Typologia organizacji

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 1 NAUKI O ORGANIZACJI RODZAJE I TYPY ORGANIZACJI Andrzej Marjański www.amarjanski.swspiz.pl Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 2 R e f l e k s y j n i e Zadaniem biznesu jest przekształcenie zmian w innowacje, a więc w nowy biznes. Peter Drucker 1

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 3 Typologia organizacji śyjemy w świecie organizacji, które odgrywają we współczesnej rzeczywistości trudną do przecenienia rolę M. Bielski (1931-2002) zaproponował ogólną typologię organizacji w oparciu o kryterium funkcji genotypowej (rodzaj działalności, w jaki zaangaŝowana jest organizacja jako podsystem większego społeczeństwa) W zaleŝności od prowadzonej działalności wyszczególnił typy organizacji roli jaką spełniają w zaspokajaniu potrzeb społecznych Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 4 Typologia organizacji wg. M. Bielskiego Organizacje gospodarcze- oparte o zasadę ekonomiczności Organizacje słuŝące zaspokajaniu niematerialnych potrzeb społeczeństwa najczęściej niekomercyjne Organizacje administracyjne ogólnopaństwowe i lokalne, militarne i policyjne Organizacje społeczne partie polityczne, stowarzyszenia, związki zawodowe, fundacje Organizacje religijne * 2

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 5 Typologia organizacji wg. M. Bielskiego Poszczególne typy organizacji róŝnią się od siebie pod względem zaspokajania potrzeb społecznych Organizacje gospodarcze słuŝą do osiągania zysku Organizacje zaspokajania potrzeb niematerialnych potrzeby edukacyjne, ochrona zdrowia itp.. Występują takŝe podobieństwa nakładanie się zakresu działania organizacji naleŝących do róŝnych typów. * Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 6 Typologia organizacji wg. D. Katza i R.L. Kahna (1979) Produkcyjne (gospodarcze) dostarczające dobra i usługi Scalające podtrzymujące porządek społeczny, socjalizujące (kształtujące osobowość, przekazujące system wartości, norm i wzorów kulturowych przez społeczeństwo), zapewniające ochronę (szkoły, słuŝba zdrowia i opieka społeczna, kościoły) Adaptacyjne- zapewniające rozwój społeczny i gospodarczy poprzez rozwijanie wiedzy i rozwiązywanie nowych problemów ( placówki badawcze, uniwersytety i częściowo placówki artystyczne) Polityczne instytucje państwa, związki zawodowe, stowarzyszenia (pełnią rolę podobną jak struktury kierownicze w organizacji) * 3

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 7 Typologia organizacji wg. A Etzoniego (1961) Kryterium wyodrębnienia opiera się na typie relacji pomiędzy uczestnikami organizacji a nią samą (charakter władzy, podporządkowania się władzy oraz motywy, z których wynika ta subordynacja) W typologii A. Etzoniego występuje spójność typ władzy podporządkowanie Ale są przypadki, kiedy tak nie jest np. w przedsiębiorstwie Władza - dysponuje środkami nagradzania Pracownicy alienują się, nie identyfikują się z firmą, a czasami działają na jej szkodę * Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 8 Typologia organizacji wg. A Etzoniego (1961) Przymusowe źródło władzy opiera się na przymusie, a podporządkowanie ma charakter alienatywny (brak identyfikacji a czasami nawet wrogie nastawienie) więzienie, obóz pracy... Utylitarne władza wynika z dysponowania środkami na nagrody dla uczestników organizacji (płaca, premie). Podporządkowanie przynosi korzyści praktyczne lub określoną wygodę i jest oparta na kalkulacji co osiągam za podporządkowanie np.. w organizacji gospodarczej Normatywne źródłem władzy są normy moralne i przekonania (np. prestiŝ z naleŝenia do organizacji) podporządkowanie ma charakter moralny i wiąŝe się z osobistym zaangaŝowaniem w funkcjonowanie organizacji np. kościoły, partie polityczne, stowarzyszenia * 4

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 9 Analiza porównawcza organizacji Nie powinna zakładać z góry podobieństwa organizacji zaliczonych do jakiejś klasy lub grupy, ani róŝnić między klasami. Jej przedmiotem są zarówno podobieństwa jak i odmienności Istotne jest sformułowanie kryteriów analizy porównawczej Analiza moŝe być prowadzona dla całej organizacji oraz dla jej podsystemów ( technologia, struktura organizacyjna) ZaleŜności w organizacji maja charakter wielostronny Analiza daje tym pełniejszą charakterystykę organizacji im więcej zmiennych będzie się równocześnie brało pod uwagę. Organizacja jako obiekt badań - obiekt złoŝony i skomplikowany teoria zmierza do rozwiązania tych problemów Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 10 Kryteria analizy porównawczej organizacji Funkcja genotypowa organizacji Charakter otoczenia organizacji Cechy i społeczna struktura organizacji i charakter uczestnictwa (podporządkowania) w organizacji Cechy struktury organizacyjnej: Rozmiary Stopień zróŝnicowania Stopień centralizacji i formalizacji Cechy podsystemu zarządzania: Charakter procesów decyzyjnych Styl kierowania M. Bielski, Organizacje - istota struktury procesy, UŁ, Łódź 1996, s. 94 * 5

