Lidia Świerkiel nauczanie zintegrowane METODA DOBREGO STARTU w edukacji i terapii. Pierwowzorem Metody Dobrego Startu była opracowana we Francji metoda Le Bon Depart, ( czyli: dobry odjazd, odlot, start). Dla potrzeb polskiego szkolnictwa, wzorując się na ogólnych założeniach metody francuskiej, metodę adaptowała pod koniec lat 60-tych pani prof. dr hab. Marta Bogdanowicz. ZAŁOŻENIA I CELE METODY DOBREGO STARTU Zadaniem Metody Dobrego Startu jest wspieranie rozwoju psychomotorycznego dziecka, jego rehabilitacji i edukacji z zastosowaniem polisensorycznego, czyli wielozmysłowego uczenia się. Aktywizuje funkcje uczestniczące w procesie czytania i pisania oraz współdziałanie między nimi. Szczególnie pomocna jest w poznawaniu i utrwalaniu liter oraz z powodzeniem wykorzystywana w pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w przedszkolach i klasach integracyjnych, szkołach specjalnych i placówkach rehabilitacyjnych. W profilaktyce i edukacji zaleca się stosowanie MDS: a) w celu wspomagania rozwoju dzieci od 4 r.ż b) w przedszkolu jako przygotowanie do nauki szkolnej w grupie pięcio i sześciolatków, c) w klasie pierwszej jako ćwiczenia propedeutyczne w czytaniu i pisaniu d) w celu usprawnienia motoryki uczniów młodszych klas szkolnych e) w celu przygotowania i nauczania dzieci leworęcznych pisania lewą ręką W rehabilitacji stosuje się MDS: a) w pracy z dziećmi o opóźnionym rozwoju psychomotorycznym b) w pracy z dziećmi o dysharmonijnym rozwoju psychomotorycznym w celu usprawnienia funkcji percepcyjno- motorycznych; czyli w rehabilitacji dzieci z dysleksją, dysgrafią i dysortografią, oraz zaburzeniami lateralizacji (w zespołach korekcyjno- kompensacyjnych w szkołach i ośrodkach pedagogicznych) c)w pracy z dziećmi przejawiającymi niewielkie zaburzenia zachowania na skutek zaburzeń dynamiki procesów nerwowych i emocjonalnych. CELE METODY: Główne zadanie Metody Dobrego Startu (MDS) to jednoczesne rozwijanie funkcji językowych i spostrzeżeniowych (wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych i motorycznych) oraz współdziałanie między tymi funkcjami,czyli integracja percepcyjno - motoryczna. Celem metody jest: - równoczesne usprawnianie czynności analizatorów, - kształcenie lateralizacji oraz orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, - usprawnianie uwagi, pamięci, wyobraźni słuchowej i wzrokowej, motoryki i koordynacji wzrokowo -słuchowo- ruchowej, - kształcenie zdolności rozumienia i posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi, co ma istotne znaczenie w nauce pisania, czytania i liczenia.
Metoda Dobrego Startu przez 30 lat jej stosowania ulegała modyfikacjom w wyniku, których powstały 3 podstawowe jej formy: I. Piosenki i rysunki ( proste wzory graficzne i piosenki). Jest to program wspierania rozwoju psychoruchowego najmłodszych dzieci, szczególnie dla dzieci od 4 r.ż. i starszych z opóźnieniem w rozwoju. II. Piosenki i znaki (złożone wzory i piosenki). Program przygotowuje do nauki czytania i pisania. Jest adresowany dla dzieci w wieku przedszkolnym, w klasach zerowych, dla dzieci z ryzyka dysleksji, oraz dla dzieci starszych z opóźnieniem rozwoju, w okresie poprzedzającym naukę liter. III. Piosenki i litery ( litery z alfabetu łacińskiego i litery polskie oraz piosenki). To program dla uczniów rozpoczynających naukę czytania i pisania w zerówce i w klasie I oraz dla uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu, czyli uczniów ryzyka dysleksji i dyslektycznych. STRUKTURA I ORGANIZACJA ZAJĘĆ. W Metodzie Dobrego Startu wyodrębnia się trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń: 1.ćwiczenia ruchowe - usprawniające analizator kinestetyczno- ruchowy, a więc motorykę 2. ćwiczenia ruchowo słuchowe angażujące 2 analizatory: kinestetycznoruchowy i słuchowy. 