Planowane zmiany w normie ISO 14001:2015 z uwzględnieniem weryfikacji EMAS

SYMPOZJUM CCJ "DOSKONALENIE SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA" Planowane zmiany w normie ISO 14001:2015 z uwzględnieniem weryfikacji EMAS KOŚCIELISKO, 19-22 października 2015 r. Andrzej Ociepa

Nowelizacja normy ISO 14001 Nowa ISO 14001 ( SZŚ Wymagania i wytyczne stosowania ) została wydana 15 września 2015 r.. Od kiedy norma ISO 14001 Systemy zarządzania środowiskowego wymagania i wytyczne stosowania była opublikowana po raz pierwszy w 1996 r. została wprowadzona przez ponad 300 tys. certyfikowanych użytkowników w 155 krajach (w Polsce ponad 2000 certyfikatów). Prace były prowadzone przez ISO Komitet Techniczny 207 Zarządzanie środowiskowe, Podkomitet SC1 Systemy zarządzania środowiskowego Okres dostosowania swoich SZŚ do wymagań nowej normy wyniesie 3 lata od wydania. Przewiduje się funkcjonowanie nowej normy do mniej więcej 2025 r.

Nowelizacja normy ISO 14001 PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA DO ZMIAN NORMY: uwzględnienie zmian w SZŚ po 20 latach utrzymanie zasadniczych wymagań i udoskonalenie treści normy powiązanie ze strategią i procesami biznesowymi ujednolicenie struktury z innymi normami dla systemów zarządzania (aneks SL, Załącznik 2 do Dyrektywy ISO/IEC, część 2) nacisk na ciągłe doskonalenie, poprawę przejrzystości i przewidywalności wyników środowiskowych, nacisk na obszar zgodności z wymaganiami, silniejsze uwzględnienie cyklu życia wyrobów i usług, m.in. sterowanie łańcuchem dostaw, wymagania dla dostawców, informowanie odbiorców

Nowelizacja normy ISO 14001 PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA DO ZMIAN NORMY: wzrost zaangażowania kierownictwa i udziału grup zainteresowanych, nowa terminologia ryzyka i szanse udokumentowana informacja (zastępuje dokument, procedura, dokumentacja i zapisy) obowiązki zgodności (zamiast wymagania ) podkreślenie znaczenia doskonalenia SZŚ jako poprawy wyników, nieformalne: w podstawowym tekście normy pozostają wymagania bezdyskusyjne z punktu widzenia auditowania, do komentarza są przesunięte wymagania przydatne dla SZŚ, ale z pewnymi wątpliwościami co do dowodów ich realizacji

Nowelizacja normy ISO 14001 Podkreśla się rolę Załącznika A do normy oraz normy pomocniczej ISO 14004. Załącznik A Wytyczne stosowania normy stanowi integralną część normy i choć nie rozszerza wymagań dla SZŚ zawiera wyjaśnienia dla tych wymagań, konieczne do stosowania w trakcie projektowania, auditowania czy doskonalenia SZŚ dla uniknięcia nieporozumień i nieprawidłowych interpretacji. Norma ISO 14004 jest zbiorem optymalnych rozwiązań dla poszczególnych elementów SZŚ.

Schemat ISO 14001

ISO 14001:2015, Spis treści 1. Zakres 2. Powołania normatywne 3. Definicje 4. Kontekst (uwarunkowania) organizacji 4.1 Zrozumienie organizacji i jej kontekstu 4.2 Zrozumienie potrzeb i oczekiwań grup zainteresowanych 4.3 Określenie zakresu SZŚ 4.4 System zarządzania środowiskowego 5. Przywództwo 5.1 Przywództwo i zobowiązanie się (zaangażowanie) 5.2 Polityka środowiskowa 5.3 Role, odpowiedzialności i uprawnienia w organizacji

ISO 14001:2015, Spis treści 6. Planowanie 6.1 Działania mające na celu ryzyka i szanse 6.1.1 Ogólnie 6.1.2 Aspekty środowiskowe 6.1.3 Obowiązki zgodności 6.1.4 Planowanie działań 6.2 Cele środowiskowe i planowanie ich osiągania 6.2.1 Cele środowiskowe 6.2.2 Planowanie działań dla osiągania celów środowiskowych

ISO 14001:2015, Spis treści 7. Wsparcie 7.1. Zasoby 7.2 Kompetencje 7.3. Świadomość 7.4 Komunikacja 7.5 Udokumentowane informacje 7.5.1 Ogólnie 7.5.2 Tworzenie i aktualizacja 7.5.3 Nadzór nad udokumentowanymi informacjami

