1/ 5 Technologie Ochrony Środowiska Chemia nieorganiczna Semestr II (1 ) Osoba odpowiedzialna za przedmiot: prof. dr hab. inż. Jerzy Pikies.
2/ 5 Wykład Wprowadzenie oraz nawiązanie do materiału przedmiotu Podstawy chemii. VIII (18) grupa układu okresowego pierwiastków gazy szlachetne Związki gazów szlachetnych. Wiązania i struktury. VII (17) grupa UOP fluorowce: fluor, chlor, brom, jod. Ogólna charakterystyka pierwiastków tej grupy. Chlor i ClO 2 w uzdatnianiu wody. VI (16) grupa UOP siarka, selen, tellur i polon. Podstawy chemiczne technologii kwasu siarkowego. V (15) grupa UOP azot, fosfor, arsen, antymon, bizmut. Podstawy chemiczne technologii amoniaku i nawozów azotowych. IV (14) grupa UOP węgiel i krzem. IV (14) grupa UOP german, cyna, ołów. Półmetale i półprzewodniki. Krzemiany. Związki krzemoorganiczne. III (13) grupa UOP bor, glin, tal. Mikroelementy, ich znaczenie. Metale i ich charakterystyka fizykochemiczna. Typy metali i stopów. Związki intermetaliczne. Potencjał elektrochemiczny. Ogniwa galwaniczne. szereg potencjałów normalnych (napięciowy) metali. Elektroliza. Korozja. Problem tzw. metali ciężkich w środowisku. I (1) i II (2) grupa UOP metale bloku elektronowego s. Litowce i berylowce. Soda, wodorotlenek sodu, wapno, cement, szkło. Metale bloku elektronowego p. 3 (IIIA i IIIB) grupa UOP jako zbiór 3 typów pierwiastków chemicznych (p, d, f). Charakterystyka tych typów. Metale bloku elektronowego d. Charakterystyka ogólna. Typy metali i związków. Związki kompleksowe metali. Skład, budowa, trwałość, izomeria, typy. Miedziowce, cynkowce. Tytanowce, wanadowce ogólna charakterystyka chemiczna. Chromowce, manganowce ogólna charakterystyka chemiczna. Charakterystyka pierwiastków VIII (8, 9 i 10) grupy UOP: żelazowce, rutenowce, osmowce. Surówka, stale zwykłe i szlachetne. Skandowce. Lantanowce. Aktynowce.
3/ 5 Ćwiczenia Równowagi jonowe w roztworach elektrolitów (6 godzin): Elektrolity mocne i słabe, stała i stopień protolizy (dysocjacji) Obliczanie ph roztworów kwasów i zasad Efekt wspólnego jonu Roztwory buforowe Hydroliza Pierwsze kolokwium (7 tydzień zajęć) Równowagi w roztworach związków kompleksowych, stan równowagi procesu rozpuszczania rozpuszczalności (6 godzin): iloczyn Stałe trwałości kompleksów Iloczyn rozpuszczalności a rozpuszczalność osadów Frakcjonowane strącanie osadów Wpływ wspólnego jonu, ph oraz czynników kompleksujących na rozpuszczalność osadów Drugie kolokwium (14 tydzień zajęć) Kolokwium poprawkowe (15 tydzień zajęć) Zaliczenie W trakcie semestru przeprowadzone będą 2 kolokwia. Z każdego kolokwium można uzyskać 15 punktów. Aby zaliczyć ćwiczenia rachunkowe należy uzyskać co najmniej 60% wszystkich punktów możliwych do zdobycia tzn. 30 pkt. 0.6 = 18.0 pkt. Na ostatnich zajęciach można będzie napisać poprawę jednego, gorzej napisanego kolokwium. Do oceny końcowej będzie wzięty wynik ostatnio napisanej pracy. Osoby, które będą pisać poprawę otrzymają ocenę obniżoną o pół stopnia w stosunku do oceny wynikającej z tabeli. Osoby, które nie uzyskają wymaganych 60%, będą mogły uzyskać zaliczenie w sesji poprawkowej. Wówczas należy napisać sprawdzian z całości materiału. Aby uzyskać ocenę celującą studenci, którzy otrzymali maksymalną liczbę punktów z obu kolokwiów (wyłącznie te osoby) muszą napisać dodatkowe kolokwium (rozwiązać jedno zadanie). W celu napisania takiego kolokwium należy zgłosić się do prowadzącego ćwiczenia. Zasady oceniania Liczba punktów Ocena 28,0 30,0 bardzo dobra (5) 25,0 27,5 ponad dobra (4,5) 22,0 24,5 dobra (4) 18,0 21,5 dość dobra (3,5) < 18,0 niedostateczna (2) Literatura Z. Bądkowska, E. Koliński, M. Wojnowska: Obliczenia z chemii nieorganicznej. Wydawnictwo PG H. Całus: Podstawy obliczeń chemicznych. Państwowe Wydawnictwa Techniczne Praca zbiorowa: Obliczenia z chemii ogólnej. Wydawnictwo UG
