Program innowacji pedagogicznej Cztery pory roku w terapii, profilaktyce i stymulacji rozwoju dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych WITAMY PORY ROKU SZKOŁA PODSTAWOWA NR 2 IM. JANA BERZECHWY W BARCINIE Autorzy: Elżbieta Żak Paulina Janowska Barcin Rok szkolny 2014/2015
Spis treści: I. Charakterystyka innowacji.. 3 II. Cele innowacji 3 III. Opis problemu 4 IV. Harmonogram. 5 V. Sposób realizacji. 5 VI. Oczekiwane efekty... 8 VII. Ewaluacja 9 Literatura 2
I. Charakterystyka innowacji. Innowacja ma charakter mieszany i będzie prowadzona w Szkole Podstawowej Nr 2 przez nauczycieli tej szkoły. Program ten będzie realizowany od września 2014 do czerwca 2015r. Program opracowany jest dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych z klas I VI. Zajęcia wzbogacą ofertę zajęć pozalekcyjnych dla wspomnianej grupy uczniów. Będą odbywały się w godzinnach popołudniowych, aby umożliwić rodzicom aktywny udział w zajęciach. W związku z różnorodnością schorzeń, występujących wśród uczniów naszej szkoły (upośledzeniem umysłowym, autyzmem, dysfunkcjami słuchowymi, dysfunkcjami wzrokowymi, porażeniem mózgowym i nadpobudliwością psychoruchową), działania przedstawione w programie są odpowiednio dobrane do indywidualnych możliwości i potrzeb dzieci. Chociaż zajęcia w programie są różnorodne i planowane będą w obrębie pór roku, mają na celu stymulowanie wielozmysłowe, polegające na odbiorze wrażeń zmysłowych z otaczającego świata oraz własnego ciała. Aby wszystkie narządy zmysłów działały zgodnie i harmonijnie (co jest podstawą prawidłowej egzystencji i osiągania sukcesów w życiu), muszą one przejść długą i skomplikowaną drogę, polegającą na stopniowym uczeniu się i wytwarzaniu, czyli integracji we wspólnej pracy. II. Cele innowacji. Celem głównym innowacji jest: wspomaganie rozwoju dzieci z różnymi niepełnosprawnościami. Dla realizacji celu głównego niezbędna staje się współpraca między nauczycielami i rodzicami. Ważne dla pomocy dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest również określenie i realizacja celów szczegółowych. Cele szczegółowe: usprawnianie motoryki dużej i małej, usprawnianie funkcjonowanie społeczno- emocjonalnego, usprawnianie koordynacji wzrokowo- słuchowo- ruchowej, likwidacja zaburzeń sensorycznych, 3
obniżenie poziomu stresu, napięcia emocjonalnego, nadpobudliwości psychoruchowej, rozwijanie spostrzegawczości, uwagi i pamięci sensorycznej, rozwijanie procesów poznawczych, rozwój mowy i bogacenie słownictwa, rozwijanie kreatywności, nauka naśladownictwa, kształtowanie umiejętności porozumiewania się z otoczeniem w sposób werbalny bądź niewerbalny, kształtowanie samodzielności i konsekwencji w działaniu, kształtowanie osobowości dziecka, budowanie zaufania w stosunku do siebie i otoczenia, rozwijanie umiejętności wspólnej zabawy oraz współdziałania w grupie, wdrażanie i nauka respektowania ustalonych reguł, pomoc uczniom z różnymi dysfunkcjami ( słuchowymi, wzrokowymi, ruchowymi, CUN), pomoc dzieciom przewlekle chorym, pomoc dzieciom z zaburzeniami rozwoju psychicznego, zachowania i emocji, wielozmysłowe doświadczanie świata, wzmacnianie wiary we własne siły i możliwość osiągnięcia sukcesu, wzmacnianie i budowanie więzi emocjonalnych z rodzicami, opiekunami. III. Opis problemu. Pojęcie specjalne potrzeby edukacyjne funkcjonuje od 1978 roku. Wtedy też zostało ono opublikowane przez UNESCO. Potrzeby te, za M. Bogdanowicz, odnoszą się do grupy uczniów nie mogącej podołać wymaganiom programu edukacyjnego. Mają oni większe trudności w uczeniu się niż rówieśnicy. Dla nich to powinno się tworzyć specjalne programy a także metody nauczania i wychowania dostosowane do ich możliwości. 1 Specjalne potrzeby edukacyjne mogą przejawiać się u dzieci upośledzonych umysłowo jak i u tych z niepełno sprawnościami zmysłów i ruchu, z zaburzeniami emocjonalnymi. 1 Bogdanowicz M. : Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci- nowa definicja i miejsce w klasyfikacjach międzynarodowych. (w) Psychologia Wychowawcza nr 1/ 1996 4
