Temat Rynek i funkcje rynku 1. Rynkowa a administracyjna koordynacja działań gospodarczych 2. Popyt, podaż, cena równowagi 3. Czynniki wpływające na rozmiary popytu 4. Czynniki wpływające na rozmiary podaży 5. Rynkowe procesy dostosowawcze w różnym horyzoncie czasu 6. Konkurencja wewnątrz- i międzygałęziowa 7. Ingerencja państwa a mechanizm rynkowy: ceny minimalne i maksymalne 1
System, w którym koordynacja działalności indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku ( lub za pośrednictwem rynku) określa się mianem gospodarki rynkowej. Najważniejszym elementem takiego systemu jest rynek. 2
Model gospodarki rynkowej Wydatkowanie dochodów Rynek dóbr konsumpcyjnych i kapitałowych Uzyskiwane dochody Uzyskiwane dochody Gospodarstwo domowe Zakup dóbr Sprzedaż usług Sprzedaż dóbr Zakup usług Rynek usług zasobów Przedsiębiorstwa Ponoszenie kosztów 3
Rynek Zespół warunków w jakich dochodzi do transakcji kupna-sprzedaży Miejsce, zorganizowane najczęściej w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr Całokształt relacji zachodzących miedzy producentami na tle wymiany towarów Forma poziomych więzi między różnymi podmiotami gospodarczymi i konsumenckimi, próbującymi sprzedać i kupić towar 4
Elementy rynku Popyt Podaż Cena 5
Cena - pieniężny wyraz wartości Cena rynkowa powstaje jako wypadkowa popytu i podaży Cena absolutna a relatywna: Cena absolutna to inaczej cena nominalna. Cena relatywna informuje o ilości innego dobra, które należy poświęcić aby nabyć dany towar O alokacji zasobów decydują zmiany cen relatywnych 6
Popyt i podaż Popyt - wielkość zapotrzebowania zgłaszanego na rynku na dany towar, po określonej cenie Podaż - wielkość produkcji, którą producenci skłonni są zaoferować na rynku po określonej cenie 7
Prawo popytu rynkowego Przy założeniu ceteris paribus, wraz ze wzrostem (spadkiem) ceny popyt spada (rośnie). Prawo popytu przedstawia odwrotną zależność między ceną a popytem. Popyt jest malejącą funkcją ceny. Wraz ze zmianą ceny popyt zmienia się odwrotnie proporcjonalnie 8
Krzywa popytu zbiór punktów przedstawiających zależność między ceną a popytem (dla uproszenia posługujemy się linia prostą; w rzeczywistości zależność ma ona charakter nieliniowy). Popyt jest malejącą funkcją ceny. X ilość D P - cena 9
Prawo podaży Funkcjonalna zależność miedzy ceną a podażą Przy założeniu ceteris paribus, wraz ze zmianą ceny podaż zmienia się w tym samym kierunku Wraz ze wzrostem (spadkiem) ceny podaż rośnie (spada) 10
Krzywa podaży - zbiór punktów przedstawiających zależność między ceną a podażą (dla uproszenia posługujemy się linią prostą; w rzeczywistości zależność ma ona charakter nieliniowy). Podaż jest rosnącą funkcją ceny X - ilość S P - cena 11
Czynniki pozacenowe wpływające na: Popyt Podaż Dochody Gusty i preferencje Efekty naśladownictwa i demonstracji Ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych Przewidywanie zmian cen relatywnych Liczebność populacji Ceny czynników produkcji Technika i technologia produkcji Podatki i subsydia Przewidywania zmian cen relatywnych Ilość przedsiębiorstw działających na danym rynku 12
Cena równowagi rynkowej X - ilość S krzywa podaży B D krzywa popytu A P - cena 13
Działanie czynników pozacenowych wpływających na popyt X D D 2 D 1 P 14
Działanie czynników pozacenowych wpływających na podaż X S 2 S S 1 P 15
Elastyczność popytu procentowa (względna) zmiana popytu w stosunku do procentowej (względnej) zmiany czynnika wpływającego na popyt Exd = % zmianad % zmianax = D D X X 100% 100% = D D X X D popyt X czynnik wpływający na zmianę popytu 16
Elastyczność cenowa popytu Epd = % zmianad % zmianap = D D P P 100% 100% = D D P P D popyt P - cena dobra 17