3. ćwiczenia ruchowo- słuchowo wzrokowe, których zadaniem jest usprawnianie trzech analizatorów równocześnie: kinestetyczno ruchowego, słuchowego i wzrokowego. Te ćwiczenia występują kolejno w każdym zajęciu. Zajęcia prowadzone MDS z punktu widzenia ich organizacji przebiegają według stałego schematu. Struktura zajęć jest następująca: 1. Zajęcia wprowadzające. 2. Zajęcia właściwe: - ćwiczenia ruchowe, - ćwiczenia ruchowo - słuchowe, - ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe. 3. Zajęcia końcowe. Zajęcia wprowadzające to: a) ćwiczenia orientacyjno porządkowe, których zadaniem jest koncentrowanie uwagi i kształcenie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni np. marsz przy muzyce, zbiórka w szeregu, dwuszeregu, przyjmowanie postawy: baczność, spocznij, ćwiczenia orientacji w lewej i prawej stronie schematu ciała, różne sposoby powitania: np. przez podanie rąk, salutowanie, powitanie paluszków, czyli zestawienie odpowiadających sobie palców prawej i lewej ręki dwóch witających się osób. b) nauka piosenki - słuchanie i nauka piosenki, która będzie towarzyszyć dzieciom we wszystkich rodzajach ćwiczeń. W tej fazie wykorzystuje się zwykle schemat obowiązujący przy wprowadzaniu piosenki. Jest to okazja do analizy treści, rozszerzania i kształtowania pojęć, udzielania odpowiedzi na zadawane pytania, sprawdzenia stopnia zrozumienia treści. W ten sposób zapraszamy niejako dziecko do analizowania, syntetyzowania, porównywania, uogólniania i abstrahowania, kształcąc tym samym proces myślenia. c) zabawa w zagadki językowe wykorzystuje tekst piosenki do rozwijania kompetencji językowych w 3 płaszczyznach: - fonologicznej ( rozpoznawanie głosek, sylab, odszukiwanie słów ukrytych w innych słowach), - syntaktycznej wydzielanie z tekstu zdań, słów - i semantycznej.
Zajęcia właściwe to podstawowy etap zajęć zawierający 3 rodzaje ćwiczeń: - ruchowe, - ruchowo słuchowe, - ruchowo słuchowo - wzrokowe a) ćwiczenia ruchowe - mają one charakter relaksujący i prowadzone są w formie zabawy, nawiązującej do temat i tekstu piosenki np. zabawa w pociąg. Dzieci wykonują ruchy całymi kończynami, dłońmi, stopami, palcami odtwarzając np. lot ptaka, otrzepywanie rąk z wody, nawijanie wełny na kłębek, kopanie piłki, grę na instrumentach itp. Program ćwiczeń uwzględnia podstawową zasadę dydaktyki przechodzenia od ćwiczeń łatwych do trudniejszych. Dlatego zaczynamy od ćwiczeń obejmujących całe ciało (w obrębie tzw. motoryki wielkiej), aby następnie przejść do ćwiczeń w obrębie tzw. motoryki małej, czyli ćwiczeń obejmujących, dłonie, nadgarstki i palce. Obok ćwiczeń doskonalących koordynację ruchów wprowadzamy ćwiczenia o charakterze relaksacyjnym. Prowadzone na przemian z ćwiczeniami aktywizującymi, wymagającymi napięcia mięśni, mają na celu uświadomienie dziecku, że ma możliwość samodzielnego regulowania napięciem mięśni. Zbyt duże napięcie, powoduje spowolnienie tempa pracy i szybsze zmęczenie. Objawy te można zaobserwować podczas zajęć graficznych. Dzieci, które nie potrafią regulować napięcia mięśni, mają usztywniony staw nadgarstkowy, pracują wolniej, i szybciej się męczą. Często też nieprawidłowo trzymają ołówek lub długopis, silnie je naciskając. Pismo i rysunki tych dzieci, są mało staranne o niskim poziomie graficznym. Ćwiczenia ruchowe uzupełniamy elementami kształtującymi i utrwalającymi orientację w schemacie ciała i przestrzeni, stosując polecenia: lewa, prawa, (ręka, noga), na prawo, na lewo, w górę, w dół, w przód, nad, pod, za, przed. Wśród ćwiczeń ruchowych wyróżniamy ćwiczenia usprawniające ruchy rąk np. popularne zabawy paluszkami: idzie rak, idzie kominiarz po drabinie, bawimy się paluszkami, powitanie paluszków. Polegają one na wykonywaniu ruchów palcami z jednoczesnym wypowiadaniem wierszyka. Ćwiczenia ruchowe kształcą motorykę i rozwijają orientację w schemacie ciała i przestrzeni. b) ćwiczenia ruchowo słuchowe - tutaj do ćwiczeń ruchowych dołączony zostaje element muzyczny (słuchowy) piosenka, wierszyk, wyliczanka. Dzieci śpiewają piosenkę i odtwarzają jej rytm np. na