W naszej szkole uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych są nauczani indywidualnie oraz w systemie klasowo lekcyjnym. O ile dzieci w normie intelektualnej mają możliwość korzystania z szerokiej oferty zajęć pozalekcyjnych, tak uczniowie z upośledzeniem umysłowym, nauczani indywidualnie mają ograniczone możliwości. Planowane zajęcia mają wzbogacić ofertę zajęć pozalekcyjnych naszej szkoły głównie dla dzieci, które do tej pory nie znalazły nic w ofercie szkoły, co odpowiadałoby ich potrzebom i możliwościom. Poprzez zapraszanie na spotkania dzieci wraz z rodzicami chcemy, aby rodzice poprzez wspólną zabawę i aktywność twórczą dostrzegli potencjał swoich dzieci i mieli możliwość spędzenia tylko z nimi czasu w wesołej i miłej atmosferze. IV. Harmonogram. Planowane są cztery spotkania, czas trwania spotkania około 60 minut może być wydłużone jeśli zaistnieje taka potrzeba. Planowane terminy spotkań przypadają w dni rozpoczęcia kolejnych pór roku tj. 23.09, 22.12, 21.03, 21.06 daty te mogą ulec zmianie w zależności od dnia tygodnia, w którym przypada ten dzień i możliwości organizacyjnych prowadzących zajęcia. 23. 09. 2014 wtorek 22. 12. 2014 wtorek 21. 03. 2015 sobota ( planowana zmiana daty na 23.09) 21. 06. 2015 niedziela ( planowana zmiana daty na 22.06) Uczestnicy zajęć zostaną pisemnie lub telefonicznie poinformowani o terminie i godzinie spotkania kilka dni wcześniej. Przed pierwszym spotkaniem rodzice uczniów zostaną poinformowani o celach i sposobie pracy na zajęciach, podpisanie przez rodziców/ opiekunów dziecka zgody na udział w zajęciach jest równoznaczne z ich towarzyszeniem dzieciom podczas spotkań. V. Sposób realizacji Dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną proces uczenia się oraz nabywania wszelkich umiejętności jest trudny i skomplikowany. Podstawą ich rozwoju jest usprawnianie pracy systemów sensorycznych oraz procesów układu nerwowego. Dlatego istotny jest stały dopływ do układu nerwowego bodźców zmysłowych. Uczestnicy sprawni intelektualnie będą mogli w sposób inny niż na zajęciach lekcyjnych doświadczyć 5
zjawisk związanych z porami roku, zrelaksować się, wzmocnić samoocenę, pomóc kolegom i odnieść sukces poprzez samodzielne uporanie się z zadaniami. Ponadto zastosowane techniki i metody pracy mogą wpłynąć pozytywnie na ich rozwój. Pamiętać należy, że to dzięki stymulacji wielozmysłowej mózg otrzymuje informacje ze wszystkich zmysłów, dokonuje ich rozpoznania, segregowania i interpretacji. Jednocześnie integruje je z wcześniejszymi doświadczeniami. Na zajęciach pojawią się różnorodne techniki plastyczne i techniczne, aby pobudzić kreatywność uczestników, a także zabawy muzyczno ruchowe. Wymienione poniżej metody pracy są propozycją, mogą być zawarte w działaniach prowadzących zajęcia nauczycieli. O doborze metod i form pracy decydują nauczyciele prowadzący spotkanie dostosowując je do potrzeb, możliwości i umiejętności uczestników. Poranny krąg Stymulacja polisensoryczna wg pór roku, tzw. "Poranny krąg", jest metodą, która ma dziecku pomóc w zdobywaniu nowych informacji. Podstawą tej metody jest świat