchu, absurdu, którym towarzyszą emocje, to możemy być pewni, że proces zapamiętywania będzie u nas przebiegła szybciej, sprawniej i przyjemniej. 1.4. Półkule mózgowe. 6
Twórcze i skuteczne zapamiętywanie Mózg jest narządem bardzo skomplikowanym, pełnym możliwości, ciągle się rozwija i ewoluuje, a także nie przestaje zadziwiać naukowców i badaczy. http://www.flickr.com/photos/tza/3214197147 Autor: TZA 1.4.1. Rola prawej półkuli mózgu. Prawa półkula mózgu związana jest z: Rytmem; Wyobraźnią; Marzeniami; Kolorami; Świadomością przestrzenna; Trójwymiarowością; Emocjami; Uzdolnieniami plastycznymi; Kreatywnością. 1.4.2. Rola lewej półkuli mózgu. Lewa półkula mózgu związana jest z: Logika; Liczbami; Słowami; Porządkiem sekwencyjnym; PROFESJON@LNY TRENER 7
Dorota Szcześ Analizą; Liniami prostymi; Szczegółami; Tworzeniami zestawień; Racjonalizacją. Półkule mózgowe działają skrzyżnie z ludzkim ciałem, co oznacza, że lewa część ciała odpowiada prawej półkuli mózgu i odwrotnie. U osób praworęcznych zazwyczaj dominuje lewa półkula mózgu, a u leworęcznych prawa, ale istnieje również możliwość lateralizacji skrzyżowanej. Gdy słuchasz piosenki to prawa półkula odpowiada za rytm, melodię, zaś lewa za sens zdań i składnię. Należy pamiętać, aby dbać o synchronizację obydwu półkul mózgowych, ponieważ wtedy łatwiej się uczymy i zapamiętujemy. 8
Twórcze i skuteczne zapamiętywanie 1.5. Techniki pamięciowe. Mnemosyne - to według mitologii greckiej bogini pamięci, znająca przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Od jej imienia pochodzi słowo mnemonika - czyli szereg efektywnych technik pamięciowych stosowanych już w starożytności, a w średniowieczu zostały uznane za sztukę magiczną. Już od czasów starożytnych wiadomo, że nasze własne ciało może być doskonałym systemem pamięciowym. Nazywamy ten system zakładkami osobistymi. 1.5.1. Zakładki osobiste. W systemie zakładek osobistych wybrane części ciała umożliwiają nam proste zapamiętywanie na przykład listy zakupów lub innych potrzebnych w życiu codziennym informacji. W systemie tym wyznaczamy poszczególne części ciała zaczynając od dołu ciała kierując się ku górze. Jeśli mamy do zapamiętanie listę 13 rzeczy to wyznaczamy 13 części ciała (na przykład prawa stopa to pierwsza zakładka na naszej liście. Spoglądamy przez chwilę na nią i wyznaczamy dalej kolejną część ciała. Dalej lewa stopa, prawe kolano, lewe kolano, wyżej prawe udo, lewe udo, pupa (świetna zakładka i bardzo osobista), potem brzuch, piersi, szyja, wreszcie broda, nos i czoło. Należy zobaczyć każdą część (zakładkę) ciała bardzo wyraźnie. Powtarzamy je wszystkie, głośno, idąc od dołu. Wizualizujemy je, tak samo wyraźnie jak za pierwszy razem. Następnie nasze zakładki osobistych odnosimy do listy zakupów, tworząc barwne, dynamiczne skojarzenia. Jeśli mamy kupić arbuza, a naszą pierwszą zakładką jest prawa stopa to wyobrażamy sobie, że na arbuza stajemy ogromną prawą stopą, która ma taki ciężar, że z arbuza wyskakują pestki, które lecą na ogromną odległość, wylewając przy tym hektolitry soku. Tak samo postępujemy z kolejnymi zakładkami. Jeśli chcemy stworzyć trwałe ślady w naszej pamięci należy tworzyć obrazy bardzo barwne, nierealistyczne, pełne absurdu i przesady oraz bardzo dynamiczne i humorystyczne. Stosując odpowiednie techniki pamięciowe zdobywanie i zapamiętywanie nowych informacji staje się przyjemnością, a nauka nie jest złem koniecznym w oczach uczniów. PROFESJON@LNY TRENER 9
Dorota Szcześ 1.6. Bibliografia. Buzan T., Genialna pamięć, Łódź 2007. Formański J, Warszawa 1998. Przetacznik Gierowskim; Włodarski Z, Psychologia wychowawcza, t.2, Warszawa 1984. Szurawski M., Pamieć, Wyd. Ravi, Łódź 2005. Sperling A., Psychologia, Poznań 1995 10