Anna Załęcka TSP 119 PRACA NAD ORTOGRAFIĄ Witam Państwa na pierwszych zajęciach z cyklu : ABC pomocy dziecku z języka polskiego. Dzisiejsze zajęcia poświęcone będą pracy z dzieckiem nad pisaniem, a konkretnie pracy nad ortografią. Z pewnością część z Państwa zna już wiele zagadnień, ale nie zaszkodzi usystematyzować naszą wiedzę na ten temat. Przedstawię Państwu stanowisko szkoły, wypracowane przez nauczycieli formy pomocy dziecku z problemami w uczeniu się, wzbogacone moimi doświadczeniami nauczyciela polonisty. Do naszej szkoły uczęszczają różne dzieci, głównie takie, które mają stwierdzoną przez specjalistów dysleksję, dysgrafię czy dysortografię i z różnych przyczyn nie mogą dobrze funkcjonować w warunkach szkoły masowej. Dzieci są przebadane w poradni, a państwo otrzymujecie dokument wynik tego badania. Możemy w nim między innymi przeczytać, że dziecko ma stwierdzoną dysortografię czyli specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym także popełnia błędy ortograficzne). Dalej są wypisane różne zalecenia do pracy, między innymi systematyczne uczęszczanie na zajęcia korekcyjno kompensacyjne oraz systematyczna praca w domu. Bo musimy pamiętać, że otrzymanie opinii nie jest ostatnim, lecz pierwszym krokiem na drodze do pokonywania trudności. Wszystkie dzieci w naszej szkole, choć każde z innych powodów, wymagają indywidualnego podejścia i pomocy nie tylko ze strony nauczycieli, ale również i państwa w domu. Jak więc pomóc dziecku, mającemu niejednokrotnie problemy nie tylko w czytaniu, ale też w pisaniu i ogólnie rzecz biorąc w zapisie nawet najprostszych wyrazów? Zacząć trzeba by od tego, że nie ma recepty na sukces. Nie brzmi to może zachęcająco, ale taka jest prawda. Nie ma bowiem identycznych dzieci, różne są przyczyny problemów w języku polskim, różni są także rodzice. Trudności w pisaniu utrzymują się nieraz przez całe życie, ale nie zmienia to faktu, że dzieci dysortograficzne kończą dobre szkoły, idą na studia, doskonale sobie radzą w życiu. W ortografii mogą także wystąpić różne warianty problemów. Dziecko może znać reguły, ale ich nie stosuje. To tak jakby znać przepis na potrawę, ale nie umieć jej przyrządzić. Może też nie znać reguł, to znaczy gotować bez przepisów - jednym słowem improwizować; czasami wyjdzie, innym razem nie. Może też znać reguły, ale stosować jedynie do znanych przykładów. To znaczy umieć przyrządzić śledzie w oleju, ale zupełnie nie kojarzyć, ze podobnie można też w śmietanie. Jednym słowem praca nad ortografią przynosi chyba najmniej pewności i wobec tego najmniej satysfakcji. Co nie znaczy, że należy przestać gotować... Wręcz przeciwnie, im więcej wyrobimy automatycznych nawyków,
tym lepiej. Kształtujemy wrażliwość ortograficzną, bogacimy słownictwo, utrwalamy wzorce. Nie będę skupiała się na pomocy terapeutycznej, jedynie na rzeczywistej pomocy w pracy nad ortografią, takiej pomocy, która na co dzień przyda się dziecku. Zacznę od tego, jak pokazać dziecku, gdzie popełniło błąd. Często dzieci piszą na brudno zadania domowe. Wówczas błędny zapis zaznaczamy ołówkiem lub zamalowujemy błędną literę (np. korektorem). Jeżeli jednak zniekształcony jest cały wyraz, wówczas piszemy dziecku ten wyraz poprawnie, np. na marginesie, nad wyrazem lub na osobnej kartce, po to aby utrwalało ono poprawny zapis. Błędy poprawiamy zawsze wspólnie z dzieckiem, nie możemy dopuszczać do sytuacji, że dziecko przynosi nam zeszyt, a my oddajemy mu poprawiona w całości pracę. To mija się z celem. Dziecko musi mieć świadomość, gdzie popełniło błędy, a najlepiej samodzielnie sprawdzić wyrazy w słowniku. Idealnie byłoby, gdyby przytaczać reguły ortograficzne. Jak więc pracować nad poprawnym zapisem? 