ISO 14001:2015, Spis treści 8. Działanie (wykonywanie, funkcjonowanie) 8.1. Planowanie i sterowanie operacyjne 8.2. Gotowość i reagowanie na awarie 9. Ocena wyników 9.1 Monitorowanie, pomiary, analizy i ocena 9.1.1 Ogólnie 9.1.2 Ocena zgodności 9.2 Audit wewnętrzny 9.3 Przegląd zarządzania 10. Doskonalenie 10.1 Ogólnie 10.2 Niezgodności i działania korygujące 10.3 Ciągłe doskonalenie

ISO 14001:2015, Spis treści Załącznik A (informacyjny) Wytyczne stosowania niniejszej Normy Międzynarodowej Załącznik B (informacyjny) Korelacje między ISO/DIS 14001:2014 i ISO 14001:2004 Bibliografia Indeks alfabetyczny terminów z rozdziału 3

ISO 14001:2015, Definicje 3.2.9 obowiązki zgodności (stosowania się, spełniania) (termin preferowany) wymagania prawne i inne wymagania (termin dopuszczany) wymagania (3.2.8) prawne, z którymi organizacja (3.1.4) musi być zgodna lub inne wymagania, z którym organizacja musi być zgodna lub które wybrała do zgodności Uwaga 1: Obowiązki zgodności są związane z systemem zarządzania środowiskowego. Uwaga 2: Obowiązki zgodności powstają z wymagań przymusowych, takich jak stosowane ustawy i rozporządzenia lub dobrowolnych zobowiązań, takich jak normy przemysłowe i organizacyjne, powiązań kontraktowych, zasad dobrego kierowania oraz umów z grupami społecznymi i organizacjami pozarządowymi.

ISO 14001:2015, Definicje 3.2.11 ryzyka i szanse potencjalne wpływy niekorzystne (zagrożenia) i potencjalne wpływy korzystne (szanse) [ potential adverse effects (threats) and potential beneficial effects (opportunities) ]

ISO 14001:2015, Definicje 3.3.2 Udokumentowana informacja informacja, która musi być nadzorowana i utrzymywana przez organizację (3.1) wraz z medium, na którym jest zawarta Uwaga 1: Udokumentowane informacje mogą być w jakimkolwiek formacie i medium oraz mogą pochodzić z dowolnego źródła Uwaga 2: Udokumentowana informacja może odnosić się do: systemu zarządzania środowiskowego (3.1.2), włączając odpowiednie procesy (3.3.5); informacji tworzonej w celu funkcjonowania organizacji (może być również podawana jako dokumentacja); dowodu osiąganych wyników (może być również podawany jako zapis). 3.4 dokument ISO 14001:2004 Informacja i jej nośnik. UWAGA 1 Nośnikiem może być papier, dysk komputerowy, magnetyczny, elektroniczny lub optyczny, fotografia lub próbka wzorcowa albo kombinacja powyższych. 3.20 zapis ISO 14001:2004 dokument (3.4), w którym przedstawiono uzyskane wyniki lub dowody przeprowadzonych działań

ISO 14001:2015, Definicje 3.3.3 cykl życia kolejne i powiązane etapy systemu wyrobu (lub usługi), od pozyskania surowców lub generowania z zasobów naturalnych do przetwarzania po zakończeniu użytkowania Uwaga 1: Cykl życia obejmuje pozyskanie surowców, projektowanie, wytwarzanie, transport/dostarczanie, stosowanie, końcowego przetwarzanie lub usuwanie. [Źródło: ISO 14044:2006, 3.1, modyfikowane Zostały dodane słowa lub usługi do definicji oraz Uwaga 1]

ISO 14001:2015, Definicje 3.3.4 zlecanie na zewnątrz (czasownik) dokonywanie uzgodnień wg których zewnętrzna organizacja (3.1.4) wykonuje część funkcji organizacji lub procesu (3.3.5) Uwaga 1: Zewnętrzna organizacja jest poza zakresem systemu zarządzania (3.1.1) choć zlecana na zewnątrz funkcja lub proces jest objęta tym zakresem.

4. Kontekst, w którym działa organizacja 4.1. Zrozumienie organizacji i kontekstu Organizacja powinna określić zewnętrzne i wewnętrzne zagadnienia, które są odpowiednie do jej przeznaczenia i które mogą wpływać na jej zdolność do osiągania zamierzonych rezultatów systemu zarządzania środowiskowego. Takie zagadnienia powinny zawierać warunki środowiskowe podlegające wpływom organizacji lub zdolne do wpływania na organizację.