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 11 Trzyelementowa typologia organizacji B. KoŜuch (2005) koncepcja oparta na charakterze zaspokajania potrzeb oraz motywie podejmowania zorganizowanego działania Komercyjne (biznesowe) oferowane dobra prywatneindywidualny charakter zaspokajania potrzeb społecznych Publiczne oferowane dobra publiczne - zbiorowe zaspokajanie potrzeb społecznych Społeczne zaspokajanie potrzeb wyŝszego rzędu - moŝliwość uczestnictwo wszystkich interesariuszy w sprawowaniu władzy. Partycypacja wpływa na wzrost zaufania i tolerancji wewnątrz organizacji, jak i jej kontaktach wewnętrznych * Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 12 Organizacja komercyjna - przedsiębiorstwo Przedsiębiorstwo najwaŝniejszy element gospodarki rynkowej Cechy przedsiębiorstwa - kształtują się pod wpływem rynku, poziomu konkurencji, stopnia otwarcia oraz instytucji tworzących kategorie rynku Istotna rola kultury i dziedzictwa narodowego, WaŜna mentalność społeczeństwa i jego oczekiwania Przedmiot transakcji przedsiębiorstw dobra prywatne 6

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 13 Wyodrębnienie przedsiębiorstwa Ekonomiczne: dysponowanie zasobami, prowadzenie działalności na własne ryzyko pokrywanie wydatków z własnych przychodów Organizacyjne wspólny zarząd - zatrudnione osoby w firmie podlegają wspólnemu kierownictwu, nawet gdy struktura organizacyjna jest bardzo rozbudowana Prawna moŝliwość wchodzenia w stosunki prawnoekonomiczne z innymi podmiotami a takŝe z państwem Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 14 Cel działania przedsiębiorstwa Cel określanie konkretnych celów z góry zamierzonych efektów podejmowanego działania Przewidywany stan Wynik, jaki ma zostać osiągnięty RóŜnica pomiędzy stanem obecnym a przewidywanym Okres w jakim chcemy ten stan osiągnąć Cele wyznaczają poŝądany kierunek działań oczekiwane efekty ekonomiczno- finansowe Jaki cel przedsiębiorstwa ma charakter uniwersalny? Istnienie przedsiębiorstwa 7

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 15 Znaczenie formułowania celów w organizacji Stanowią przesłankę wszystkich działań zarządczych kształtowanie organizacji przedsiębiorstwa kształtowanie struktury organizacyjnej wyodrębnienia obszarów decyzyjnych ustalanie jednoznacznych procedur decyzyjnych ustalanie zakresu uprawnień i odpowiedzialności określanie wzajemnych relacji pomiędzy róŝnymi celami podmiotu określanie relacji pomiędzy między celami i szczegółowymi zadaniami (dekompozycja celów) tworzenie skutecznych systemów motywowania pracowników Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 16 Wybór celu przedsiębiorstwa Najnowsze poglądy wskazują, Ŝe przedsiębiorstwo powinno wybrać jeden cel w horyzoncie czasowym (3-5 lat) i danych warunkach gospodarowania Maksymalizacja zysku Maksymalizacja wartości Maksymalizacja sprzedaŝy Minimalizacja kosztów * 8

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 17 Cel maksymalizacja zysku Wszystkie decyzje i zawierane kontrakty są motywowane i weryfikowane pod względem osiągnięcia zysku Na kumulowanie i generowanie wyniku finansowego ukierunkowane są alokacja zasobów kształt struktury organizacyjnej rekrutacja i dobór pracowników Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 18 Cel maksymalizacja wartości Ukierunkowanie na maksymalizację korzyści akcjonariuszy wzrost wartości akcji wzrost dywidend Maksymalizacja satysfakcji akcjonariusza wielkość zwrotu wyłoŝonego kapitału czytelna wizja przedsiębiorstwa perspektywy rozwoju biznesu dobry system komunikacji zewnętrznej 9