1. Ważne jest wdrażanie dziecka do samokontroli. Powinniśmy nakłaniać do używania słownika ortograficznego, nawet jeżeli będzie się to sprowadzało początkowo do sprawdzenia 2, 3 wyrazów. W szkole, na teście, sprawdzianie w gimnazjum, pomocą dla dziecka będzie tylko słownik, musi więc ono w porę się z tym słownikiem zaznajomić. 2. Dobrym ćwiczeniem ortograficznym utrwalającym pisownię jest tworzenie rodziny wyrazów. Dobrze zapisywać wyrazy w słupku, opierać się na tych, w których dziecko popełniło błąd w zeszycie. Na przykład: bohater bohaterka bohaterski bohaterska Można podkreślić wspólną cząstkę albo zakreślić ją w postaci zbioru. 3. Można następnie poszukać w słowniku ortograficznym wyrazów, które mają taki sam początek. 4. Z wyrazem takim zawsze można ułożyć zdanie. Wyraz podkreślić, trudność podkreślić odpowiednim kolorem. Powinniśmy kontrolować pisownię, by w zdaniu nie pojawił się inny błąd. 5. Dziecko może dzielić wyraz na sylaby. Potem wymyśla inne wyrazy, które rozpoczynają się daną sylabą, na przykład: bo ha ter: ha la, ha - czyk 6. Powinniśmy też nakłaniać dziecko do użycia tego słowa w różnych kontekstach, połączeniach, na przykład: bohaterska postawa, bohater narodowy itp. 7. Dobrze jest stosować różne zapisy: w słupku, od strzałek, w gwiazdkach itp. 8. Zawsze, tam gdzie to możliwe przypominamy reguły, prosząc dziecko o podanie analogicznych przykładów.
9. Dobrze jest używać takich samych kolorów dla podkreślania trudności, używać zakreślaczy, karteczek przypominajek Oczywiście nikt z nas nie jest kopalnią pomysłów na urozmaicenie dziecku nauki ortografii. Dlatego też chciałam dzisiaj pokazać państwu sprawdzone książki i serie, z których z powodzeniem dziecko może korzystać w domu. Zacznę od najbardziej podstawowej czyli słownika ortograficznego, na początek najlepiej z alfabetem. Polecam także inne książki: Skarbczyk gramatyczno ortograficzny: Lucyna Klimkowska, Iwona Wąsik seria Ortografitti: Renata Czabaj, Aleksandra Piechnik - Kaszuba seria Ćwiczenia utrwalające pisownię: Katarzyna Duszyńska - Łysak seria W labiryntach ortografii: Anna Kanabrodzka, Hanna Owczarska, Paulina Pomianowska Ortografki: Anna Tońska - Szyfelbein Jak się nie bać ortografii?: Marcin Brykczyński Na koniec oczywiście podsumowanie. Dzieci dysortograficzne nie są zwolnione z pracy nad ortografią. Ich obowiązkiem jest: znać zasady i reguły ortograficzne, ponieważ stanowią one punkt odniesienia dla osób z dysleksją umieć wyjaśnić pisownię, nawet przy błędnym zapisie korzystać ze słownika ortograficznego Nauczyciel w szkole jest przewodnikiem, pokazuje drogę metody, pokazuje jak radzić sobie z problemami, w jaki sposób czytać, jak podchodzić do ortografii. Co nie znaczy, że usunie z tej drogi wszystkie przeszkody. One będą u jednych mniejsze, u innych większe. Ale dziecko znając sposoby radzenia sobie z nimi, nie idzie po omacku. Nabierając w szkole każdego dnia pewności siebie, łatwiej poradzi sobie w sytuacjach nieznanych. Ogromna rola przypada też rodzicom. Powinni państwo, co też na pewno czynicie, nie szczędzić mu słów uzasadnionej pochwały, a nawet dumy z najmniejszego kroku naprzód. I nie wolno oczekiwać cudów. Należy jednak wdrażać do systematycznej pracy, pomagać, ale nie wyręczać, bo utrwalamy wówczas w dziecku postawę wyuczonej bezradności. Bez państwa pracy w domu, nawet najlepsza szkoła nie jest w stanie w pełni pomóc dziecku. DZIECKO MUSI UWIERZYĆ W SIEBIE I PODJĄĆ WYSIŁEK ZMAGANIA SIĘ ZE SWOIMI TRUDNOŚCIAMI, A NIE TYLKO