6. Planowanie 6.1 Działania mające na celu ryzyka i szanse 6.1.1 Ogólnie Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procesy konieczne do spełniania wymagań w 6.1.1 do 6.1.4 Podczas planowania dla systemu zarządzania środowiskowego organizacja powinna rozważyć: zagadnienia omówione w p. 4.1; wymagania omówione w p. 4.2; zakres systemu zarządzania środowiskowego;.

6. Planowanie 6.1 Działania mające na celu ryzyka i szanse 6.1.1 Ogólnie c.d.. oraz określić ryzyka i szanse związane z : aspektami środowiskowymi (patrz 6.1.2); obowiązkami zgodności (patrz 6.1.3); innymi zagadnieniami i wymaganiami, określonymi w 4.1 i 4.2, którymi należy się zająć dla: upewnienia się, że system zarządzania środowiskowego może osiągnąć zamierzone rezultaty; zapobiegania lub redukcji niezamierzonych efektów, włączając w to potencjał wpływania zewnętrznych warunków środowiskowych na organizację; osiągania ciągłego doskonalenia.

6. Planowanie 6.1 Działania mające na celu ryzyka i szanse 6.1.1 Ogólnie c.d.. W ramach zakresu systemu zarządzania środowiskowego organizacja powinna identyfikować potencjalne sytuacje awaryjne, włączając te, które mogą mieć wpływ na środowisko. Organizacja powinna utrzymywać udokumentowaną informację o swoich: - ryzykach i szans, którymi należy się zająć; - procesach koniecznych w 6.1.1 do 6.1.4 w zakresie niezbędnym do zachowania pewności, że są one wykonywane tak jak planowano.

Załącznik A, ISO 14001:2015 A.6.1 Działania mające na celu ryzyka i szanse A.6.1.1 Ogólnie.Ryzyka i szanse mogą być odniesione do aspektów środowiskowych, obowiązków zgodności, innych zagadnień lub innych potrzeb i oczekiwań stron zainteresowanych. Zidentyfikowane ryzyka i szanse (patrz 6.1. do 6.1.3) są danymi wejściowymi do działań planowania (patrz 6.1.4) i do ustalania celów środowiskowych (patrz 6.2).

6. Planowanie 6.1.4 Planowanie działań Organizacja powinna planować: a) podejmowanie działań dla zajmowania się: znaczącymi aspektami środowiskowymi; obowiązkami zgodności oraz ryzykami i szansami identyfikowanymi w 6.1, b) w celu integracji i wdrażania tych działań w procesy jej systemu zarządzania środowiskowego (patrz 6.2, rozdziały 7,8 i 9) lub w inne procesy biznesowe; oceniać skuteczność tych działań (patrz 9.1). Podczas planowania tych działań organizacja powinna rozważyć jej opcje technologiczne oraz wymagania finansowe, operacyjne i biznesowe.

8. Funkcjonowanie 8.1 Planowanie i sterowanie operacyjne Organizacja powinna planować, wdrożyć, nadzorować i utrzymywać procesy potrzebne do spełnienia wymagań systemu zarządzania środowiskowego i do wdrożenia działań określonych w p. 6.1 i 6.2 przez: ustalenie kryteriów operacyjnych dla procesów; wdrożenie sterowania procesami zgodnie z kryteriami. UWAGA Sterowania (nadzory) mogą obejmować nadzory inżynierskie i procedury. Powinny być wdrażane wg hierarchii (np. eliminacja, zastępowanie, działania administracyjne) i mogą być stosowane pojedynczo lub w kombinacji..

8. Funkcjonowanie 8.1 Planowanie i sterowanie operacyjne Organizacja powinna nadzorować planowane zmiany i badać konsekwencje niezamierzonych zmian, podejmując działanie dla zmniejszania jakichkolwiek niekorzystnych efektów, wg potrzeb. Organizacja powinna zapewnić, że procesy zewnętrzne są nadzorowane lub podlegają wpływom organizacji. Typ i zakres nadzoru lub wpływu stosowany do tych procesów powinien być zdefiniowany przez system zarządzania środowiskowego.

8. Funkcjonowanie 8.1 Planowanie i sterowanie operacyjne Organizacja powinna nadzorować planowane zmiany i badać konsekwencje niezamierzonych zmian, podejmując działanie dla zmniejszania jakichkolwiek niekorzystnych efektów, wg potrzeb. Organizacja powinna zapewnić, że procesy zewnętrzne są nadzorowane lub podlegają wpływom organizacji. Typ i zakres nadzoru lub wpływu stosowany do tych procesów powinien być zdefiniowany przez system zarządzania środowiskowego.