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 19 Cel maksymalizacja sprzedaŝy Wchodzenie na nowe rynki Wprowadzanie nowych produktów Niska dojrzałość rynku WdraŜanie nowych regulacji prawnych np. demonopolizacja Spodziewane efekty: wzrost przychodów poprawa rentowności zwiększenie wydajności pracy uzyskanie lepszej pozycji rynkowej Brak informacji jak ze wzrostem sprzedaŝy wygląda np. wynagrodzenia, koszty reklamy,... * Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 20 Cel minimalizacja kosztów Priorytet stała lub czasowa redukcja kosztów stałych zmiennych Uwarunkowania: Konkurencja kosztowa - główny obszar konkurowania to cena Uczestnictwo w układzie łańcucha dostaw Czynniki: wewnętrzne postęp techniczny, organizacyjny, zewnętrzne luka jakościowa, bariery popytowe ObniŜenie kosztów zawsze wpływa na osiąganie korzyści ekonomicznych (zysk, zwiększanie wartości przedsiębiorstwa) 10

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 21 Inne organizacje w gospodarce rynkowej Przedsiębiorstwo pozostaje najpowszechniejszym typem organizacji Zyskują na znaczeniu organizacje publiczne i pozarządowe Muszą one spełniać wynikająca z logiki procesów rynkowych zasadę ekonomiczności Ale jakie są ich główne cele? Nie kierują się chęcią osiągania zysku DąŜą do zaspokojenia potrzeb społecznych Stanowią coraz większy obszar zainteresowania badań nauk o organizacji Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 22 Organizacje publiczne Powołane w celu realizacji interesu publicznego (polityka, administracja państwowa, nauka i edukacja, ochrona zdrowia,...) Oferują dobra i usługi publiczne Gospodarka narodowa jako całość Wyodrębnione części gospodarki narodowej region Wspólnoty gospodarcze krajów Państwo jako forma politycznej organizacji społeczeństwa Bloki polityczne państw Są organizacjami o specyficznych systemach wartości i celów Posiadają tylko im właściwy charakter relacji zewnętrznych i wewnętrznych 11

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 23 Istota organizacji publicznych Świadczenie usług dla obywateli, wynika z przynaleŝności i zamieszkania na danym terytorium (np. bezpieczeństwo publiczne, ochrona środowiska) Dostarczanie uŝyteczności gospodarstwom domowym w zakresie sfer Ŝycia społeczno-gospodarczego najwaŝniejszych z punktu widzenia państwa i obywateli w tych przypadkach, kiedy organizacje prywatne nie czynią tego na własne ryzyko, a organizacje społeczne nie mają moŝliwości świadczenia tych usług bez pomocy podmiotów publicznych Usługi tworzące warunki do właściwego funkcjonowania sektorów: prywatnego, społecznego i publicznego infrastruktura społeczna i techniczna, bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, równe traktowanie sektorów Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 24 Organizacje społeczne Spory i dyskusje, co do ich nazwy świadczą do trudności ich zdefiniowania trzeci sektor pozarządowe obywatelskie non profit engeous NGO - nongovernmental organizations Organizacja społeczna obejmuje ww. zbiorowość 12

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 25 Organizacje społeczne próba definicji Robią coś zasadniczo odmiennego od tego czym zajmują się firmy i władze Nie dostarczają rynkowi towarów i usług Nikim nie rządzą Produkt organizacji społecznej zmiana zachodząca w człowieku pod wpływem jej działania Są agentami zmian zachodzących w ludziach Ich produkty wyleczony pacjent, uczące się dziecki, szacunek ludzi do samych siebie Ich wyroby zmiany zachodzące w ludzkiej egzystencji P. F. Drucker, Zarządzanie organizacją pozarządowa, 1995, s. 10 * Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 26 Organizacje społeczne definicja strukturalno operacyjna Najczęściej organizacja prywatna Strukturalnie niezaleŝna od państwa Formalnie zorganizowana Nie posiadająca zysku do podziału Samorządna Działająca dla dobra wspólnego Korzystająca ze społecznego ochotniczego uczestnictwa Innowacyjna i elastyczna Domena wspieranie społeczności poprzez ochronę mniejszości zapewnienie usług, którymi nie zajmują się pozostałe sektory pośredniczenie pomiędzy rządem a obywatelem 13

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 27 Podsumowanie Organizacja jako obiekt badań jest szczegółowo opisana w literaturze przedmiotu, w róŝnym stopniu szczegółowości Istnieje wiele róŝnych punktów widzenia, które uwypuklają wieloaspektowość spojrzenia na organizację Istnieje wiele typologii organizacji które akcentują róŝne aspekty organizacji Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 28 Pytania kontrolne 1. Typologia organizacji i ich rodzaje 2. Charakterystyka organizacji komercyjnej 3. Charakterystyka organizacji publicznych i pozarządowych 4. RóŜnice pomiędzy organizacją komercyjną a publiczną 14

Andrzej Marjański Katedra Zarządzania SWSPiZ 29 29 Pytania? Idealista to człowiek, który zauwaŝywszy, Ŝe róŝa pachnie ładniej od kapusty, wnioskuje stąd, Ŝe będzie z niej takŝe lepsza zupa. Henry Louis Mencken 15