kilka definicji i refleksji na temat działań wychowawczych oraz ich efektów Irena Wojciechowska
Nasza ziemia jest zdegenerowana, dzieci przestały być posłuszne rodzicom Tekst przypisywany egipskiemu kapłanowi sprzed 600 lat p.n.e.
Profilaktyka dla kogo? Dzieci? Młodzieży? Dorosłych?
Wychowanie, A może wychowanie to zestaw różnorodnych wpływów społecznych, materialnych, biologicznych, pochodzących od świata ludzi i wytworzonej przez nich cywilizacji, od świata rzeczy, przyrody w szerokim tego słowa znaczeniu oraz od własnego organizmu człowieka... za: A. Gurycka O sztuce wychowywania...
kto wychowuje? Pierwsza grupa wychowawców - jeśli mówimy o WYCHOWANIU, to zazwyczaj mamy na myśli szerokie, czasem przypadkowe oddziaływania ludzi, otoczenia, wywierające wpływ wychowawczy na człowieka. To jest wychowywanie nieprofesjonalne, co nie zawsze oznacza niewłaściwe.
Wychowywanie, to wszystko, co w sposób świadomy celowy i zaplanowany odbywa się między wychowawcą, a dzieckiem, młodym człowiekiem określanym jako wychowanek, uczeń (...) jego partner w wychowawczej interakcji. za: A. Gurycka O sztuce wychowywania...
Druga grupa wychowawców, przede wszystkim nauczyciele, zajmujący się zawodowo WYCHOWYWANIEM. Wychowawcy - Profesjonaliści zatrudnieni w instytucjach powołanych do wspomagania osób młodych i niewydolnych społecznie
SYTUACJE PROBLEMOWE Nastawienia i przekonania wychowawcy ułatwiające interwencję Np.: Sposób w jaki rozwiązujemy sytuacje trudne jest obserwowany i naśladowany przez innych (modelowanie) Agresywna reakcja dorosłego na niewłaściwe zachowanie dziecka jest dla dziecka potwierdzeniem, że z problemami należy sobie radzić za pomocą agresji 8
Obwinianie i karanie nie dostarcza żadnej wiedzy i żadnych umiejętności, dzięki którym z tym samym problemem można sobie inaczej poradzić następnym razem. Karanie i obwinianie prowadzi jedynie do frustracji (nieprzyjemnych emocji), co zwiększa prawdopodobieństwo kolejnego agresywnego zachowania. 9
Przypisywanie którejkolwiek z osób złych intencji (obwinianie) utrudnia rozwiązanie problemu i stwarza nowy. Np. dziecko chętniej przyjmuje informacje i instrukcje, gdy dorosły zakłada, że zachowanie dziecka (także agresywne) wynikało z tego, że nie potrafiło ono rozwiązać problemu innymi sposobami, i że chętnie te sposoby zastosuje, gdy się o nich dowie 10
Naiwnością jest sądzić, że efekty wychowawcze można uzyskać dzięki jednorazowej interwencji, albo nawet kilku interwencjom. Nigdy nie da się z góry określić ile razy trzeba interweniować, aby ktoś zaakceptował i przyjął za swoje zasady, rozwinął umiejętności, które chce mu przekazać wychowawca (zwłaszcza, że nie mamy pewności, czy dotychczasowe interwencje były prawidłowe, czy naprawdę pomagały, a nie szkodziły). W odniesieniu do niektórych interwencje o charakterze mediacyjno* edukacyjnym mogą okazać się potrzebne przez cały czas trwania współpracy z instytucją (szkołą, ośrodkiem pomocy) *mediacje między sprawcą a ofiarą przemocy zazwyczaj są nieskuteczne 11
Interwencje mogłyby być rzadsze, a może nawet przestałyby być potrzebne, gdyby w grupie prowadzono pracę profilaktyczno / wychowawczą, ukierunkowaną na przeciwdziałanie agresji poprzez rozwijanie umiejętności społecznych 12