przyrody, świat, którego jesteśmy częścią i od którego jesteśmy uzależnieni, poddawani jego rytmowi. Jest on źródłem podstawowych żywiołów, barw, zapachów, wrażeń, dotykowych, słuchowych i termicznych. Bodźce dotykowe, smakowe, zapachowe w trakcie ćwiczeń i zabaw pobudzają i rozwijają zmysły, pozwalają wzbogacić doświadczenia. W czasie "porannego kręgu" spotykamy się z dziećmi jak najpełniej, przynosząc im poczucie bezpieczeństwa, ofiarowując przyjemność i zadowolenie. Aby to było możliwe tworzymy odpowiedni klimat każdego spotkania: utworzenie kręgu, ciepły nastrój pomieszczenia, zapalona świeca, znajomy zapach. Każdy element "porannego kręgu" jest dla dziecka przewidywalny, a tym samym i bezpieczny. Zajęcia podczas Porannego Kręgu mają pomóc dziecku w zdobywaniu nowych informacji. Dziecko być może odkryje, że pomimo swojej niepełnosprawności jest w stanie samo zdobywać doświadczenie. Stymulując procesy poznawcze staramy się doprowadzić dziecko do zaspokojenia swoich potrzeb psychicznych. Zaspokajanie potrzeb jak i aktywność motoryczna sprzyjają lepszemu ogólnemu rozwojowi dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu głębokim, które mają słabszy układ nerwowy. Stymulacja polisensoryczna obejmuje wszystkie narządy 6
zmysłów. W porannym kręgu istnieje szereg zasad i ćwiczeń pozytywnie wpływających na pobudzanie zmysłu wzroku, węchu, smaku, słuchu, dotyku 2. Kinezjologia edukacyjna. Z greckiego kinesis znaczy ruch, logos nauka, czyli jest to nauka o ruchu. Jest to nauka zajmująca się ruchem i jego wpływem na uczenie się. Wykorzystuje wzajemne zależności rozwoju fizycznego, emocjonalnego i intelektualnego. Kierunek ten proponuje specjalnie zorganizowane ruchy, które sprawiają, że ciało i mózg pracują w sposób optymalny na rzecz rozwoju i twórczości każdej jednostki, każdej osobowości. Kinezjologia nie jest odmianą wychowania fizycznego, nie zajmuje się każdym ruchem, lecz ruchami bardzo specyficznymi. Takimi ruchami, których wykonanie aktywizuje i stymuluje odpowiednie obszary mózgu; ruchami, które powodują zwiększenie ilości połączeń nerwowych między prawą i lewą półkulą mózgową, przez co poprawia się jakość pracy mózgu jako całości. Głównym narzędziem kinezjologii edukacyjnej jest,, gimnastyka mózgu, która skutecznie stosowana jest zarówno w pracy z dziećmi, młodzieżą, dorosłymi, jak i osobami w podeszłym wieku. Korzysta się z niej w rehabilitacji osób po wypadkach, upośledzonych lub mających problemy wynikające z zaburzeń emocjonalnych. Mówiąc inaczej -,, Gimnastyka mózgu to program rozwoju ruchowego, ukierunkowany na łatwe uczenie się dzieci i stymulowanie ich rozwoju. To także program aktywizacji układu nerwowego i uwalniania od stresu. Niezmiernie ważnym elementem gimnastyki mózgu jest picie wody! Picie wody to jedno z zasadniczych elementów gimnastyki mózgu. Powinno się odbywać zarówno przed, jak i w trakcie ćwiczeń gdyż gwarantuje połowę sukcesu. Woda zwiększa ilość tlenu w mózgu, pobudza jej przepływ, przyspiesza przewodzenie impulsów nerwowych. Wodę popija się spokojnie, małymi łyczkami. Może to być woda z dobrej studni, mineralna ( niegazowana ), lub przegotowana. Gry i zabawy. Zabawa w przypadku dzieci upośledzonych umysłowo jest okazją do poznania i określania poziomu rozwoju mowy, umiejętności komunikacyjnych, sposobów ich 2 G. Kolber: Zajęcia z gliną, jako terapia dla dzieci nadpobudliwych Wychowanie w przedszkolu, 1997, 289 7