4/ 5 Laboratorium przedmiotu obejmuje 11 ćwiczen z analizy jakościowej kationów i anionów. Ćwiczenia te studenci wykonują indywidualnie. Każde ćwiczenie polega na przeprowadzeniu analizy jakościowej otrzymanej próbki oraz napisaniu sprawdzianu. Zakres poszczególnych ćwiczen oraz maksymalne ilości punktów, które można uzyskać za ich wykonanie przedstawiono w poniższej tabeli: Nr ćwiczenia Zakres Maksymalna liczba punktów za część praktyczną Maksymalna liczba punktów za część teoretyczną Suma punktów 1 2 3 4 5 6 7 8 9 I grupa kationów: Ag +, Hg 2 2+, Pb 2+ 30 15 45 IIA grupa kationów: Hg 2+, Pb 2+, Bi 3+, Cu 2+, Cd 2+ 50 25 75 III grupa kationów: Ni 2+, Co 2+, Fe 3+, Mn 2+, Cr 3+, Al 3+, Zn 2+ 70 35 105 IV i V grupa kationów: Ca 2+, Sr 2+, Ba 2+,Mg 2+, Na +, K +, NH 4 + 70 35 105 Mieszanina grup I-V (5-8 jonów) 110 50 160 I grupa anionów: Cl, Br, I, [Fe(CN) 6] 4, [Fe(CN) 6] 3 50 25 75 II i V grupa anionów: NO 2, CH 3COO, NO 3,MnO 4 40 20 60 III grupa anionów: SO 3 2, CO 3 2, C 2O 4 2, BO 3 3, C 4H 4O 6 2 50 25 75 IV i VI grupa anionów: PO 4 3, S 2O 3 2, CrO 4 2, SO 4 2 40 20 60 10 11 Kationy i aniony jak w ćwiczeniach 1-9 (5 próbek) Metale, niemetale, tlenki metali, wodorotlenki, kwasy nieorganiczne, sole (3 próbki) 100 50 150 60 30 90 Σ 670 330 1000 Opis ćwiczeń Każde ćwiczenie składa się ze sprawdzianu i części praktycznej (analiza próbki). Przed przystąpieniem do części praktycznej każdego ćwiczenia należy napisać odpowiedni sprawdzian. Sprawdzian można zaliczac tylko jeden raz. Sprawdziany będą przeprowadzone w 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13 tygodniu zajęć. Próbki wydawane są do analizy po napisaniu odpowiedniego sprawdzianu. Na część praktyczną ćwiczeń składa się analiza otrzymanych próbek. W przypadku ćwiczen 1-5 są to mieszaniny azotanów(v) róznych kationów. W ćwiczeniach 6-9 wykonywane są analizy mieszanin anionów (roztwór soli sodowych i potasowych różnych anionów). W ćwiczeniu 10 student otrzymuje do analizy 5 stałych soli i wykrywa zarówno kation, jak i anion wchodzący w skład danej soli. Ćwiczenie 11 to analiza jakościowa 3 substancji nieorganicznych. Część praktyczną każdego ćwiczenia należy opisać w krótkim i logicznym sprawozdaniu. W sprawozdaniu należy zapisać równania chemiczne przeprowadzonych reakcji. Do kolejnego ćwiczenia można przystąpić po oddaniu prowadzacemu sprawozdania z poprzedniego ćwiczenia. Studenci w trakcie przebywania w sali laboratoryjnej muszą bezwzględnie podporządkowywać się zaleceniom nauczycieli dotyczącym bezpieczeństwa pracy w laboratorium chemicznym.
5/ 5 Punktacja Maksymalną liczbę punktów możliwą do uzyskania za dane ćwiczenie podano w powyższej tabeli. W przypadku analizy mieszanin (ćwiczenia 1-9) liczbę zdobytych za analizę punktów można określić wzorem: P = (M / v) (A B) gdzie: P liczba punktów uzyskana z części praktycznej danego ćwiczenia M maksymalna liczba punktów, jaką można uzyskać dla danego zadania v rzeczywista liczba jonów w wydanej mieszaninie A liczba prawidłowo wykrytych jonów B liczba jonów, które nie były obecne w mieszaninie, a zostały podane w sprawozdaniu jako obecne W ćwiczeniu 10 za prawidłowe wykrycie jonu student otrzymuje 10 punktów, natomiast pomyłka powoduje utratę 10 punktów. Brak odpowiedzi równy jest pomyłce i powoduje utratę 10 punktów. W ćwiczeniu 11 za każdą prawidłowo zanalizowaną próbkę student otrzymuje 20 punktów; pomyłka powoduje utratę 20 punktów. Brak odpowiedzi równy jest pomyłce i powoduje utratę 20 punktów. Zaliczenie Zaliczenie laboratorium otrzymają studenci, którzy skończą wszystkie ćwiczenia (napiszą wszystkie sprawdziany i oddadzą wszystkie sprawozdania) oraz uzyskają co najmniej 450 punktów w tym minimum 135 punktów ze sprawdzianów. Jeżeli student nie otrzymał 135 punktów ze sprawdzianów natomiast uzyskał minimum 450 punktów ogólem, to może przystąpić do sprawdzianu zalicząjacego z całości materialu. Warunkiem uzyskania zaliczenia jest wówczas zdobycie 50% punktów z tego kolokwium. Jeżeli student z jednego ze sprawdzianów otrzyma 0 punktów będzie musiał przystąpić do sprawdzianu zaliczającego z całości materiału (patrz wyzej). Skalę ocen podano w poniższej tabeli: Liczba punktów Ocena 901 1000 bardzo dobra (5,0) 801 900 ponad dobra (4,5) 701 800 dobra (4,0) 601 700 dość dobra (3,5) 450 600 dostateczna (3,0) < 450 niedostateczna (2,0) Studenci, którzy ze sprawdzianów otrzymali powyżej 295 punktów otrzymują ocenę o pól stopnia wyższą niż ocena podana w tabeli. Materialy Skrypt KChN on-line (laboratorium) J. Prejzner: Chemia nieorganiczna. Laboratorium, Wydawnictwo PG, 2004 Test on-line sprawdzający wiedzę dot. kationów grup I-V Podstawowe czynności laboratoryjne Zasady bezpiecznej pracy w laboratorium Prosta metoda analizy mieszaniny kationów grupy IIA