woreczkach, wałeczku z sypkim materiałem lub ulepionym z plasteliny. Ćwiczenia te to: uderzanie pięścią, uderzanie otwartą dłonią, stroną wewnętrzną dłoni, zewnętrzną i brzegiem dłoni, następnie wybijanie rytmu palcami: jednym palcem, dwoma palcami, oraz wszystkimi palcami po kolei. Potem dochodzą rytmiczne ruchy łokci i całego ciała. Do ćwiczeń można też wykorzystać: sznurki wstążki, szarfy, chusteczki, instrumenty muzyczne. Najpierw stosujemy ćwiczenia jedną ręką - dominującą, następnie ćwiczenia obejmują ruchy obu rąk. Może to być układ prosty, wtedy ręce ułożone są równolegle obok siebie, lub skrzyżowany, czyli ręce złożone są na krzyż. Początkowo dziecko wybija rytm na wałeczku w samym miejscu np. po środku, a potem w różnych układach przestrzennych. Najpierw rytm wystukiwany jest od strony lewej do prawej, potem od prawej do lewej, i na końcu tam i z powrotem. Ćwiczenia mogą przybierać różne formy np. uderzania w wałeczek, podrzucania piłki, woreczka, przekładania go z ręki do ręki, klaskania w dłonie, uderzania dłońmi o uda. Ćwiczenia ruchowo słuchowe to także zabawy polegające na ilustrowaniu ruchem treści piosenki. Ćwiczenia te kształcą precyzję i elastyczność ruchów, koordynację ruchów obu rąk, kształcą orientację w stronach ciała i w przestrzeni mają wszechstronne znaczenie w rehabilitacji zaburzonych funkcji psychomotorycznych. c) ćwiczenia ruchowo słuchowo- wzrokowe - są zasadniczą częścią MDS. Polegają na uczeniu się odtwarzania wzorów figur geometrycznych lub liter w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki. Ćwiczenie składa się z 3 etapów:
a) demonstracja wzoru i sposobu wykonania ćwiczenia. Jest to pokaz i omówienie wzoru, ( jakie ma elementy, ile ich jest, jak są położone w przestrzeni). Następnie nauczyciel demonstruje sposób wykonania wzoru,( figury geometrycznej, litery) jednocześnie śpiewając piosenkę i wodząc ręką po wzorze. b) uczenie się polisensoryczne. Dziecko próbuje odtwarzać wzór w rytm piosenki najpierw z pomocą nauczyciela a potem samodzielnie. Wykonuje wzór z materiałów o różnej fakturze i barwie. Zapamiętuje go dotykiem, ruchem, opisuje słownie. Celem tego etapu jest wielozmyslowe utrwalenie figury/ litery i jego powiązanie z piosenką. W ten sposób dziecko uczy się i zapamiętuje wzrokiem, dotykiem, ruchem wzór przewidziany w danym zajęciu. c) reprodukowanie wzoru. Dzieci wielokrotnie i różnymi technikami odtwarzają zapamiętany wzór ( figurę/ literę). Przebiega to etapowo: 1. Najpierw dziecko całą ręką dominującą - w powietrzu rysuje wzór śpiewając jednocześnie piosenkę ( początkowo w obecności wzoru, a potem pamięci). 2. Dziecko siedząc, kreśli wzór palcem na podłodze, na stole, na tackach z kaszą, 3.Teraz przechodzą do graficznego wykonania wzoru na dużym arkuszu papieru, na tabliczkach, kawałkach kartonu, gumy, płytkach. Dziecko kreśli wzór kolorową kredą, węglem, mazakiem, pędzlem śpiewając piosenkę. Dalej reprodukcje wzoru są wykonywane cienkim mazakiem, kredką, ołówkiem na kartce bez liniatury. Ćwiczenie kończymy omówieniem wykonanych prac oceny dokonują dzieci- błędy staranność, estetykę. Rysowanie po śladzie lub z wykorzystaniem kropek poprzedza pisanie w zeszycie w linie najpierw ołówkiem potem długopisem. Kolejne ćwiczenia mają coraz większy stopień trudności w zakresie motoryki; zwiększa się zakres i precyzja ruchów. Istotny jest również sposób odtwarzania elementów wzoru przestrzennego. Linie pionowe winny być rysowane z góry na dół, linie poziome od strony lewej do prawej, okręgi od góry, przeciwnie do ruchu wskazówek zegara- tak jak litera O. Jeżeli wzór złożony jest z kilku elementów, należy rozpocząć rysowanie od elementów znajdujących się z lewej strony. Przestrzeganie tych zasad wdraża do prawidłowego pisania liter w zeszycie: od strony lewej do prawej.