porozumiewania się z otoczeniem, rozpoznania trudności na jakie napotykają one w zakresie uczenia się itp. Ważna rolę odgrywa w zabawie aktywność, która niezależna jest od wieku życia, płci i rodzaju dodatkowych wad i zaburzeń rozwojowych, a przejawia się w różnorodnych czynnościach i zachowaniach ukierunkowanych na określony cel bądź samo działanie. Dziecko poprzez własne działania odkrywa zjawiska dotąd mu nieznane, poznaje ich istotę, eksperymentuje, doświadcza. Toteż sposobem poznania świata przez dzieci upośledzone umysłowo jest przede wszystkim eksperymentowanie, które znajduje odbicie w zabawach badawczych. Jednym z elementów zabawy jest działalność dziecka. Działalność ta daje dziecku okazję do pokonywania własnych doświadczeń i obserwacji, poprzez które nieświadomie poznają otoczenie. Dzięki różnym rodzajom zabaw zaspokajają potrzeby ruchowe, społeczne i poznawcze. Bardzo ważnym działaniem w naszej innowacji jest świadomy, a przede wszystkim czynny udział rodziców dzieci podczas zajęć. Środowisko rodzinne kształtuje osobowość i postawy moralne dzieci. W rodzinie dziecko doświadcza bezpieczeństwa, miłości, zaufania, ofiarności, a kontakt z rodzicami oparty jest na głębokiej więzi biologicznej i uczuciowej. Obok rodziny szkoła jest głównym czynnikiem kształtującym osobowość, uczestniczy w przygotowaniu dziecka do życia społecznego. Pełni funkcję dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą i jest pierwszym środowiskiem pozadomowym, z którym styka się dziecko. Dla pełnego, harmonijnego rozwoju dziecka konieczne jest współdziałanie rodziców i nauczycieli. Należy jednak pamiętać, że oparte musi być ono na wzajemnym szacunku, zaufaniu, zrozumieniu oraz życzliwości. Tylko wtedy zadania wychowawczo-opiekuńcze i dydaktyczne z dziećmi postawione przed rodziną i szkołą będą w pełni osiągnięte. Im kontakt ten jest ściślejszy efekty pracy są większe, przez co zwiększa się szansa na lepsze przystosowanie dziecka do życia w społeczeństwie. VI. Oczekiwane efekty. Oswojenie z różnymi bodźcami w kontrolowanym nasileniu i środowisku. Likwidowanie zaburzeń sensorycznych. 8
Osiąganie stanu relaksacji. Lepsze rozumienie otoczenia. Motywowanie do podejmowania aktywności. Rozwijanie spostrzegawczości, uwagi i pamięci sensorycznej. Nabieranie świadomości istnienia. Poprawienie orientacji w schemacie ciała oraz w przestrzeni. Zwiększenie chęci do nawiązywania kontaktu. Wywołanie zadowolenia i poczucia bezpieczeństwa. Ułatwianie pokonywania lęku. Rozwijanie i wzmacnianie więzi emocjonalnych z rodzicami/ opiekunami. Odkrycie w sobie zalet, a tym samym wzmocnienie samooceny i pewności siebie. VII. Ewaluacja Na każde planowane zajęcia nauczyciele prowadzący opracowują scenariusz zajęć, a po ich przeprowadzeniu dokonują ewaluacji cząstkowej. Spostrzeżenia w formie wniosków zapisują pod opracowanym scenariuszem, mogą je przekazać nauczycielom prowadzącym kolejne spotkanie. Przeprowadzona zostanie również ankieta ewaluacyjna wśród rodziców uczniów uczestniczących w innowacji. Ewaluacja końcowa polegać będzie na wspólnym omówieniu przeprowadzonych zajęć, wymianie spostrzeżeń i uwag dotyczących programu, ocenie stopnia realizacji celów i osiągniętych efektów. Wyniki z ankiety dla rodziców zostaną zapisane w formie wniosków i posłużą do ewaluacji programu. Zespół uczestniczący w innowacji na bieżąco będzie prowadził wystawy prac uczniów i zamieszczał materiały na stronie internetowej szkoły. Literatura: Bogdanowicz M. : Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci- nowa definicja i miejsce w klasyfikacjach międzynarodowych. (w) Psychologia Wychowawcza nr 1/ 1996 9
G. Kolber: Zajęcia z gliną, jako terapia dla dzieci nadpobudliwych Wychowanie w przedszkolu, 1997, 289 10