Dysleksja a nauka języków obcych Poradnik dla rodziców i nauczycieli
Specyficzne trudności w uczeniu się a dysleksja Specyficzne trudności w uczeniu się są rozpoznawane przypadkach, gdy trudności w nauce np. czytania, pisania, liczenia, posługiwania się zapisem nutowym, symbolami, występują nieoczekiwanie i są nieadekwatne do wieku dziecka, jego możliwości intelektualnych, wkładu pracy i postępów w uczeniu się innych umiejętności.
Dysleksja, a właściwie dysleksja rozwojowa to termin używany do określenia specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania. Określenie rozwojowa oznacza, iż opisane trudności występują od początku nauki szkolnej. Mogą one występować w trzech formach w postaci izolowanej (gdy występuje tylko jedna dysfunkcja) bądź jako zespół dwóch, lub nawet trzech form niżej wymienionych zaburzeń:
Dysleksja specyficzne trudności (zaburzenia) w nauce czytania, którym często towarzyszą trudności w pisaniu; Dysortografia specyficzne trudności (zaburzenia) w komunikowaniu się za pomocą pisma, zwłaszcza w opanowaniu poprawnej pisowni (nie tylko błędy ortograficzne); Dysgrafia trudności (zaburzenia) w opanowaniu pożądanego poziomu graficznego pisma.
Przyczyny dysleksji rozwojowej Nieprawidłowości w rozwoju funkcji słuchowo-językowych objawiające się jako zaburzenia uwagi, pamięci i percepcji słuchowej; Zaburzenia funkcji wzrokowych (uwagi i spostrzegania wzrokowego, pamięci wzrokowej); Deficyty rozwoju funkcji ruchowych, a zwłaszcza motoryki rąk; Zakłócenia lateralizacji; Zaburzenia orientacji przestrzennej.
Symptomy pozwalające rozpoznać dysleksję rozwojową Prawidłowy rozwój umysłowy; Obecność istotnych opóźnień rozwoju i integracji podstawowych funkcji: słuchowo-językowych, ruchowych, wzrokowo-przestrzennych, które stanowią podstawę do wykształcenia się umiejętności czytania i pisania; Wczesne występowanie trudności w czytaniu i pisaniu ( zerówka, klasa I SP); Trudności w czytaniu lub pisaniu są nasilone i długotrwałe, nie ustępują zaraz po podjęciu pomocy.
Cechy ucznia dyslektycznego PATRZY, A NIE WIDZI?! INTELIGENTNE, A NIE MOŻE NAUCZYĆ SIĘ CZYTAĆ?! Dysleksja rozwojowa SŁUCHA, A NIE SŁYSZY?! ZNA ZASADY, A ROBI BŁEDY ORTOGRAFICZNE?!
Dysleksji rozwojowej nie rozpoznaje się, gdy trudności: są jedynie wynikiem złego funkcjonowania narządów zmysłu (niedosłuch, wada wzroku); należą do zespołu symptomów inteligencji niższej niż przeciętna, upośledzenia umysłowego; są skutkiem schorzenia neurologicznego; są wyłącznie wynikiem zaniedbania środowiskowego i dydaktycznego (tego typu trudności najczęściej pojawiają się i konsekwentnie nasilają w starszych klasach szkoły podstawowej).
Dlaczego dzieci z dysleksją mają trudności w nauce języków obcych?
Kompetencja fonologiczna Nauka języka obcego wymaga poznania nowych struktur leksykalno-gramatycznych, ale także doskonalenia czterech podstawowych umiejętności, czyli: mówienia, słuchania, pisania oraz czytania. Do najważniejszych umiejętności niezbędnych w nauce czytania i pisania należy świadome analizowanie związku, jaki zachodzi między znakami graficznymi a ich językowymi odpowiednikami: fonemami, sylabami, logotomami, słowami (świadomość relacji głoska-litera ).
Trudności wynikające z deficytów przetwarzania fonologicznego: Trudności w analizie głoskowej (literowanie, zapamiętanie kolejności liter w alfabecie, dekodowanie wyrazów bez kontekstu); Trudności w przechowywaniu materiału językowego w pamięci krótkotrwałej (nauka słownictwa); Trudności w powtarzaniu długich, sztucznych słów (wymowa, akcent); Trudności w czytaniu (na głos, ze zrozumieniem, problemy z intonacją) i pisaniu (ortografia, interpunkcja) nawet krótkich, sztucznych słów;
Częste mylenie, przestawianie, omijanie, dodawanie liter i głosek; Trudności w manipulowaniu fonemami, np. w zdaniach zwanych spooneryzmami (spoonerism), w których red book należy zamienić na bed rook, a Bob Marley na Mob Barley lub odwrotnie; Wolne tempo nazywania kolorów, cyfr, liter i przedmiotów na obrazkach; Wolniejsze tempo mówienia, czasem mowa niewyraźna; Trudności z przyswojeniem struktur gramatycznych (np. czasy gramatyczne).
Przyswajanie języka w formie pisanej i ustnej Uczniowie z dysleksją mają większe trudności z przyswajaniem języków obcych w formie pisanej niż w formie ustnej. Najwięcej problemów przysparza dyslektykom: ortografia, formułowanie wypowiedzi pisemnych oraz czytanie tekstów na głos. Poważnym problemem dla uczniów dyslektycznych uczących się języka obcego jest też rozumienie mowy ze słuchu.