Elastyczność cenowa popytu wartości wskaźnika Epd posiada znak ujemny (dlatego stosowany jest często znak - lub znak wartości bezwzględnej) Epd = 0 Popyt doskonale sztywny 0 Epd 1 Popyt mało elastyczny (nieelastyczny) Epd Epd = 1 1 Popyt o elastyczności jednostkowej Popyt elastyczny Epd = + Popyt doskonale elastyczny 18
Elastyczność dochodowa popytu Eyd = D D Y Y D - popyt Y - dochód Eyd Jest liczbą dodatnią dla dóbr normalnych Jest liczbą ujemną dla dóbr podrzędnych Zawiera się między 0 i 1 dla dóbr podstawowych, natomiast dla dóbr luksusowych jest większe od 1 19
Elastyczność mieszana popytu Em = D DX P P Y X Y Dx Py - popyt na dobro X - cena dobra Y Em jest: -liczbą dodatnią dla dóbr substytucyjnych -liczbą ujemną dla dóbr komplementarnych -zerem dla dóbr niezależnych 20
Popyt, podaż i cena w krótkim okresie Rezerwy produkcyjne są w pełni wykorzystane i podaż produkcji jest stała X P S=const E 1 E 2 S=const E 2 D 2 D 1 P D 2 E 1 D 1 X Jeśli z jakichś powodów popyt wzrośnie (np. wzrost dochodów), krzywa popytu D 1 przesunie się wyżej do pozycji D 2. Ustali się nowy poziom równowagi E 2 (przy wyższym popycie, ale tym samym poziomie podaży) 21
X Popyt, podaż i cena w krótkim okresie Wzrostowi popytu towarzyszy równocześnie wzrost podaży E 1 E 2 S D 1 D 2 P X Przedsiębiorstwa dysponują zapasami i rezerwami zdolności Produkcyjnych, przez co mogą zareagować na wzrost popytu. Nowy punkt równowagi osiąga się przy wyższym poziomie popytu i podaży oraz wyższym poziomie ceny. P E 1 E 2 D 1 S D 2 22
Popyt, podaż i cena w długim okresie Istniejące zapasy i rezerwy produkcyjne zostały w pełni wykorzystane, zaś wzrost podaży wymaga rozbudowy istniejących zdolności produkcyjnych X S 2 E 3 E 1 E 2 D 1 S 1 D 2 P X Interpretacją graficzną rozbudowy zdolności produkcyjnych jest przesunięcie krzywej podaży z S 1 do S 2. P E 1 E 2 S 1 D 1 S 2 E 3 D 2 23
Konkurencja wewnątrz- i międzygałęziowa Konkurencja wewnątrzgałęziowa: rywalizacja o zysk nadzwyczajny Konkurencja międzygałęziowa: rywalizacja o przeciętną stopę zysku 24
Państwo a rynek Ceny minimalne i maksymalne Cena minimalna chroni interesy producenta (minimalna cena zakupu dobra nie mogą być sprzedawane przez producentów poniżej tej ceny lub inaczej: nabywcy takich dóbr mają obowiązek płacenia producentom tej właśnie ceny) Cena maksymalna chroni interesy konsumenta (maksymalna cena sprzedaży) 25
Cena maksymalna D,S S D P max P 0 P Przy cenie równowagi, popyt na dane dobro zostanie zaspokojony dla mniejszej liczby nabywców. Interes społeczny niekiedy wymaga obniżenia ceny, przez co dobro stanie się dostępne dla większej ilości nabywców. Cena maks. jest niższa od ceny równowagi 26
Cena minimalna D,S P 0 P min Stosowanie cen minimalnych ma na celu podwyższenie cen jakie otrzymują producenci. Cena min. jest wyższa od ceny równowagi. P 27
Struktury rynku (rodzaje konkurencji) Liczba producentów Produkt Możliwości wejścia/ wyjścia Dostęp do informacji Inne z rynku Rynek konkurencji doskonałej Nieograniczona Homogeniczny, jednorodny,będ ący doskonałym substytutem drugiego nieograniczone pełny., nieograniczony Konkurencja cenowa Rynek konkurencji monopolistycznej Duża Zróżnicowany, będący bliskim substytutem drugiego duże pełny, nieograniczony Konkurencja pozacenowa Rynek konkurencji oligopolistycznej Ograniczona (min. 2 duopol) Produkty jednorodne(stal, ropa, węgiel) Produkt zróżnicowany (samochody) ograniczone pełny, nieograniczony Cena administrowan a Monopol pełny Jedno Produkt nie posiadający bliskich substytutów brak możliwości wejścia/wyjścia z rynku pełny, nieograniczony 28