ćwiczenia ruchowo-słuchowo- wzrokowe są najistotniejsze w MDS. Wszechstronnie kształcą one funkcje psychomotoryczne. Rozwijają percepcję wzrokową i koordynację wzrokowo- ruchową w toku analizowania wzoru graficznego i jego odtwarzania. Usprawniają motorykę kończyn, doskonalą precyzję i koordynację ruchów, ćwiczą pamięć wzrokową, kształcą orientację przestrzenną, rozwijają współdziałanie analizatora ruchowego, słuchowego i wzrokowego. Zakończenie ćwiczeń. Zakończenie ćwiczeń to zajęcia wyciszające i ćwiczenia relaksacyjne np. ptaszki otrzepują piórka. Można je zakończyć zabawą z piosenką. Model struktury zajęć jest wspólny dla wszystkich modyfikacji MDS. Stanowi on podstawę do prowadzenia zajęć. Jednak powinien być on gruntownie zmieniany i dostosowywany do potrzeb dzieci, z jakimi pracujemy. Będzie on inny, gdy pracuje się indywidualnie z jednym dzieckiem i odmienny, gdy prowadzimy zajęcia z grupą dzieci. Struktura zajęć musi się zmieniać przede wszystkim z uwagi na specjalne potrzeby edukacyjne, możliwości i ograniczenia dzieci, które biorą udział w zajęciach. Zajęcia prowadzone MDS mają charakter zajęć dydaktycznych, choć prowadzone są w formie zabawy. Przebiegają w atmosferze pogody, akceptacji i radości, dzięki czemu stają się wyjątkową okazją do odreagowania negatywnych napięć emocjonalnych powstałych w skutek trudności i sprzyjają kształtowaniu właściwej postawy wobec otoczenia i siebie samego.
Metoda ta może być wykorzystywana jako forma pracy dydaktycznej z dziećmi o prawidłowym rozwoju - w celu stymulowania go, a także jako forma pracy z osobami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Wykorzystanie metody w pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, potrzebują zindywidualizowanego lub indywidualnego programu edukacji i terapii, specjalnych metod i technik uczenia, W tej sytuacji konieczne jest więc zastosowanie w pracy dydaktycznej metody, która by: - rozwijała aktywność dziecka, - działała stymulująco na rozwój wszystkich analizatorów, - wpływała na powstanie koordynacji ruchowo-słuchowo-wzrokowej, - uczyła zachowań społecznych, - działała tonizująco na system nerwowy dziecka. Należy pamiętać, iż u dzieci z upośledzeniem umysłowym dominuje myślenie spostrzeżeniowo- ruchowe i konkretno- obrazowe. Dlatego też podczas zajęć należy odwoływać się do konkretów i stwarzać okazję do wielozmysłowych doznań związanych z tymi przedmiotami. Dzieci powinny np. trzymać w ręce jajko, jabłko, dzbanek, głaskać kota itd.wzór (figura i litera) którego kształt ma charakter abstrakcyjny trzeba przybliżyć dziecku przez skojarzenie go z konkretem. Dlatego treści piosenki nawiązują do kształtu wzoru np. koło - piłka, kwadrat - chusteczka itd. Dzieci upośledzone umysłowo, aby przyswoiły sobie jakąś umiejętność wymagają większej liczby ćwiczeń, większej liczby powtórzeń. Dzieci te szybko się męczą, dekoncentrują. Dlatego więcej czasu niż w grupach dzieci o normalnie rozwiniętym intelekcie przeznacza się na zabawę. Praktyczne wskazówki dotyczące prowadzenia zajęć MDS z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych 1.Podstawowym warunkiem jest właściwa forma zajęć, dobór i liczebność grupy. Uzależnione to jest od poziomu funkcjonowania dziecka niepełnosprawnego. 2.Ćwiczeniom nadaje się charakter zabawy, zawsze z udziałem dorosłego. 3. Zajęcia powinny prowadzić dwie osoby: nauczyciel i osoba towarzysząca. 4. W przypadku dziecka o poważnym stopniu zaburzeń w rozwoju praca odbywa się indywidualnie. 5. Ważne jest nagradzanie dziecka za chociażby minimalny współudział w ćwiczeniu. 6. Metody trzeba dostosować do możliwości rozwojowych dzieci. Mówić prosto, krótko, dobitne. Bibliografia: Bogdanowicz M. Metoda Dobrego Startu. Warszawa WSiP Wyd. VI. 2004. Bogdanowicz M., Tomaszewska M. Piosenki na literki. Podręcznik i kasety z nagraniami. Gdynia Elfa 1993. Bogdanowicz M., Szlagowska D. Piosenki do rysowania. Podręcznik i materiały do ćwiczeń, kaseta z nagraniami. Gdańsk Wyd.Fokus Wyd. II 1997. Bogdanowicz M., Barańska M. Od piosenki do literki. Gdańsk Wyd. Fokus 1997. marzec 2006r.