Interferencja języków Uczniowie dotknięci problemem dysleksji często zgłaszają problem nakładania się języków na siebie. Zjawisko interferencji dotyczy szczególnie języków pochodzących z tej samej grupy lingwistycznej, np. angielski-niemiecki, polski-rosyjski. Badania dowodzą, iż istnieją znaczne rozbieżności dotyczące stopnia trudności różnych sprawności i umiejętności w nauce poszczególnych języków. Dowiedziono jednak, iż językiem obcym, który sprawia dyslektykom najwięcej trudności jest język niemiecki
Inne trudności w nauce języków obcych Zaburzenia koncentracji uwagi głównie podczas czytania i słuchania tekstów obcojęzycznych; Problemy z zapamiętywaniem nowego słownictwa, zwłaszcza długich wyrazów; Problemy z rozróżnianiem zagadnień gramatycznych, np. w języku angielskim czasów gramatycznych, w języku niemieckim rodzajników; Problemy ze zrozumieniem kilku poleceń jednocześnie (zaburzenia pamięci symultanicznej).
Jak pomagać uczniom z dysfunkcjami?
1) Częste powtórki materiału Nowy materiał wprowadzamy w powiązaniu z wcześniej poznanym i często go powtarzamy, stosując różnorodne techniki: budowanie tzw. rodzin wyrazowych; wykorzystywanie pomocy wizualnych (karty obrazkowe flashcrads, karty z formami pisemnymi słówek word cards, plakaty, plansze, mapy, itp.); korzystanie ze skojarzeń jako techniki wspomagania pamięci; wybieranie tematów interesujących ucznia; nauka przez zabawę, np. drama, gry edukacyjne, itp.
2) Różnorodne techniki nauczania i uczenia się Nauczanie polisensoryczne angażujące jak najwięcej zmysłów (wzrok, słuch, dotyk, itp.); Korzystanie z nagrań tekstów (jednoczesne czytanie i słuchanie), również w domu; Stosowanie początkowo tekstów nagranych w wolniejszym tempie; Preferowanie cichego czytania, unikanie odpytywania z głośnego czytania przy klasie; Zapewnienie czasu do namysłu, unikanie wyrywania do natychmiastowej odpowiedzi; Stosowanie powtórzeń chóralnych w przypadku trudniejszych, złożonych słów;
Zaznaczanie kolorem wszelkich trudności ortograficznych; Podawanie wiedzy ortograficznej w sposób jak najbardziej uporządkowany; Segregowanie słówek pod kątem tematyki; Zachęcanie do korzystania ze słownika; Wydłużenie czasu wykonywania ćwiczeń; Zadawanie dodatkowych ćwiczeń do samodzielnej pracy w domu.
3) Nauka przez zabawę Korzystanie z wierszyków, rymowanek, piosenek, krzyżówek, zabaw graficznych, itp.; Stosowanie dramy: odgrywanie ról, historyjek, dialogów; Ćwiczenia polegające na łączeniu, np. form pisanych z obrazkami, definicjami, itp.; Stosowanie zabawy w kaligrafię, pisanie po śladzie, pisanie bez odrywania ręki; Angażowanie uczniów do wykonywania pomocy dydaktycznych i organizowania gier i zbaw.
4) Odpowiednie sposoby egzekwowania i oceniania wiedzy oraz umiejętności ucznia Zminimalizowanie liczby wyrazów pisanych przez ucznia podczas testów (np. test luk); Ocenianie głównie na podstawie odpowiedzi ustnych; Wydłużenie czasu podczas sprawdzianów; Wspólne omówienie pracy ucznia; zwrócenie uwagi na jego mocne strony, a następnie stopniowe pokazywanie i omawianie błędów; Odpytywanie ucznia tylko z tekstów wcześniej przeanalizowanych; Unikanie odpytywania ucznia przy tablicy, na forum klasy (zadawanie prac domowych);
Sprawdzając umiejętność odbioru tekstu słuchanego bierzemy pod uwagę tylko błędy logiczne (nie oceniamy gramatyki); Ograniczenie materiału do nauczenia np.: zmniejszenie liczby słówek, zwrotek wiersza; Oceny z prac pisemnych traktujemy drugorzędnie; ocenę końcową wystawiamy głównie na podstawie odpowiedzi ustnych, aktywności na lekcjach, słuchania ze zrozumieniem.
Ocena formalna i nieformalna Ocena formalna powinna być dokonana na podstawie testu pisanego oraz kartkówek z wybranego słownictwa, zagadnienia gramatycznego, rozumienia ze słuchu lub czytania ze zrozumieniem. Ocena nieformalna to zbiór następujących elementów: systematyczność w odrabianiu prac domowych, motywacja i zaangażowanie ucznia, aktywność na lekcjach oraz stosunek do przedmiotu.
Bibliografia: BOGDANOWICZ M., SMOLEŃ M. (red.): Dysleksja w kontekście nauczania języków obcych. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia, 2004. BOGDANOWICZ M.: O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. Lubin: Wydawnictwo Popularnonaukowe LINEA, 1994. BOGDANOWICZ M.: Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia, 2002. DAVIS R.D., BRAUN E.M.: Dar dysleksji. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 1997. DĘBICKA K., MORKOWSKA M: Trudności szkolne. Terminologia i materiały do prowadzenia zajęć terapeutycznych. Leszno: Kolegium Nauczycielski w Lesznie, 1998. KAJA B. (red.): Diagnoza dysleksji. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, 2003. KOSTKA-SZYMAŃSKA M., KRASOWICZ-KUPIS G. (red.): Dysleksja. Problem znany czy nieznany? Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2007. NOSOWSKA D., KRECZMAN-MADEJ R.: 5 największych problemów u dzieci. Poradnik dla nauczycieli, wychowawców i rodziców. Warszawa: PHW Arystoteles, 2009/2010. POMIRSKA Z. (red.): Wokół dysleksji. Warszawa: Wydawnictwo Difin, 2010. REID G.: Dysleksja. Warszawa: K.E. LIBER, 2005.
Dziękuję za uwagę Opracowanie: Edyta Łachowska