NAUCZYĆ SIĘ Z NIMI ŻYĆ UWAGI KOŃCOWE 1. Aby zapewnić dziecku sukces, konieczna jest współpraca z nauczycielem polonistą i terapeutą. 2. Rodzic powinien na bieżąco, codziennie sprawdzić, co dziecko zapisało w zeszycie, jak to zrobiło i co powinno zrobić w domu. Jest to ważne przede wszystkim w początkowej fazie terapii, kiedy dziecko nie ma być może wyrobionego nawyku codziennej, systematycznej pracy. 3. Potwierdzeniem współpracy są między innymi podpisy pod każdym wpisem nauczyciela w zeszycie przedmiotowym, nie tylko pod ocenami dziecka. 4. Należy również przeglądać karty pracy ucznia. Ćwiczenia tam zawarte są doskonałą pomocą w ćwiczeniach w czytaniu i bogaceniu słownictwa. Przygotowane są specjalną czcionką ułatwiającą czytanie oraz dostosowane do utrwalanego w danym momencie materiału. 5. Pamiętajmy, że bez systematycznej pracy, wspieranie dziecka w jego wysiłkach i doceniania każdego, nawet najmniejszego sukcesu, nie będzie mowy o powodzeniu procesu terapeutycznego opierającego się na zasadzie współpracy NAUCZYCIEL UCZEŃ RODZIC. Bibliografia: Uczeń z dysleksją w domu M. Bogdanowicz Uczeń z dysleksją w szkole M. Bogdanowicz, A. Adryjanek
PRACA NAD ORTOGRAFIĄ Pisanie z pamięci 1. Dziecko odczytuje zdanie wybrane do pisania. 2. Liczy i mówi głośno, ile zdanie to zawiera wyrazów. 3. Każdy wyraz dzieli na sylaby, stuka ołówkiem w blat. 4. Zapisuje zdanie sylabami, patrząc na wzór. 5. Zasłania zdanie kartką i pisze całość z pamięci. 6. Porównuje zapis z tekstem, poprawia błędy. Pisanie ze słuchu ( opracowane wg M. Szurmiak) 1. Odczytujemy dziecku 3, 4 zdania. 2. Czytamy pierwsze zdanie, dziecko powtarza, liczy wyrazy. 3. Wyrazy trudne sprawdza w słowniku, podaje zasady. 4. Dzieli te wyrazy na litery i sylaby. 5. Czytamy dziecku powtórnie całe zdanie, a potem zasłaniamy trudny wyraz lub zamykamy słownik. 6. Dziecko zapisuje całe zdanie. 7. Sprawdzamy czy dziecko dobrze napisało, dziecko poprawia błędy. Tygodniowe ćwiczenia poprawnej pisowni samodzielna praca ( wg M. Bogdanowicz) 1. Dziecko zakłada zeszyt do ćwiczeń ortograficznych. 2. Powtarza i utrwala zasady pisowni. 3. Na końcu zeszytu zakłada Słowniczek Trudnych Wyrazów. 4. Codziennie ćwiczy pisanie z pamięci: - czyta wybrany fragment tekstu ( około 5 zdań po 5 wyrazów w zdaniu) - czyta pierwsze zdanie, zapamiętuje tekst i pisownie, wyjaśnia pisownię - mówi zdanie z pamięci - czyta powtórnie zdanie sprawdzając, czy dobrze zapamiętał - pisze zdanie z pamięci - sprawdza zapis, nanosi poprawki - zakrywa zdanie wzorcowe i napisane - pisze powtórnie to samo zdanie, sprawdza zapis 5. Poprawia błędy - wypisuje wyrazy, uzasadnia pisownię - wyrazy stosuje w krzyżówce, układa zdania, tworzy rodzinę wyrazów - wpisuje wyrazy do Słownika Wyrazów Trudnych 6. Co tydzień pisze sprawdzian - przy ćwiczeniach zapisuje datę - po tygodniu rodzic dyktuje zdania, które codziennie pisało
- dziecko sprawdza, o ile mniej błędów popełniło niż poprzednio i poprawia je wg wzoru. Dyktando w 10 punktach ( opracowane wg M. Bogdanowicz ) 1. Dyktando powinno obejmować 3 zdania i odbywać się codziennie. 2. Zaznaczamy w książce dziecka 3 zdania i czytamy na głos pierwsze. 3. Dziecko powtarza zdanie i omawia pisownie każdego wyrazu (zasady ). 4. Dziecko zapisuje zdanie. ( tak samo postępujemy z innymi) 5. Dziecko sprawdza samodzielnie tekst. 6. Sprawdzamy tekst. Podajemy dziecku liczbę błędów. 7. Dziecko ponownie sprawdza tekst z pomocą słownika ortograficznego. 8. Dorosły sprawdza poprawiony tekst. Jeżeli nadal są błędy, wskazuje tekst, z którego dyktował zdania. 9. Dziecko porównuje tekst ze wzorem, ostatecznie poprawia błędy. 10.Dziecko opracowuje błędnie napisane wyrazy ( podaje zasady pisowni, wyrazy pokrewne, odmienia przez przypadki, wymienia na inne formy ).