System ekozarządzania i audytu EMAS Regulation (EC) No 1221/2009 of The European Parliament and of The Council of 25 November 2009 on the voluntary participation by organisations in a Community eco-management and audit scheme (EMAS) (Rozporządzenie (WE) nr 1221/2009 Parlamentu Europejskiego i Rady z 25 listopada 2009r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie) EMAS III

Rozporządzenie nr 1221/2009 zawartość Preambuła Rozdziały: I. Przepisy ogólne (art. 1 i 2) II. Rejestracja organizacji (art. 3-5) III. Obowiązki zarejestrowanych organizacji (art. 6-10) IV. Zasady mające zastosowanie do organów właściwych (art. 11-17) V. Weryfikatorzy środowiskowi (art. 18-27) VI. Jednostki akredytujące i jednostki licencjonujące (art. 28-31) VII. Zasady mające zastosowanie do państw członkowskich (art. 32 41) VIII. Zasady mające zastosowanie do Komisji (art. 42 47) IX. Przepisy końcowe (art. 48 52)

Rozporządzenie nr 1221/2009 zawartość Załączniki: I. Przegląd środowiskowy II. III. IV. Wymogi dotyczące systemu zarządzania środowiskowego oraz dodatkowe zagadnienia, które organizacje wdrażające EMAS mają uwzględnić Wewnętrzny audyt środowiskowy Sprawozdawczość w zakresie środowiska V. Logo EMAS VI. VII. Informacje wymagane do rejestracji Oświadczenie weryfikatora środowiskowego w sprawie czynności weryfikacyjnych i walidacyjnych VIII. Tabela korelacji (między Rozp. 761/2001 i 1221/2009)

Art.3 Uczestnictwo w EMAS Dla zarejestrowania się w EMAS organizacja powinna: Wykonać przegląd środowiskowy lub sprawdzić jego kompletność w istniejącycm SZŚ Stosować system zarządzania środowiskowego wg ISO 14001 (m.in. zgodność z prawem) Prowadzić audity środowiskowe Posiadać deklarację środowiskową potwierdzoną przez właściwego weryfikatora Sprawdzić zgodność przeglądu, SZŚ, procedur auditów i deklaracji z wymaganiami EMAS Przekazać potwierdzoną deklarację do kompetentnego organu i opublikować ją (po rejestracji)

EMAS a ISO 14001 EMAS + Aktywny udział pracowników + Dialog ze stronami zainteresowanymi + Ciągła zgodność z prawem ISO 14001 + przegląd środowiskowy + Doskonalenie efektów działalności środowiskowej

Ustawa o systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) - schemat ORGAN WŁAŚCIWY Minister Środowiska Zasady GDOŚ systemu Grupy zainteresowane (np.polskie Forum ISO 14000) Informacja o akredytacji weryfikatorów RDOŚ GDOŚ rejestracja Opiniowanie zgodności z prawem Organy administracji: wojewódzki inspektor ochrony środowiska starosta wójt/burmistrz/prezydent marszałek województwa PCA nadzór Rejestracja i potwierdzenie zgodności Akredytowani weryfikatorzy Okresowa weryfikacja zgodności (za)rejestrowane organizacje

Korzyści z wdrożenia EMAS w firmie podniesienie poziomu funkcjonowania (doskonalenie) systemu zarządzania środowiskowego (m.in. aspekty pośrednie, ujecie efektów środowiskowych w elementach SZŚ, dialog zewnętrzny, zaangażowanie pracowników), łatwiejsze powiązanie SZŚ z obowiązkami prawnymi firmy w zakresie ochrony środowiska, możliwość wykorzystania EMAS przy staraniu się o dofinansowanie projektów, promocja zarejestrowanej firmy jako firmy spełniającej najwyższe standardy europejskie, zwiększenie wiarygodności certyfikacji na ISO 14001, większa aktywność personelu firmy w sprawach ochrony środowiska,

Korzyści z wdrożenia EMAS w firmie - c.d. większa motywacja do poprawy wskaźników środowiskowych (a przez to wpływ na koszty firmy), wspomaganie egzekwowania wymogów zewnętrznych i wewnętrznych, możliwość bezproblemowego udostępniania najważniejszych, zatwierdzonych przez zarząd i weryfikatora, informacji o firmie, zwiększenie wiarygodności firmy przy weryfikacji raportów handlu uprawnieniami do emisji.

Dziękuję za uwagę Andrzej Ociepa Główny Specjalista, weryfikator EMAS Tel. 606 248 608 E-mail: andrzej.ociepa@ccj.wat.edu.pl