Bez względu na to, ile razy należy podejmować interwencje, łatwiej będzie wychowawcy zachować więcej spokoju, gdy uzna, że na tym właśnie polegają jego obowiązki wychowawcze, nie zaś na tym, aby uzyskać szybki efekt i wreszcie mieć spokój. Nastawienie na pewny i szybki efekt może skłaniać do działań agresywnych, które utrudniają i wydłużają czas rozwiązywania problemu, i jeszcze bardziej odsuwają w nieokreśloną przyszłość perspektywę spokoju. 13
Powyższa zasada bywa określana jako nastawienie na proces nie na efekt. Nie dlatego, że nie zależy nam na efekcie, lecz dlatego, że dbałość o podejmowanie właściwych działań (czyli dbałość o właściwy proces wychowawczy), jest wszystkim, co możemy zrobić. 14
Nie oznacza to, że w takim razie możemy zrezygnować z naszego wpływu, skoro nie daje on stuprocentowej gwarancji sukcesu. Prawdopodobnie bez naszych działań byłoby jeszcze gorzej i wtedy my sami też mielibyśmy większy problem, z którym i tak musielibyśmy coś zrobić 15
Nastawienie na efekt opiera się na przekonaniach w rodzaju: nie obchodzi mnie, jak to było, nie obchodzi mnie, co myślałeś, co czułeś i czego chciałeś obchodzi mnie, żeby był spokój, i żebyś więcej tak się nie zachowywał. Dziecko odbiera ten przekaz poprzez naszą postawę, ton głosu i podobne sygnały pozasłowne nawet jeśli wcale nie wypowiadamy takich zdań (choć czasem zdarza się, że wyraźnie mówimy coś podobnego). Jeśli wysyłamy do dziecka sygnał o braku zainteresowania jego sprawami i braku chęci do współpracy, wtedy zrozumiałe jest, że również dziecko nie zareaguje gotowością do współpracy. Rozpoczyna się wtedy, co najwyżej zabawa w policjanta i złodzieja : złodziej nie współpracuje z policjantem, lecz obie strony starają się nawzajem przechytrzyć 16
Nastawienie na proces opiera się na dokładnie przeciwnych przekonaniach: obchodzi mnie, co się wydarzyło, jak do tego doszło, co się działo w trakcie, co kto robił i dlaczego. Jesteś dla mnie ważny, dlatego obchodzi mnie, co się z tobą dzieje i jak moglibyśmy wspólnie działać, aby było nam lepiej. Postarajmy się wspólnie znaleźć rozwiązanie problemu. Takie nastawienie znacznie bardziej sprzyja nawiązaniu współpracy z dzieckiem (ofiarą przemocy), dzięki której ono także będzie bardziej skłonne do uwzględniania oczekiwań wychowawcy. 17
Jeśli efekt nie następuje, należy upewnić się, czy proces działania jest prawidłowy, ewentualnie, jakimi jeszcze działaniami można ten proces wzbogacić nie zaś żądać efektu lub obrażać się na dziecko (ofiarę) za jego brak. Jeśli proces wychowawczy jest prawidłowy, a mimo to brakuje efektu lub też efekt jest niezadowalający oznacza to, że jest to spowodowane czynnikami, na które nie mamy wpływu. Dziecko bowiem podlega wielu jeszcze innym wpływom, nie zaś tylko naszym. 18
Dlatego wywieranie przez nas pozytywnego wpływu jest zawsze uzasadnione, nawet jeśli efekt jest niezadowalający, nie jest widoczny, albo nie jest widoczny od razu. Niewykluczone, że nasz wpływ zaprocentuje w przyszłości, chociaż już inni ludzie nie my będą zbierać tego owoce. Wychowawcy rzadko kiedy zbierają efekty swojej pracy. Najczęściej są one ODROCZONE W CZASIE, wszystkie zarówno te dobre, jak i te brzemienne w skutkach (rysunki dzieci) 19
KONTAKT: Grupa Medyczna Vertimed 02-796 Warszawa ul. Bronikowskiego 55 tel.+48 22 405 63 75 +48 22 403 54 42 +48 603 804 702 Irena Wojciechowska www.vertimed.pl www.narko.pl